http://www.nbportal.pl/pl/cw/prezentacje/prezentacje/kir

Krajowa Izba Rozliczeniowa S.A.

Zmiany gospodarcze, jakie miały miejsce w Polsce na początku lat 90-tych, stawiały przed
polskim systemem bankowym liczne wyzwania. Jednym z nich było stworzenie szybkiego,
niezawodnego i bezpiecznego systemu rozliczeń międzybankowych, który pozwoliłby na
zlikwidowanie tworzących się zatorów płatniczych oraz zwiększenie bezpieczeństwa i
usprawnienie obrotu płatniczego.

Odpowiedzią na te potrzeby było powołanie Krajowej Izby Rozliczeniowej S.A. (KIR SA),
której celem było zbudowanie oraz standaryzacja systemu detalicznych rozliczeń
międzybankowych, umożliwiającego sprawną i bezpieczną realizację transakcji
bezgotówkowych. Zadaniem KIR SA miało być również przedstawianie NBP wyników
rozliczeń banków prowadzących swoją działalność na obszarze kraju.

Akt notarialny KIR SA, ustalający statut i władze spółki, został podpisany 22 listopada 1991
roku przez przedstawicieli wiodących banków komercyjnych, Narodowy Bank Polski i Związek
Banków Polskich. W ramach Izby, której misją stało się „Świadczenie usług rozliczeniowych w
sposób wiarygodny, sprawny i bezpieczny”, działa centrala wraz z Zarządem oraz 17
Bankowych Regionalnych Izb Rozliczeniowych (BRIR), których siedziby zlokalizowane są w
miastach wojewódzkich oraz w Koszalinie.

Formalnie działalność operacyjną KIR S.A. rozpoczęła 5 kwietnia 1993 roku, jednak już od
listopada 1992 roku rozpoczęto testowanie procedur w systemie izby tradycyjnej SYBIR
(System Bankowych Izb Rozliczeniowych), której zadaniem było zapewnienie sprawnej obsługi
rozliczeń międzybankowych netto dokonywanych z udziałem dokumentów papierowych.
SYBIR umożliwiał automatyzację przetwarzania danych na poszczególnych etapach procesu
rozliczeń międzybankowych, dokonywanych tradycyjnie z udziałem dokumentów
wymienianych między oddziałami banków za pośrednictwem Bankowych Regionalnych Izb
Rozliczeniowych. Istotnym elementem izby tradycyjnej była poczta bankowa, czyli rozległy
system ekspresowych usług transportowych.

Wdrożenie systemu SYBIR stanowiło w polskich bankach wielki postęp, izba ta nie mogła być
jednak traktowana jako rozwiązanie docelowe, głównie ze względu na fakt, iż nie był to system
elektroniczny. Dlatego też od początku swojej działalności KIR S.A. prowadziła prace mające na
celu stworzenie w pełni elektronicznego systemu rozliczeniowego. Z nowoczesnego systemu
izby elektronicznej – ELIXIR wszyscy uczestnicy Izby korzystają od lipca 1998 roku. Od lipca
2004 roku natomiast KIR S.A. realizuje poprzez ELIXIR wszystkie rozliczenia międzybankowe,
kończąc tym samym etap systemu SYBIR.

Krajowa Izba Rozliczeniowa S.A. od początku swojego istnienia jest szczególnie zaangażowana
w rozwój zastosowań technologii teleinformatycznych. Jej usługi w zakresie tworzenia i obsługi
elektronicznych nośników informacji oraz certyfikacji kluczy publicznych są dostępne zarówno
dla instytucji finansowych, jak i klientów spoza sektora bankowego. Izba współpracuje również
z Narodowym Bankiem Polskim i Związkiem Banków Polskich w zakresie opracowania
praktycznych regulacji i rozwiązań, mających na celu przystosowanie polskiego systemu
bankowego do wymogów Unii Europejskiej.

Obecnie w ramach KIR S.A. działają dwa systemy rozliczeń międzybankowych, przetwarzające
komunikaty elektroniczne. Są to: ELIXIR i EuroELIXIR. Z tymi podstawowymi systemami Izby
współpracują systemy: SZAFIR, IMBIR, ZEFIR i eMIR. Izba świadczy również usługi SWIFT
(SWIFT Service Bureau).

Elektroniczna Izba Rozliczeniowa ELIXIR jest jednym z najważniejszych elementów krajowego
systemu płatniczego. Operacyjną działalność system ten rozpoczął 18 kwietnia 1994 roku,
uczestniczyło w nim 37 oddziałów z 8 banków. Obecnie z systemu tego korzystają wszyscy
uczestnicy KIR S.A.

ELIXIR jest systemem rozliczeń międzybankowych, w którym wyeliminowano przesyłanie
dokumentów papierowych pomiędzy bankami – wszystkie informacje, jakie są niezbędne do
poprawnego zaksięgowania zlecenia klienta, przekształcane są w zapis elektroniczny
przekazywany do banku odbiorcy. Zlecenia są zabezpieczone podpisem elektronicznym i
realizowane w czasie 3 równorzędnych sesji (przebiegów) dziennych.

ELIXIR umożliwia rozliczanie uznaniowych i obciążeniowych form płatności detalicznych
denominowanych w złotych (PLN). Najpopularniejszymi transakcjami uznaniowymi są
polecenia przelewu oraz transakcje przeznaczone do realizacji płatności podatkowych i na rzecz
ZUS. Do najpopularniejszych transakcji obciążeniowych obsługiwanych przez ELIXIR należy
szczególnie promowane polecenie zapłaty, a także czeki oraz GOBI (Gospodarcze Obciążenia
Bezpośrednie).

[GOBI - Gospodarcze Obciążenia Bezpośrednie to forma bezgotówkowych rozliczeń pieniężnych,
pozwalająca na kontrolowanie procesu regulowania zobowiązań płatników.
Podstawowe zasady rozliczeń są następujące:
* transakcje są realizowane wyłącznie pomiędzy rachunkami należącymi do podmiotów
gospodarczych,
* brak kwotowego ograniczenia pojedynczej transakcji,
* brak możliwości odwołania zrealizowanej transakcji (klauzula ostatecznego rozliczenia),
* rozliczenia mogą następować tylko na pełną, żądaną kwotę.
GOBI jako elektroniczna forma obciążenia rachunku bankowego zastąpiło funkcjonujące do tej pory
Bankowe Noty Obciążeniowe służące do pobierania należności w rozliczeniach pomiędzy podmiotami
gospodarczymi bez górnego limitu kwotowego oraz bez możliwości odwołania dokonanego obciążenia.
Rozliczenia GOBI są realizowane na mocy porozumienia międzybankowego i podobnie jak w przypadku
polecenia zapłaty, możliwość rozliczania GOBI istnieje wyłącznie pomiędzy jednostkami banków
będących uczestnikami porozumienia. Rozliczenia GOBI są realizowane na wzór polecenia zapłaty - z tą
różnicą, że nie ma w nich kwotowego ograniczenia pojedynczego komunikatu, ani możliwości odwołania
już wykonanego zlecenia (klauzula ostatecznego rozliczenia). Natomiast przed wykonaniem zlecenia
istnieje możliwość dokonania przez dłużnika odmowy zapłaty.
Zlecenie dokonania obciążenia w formie GOBI składane jest w dniu „D”, a rozliczenie dokonywane jest
w dniu „D+2”. Bank obsługujący rachunek dłużnika ma wystarczająco dużo czasu na dokładną
weryfikację otrzymanego zlecenia.
GOBI przeznaczone jest dla:
* przedsiębiorstw powiązanych kapitałowo, które dokonują rozliczeń wewnątrz grupy,
* pozostałych przedsiębiorstw realizujących wzajemne rozliczenia handlowe.
Ta forma rozliczeń może być wykorzystywana szczególnie pomiędzy podmiotami planującymi stałe
kontakty handlowe, w przypadku, gdy wierzyciel dostarcza dłużnikom towary lub świadczy usługi o
znacznej wartości.]

ELIXIR jest to system rozrachunku netto, co oznacza, że zlecenia wystawiane do zaksięgowania
na rachunkach banków są wynikiem kompensaty wzajemnych należności i zobowiązań banków.
Funkcjonalność systemu została wzbogacona od 2 listopada 2004 roku o mechanizm gwarancji
rozrachunku, dzięki któremu rozrachunek prowadzony przez Narodowy Bank Polski w systemie
SORBNET zawsze kończy się w terminie. W przypadku, gdy uczestnicy systemu nie zapewnią
środków wystarczających do pokrycia zobowiązań, mechanizm gwarancji rozrachunku wycofuje
część zleceń.

Od 7 marca 2005 roku KIR SA uruchomiła drugi bardzo istotny system rozliczeniowy -
EuroELIXIR, umożliwiający bankom rozliczanie krajowych, a od 30 maja 2005 r. również

transgranicznych, płatności w euro. System ten umożliwia spełnienie funkcjonującym w Polsce
bankom wymagań związanych z powstawaniem Jednolitego Obszaru Płatności w euro (SEPA -
Single Euro Payments Area), obejmującego całą Unię Europejską. Ponadto pozwala na obsługę
płatności po kosztach niższych, niż inne, alternatywne rozwiązania oraz umożliwia skrócenie
cyklu rozliczeniowego w porównaniu do bankowości korespondencyjnej.

W zakresie rozliczeń krajowych EuroELIXIR funkcjonuje na zasadach zbliżonych do
stosowanych w systemie ELIXIR, czyli w oparciu o rozrachunek netto (tj. wielostronną
kompensatę wzajemnych należności i zobowiązań uczestników). Dziennie rozliczane są dwie
sesje.

Płatności transgraniczne mogą być wymieniane z paneuropejską izbą rozliczeniową -
prowadzoną przez EBA Clearing systemem STEP2. System ten obejmuje swoim zakresem
Europejski Obszar Gospodarczy (EEA - European Economic Area), na który składają się
wszystkie kraje Unii Europejskiej i państwa stowarzyszone w Europejskim Zrzeszeniu Wolnego
Handlu (EFTA - European Free Trade Area). Harmonogram funkcjonowania systemu zakłada
dla rozliczeń transgranicznych po jednej sesji dla otrzymanych i wysłanych zleceń. Ze względu
na odbieranie i wysyłanie zleceń w ramach odrębnych sesji rozliczeniowych, nie występuje
kompensata zleceń.

Istotną rolę w funkcjonowaniu systemu EuroELIXIR odgrywa Narodowy Bank Polski, który jest
nie tylko uczestnikiem systemu, ale również pełni funkcję banku rozrachunkowego i pośrednika
w przekazywaniu zleceń do systemu STEP2. Funkcję rozrachunkową NBP spełnia w oparciu o
SORBNET-EURO - system rozliczający wysokokwotowe krajowe płatności w euro i płatności
transgraniczne.

Z podstawowymi systemami KIR SA współpracuje m.in. system SZAFIR, czyli system
zarządzania certyfikatami kluczy publicznych, w ramach którego świadczone są różnego rodzaju
usługi związane z podpisem elektronicznym. Izba uzyskała wpis do rejestru kwalifikowanych
podmiotów świadczących usługi certyfikacyjne w marcu 2003 roku, stając się tym samym
podmiotem, który może wydawać certyfikaty kwalifikowane, służące do weryfikowania
bezpiecznych podpisów elektronicznych, równoważnych z mocy prawa podpisom
własnoręcznym.
Pierwszymi odbiorcami certyfikatów wydawanych przez KIR SA były banki, czyli uczestnicy
systemów rozliczeniowych prowadzonych przez Izbę (m.in. ELIXIR). Obecnie kluczami
publicznymi wydawanymi przez KIR SA posługuje się szerokie grono odbiorców.

Od maja 2004 roku działa sieć 17 Ośrodków Rejestracji Kluczy (ORK), stworzona na bazie
własnej sieci oddziałów terenowych Izby, w których pracują specjaliści mogący udzielić
fachowej pomocy w zakresie instalacji i obsługi bezpiecznych urządzeń do składania podpisów.

Innym systemem, wspierającym podstawowe systemy KIR S.A., jest IMBIR, czyli linia
technologiczna do odczytu optycznego papierowych dokumentów bankowych. System ten
pozwala na zmianę informacji ze standardowych i niestandardowych dokumentów
rozliczeniowych na postać komunikatów przeznaczonych do rozliczenia w ramach systemu
ELIXIR. Komunikaty te są przekazywane do banków, które są nadawcami płatności, w celu
zweryfikowania informacji oraz zaksięgowania na właściwych rachunkach i wysłania do
rozliczeń w systemie ELIXIR. Odczytowi optycznemu może podlegać pismo maszynowe i
ręczne oraz kody kreskowe.

Wdrożenie tego systemu pozwoliło na wsparcie części banków w automatycznej obróbce
standardowych papierowych dokumentów płatniczych, takich jak np. polecenie przelewu czy
formularz wpłaty składek do ZUS. W znaczący sposób wpłynęło to na zmniejszenie kosztów

działalności banków, efektywniejsze wykorzystanie systemu ELIXIR oraz upowszechnienie
elektronicznych rozliczeń międzybankowych.

ZEFIR, czyli nowe usługi usprawniające po stronie banku obsługę transakcji elektronicznych
otrzymywanych za pośrednictwem systemu ELIXIR, KIR SA wprowadziła w kwietniu 2002
roku. ZEFIR umożliwia sprawdzanie poprawności i kompletności większości pól w
komunikatach elektronicznych przed ich zaksięgowaniem w systemie banku - odbiorcy, a także
konwersję numerów rachunków pomiędzy dowolnymi formatami zbiorów oraz generowanie
zbiorów wynikowych, pozwalających na automatyczne wczytywanie transakcji do systemów
księgowych. Weryfikacja odbywa się w oparciu o dane słownikowe dostarczane w formie
elektronicznej przez uczestników systemu - m.in. numery rachunków czy informacje dodatkowe
(np. PESEL).

Wykorzystanie usług ZEFIR pozwala na znaczne (o ok. 90%) zmniejszenie liczby komunikatów
ELIXIR zawierających błędy w numerze rachunku i nazwie odbiorcy. Dzięki ZEFIRowi
komunikaty te mogły być zaksięgowane automatycznie w systemie banku, co pozwala na
zmniejszenie nakładu pracy i kosztów.

KIR SA zaproponowała też swoim uczestnikom nową grupę usług - eMIR, czyli usługi
optycznego odczytu dokumentów rozliczeniowych, pozwalające na zamianę papierowych
dokumentów płatniczych lub ich obrazów elektronicznych na postać komunikatów
elektronicznych, kierowanych przez Izbę w imieniu oddziału nadającego, do rozliczenia w
systemie ELIXIR.

Krajowa Izba Rozliczeniowa SA aktywnie rozwija też działalność w obszarze optycznego
przetwarzania i archiwizacji elektronicznej dokumentów pozarozliczeniowych, czyli np.
związanych z kredytami, otwieraniem rachunków bankowych, kadrami czy funkcjonowaniem
firm leasingowych i faktoringowych.

Proponowana przez Izbę usługa archiwizacji dokumentów elektronicznych, czyli tzw.
eArchiwum, obejmuje gromadzenie, przechowywanie i udostępnianie informacji
elektronicznych. Informacje te mogą być zapisywane na trwałych nośnikach jednokrotnego
zapisu (np. dyskach optycznych) lub urządzeniach pamięci masowej (dyskach komputerowych
lub serwerowych). Archiwum może być zorganizowane w siedzibie klienta lub w siedzibie KIR.
Korzystanie z eArchiwum pozwala na uporządkowanie zgromadzonej dokumentacji oraz szybki
dostęp do informacji. Izba wciąż rozwija tą usługę - nie tylko rozszerzając zakres typów
przechowywanych dokumentów, ale również udoskonalając platformę aplikacyjną obsługującą
eArchiwum oraz wprowadzając zabezpieczenia zgromadzonych dokumentów podpisami
elektronicznymi. Na rzecz wybranych klientów wprowadzono również możliwość
teletransmisyjnego zasilania elektronicznych archiwów zlokalizowanych w innych krajach Unii
Europejskiej.

Od kwietnia 2005 roku, w odpowiedzi na potrzeby środowiska bankowego, KIR SA świadczy
również usługi SWIFT Service Bureau, wykorzystujące infrastrukturę informatyczną zbudowaną
na potrzeby systemu EuroELIXIR oraz status Service Bureau przyznany Izbie przez
S.W.I.F.T.SCRL. Usługa ta umożliwia pełny dostęp do sieci telekomunikacyjnej SWIFTNet,
łączącej większość instytucji finansowych na świecie, bez konieczności posiadania dedykowanej
infrastruktury telekomunikacyjnej i sprzętowej.
Usługi SWIFT Service Bureau polegają na pośredniczeniu przez Izbę w elektronicznym
przesyłaniu komunikatów pomiędzy siedzibą banku a siecią SWIFTNet. Możliwe jest również
tworzenie komunikatów SWIFT w siedzibie KIR SA i następnie przesyłanie ich za
pośrednictwem infrastruktury Izby do sieci SWIFTNet. Transmisja komunikatów pomiędzy

klientem i Izbą jest realizowana z wykorzystaniem dowolnego szyfrowanego łącza, np. tego,
które jest wykorzystywane na potrzeby systemu ELIXIR.

Usługi te są skierowane do banków i instytucji finansowych, które nie są jeszcze użytkownikami
systemu SWIFT, planują jednak w najbliższym czasie rozpocząć działalność związaną z
wymianą komunikatów swiftowych. Oferta ta może być również interesująca dla
dotychczasowych użytkowników SWIFT jako backup dla posiadanego dostępu podstawowego.
Korzystanie z usługi w trybie awaryjnym pozwala na tworzenie i przesyłanie komunikatów
swiftowych ze stanowiska zastępczego Izby.

[SWIFT (ang. Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication - Stowarzyszenie na Rzecz
Światowej Międzybankowej Telekomunikacji Finansowej) – założone w 1973 roku międzynarodowe
stowarzyszenie instytucji finansowych utrzymujące sieć telekomunikacyjną służącą do wymiany
informacji, w tym transferu funduszy, między bankami, domami maklerskimi, giełdami i innymi
instytucjami finansowymi.
Kod SWIFT to 8 znakowy kod (litery i cyfry), używany do transakcji międzynarodowych, dzięki któremu
można zidentyfikować instytucję finansową. W Polsce przyjęło się, że nazywamy go kodem SWIFT.
Może być to nieco mylące, ponieważ za granicą kod ten określa się mianem kodu BIC. Zatem mówiąc o
kodach BIC i SWIFT mówimy o tym samym. Jest to jawny, stały i niezmienny kod. Kod SWIFT zawiera
8 znaków i jest unikalny dla każdego banku w Polsce i za granicą. Czasem można spotkać kod złożony z
11 znaków, wtedy 3 dodatkowe znaki identyfikują np. oddział banku. Np.: BZ WBK: WBKPPLPP; ING
Bank Śląski: INGBPLP; PKO BP: BPKOPLPW; Nordea: NDEAPLP2]