Typ: Mięczaki – Mollusca

Gromada: Ślimaki – Gastropoda

Gromada: Małże – Lamellibranchiata

Gromada: Głowonogi - Cephalopoda

Charakterystyka ogólna:

• ok. 130 tys. gatunków (260 Polska)

• morza, wody słodkie, ląd

• wolno żyjące, osiadłe, endo- i ektopasożyty, komensale, pełzające, aktywnie

pływające

• ciało – odcinek głowowy, worek trzewiowy, noga

Gromada: Ślimaki – Gastropoda

Charakterystyka ogólna:

• najliczniejsza gromada wśród mięczaków

• najczęściej morskie

• susza – stan odrętwienia

• pasożyty szkarłupni

• milimetr - 130 cm (Enteroxenos dogieli - pasożyt strzykw )

• skręcenie – torsja – obrót worka trzewiowego w stosunku do nogi i głowy o 90

o

–

zatracenie symetrii dwubocznej

Budowa:

• głowa oddzielona od nogi bruzdą

 para lub 2 pary czułków

 oczy – podstawa czułków, na czułkach lub na brodawkowatych

wzniesieniach

 otwór gębowy na spodniej stronie głowy

• noga

 spłaszczona, silnie umięśniona

 podeszwa

• worek trzewiowy

 skręcony spiralnie

 narządy wewnętrzne strony prawej po stronie lewej

 płaszcz – od strony grzbietowej

 jama płaszczowa – pomiędzy płaszczem a ciałem

• ujście przewodów narządów wydalniczych, gruczołów rozrodczych,

otwór odbytowy

• narządy oddechowe

 muszla

• wieczko

• epifragma

• Zew. – periostrakum – koncholina

• Śr. – ostrakum – kryształki węglanu wapnia

• Wew. – hipostrakum – blaszki węglanu wapnia- warstwa perłowa

• 1-dołek osiowy

• 2-warga

• 3-otwór muszli

• 4-kolumienka (wrzeciono)

• 5-szew

• 6-zwój

• 7-szczyt muszli

 Ściana ciała

• jednowarstwowy naskórek

• gruczoły brzegu płaszcza

• gruczoły śluzowe (gruczoł podskrzelowy – purpurowy)

• Układ nerwowy

• scentralizowany

• parzyste zwoje mózgowe, nożne, płaszczowe

(boczne), trzewiowe

• Narządy zmysłów

• oczy

• czułki

• rinofory

• statocysty

• osfradia

• Układ pokarmowy

 kształt litery U

 jelito przednie, środkowe, tylne

 jama gębowa z tarką, gruczołami ślinowymi

 przełyk

 wole

 żołądek

 jelito – gruczoł wątrobowow-trzustkowy

• Układ oddechowy

 skrzela w jamie płaszczowej – parzyste lub nieparzyste

 „płuco” – bogata sied naczyo krwionośnych w jamie płaszczowej

• Układ krwionośny

 otwarty

 serce (komora + 1-2 przedsionki) z osierdziem

 hemolimfa – transport gazów, subst. pokarmowych,

metabolitów

• Rozmnażanie i rozwój

 hermafrodytyczne i rozdzielnopłciowe

 winniczek – gruczoł obojnaczy – produkcja jaj i plemników, przewody

wyprowadzające osobne ♀♂(jama płaszczowa lub przód ciała), otwór
płciowy, prącie

 woreczek strzałki miłosnej

 zapłodnienie wewnętrzne

 jajorodne

 rozwój prosty

Znaczenie ślimaków:

• organizmy wszystkożerne, mięsożerne, roślinożerne

• wektory przywr

• pokarm zwierząt i ludzi

• źródło barwników naturalnych

• jubilerstwo

• szkodniki upraw

• poprawiają strukturę gleby

Gromada: Małże – Lamellibranchiata

Charakterystyka ogólna:

• 25 tys. gatunków

• organizmy wyłącznie wodne

• strefa przydenna

• noga i worek trzewiowy (głowa nie występuje)

• dwuklapowa muszla

• pasożyty zewnętrzne jeżowców i osłonic, komensale, wolno żyjące

• perłoródka – ponad 100 lat

Budowa:

• ciało wyraźnie dwubocznie symetryczne

• 2 fałdy płaszcza → dwuklapowa muszla

• muszla

 wiązadło i zamek

 mięśnie zwieracze przyczepione do skorup

 przednia częśd zaokrąglona, tylna – wydłużona

 linie przyrostu

• jama płaszczowa

 2 pary skrzeli

 noga

• noga (do poruszania się, wiercenia w mule, skakania, przyczepiania się do podłoża-

bisior)

• oczy – na brzegach płaszcza lub syfonie

• Układ pokarmowy

 otwór gębowy otoczony 2 orzęsionymi płatami – tzw. żagielki

 brak tarki, gr. ślinowych

 w żołądku – pręcik krystaliczny

• Układ oddechowy

 skrzela zwisają do jamy płaszczowej

• Układ krwionośny

 otwarty

 komora i 2 przedsionki w worku osierdziowym

• Układ wydalniczy

 para nerek

• Układ rozrodczy

 gonady w worku trzewiowym

• Układ rozrodczy

 gonady w worku trzewiowym

 zapłodnienie w jamie płaszczowej

 większośd rozdzielnopłciowa

 opieka nad potomstwem – formy słodkowodne (jaja rozwijają się miedzy

blaszkami skrzeli)

 szczeżuja

• woda bieżąca- rozdzielnopłciowa, woda stojąca –

hermafrodytyczna

• larwa glochidium – 1-2 miesiące – pasożytniczy tryb życia

Krążenie wody:

 woda wpływa do jamy płaszczowej przez otwór zwany syfonem wlotowym

(wpustowym), a wypływa syfonem odpływowym (wyrzutowym,
wypustowym)

 skrzela okryte są orzęsionym nabłonkiem, który zapewnia stały przepływ

wody wewnątrz małży

 wychwytuje cząsteczki pokarmowe z przefiltrowanej wody

 małże żyjące na dnie- syfon krótki (szczeżuja i omułek)

 małże zakopujące się w muł lub piasek – syfon długi

Znaczenie małży:

• filtratory, wyłapują drobne cząstki pokarmowe

• źródło pokarmu dla zwierząt i ludzi

• żywiciele pasożytów

• jubilerstwo- perły i muszle

• szkody podwodnych budowlach drewnianych

• morski jedwab - tkaniny bisiorowe

Gromada: Głowonogi – Cephalopoda

Charakterystyka ogólna:

• wyłącznie morskie

• od kilku centymetrów do nawet 20 metrów

• noga przekształcona w lejek – narząd lokomocyjny

• głowa wyraźnie oddzielona przewężeniem, z parą oczu i otworem gębowym

• ramiona – z przyssawkami i hakami, 8 lub 10

• muszla zewnętrzna – łodzik

• muszla wewnętrzna

• komórki barwnikowe, tęczowe, narządy świetlne

• tkanka chrzęstna

• układ pokarmowy

 otwór gębowy między ramionami, otoczony wargą

 2 szczęki kutikularne

 jama gardzielowa z tarką

 obok otworu odbytowego uchodzi gruczoł sepiowy

• układ krwionośny

 prawie zamknięty

 krew wlewa się do zatok krwionośnych w ograniczonym stopniu

 serca skrzelowe

• układ rozrodczy

 rozdzielnopłciowe

 dymorfilm płciowy

 samce – przekształcenie ramion w narządy kopulacyjne - przenoszenie

spermatoforów do

jamy płaszczowej samicy

Znaczenie głowonogów:

• zwierzęta drapieżne

• pożywienie dla innych zwierząt i ludzi

• sepia

• os sepia

• produkcja biżuterii

• skamieliny przewodnie

Typ: Szkarłupnie - Echinodermata

Gromada: Rozgwiazdy - Asteroidea

Gromada: Jeżowce – Echinoidea

 regularne

 nieregularne

Gromada: Wężowidła – Ophiuroidea

Gromada: Strzykwy – Holothurioidea

Gromada: Liliowce - Crinoidea

Charakterystyka ogólna:

• gr. echinos – jeż + derma – skóra

• morskie

• pełzające, pływające, drążące, osiadłe

• określone warunki środowiskowe

• ciało promieniste (5-promieniste)

• układ wodny – ambulakralny

• acefalizacja

• wewnętrzny szkielet wapienny → pancerz

• brak układu krwionośnego

• zazwyczaj rozdzielnopłciowe

• wtórouste (Deuterostomia)

Gromada: Rozgwiazdy - Asteroidea

Ciało:

• grzbietobrzusznie spłaszczone

• tarcza centralna + 5 ramion (6,9,11,13,16,30)

• strona ustna (oralna)

 otwór gębowy

 bruzda z nóżkami wodnymi (ambulakralnymi)

• strona przeciwustna (aboralna)

 płytka sitowa

 ujścia gruczołów rozrodczych

 otwór odbytowy

• wapienne kolce, guzki, skrzela skórne (papulae)

Układ nerwowy:

• bez zwojów

• 5-promienisty (pierścieo okołogębowy + 5 pni nerwowych)

Narządy zmysłów:

• komórki zmysłowe

• ocelle – natężenie światła

Jama ciała:

• celoma

• orzęsiony nabłonek

• płyn

• amebocyty

• połączony z układem wodnym i pseudohemalnym

Układ pokarmowy:

• otwór gębowy → przełyk → żołądek (cz.ustna i cz.przeciwustna) → jelito → otwór

odbytowy

• zdolnośd wysuwania ustnej części żołądka

• formy bez odbytu – jelito ślepo zakooczone

Układ oddechowy:

• skrzela skórne

• nóżki ambulakralne

Wydalanie:

• za pomocą kom. ameboidalnych płynu celomatycznego

Układ wodny:

• promienisty

• kanał kamienny + okrężny

• kanały promieniste z odgałęzieniami zakooczone ampułkami

• nóżki ambulakralne

Układ pseudohemalny:

• perihemalny

• 2 kanały okrężne (otaczający przełyk i jelito) + kanał prostopadły – zatoka osiowa,

łącząca pierścienie

• biegnący równolegle z pniami nerwowymi

• odżywianie układu nerwowego, ochrona przed uciskiem

Układ rozrodczy:

• 5 par gonad

• wytwarzanie kom. rozrodczych → gonady wrastają do ramion

• zapłodnienie zewnętrzne

• zazwyczaj rozdzielnopłciowe

• słabo zaznaczony dymorfizm płciowy

• rozmnażanie wegetatywne – podział (regeneracja)

• rozwój z przeobrażeniem – larwa

Gromada: Jeżowce –

Echinoidea

Charakterystyka ogólna:

• morskie, pełne zasolenie

• ciało półkoliste, spłaszczone, wydłużone, owalne, sercowate („pękata rozgwiazda”)

• liczne wapienne kolce

• jeżowce nieregularne – symetria dwuboczna

• jeżowce regularne – budowa pięciopromienna

• latarnia Arystotelesa – aparat żujący

• skrzela skórne

• rozdzielnopłciowe

• dymorfizm płciowy zazwyczaj nie występuje

• gatunki opiekujące się potomstwem

Gromada: Wężowidła – Ophiuroidea

Charakterystyka ogólna:

• morskie, pełne zasolenie lub mniejsze

• drapieżne

• tarcza centralna wyraźnie odgraniczona od długich , cienkich ramion

• bez otworu odbytowego

• bez bruzd ambulakralnych

• kieszenie oddechowe – 5, wpuklenia ściany ciała celomy, ze szczelinami, z

nabłonkiem

migawkowym

• rozmnażanie płciowe i wegetatywne

• larwa, żyworodne

Gromada: Strzykwy – Holothurioidea

Charakterystyka ogólna:

• „ogórki morskie”

• denny tryb życia

• żywią się szczątkami organicznymi i mikroorganizmami

• szkielet zredukowany

• symetria pięciopromienna

• organy Cuviera

• zdolnośd wyrzucania wszystkich narządów wewnętrznych lub odrzucenie tylnej

części ciała

• przeważnie rozdzielnopłciowe, hermafrodyty

• zapłodnienie zewnętrzne

Gromada: Liliowce - Crinoidea

Charakterystyka ogólna:

• najbardziej pierwotna grupa szkarłupni

• formy osiadłe lub pełzające po podłożu

• detrytus + drobne organizmy

• tarcza w postaci kielicha + 5 ramion rozdzielających się u podstawy na 2 gałęzie

• zazwyczaj rozdzielnopłciowe

• dymorfizm nie występuje

Znaczenie szkarłupni:

• bioindykatory

• korona cierniowa – niszczenie raf koralowych

• poławiane w celach konsumpcyjnych – trepangi, ogórki morskie

• medycyna chioska – środek łagodzący ból stawów, zapalenia ścięgien, leczenie

zwichnięd, afrodyzjaki

• jeżowce – gatunki mułożerne- oczyszczanie mórz

• medycyna, biologia molekularna

• szkodniki farm małż i ostryg

• toksyny niebezpieczne dla człowieka

• przemysł farmaceutyczny – suplementy diety (82% BS