(5) Badanie dziecka

2012-12-16

Rola dziecka w badaniu

Dzieci mogą występować w

2 rolach podczas

badania:

w roli

osoby bezpośrednio badanej np.

badanie aktualnego poziomu
funkcjonowania/zachowania, poziomu rozwoju
różnych właściwości, kompetencji poznawczych,
emocjonalnych, struktury osobowości,
relacji społecznych, badanie możliwości rozwoju
w jakimś obszarze

Rola dziecka w badaniu

w roli

osoby dostarczającej informacje

o innych osobach, sytuacjach,
zdarzeniach np. dziecko jako element
systemu rodzinnego, członek
nieformalnej grupy dziecięcej, uczeń w
klasie, dziecko jako świadek czy sprawca
jakiegoś zdarzenia, dziecko jako ofiara
przestępstwa

Badanie dziecka

Badanie służące jemu

samemu np. jego edukacji,

rehabilitacji, psychoterapii
Badanie w celu wydania

opinii, orzeczenia, co do

wiarygodności jego zeznań lub dalszych jego
losów (np. konieczność powtarzania klasy,
odroczenia obowiązku szkolnego, skierowanie do
nauczania indywidualnego, zmiany szkoły itp.)
Badanie

naukowe – pogłębianie wiedzy o rozwoju

w okresie dzieciństwa

Źródło problemów etycznych w
badaniu dzieci (1)

Rodzi się dziecko, w skali Apgar nie
uzyskuje max liczby punktów, jest słabe,
ma kłopoty z oddychaniem, rodzice
niepokoją się jego stanem.
Psycholog jest proszony o konsultację
i odpowiedź na pytanie –
Czy wszystko jest w porządku?
Czy będzie rozwijało się prawidłowo?

2012-12-16

Źródło problemów etycznych
w badaniu dzieci (1)

Psycholog ma wiedzę pozwalającą mu potwierdzić to,
iż:

dzieci z niską wagą
urodzeniową mogą

rozwijać się inaczej niż

rówieśnicy w pełni

zdrowi

dobra opieka (kontakt)

od początku życia

dziecka jest kluczowym

czynnikiem jego

pomyślnego rozwoju

Wątpliwości:

O czym i jak informować rodziców?
Czy włączać rodziców w proces zbierania informacji
o dziecku, skoro prowadzenie obserwacji dziecka, czy
poddawanie go różnym badaniom może dodatkowo pobudzać
ich niepokój, wzbudzać podejrzliwość i w konsekwencji
utrudniać nawiązywanie spokojnego, bezpiecznego kontaktu
z dzieckiem?
Z drugiej strony brak takich obserwacji/badań może
zaowocować niewyłapaniem ważnego sygnału jakiegoś
zaburzenia.
Kto ma prowadzić takie obserwacje – matka czy ojciec,
inna osoba bliska, sam psycholog?
Czy prowadzić takie obserwacje od razu po urodzeniu,
czy poczekać? Jak długo?

Źródło problemów etycznych
w badaniu dzieci (2)

Lekarze podejrzewają u dziecka
upośledzenie umysłowe na podstawie
zewnętrznych oznak (Zespół Downa).
Psycholog proszony jest o konsultacje
i przeprowadzenie rozmowy z rodzicami
dziecka na temat tego, jak mają postępować
z dzieckiem.
Psycholog wie, że takie zaburzenie wpływa
na wiele sfer życia, na rozwój dziecka.

Wątpliwości:

O czym i jak informować rodziców?
Jak udzielać

wsparcia matce, ojcu i innym członkom

rodziny?
Kiedy i jak uczyć rodziców

uważnego obserwowania

dziecka?
Jak to robić, by takie

obserwacje nie zakłócały ich

naturalnych kontaktów, aby nie uwrażliwić rodziców
„negatywnie”?
Gdzie i kiedy prowadzić własne badania dziecka w
różnych sytuacjach?
Kiedy korzystać z

konsultacji innych specjalistów?

Źródło problemów etycznych
w badaniu dzieci (3)

Dziecko ma 2-3 lata, zbliża się czas pójścia
do przedszkola, a rodzice obawiają się tego
momentu.
Psycholog proszony jest o poradę.
Psycholog wie, że w tym wieku
najważniejszą grupą odniesienia dla dziecka
są rodzice i jednocześnie wielość kontaktów
społecznych jest ważnym czynnikiem
w procesie edukacji dziecka.

Wątpliwości:

Jak przekonać rodziców, iż sam dobry poziom
dojrzałości dziecka do przedszkola nie jest
wystarczającym argumentem, by je tam posłać?
Jak zachęcić rodziców do

wejrzenia w głąb swych

prawdziwych motywacji związanych z oddaniem
dziecka do przedszkola (brak czasu, zmęczenie itp.)?
Jak pomóc im podjąć decyzję, co do

zmiany organizacji

dnia wtedy, gdy dziecko pójdzie do przedszkola?
Jak przekonać rodziców i nauczycielki z przedszkola, że
czas między 2-3 a 6-7 r.ż. jest czasem na zabawę,
także z mądry udziałem dorosłych, a nie czasem
wyuczania różnych umiejętności?

2012-12-16

Źródło problemów etycznych
w badaniu dzieci (4)

Dziecko kończy 6 lat, chodzi do zerówki.
Nauczyciel sugeruje rodzicom wizytę
u psychologa, bo dziecko nie radzi sobie
z wymogami, jakie się mu stawia i z obawy,
jak poradzi sobie w szkole.
Psycholog może przeprowadzić badanie
dojrzałości szkolnej dopiero w marcu,
a na samo badanie ma 2 spotkania
po 2 godziny.

Wątpliwości:

Ile

trafnych informacji uda mu się w tym czasie zebrać?

Jaka

wartość będą miały takie badania?

Czy ma

czas na pogłębioną rozmowę z rodzicami,

z nauczycielem?
Jak powinna wyglądać

opinia, aby zainteresowani

wiedzieli co, jak i dlaczego mają z dzieckiem robić?
Jak przekonać ich, że

odraczanie szkoły o rok nie jest

dobrym pomysłem?
Jak

wspomagać dziecko w osiąganiu odpowiedniego

poziomu gotowości do podjęcia nauki w szkole?
Kto ma realizować program pomocy?

Źródło problemów etycznych
w badaniu dzieci (5)

Dziecko chodzi do szkoły, ma młodsze
rodzeństwo, rodzice postanawiają się
rozwieść i każde chce odejść
z 1 dzieckiem.
Psycholog ma ocenić więź psychologiczną
łączącą dzieci z matką i ojcem, wzajemne
relacje między rodzicami, określić, które
z rodziców lepiej zaspokoi potrzeby
dzieci.

Wątpliwości:

Co jest

dobrem dziecka, a co dobrem rodziców?

Jakie rozwiązanie

dla którego z rodzeństwa jest

„lepsze”?
Jakie

właściwości dzieci należy poddać badaniom?

Co brać pod uwagę – dobro dziecka czy rodziców;
aktualną sytuację dziecka i ich samopoczucie czy
też ich przyszłe potrzeby rozwojowe?
Czy podejmować

próbę negocjacji między

rodzicami, czy nie ingerować w ich rozejście się?

Źródło problemów etycznych
w badaniu dzieci (6)

Dziecko jest świadkiem awantur
rodziców, nadużywania alkoholu,
jest ofiarą agresji rodziców i ich
znajomych. Jest niedożywione, często
sypia poza domem, wagaruje, źle się
uczy, kradnie w szkole.

Wątpliwości:

Czy

ograniczyć władzę rodzicielską?

Czy

pozostawić dziecko w rodzinie, czy zabrać

do ośrodka?
Z kim pracować i jak – z dzieckiem, z rodzicami,
z nauczycielami, z kuratorem?
Czy skierować kogoś do

pomocy rodzinie np.

wolontariusza?
Czy znaleźć

miejsce w świetlicy na większość

dnia?

2012-12-16

Źródło problemów etycznych
w badaniu dzieci (7)

Dziecko uczy się bardzo dobrze, ma wiele
zainteresowań, wykazuje szczególne
zamiłowanie do muzyki. Rodziców nie stać
na sfinansowanie dodatkowej nauki, nie
można posłać do szkoły muzycznej.
Nauczyciel nie wie, czy jest to zwykłe
zainteresowanie, czy szczególny talent.

Wątpliwości:

Jakie badania powinien przeprowadzić
psycholog, aby ocenić, czy dziecko jest szczególnie
zdolne?
Jak

szkoła może włączyć się w działanie

wspierające rozwój zainteresowania dziecka?
Jakie

działania mają podjąć rodzice? psycholog

szkolny?
Jakie

zasady współpracy ustalić z psychologiem

szkolnym, aby nie naruszać jego autonomii,
nie wkraczać w jego kompetencje?

Badanie dziecka

Takie problemy można mnożyć w nieskończoność. Można
jednak wyłonić pewne

wspólne obszary, w których

mogą pojawić się wątpliwości natury etycznej:

jakakolwiek

ingerencja w rozwój dziecka musi

brać pod uwagę właściwości środowiska jego
życia (kontekst jego rozwoju)

Czy środowisko jest wystarczająco gotowe,
by zaakceptować wnioski, jakie wynikają z badań
psychologicznych?
Czy rodzina podejmie odpowiednie działania?
Czy zmieni się sposób traktowania dziecka?

Badanie dziecka

Psycholog postępuje etycznie, jeżeli w swoich
działaniach kierowanych na jednostkę bierze
pod uwagę i respektuje sposób funkcjonowania
jej najbliższego środowiska.

Formułowanie realistycznych zaleceń, rad
Budowanie programu pomocy psychologicznej,
która ma szansę powodzenia w tych warunkach,
w których żyje dziecko.

Badanie dziecka

sposób prowadzenia badań:

źródło informacji o dziecku - Czy tylko sam psycholog lub
inni specjaliści mogą dostarczać wiarygodnych danych
diagnostycznych, Czy też rodzice/opiekunowie dziecka są
najważniejszym źródłem obserwacji?

widzą dziecko w sytuacjach, do których psycholog nie ma
dostępu,
obraz dziecka, jaki posiadają determinuje ich
postępowanie wobec niego

Psycholog uwzględnia obraz dziecka, jaki posiadają

znaczące dla niego osoby.

c.d. sposób prowadzenia badań:

problem obecności rodziców podczas
badania dziecka – niektórzy psychologowie
zalecają

włączanie rodziców we wszystkie

etapy postępowania diagnostycznego
i pomocowego (rozwiązania problemu);
gdyż nieczynienie tego może powodować,
iż większość danych zebranych przez
psychologa może być nietrafna.

2012-12-16

Badanie dziecka

realizacja programu pomocy:

Kto ma skonstruować i realizować oraz oceniać skuteczność programu?
Rodzice, psychologowie, inni specjaliści?

Psycholog postępuje etycznie wtedy, gdy

od początku włącza

rodziców dziecka zarówno w proces rozpoznawania

problemu (diagnozowanie), jak i budowania programu

pomocy, korzystając z ich wiedzy o dziecku, gdy traktuje ich

jako swoich partnerów we wspólnym przedsięwzięciu,

a swoją rolę widzi jako konsultanta i osoby wspierającej

w trudnych sytuacjach.

stoi poza systemem rodzinnym, szkolnym, klasowym i wspiera osobę, która
pełni kluczową rolę w pomaganiu
psycholog nie jest „pogotowiem ratunkowym”, czy „fabryką napraw”,
ale jest osobą wspierającą siły samopomocowe tkwiące w ludziach, relacjach
między nimi, w grupach i społecznościach

Obszary, w których pojawiają się
problemy etyczne:

Uzyskanie

zgody na badanie dziecka od jego

rodziców oraz zgody na skierowanie dziecka do
innych specjalistów.
Pełna

informacja co do celu, przebiegu, metod

oraz sposobów wykorzystania danych zebranych
od dziecka i o dziecku – informacja ta powinna być
przekazana rodzicom oraz dziecku (jeżeli to
możliwe) przed rozpoczęciem badań oraz
aktualizowana na bieżąco w ich trakcie.

Obszary, w których pojawiają się
problemy etyczne:

Stworzenie

sytuacji badawczej bezpiecznej

i przyjaznej dziecku, czasem wymagana jest
stała obecność rodziców w trakcie badania.
Konsultowanie z rodzicami swych hipotez
diagnostycznych, traktowanie ich jako
swoich współpracowników, a nie jedynie jako
dodatkowe źródło informacji

Obszary, w których pojawiają się
problemy etyczne:

Włączanie rodziców w przebieg
procesu diagnostycznego, zapraszanie
do wspólnych z dzieckiem działań –
pozwala poznać dziecko z innej strony
i umożliwia korektę wytworzonego
wcześniej obrazu dziecka;
a psycholog może naturalnie ocenić
relacje dziecka z rodzicami.

Obszary, w których pojawiają się
problemy etyczne:

Konsultowanie z rodzicami zasad
konstruowania programu pomocy dla dziecka,
traktowanie ich jako ekspertów, a nie tylko
wykonawców programu –

pozwala na stopniowe

przygotowanie rodziców do realizacji całego
programu lub jakiejś części
Opracowanie programu pomocy dla dziecka
możliwego do realizacji w warunkach życia dziecka
i jego rodziny np. finanse, czas, dostęp do
specjalistów, poziom wiedzy i umiejętności
rodziców, wsparcie innych itp.

2012-12-16

Badanie dziecka

We wszystkich tych obszarach mogą się
rodzić u

psychologa:

konflikty wewnętrzne
silne konflikty zewnętrzne

Konflikt wewnętrzny

Konflikt między

przekonaniem o słuszności różnych

zasad etycznego postępowania badawczego (poczuciem
powinności moralnej),

lękiem przed oceną i niskim poczucie własnych
kompetencji – lepiej nie mieć świadków
poczuciem zbyt małej ilości czasu – trzeba tak
postępować, ale nie mam czasu
brakiem zaufania do rodziców – po, co zapraszać ich na
badanie i tak nic nie zrozumieją
brakiem zaufania do rzetelności innych specjalistów –
i tak z tych badań nic nie wynika
brakiem gotowości do współpracy z nimi – trudno się
dogadać z lekarzami

Konflikt zewnętrzny

ilość

czasu przeznaczona w danej placówce

na badanie jednego dziecka
konieczność posługiwania się ściśle
określoną

baterią narzędzi

naciski społeczne ze strony nauczycieli
obiektywnie

trudne warunki w danej

rodzinie, szkole

Konflikt zewnętrzny

zwyczaje panujące od lat w danej placówce -
rutynowe postępowanie diagnostyczne
trudności

finansowe placówki

własne

zmęczenie

niska efektywność przygotowanych
programów pomocowych

Rodzaje badań z udziałem dzieci

Badania prowadzone

w celach

naukowych

– badania

podstawowe

Badania, których celem

jest

pomoc dziecku

i/lub rodzinie – badania

stosowane/aplikacyjne

2012-12-16

Badanie podstawowe - naukowe

Diagnoza

psychologiczna

Psycholog

dokonuje

rozpoznania

problemu sam

lub we współpracy

z innymi

specjalistami

BADACZ

Z wyników badań

psychologa –

badacza korzystają

różni specjaliści

i/lub opiekunowie

dziecka

Pomoc

psychologiczna

Specjalista i/lub

rodzic opracowują

i realizują program

pomocy dziecku

i/lub środowisku

----------------

Badanie podstawowe - naukowe

W większości badań naukowych dziecko jest
„

źródłem informacji” o typowym w danym

okresie rozwoju poziomie funkcjonowania
np. jakie wskaźniki określają gotowość dzieci
do podjęcia nauki szkolnej.
Często stosuje się metodę studium przypadku.
Celem nie jest budowanie programów
pomocowych, a odkrywanie ogólnych
prawidłowości rozwojowych.

Wątpliwości:

Jak badacze traktują dzieci w swoich badaniach?

jako „obiekty” charakteryzujące się pewnymi

właściwościami,
jako „źródło informacji” o zjawisku,
jako ludzi w określonym wieku, o różnej wiedzy
i umiejętnościach, doświadczeniu życiowym, zmagającymi
się z określonymi problemami?

Czy tworzą sytuacje dające poczucie bezpieczeństwa

czy dziecko rozumie, co się dzieje i dlaczego otrzymuje
określone polecenia i zadania?

Czy sytuacja badawcza jest sytuacją psychologicznie realną –
zadania są dostosowane do wieku i możliwości dzieci?

Wątpliwości:

Jak wygląda pomieszczenie badawcze?
Jak zachowuje się badacz, gdy dziecko odmawia udziału
w badaniu?
Jak zadaje pytania?
Co robi badacz, gdy w czasie badania dziecko chce pić, wyjść
do toalety itp.?
Co się dzieje, gdy badacz odkrywa niepokojącą właściwość
u dziecka?

Czy dziecko traktowane jest jak człowiek z pełnią

przysługujących mu lub jego rodzicom praw,

Czy jak obiekt interesujący dla badacza ze względu na

jakąś cechę?

Badania stosowane (pomoc)

Badanie to zakłada związek między
czynnościami diagnostycznymi z procesem
pomagania
Można je podzielić na kilka rodzajów:

badanie diagnostyczne
badanie stosowane w celach zbudowania
projektu pomocy
interwencja kryzysowa

Badanie diagnostyczne(1)

Diagnoza

psychologiczna

Psycholog

dokonuje

rozpoznania

problemu sam lub

we współpracy z

innymi

specjalistami

DIAGNOSTA

Przekazuje wyniki

swego rozpoznania

innemu

specjaliście lub

opiekunowi

dziecka

Pomoc

psychologiczna

Specjalista i/lub

rodzic opracowują

i realizują program

pomocy dziecku

i/lub środowisku

KONSULTANT

2012-12-16

Badanie diagnostyczne(2)

Diagnoza

psychologiczna

Psycholog

analizuje

protodiagnozę

dokonaną przez

rodzica/innych

specjalistów i ją

uzupełnia

KONSULTANT

Przekazuje

wyniki swego

rozpoznania

innemu

specjaliście lub

opiekunowi

dziecka

Pomoc

psychologiczna

Specjalista i/lub

rodzic

opracowują i

realizują program

pomocy dziecku

i/lub środowisku

KONSULTANT

Badanie diagnostyczne

Celem badania jest

zebranie informacji o różnych

właściwościach dziecka, aby ustalić wierny obraz
jego kompetencji w różnych obszarach i na tym tle
udzielić odpowiedzi na pytanie o istotę problemu,
jakiego doświadcza

jego genezę,
kluczowe czynniki w procesie powstawania tego
problemu,
możliwe sposoby rozwiązania go.

Badanie diagnostyczne

Forma studium przypadku, w którym psycholog odnosi się

do określonego modelu teoretycznego – typowe

zachowanie dziecka w danym wieku.
Badanie nastawione jest na uchwycenie cech

indywidualnych, specyficznych badanego dziecka.
Psycholog musi zadbać o:

bezpieczna atmosfera
realna sytuacja psychologiczna
wrażliwość na budowanie relacji z innymi
jaka będzie rola rodziców w diagnozie i budowaniu programu

pomocy?
jakim językiem napisana będzie opinia i jakie informacje

zawarte będą w niej?
czy zostaną sformułowane zalecenia?

Badanie diagnostyczno-
terapeutyczne

Faza

przygotowawcza

POMOC –

rozwiązanie

problemu przez

psychologa

DIAGNOZA –

rozpoznanie

problemu przez

psychologa

DIAGNOSTA

TERAPEUTA

Badanie diagnostyczno-
terapeutyczne

Dziecko jest

źródłem informacji o sobie i swoim

środowisku – rodzina, grupa rówieśnicza,
społeczności itp.
Diagnozowanie i tworzenie programu
pomocowego są współzależne – spotkanie nie jest
poświęcone jednemu zadaniu, sprawdzamy to, co
dziecku już potrafi oraz tzw.

strefę najbliższego

rozwoju (to, co dziecko robi dziś z pomocą dorosłych,
a jutro będzie robić samodzielnie tzw. mama obszaru
gotowości dziecka)

2012-12-16

FAZA 1

przygotowanie

Nawiązanie kontaktu

z rodzicami

Poznanie środowiska

rozwoju dziecka

Przygotowanie miejsca

na pierwszy kontakt

(organizacja

przestrzeni i czasu)

FAZA 2

diagnoza/pomoc

Nawiązanie

i podtrzymanie

kontaktu z dzieckiem

i/lub rodzicami

Tworzenie sytuacji

stabilizujących

poczucie

bezpieczeństwa

dziecka i jego

rodziców

FAZA 3

pomoc/diagnoza

Wzmacnianie kontaktu

dziecka z rodzicami

Wzmacnianie relacji

psychologa w roli

konsultanta z

rodzicami

Rozstanie się

z dzieckiem

Rozstanie się

z rodzicami dziecka

tek społeczny

FAZA 1

przygotowanie

Wyjaśnienie celu spotkań

rodzicom

Zebranie wstępnych danych o

dziecku

Aktualizacja wiedzy z psychologii

rozwoju

Przygotowanie potencjalnych

narzędzi do badań

FAZA 2

diagnoza/pomoc

Wyjaśnienie celu spotkania

dziecku

Uruchomienie cyklu 1

Analiza zebranych danych:

odnoszenie do teorii i odnoszenie

do realnych warunków życia

dziecka

Uruchomienie cyklu 2

FAZA 3

pomoc/diagnoza

Przygotowanie rodziców do
udzielania pomocy dziecku

Przygotowanie zestawu

koniecznych środków pomocy

i/lub przygotowanie rodziców do

ich tworzenia

Przygotowanie rodziców do

dalszego dostarczania informacji

diagnostycznych

Wspieranie rodziców w procesie

udzielania pomocy dziecku

Pomoc w ewaluacji programu

pomocy

tek zadaniowy

definicja problemu – wybór
narz

dzi diagnostycznych –

dane – hipoteza –
weryfikacja hipotezy –
redefinicja problemu - …

rozpoznanie problemu –
podj

cie prób rozwi

zania

w bezpo

redniej pracy z

dzieckiem oraz jego
rodzicami – monitorowanie
procesu zmiany – korekta
(redefinicja problemu) –
praca z dzieckiem - …

Według Smykowskiego efektem badania
psychologicznego dziecka ma być

ujawnienie

faktów, których interpretacja pozwoliłaby na:

określenie poziomu aktualnego funkcjonowania

dziecka w różnorodnych naturalnych sytuacjach
odkrycie potencjału rozwojowego tkwiącego
w dziecku
opracowanie skutecznego sposobu wpływania
na rozwój dziecka

Pomoc psychologiczna

Pomoc psychologiczna to:

dawanie wsparcia emocjonalnego

udzielanie wyjaśnień
podawanie przykładów
naprowadzanie na właściwy tok rozumowania
odpowiadanie na pytania
dostarczanie informacji
demonstrowanie wykonania czynności
podawanie odpowiednich przedmiotów, pomocy
technicznej, gdy dziecko coś wykonuje

Rodzaje wspierania

Wspieranie dziecka w jego wysiłkach rozwiązania zadania

jest

„budowanie rusztowania” przez psychologa (rola

zachowań antycypacyjnych dorosłego względem dziecka) –

zasada „minimum pomocy”:

obecność dorosłego dająca działającemu dziecku poczucie

bezpieczeństwa
podejmowanie przez dorosłego wysiłku na ukierunkowanie

i ogniskowanie uwagi dziecka
podzielanie zainteresowania przedmiotem przez dziecko

i dorosłego – wskazywanie, kierowanie wzroku, słowa
zmienność działań dorosłego – wsparcie (podtrzymuje

aktualne zachowanie dziecka) oraz wyzwanie (pobudza

dziecko do osiągania celów według strategii „o 1 krok

naprzód”)

Interwencja kryzysowa

Diagnoza

psychologiczna

Psycholog sam

dokonuje

rozpoznania

problemu lub

korzysta z

protodiagnozy

rodziców

DIAGNOSTA

Psycholog ustala

jakiej pomocy

potrzebuje dziecko

i/lub rodzice

Pomoc

psychologiczna

Psycholog udziela

pomocy dziecku

i/lub środowisku

INTERWENCJA

KRYZYSOWA