MONITORING ZAGROŻEŃ BEZPIECZEŃSTWA

dr hab. inż. Zbigniew Bielecki - prof. WAT, dr inż. Krzysztof Kopczyński,

dr inż. Mirosław Kwaśny, dr hab. inż. Zygmunt Mierczyk – prof. WAT

1

STRESZCZENIE

W pracy omówiono zintegrowane systemy elektro-optyczne stosowane w

monitoringu zagrożeń bezpieczeństwa. Szczególną uwagę poświęcono układom
detekcji promieniowania optycznego oraz ich zastosowaniom do ochrony obiektów,
wykrywania i identyfikacji broni chemicznej i biologicznej oraz w monitoringu
atmosfery. W systemach tych są stosowane różnego rodzaju czujniki i urządzenia
optoelektroniczne oraz sprzężone z nimi systemy telekomunikacyjne i informatyczne.
Wiele z tych systemów zostało opracowanych w Wojskowej Akademii Technicznej.
Elementami detekcyjnymi są czujniki optyczne, chemiczne, półprzewodnikowe,
elektrochemiczne i inne. Reagują one na obecność i zmiany stężenia substancji w ich
otoczeniu. Szczególnego znaczenia nabierają hybrydowe systemy wieloczujnikowe.

Decyzją Ministra Nauki i Informatyzacji w WAT powołano Centrum

Doskonałości Optoelektronicznych Systemów Monitoringu Bezpieczeństwa
OptoSec, w którym są prowadzone badania naukowe w dziedzinach uznanych za
priorytetowe dla polskiej gospodarki, bezpieczeństwa i obronności kraju.

Artykuł przybliża wybrane zagadnienia dotyczące zintegrowanych systemów

elektro-optycznych stosowanych w monitoringu zagrożeń bezpieczeństwa..

1. WSTĘP

Sukcesy w militarnym zastosowaniu detektorów promieniowania podczerwonego w

rakietach V-2 w czasie drugiej wojny światowej spowodowały gwałtowny rozwój techniki
podczerwieni oraz powstanie nowych dziedzin takich jak termowizja, technika laserowa,
technika światłowodowa, czy też ogólniej optoelektronika.

Systemy elektro-optyczne integrują osiągnięcia optyki i elektroniki i są stosowane w wielu

nowoczesnych dziedzinach będących wyznacznikami postępu technologicznego naszych czasów.
Do najważniejszych z nich należy zaliczyć: technikę kosmiczną, medyczną, ochronę środowiska i
zastosowania militarne.

1

Wojskowa Akademia Techniczna

Z. Bielecki, K. Kopczyński, M. Kwaśny, Z. Mierczyk

W ciągu ostatniego wieku w gospodarce, a co za tym idzie – w środowisku naturalnym

zaszły ogromne zmiany. Kilkadziesiąt lat wystarczyło człowiekowi na doprowadzenie do
rozregulowania światowego ekosystemu. Efekt cieplarniany, dziura ozonowa, kwaśne deszcze,
zmniejszanie się obszarów leśnych, smog elektromagnetyczny, to tylko część współczesnych
zagrożeń ekologicznych wynikających z działalności wytwórczej człowieka. Zwiększający się
poziom zanieczyszczeń atmosfery spowodowany rozwojem przemysłu, transportu, wydobyciem
zasobów kopalnych i koncentracją skupisk ludzkich na niewielkich obszarach miejskich wpływa
negatywnie na środowisko przyrodnicze, ludzi i obiekty. We współczesnym świecie oprócz
zagrożeń środowiska można także wyróżnić zagrożenia osób i mienia oraz zagrożenia militarne i
terrorystyczne. Rosnąca fala terroryzmu niesie z sobą wzrost zagrożeń chemicznych,
biologicznych, radiologicznych, pożarowych i elektro-energetycznych.

Wyposażenie służb reagowania kryzysowego w przyrządy do wykrywania skażeń

chemicznych, biologicznych i radiologicznych oraz tworzenie na ich bazie systemów
wykrywania i powiadamiania o skażeniach jest warunkiem podstawowym i koniecznym do
wszelkich działań mających zapewnić ochronę przed skutkami zagrożeń [1].

2. UKŁADY DETEKCJI PROMIENIOWANIA OPTYCZNEGO

Systemy elektro-optyczne stosowane w monitoringu zagrożeń bezpieczeństwa są związane

z układami detekcji promieniowania optycznego, które można podzielić na dwie zasadnicze
grupy: układy detekcji bezpośredniej oraz zaawansowane układy detekcyjne [2].

Układ detekcji bezpośredniej składa się z optyki, detektora wraz z układem polaryzacji,

niskoszumowego przedwzmacniacza oraz układów przetwarzania sygnału. Istnieje cała gama
detektorów promieniowania optycznego: termiczne i fotonowe [3]. Jeżeli za kryterium podziału
detektorów przyjmiemy długość fali detekowanego promieniowania, wówczas możemy
wyróżnić:

- detektory promieniowania X i

γ

,

- detektory zakresu nadfioletu,
- detektory zakresu widzialnego,
- detektory podczerwieni.

Do końca lat 70-tych postęp w rozwoju technologii detektorów był niezależny od postępu w
innych dziedzinach. W latach 80-tych zapoczątkowano transformację osiągnięć elektroniki
krzemowej w technologię detektorów. Nastąpił rozwój nowoczesnych technologii:

•

MOCVD i MBE dzięki którym możliwe było wytworzenie matryc wielowidmowych czy
detektorów ze studniami kwantowymi,

•

zaawansowanych procesorów krzemowych, które są stosowane w matrycach hybrydowych
i monolitycznych,

•

oraz mikromechaniki krzemowej dzięki której można było wytworzyć przyrządy o
złożonych strukturach przestrzennych oraz matryce detektorów [4].
W matrycach hybrydowych funkcje detekcji promieniowania i przetwarzania sygnałów

elektrycznych są rozdzielone między dwuwymiarową matrycę fotodiod i krzemowy procesor.
Obie części są optymalizowane niezależnie. Ważnym problemem jest tu mechaniczne i
elektryczne zespolenie półprzewodników.

W matrycach monolitycznych detekcja i przetwarzanie sygnału zachodzi w strukturach

wytworzonych w jednej płytce półprzewodnika. Przy czym, są stosowane różne konstrukcje: z

2

Monitoring zagrożeń bezpieczeństwa

kanałem zagrzebanym CCD, z układami odczytu CMOS czy detektory nie krzemowe np.
HgCdTe.

Wśród zaawansowanych metod detekcji promieniowania optycznego należy wyróżnić:
- detekcję fazoczułą,
- detekcję z synchronicznym całkowaniem sygnału,
- detekcję koherentną (zarówno heterodynową jak i homodynową).

Metody te zapewniają poprawę stosunku sygnału do szumu w porównaniu do detekcji
bezpośredniej umożliwiają odbiór sygnałów poniżej poziomu szumu [5,6].

3. SYSTEMY OCHRONY OBIEKTÓW

Układy detekcji promieniowania optycznego znalazły zastosowanie w systemach elektro-

optycznych, które będą omówione w dalszej części pracy. Zacznijmy od systemów ochrony
obiektów. Można je podzielić na systemy aktywne i systemy pasywne. System aktywny składa
się z toru nadawczego – oświetlającego obiekt oraz toru odbierającego promieniowanie odbite.
Przykładem takiego systemu jest układ przedstawiony na rys. 1. Jego wadą jest to, że wysyła
promieniowanie, które może zdemaskować obserwatora.

Rys. 1. Schemat systemu aktywnego i praktyczne przykłady jego zastosowania

Wad systemów aktywnych są pozbawione pasywne systemy promieniowania optycznego. W tym
przypadku, odbierane jest promieniowanie własne, emitowane przez dany obiekt termalny
(rys. 2). Układy te są powszechnie stosowane w kamerach termowizyjnych oraz czujnikach
podczerwieni. Przedstawiony na rysunku 2 system pasywny służy do przeszukiwania scenerii
powietrznej. System ten jest wyposażony w układ przeszukiwania w kierunku poziomym oraz w
kierunku pionowym – prostopadłym do linii skanowania. Skanowanie wzdłuż pojedynczej linii
wykonuje zwierciadło płaskie, zamocowane pod kątem 45

o

w stosunku do osi obrotu silnika

prądu stałego obracające się ze stabilizowaną prędkością. Wybieranie kolejnych linii jest
uzyskiwane przez pochylenie zwierciadła za pomocą silnika skokowego z przekładnią
ślimakową.

3

Z. Bielecki, K. Kopczyński, M. Kwaśny, Z. Mierczyk

Rys. 2. Przykład systemu pasywnego

Przeszukiwanie pionowe rejestruje zbiór sygnałów wyjściowych z głowicy termodetekcyjnej

dla

świat

Silnik prądu stałego

Silnik
krokowy

Optyka

Detektor

Przed-
wzmacniacz

Układ sterowania

Sterowanie silnika
krokowego
(przeszukiwanie w pionie)

Karta PCL-816

Obserwowana sceneria

Głowica
termodetekcyjna

Układ
skanowania obrazu

Komputer

Monitor

równoległych linii skanowania. Ponieważ sygnał analogowy jest próbkowany w karcie A/C,

zatem zbiór próbek sygnałów wyjściowych odpowiadających równoległym liniom skanowania
tworzy dwuwymiarowy obraz. Pole widzenia skanera wynosi 360 stopni (H) x 18 stopni (V).
Urządzenie to może pracować z wymiennymi głowicami termodetekcyjnymi. Głowica taka
składa się z układu optycznego, detektora wraz z chłodziarką termoelektryczną oraz
niskoszumowego przedwzmacniacza sygnału. Wykonano dwa wymienne zespoły
termodetekcyjne. W obu zespołach zastosowano chłodzone termoelektryczne detektory HgCdTe.

Do ochrony ważnych obiektów państwowych oraz militarnych są stosowane czujniki

łowodowe. System światłowodowy składa się ze źródła promieniowania, toru

światłowodowego, sprzęgacza oraz układu detekcyjnego. Przekroczenie określonej strefy przez
intruza spowoduje uruchomienie alarmu (rys. 3).

4

Monitoring zagrożeń bezpieczeństwa

Rys. 3. Schemat światłowodowego systemu ochrony obiektów [7]

4. ZDALNE SYSTEMY WYKRYWANIA I IDENTYFIKACJI BRONI CHEMICZNEJ I

BIOLOGICZNEJ

Metody stosowane do wykrywania i identyfikacji broni chemicznej i biologicznej, z punktu

widzenia sposobu pobierania próbek do analizy, można podzielić na dwie grupy. Pierwszą grupę
stanowią metody, gdzie próbkowanie odbywa się w miejscu występowania skażeń. W drugiej
grupie metod występuje zdalna detekcja, identyfikacja i pomiar stężenia. W pierwszej grupie
metod występuje rozdzielenie w czasie i przestrzeni miejsc pobrania próbki i jej analiza.
Systemy zdalnego monitoringu można podzielić na:
-

systemy typu "stand-off", które pozwalają wykrywać chmury gazów lub bakterii ze

znacznej odległości bez kontaktu ze skażeniem
-

systemy typu „remote" wykorzystują niewielkie czujniki punktowe „in situ”, przy czym

dane z tych czujników są przesyłane za pomocą łącz przewodowych lub bezprzewodowych do
centrów alarmowych. Dane są analizowane w centrach i określony jest poziom zagrożenia [8].
Ważne miejsce w zdalnych systemach monitoringu atmosfery zajmują lidary. Do
najważniejszych z nich należy zaliczyć:

•

LIDAR rozproszeniowy - w systemie tym nadajnik wysyła impulsy laserowe o dużej energii,

które po odbiciu od chmur czy pyłów w atmosferze są detekowane w wysokoczułym odbiorniku
promieniowania optycznego. System ten jest stosowany do badania deszczy oraz chmur oraz
składu dymów wydostających się z kominów.

•

LIDAR ramanowski - w tym systemie jest wykorzystywane zjawisko przesunięcia

częstotliwości promieniowania rozproszonego na cząsteczkach gazu. Przesunięcie częstotliwości
jest różne dla różnego typu cząsteczek. Możliwe jest zatem określenie obecności określonego
rodzaju cząstek. Jego wadą jest mała czułość oraz zasięg nie przekraczający kilkuset metrów.

•

LIDAR absorpcji różnicowej (ang. – DIAL - Differential Absorption Lidar). Jest on obecnie

najbardziej rozpowszechniony. Idea pracy systemu polega na sondowaniu przestrzeni dwiema
wiązkami laserowymi. Długość fali

1

λ

jednej z wiązek jest dostrojona do pasma absorpcji

mierzonego gazu, natomiast długość drugiej fali

2

λ

jest nieznacznie przesunięta w stosunku do

pasma absorpcji i stanowi wiązkę odniesienia. Jeśli gaz który chcemy wykryć znajdzie się w

5

Z. Bielecki, K. Kopczyński, M. Kwaśny, Z. Mierczyk

obszarze oświetlonym, wówczas promieniowanie o długość fali

1

λ

jest absorbowane. Na wyjściu

układu detekcyjnego otrzymamy dwa sygnały o różnych natężeniach. Zmierzona różnica
amplitud tych sygnałów jest funkcją koncentracji badanego gazu [9].

•

LIDAR fluorescencyjny - w tego typu systemie mamy zawsze do czynienia z

promieniowaniem wzbudzającym dopasowanym do pasm absorpcji substancji i
promieniowaniem emitowanym. Promieniowanie emitowane charakteryzuje się specyficznym
dla danej substancji rozkładem widmowym. Ta właściwość fluorescencji pozwala identyfikować
różne substancje [10,11]. Przykładową charakterystykę wzbudzeniowo-emisyjną semtexu –
plastycznego materiału wybuchowego, chętnie wykorzystywanego przez terrorystów
przedstawiono na rys. 4.

Rys. 4. Charakterystyki wzbudzeniowo emisyjne SEMTEXU

•

LIDAR dopplerowski - stosowany do pomiaru prędkości wiatru oraz dynamiki różnego

rodzaju turbulencji atmosferycznych. Jego zasada działania wykorzystuje zjawisko przesunięcia
częstotliwości promieniowania pod wpływem ruchu cząstek. W systemie tym należy stosować
lasery o wąskich liniach oraz heterodynowy układ detekcji sygnałów.

Zastosowanie LIDARu do wykrywania zanieczyszczeń atmosfery daje wiele wymiernych

korzyści. Możliwe jest między innymi dokonywanie pomiarów emisji różnych gazów bez
konieczności wchodzenia na teren badanego przedsiębiorstwa lub trudnodostępnego obszaru.
Przy pomocy systemów LIDARowych możliwe jest określanie stężenia cząstek w spalinach,
zgrubna analiza składu chemicznego spalin, badanie zanieczyszczeń górnych warstw atmosfery,
badanie naturalnych źródeł zanieczyszczeń, takich jak np. wulkany, prowadzenie monitoringu z
pokładu statków powietrznych, badanie powierzchniowych zanieczyszczeń wód itd.

6

Monitoring zagrożeń bezpieczeństwa

5. OPTOELEKTRONICZNE SYSTEMY MONITORINGU ŚRODOWISKA

Systemy elektro-optyczne znalazły także zastosowanie do wykrywania i identyfikacji broni

chemicznej i biologicznej. Umożliwiają one wykrycie sztucznych aerozoli czy bojowych
środków trujących.

Współczesne urządzenia rozpoznania i oceny koncentracji skażeń i zanieczyszczeń

atmosfery wykorzystują także metody spektroskopowe. Stosuje się je zarówno w pomiarach
zdalnych jak i w miejscu próbkowania.

Typowymi układami do monitoringu atmosfery są lidary typu, czy systemy DOAS (ang. -

Differential Optical Absorption Systems).

Systemy omówione wcześniej są także stosowane do monitoringu zanieczyszczeń

środowiska. W Wojskowej Akademii Technicznej opracowano przenośne zestawy do zdalnej
detekcji i pomiaru stężenia metanu, stanowiącego główny składnik gazu ziemnego. Zastosowano
w nich ideę detekcji aktywnej. Zasięg wykrywania metanu wynosi do 50 m [12].

Rys. 5. Układ do zdalnej detekcji metanu metodą DIAL

W systemie aktywnym typu DIAL otoczenie oświetlane jest przez dwa lasery. Jeden z nich

generuje wiązkę sygnałową, której długości fali odpowiada centrum pasma absorpcji metanu
(3,39

µ

m). Drugi natomiast wytwarza wiązkę wzorcowa, której długość fali leży poza pasmem

absorpcji (3,51

µ

m). Rozproszone, powracające do układu detekcyjnego promieniowanie jest

rejestrowane przez detektor, a następnie przetwarzane. Wynik pomiaru koncentracji liczony jest
na podstawie algorytmu, z wykorzystaniem równania lidaru.

Przykładowe wyniki zdalnego pomiaru stężenia metanu, które wykonano z pokładu

śmigłowca na terenie Bemowa przedstawiono na rys. 6. W tym przypadku zastosowano pasywny
układ detekcji. Zasięg wykrycia metanu wynosi około 150 m. Szczególnie wysoki poziom
stężenia metanu występuje w okolicy wysypiska śmieci.

Ideę detekcji typu DIAL zastosowano także w optoparach, czyli zintegrowanych układach

optoelektronicznych składających się ze źródła promieniowania np. diody LED oraz
fotodetektora. Zasadę działania optopary wyjaśnia rys. 7.

7

Z. Bielecki, K. Kopczyński, M. Kwaśny, Z. Mierczyk

Stężenie

metanu

[ppm]

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

2000

Rys. 6. Przykładowe wyniki zdalnego pomiaru stężenia metanu

Promieniowanie emitowane przez źródło światła przechodzi przez komorę pomiarową z

analizowanym gazem, dzielone jest na dwie wiązki i analizowane przez detektory w zakresie
pasma pochłaniania (λ

1

) i poza tym pasmem w kanale referencyjnym (λ

2

).

0

0

2.5

2.5

3.0

3.0

Długość fali [ m]

µ

In

te

n

sy

w

no

ść

[j

ed

n.

w

zgl

.]

C

zu

ło

ść

[je

d

n. wzgl.]

λ

2

λ

1

3.5

3.5

4.0

4.0

4.5

4.5

5.0

5.0

10

10

20

20

30

30

40

40

50

50

60

60

70

70

Filtry

Detektor

80

80

90

90

100

100

Dioda

elektroluminescencyjna

Dioda elektroluminescencyjna

Dioda

elektroluminescencyjna

Okno szafirowe

Okno wejściowe

Detektor

Filtry

wąskopasmowe ,

λ λ

1

2

Detektory 1, 2

Chłodziarka

termoelektryczna

Chłodziarka

termoelektryczna

λ

1

λ

2

Rys. 7. Zasada działania optopary. Porównanie charakterystyk spektroskopowych źródła promieniowania i układu

detekcji dla czujnika CO

2

8

Monitoring zagrożeń bezpieczeństwa

Przed czułymi elementami detektorów wbudowane są odpowiednie wąskopasmowe filtry

interferencyjne. W układzie mikroprocesora następuje wyznaczenie amplitud sygnałów z toru
pomiarowego i referencyjnego i obliczenie stężenia gazu.

Zwiększenie spektrum wykrycia gazów stwarzają zintegrowane systemy elektro-optyczne.

W systemach tych oprócz czujników optycznych są także stosowane czujniki:

•

fotoakustyczne,

•

półprzewodnikowe,

•

elektrochemiczne,

•

i inne.

W Wojskowej Akademii Techniczne opracowano taki system, który został zastosowany do
monitoringu emisji gazów przez spalarnię odpadów w Bydgoszczy.

6. SYSTEMY ROZPOZNANIA WIELOSPEKTRALNEGO

W ostatnich latach nastąpił zdecydowany wzrost zagrożeń terrorystycznych. Sprzyja temu

duża ilość pocisków naprowadzanych na podczerwień, ograniczone możliwości zabezpieczenia
lotnisk, dostęp do planów lotów samolotów oraz łatwy cel jakim jest samolot (szczególnie
pasażerski). Żeby przeciwdziałać tego typu zjawiskom są stosowane następujące zabezpieczenia:

•

obniżenie sygnatury celu,

•

stosowanie dymów maskujących,

•

użycie źródeł pirotechnicznych, generatorów promieniowania, wielowidmowych

systemów wykrywania oraz układów oślepiających.

Niektóre z tych zabezpieczeń mają ograniczone zastosowanie. Na przykład flary nie

powinny być stosowane nad obszarami zurbanizowanymi. Nie spełniają swoich funkcji w
bliskim sąsiedztwie atakujących pocisków, czy też nie zabezpieczają samolotu przed atakiem
pocisków ppanc.
Wad tych są pozbawione systemy rozpoznania wielospektralnego, do których należy zaliczyć:

•

aktywne systemy radarowe,

•

pasywne systemy podczerwieni,

•

pasywne systemy nadfioletu.

Obecnie samoloty (śmigłowce) wojskowe oraz niektóre cywilne są wyposażone w systemy

ostrzegania o sztucznych źródłach promieniowania UV i IR. Na rysunku 8 przedstawiono
przykładowe obrazy obiektu termalnego w dwóch zakresach widmowych tj. nadfiolecie i
podczerwieni. Zdecydowanie lepiej jest widoczny obiekt w zakresie nadfioletu.
Zintegrowany system służący do ochrony samolotu (śmigłowca) składa się z:

- systemu ostrzegania
- systemu śledzenia celu
- systemu oślepiania.

Można wyróżnić trzy etapy pracy takiego systemu:

•

w etapie pierwszym zostaje wykryta zbliżająca się rakieta

•

w etapie drugim zostaje przechwycona przez system śledzenia

•

w trzecim etapie – zostaje oślepiona i następuje zmiana toru lotu rakiety.

9

Z. Bielecki, K. Kopczyński, M. Kwaśny, Z. Mierczyk

Niekiedy podłącza się także inne systemy np. akustyczny czy sejsmiczny. Tego typu system
służący do wykrywania niskolecących śmigłowców opracowano w WAT. Zwiększają one
prawdopodobieństwo identyfikacji celu.

Rys. 8. Zintegrowany system śledząco-wykrywający UV-IR

W ostatnim czasie duże znaczenie w systemach bezpieczeństwa ma wykorzystanie

miniaturowych bezpilotowych środków latających – miniBSL i mikroBSL. Prace dotyczące tej
tematyki są również prowadzone w WAT.

7. PODSUMOWANIE

W zintegrowanych systemach elektro-optycznych są stosowane czujniki optyczne,

fotoakustyczne, półprzewodnikowe, elektrochemiczne i inne. Stosowane powszechnie klasyczne
metody monitoringu skażeń i zanieczyszczeń, w tym preferowane obowiązującymi przepisami i
normami metody chemii mokrej, chromatografii i analizy płomieniowej, okazują się pod wieloma
względami mało konkurencyjne w stosunku do metod wykorzystujących hybrydowe czujniki
elektro-optyczne. Nowoczesne metody i technologie optoelektroniczne wykorzystujące układy
generacji, wzmacniania, modulacji, detekcji, rejestracji i przetwarzania światła, opierają się na
wykorzystaniu takich zjawisk fizycznych, jak absorpcja, fluorescencja, dyfrakcja i rozpraszanie.
Umożliwia to nie tylko zlokalizowanie zagrożenia (chemicznego, biologicznego) oraz dokonanie
jego identyfikacji, ale również określenie koncentracji w czasie rzeczywistym. Ponadto możliwa
jest zdalna detekcja zanieczyszczeń oraz pełna automatyzacja pomiarów poprzez zintegrowanie
różnych systemów elektro-optycznych w procesie akwizycji, przetwarzania i transmisji danych.
Połączenie różnych technik pomiarowych i czujników (np. optopary UV-VIS-IR, spektrometry
ruchliwości jonów, detektory półprzewodnikowe i elektrochemiczne, układy akustooptyczne,
światłowodowe itp.) znaczne rozszerza możliwości pomiarowe optoelektronicznych systemów
monitoringu środowiska, zapewniając wysoką dokładność i jednoznaczność wyników pomiarów.

10

Monitoring zagrożeń bezpieczeństwa

11

LITERATURA

1. Jane's NBC Protection Equipment 2001-2002, Jane's Defence Data, 2001.

2. Bielecki Z., Rogalski A., Detekcja sygnałów optycznych. WNT, Warszawa, 2001.

3. Rogalski A. Advanced Technologies in development of optical detectors. Elektronika, Nr 12, 2004, str.
12-19.

4. Rogalski A. Optical detectors for ocal plane arrays. Opto-Electron. Rev., Vol. 12, no 2, 2004,
pp.27-51.

5. Bielecki Z. Optymalizacja stosunku sygnału do szumu w odbiornikach promieniowania
podczerwonego. Rozprawa habilitacyjna, Warszawa, 2001.

6. Rogalski A., Bielecki Z. Detection of optical radiation. Bulletin of the Polish Academy of Science.
Technical Sciences, Vol. 52, No 1, 2004, pp. 43-66.

7. Szustakowski M. Życzkowski M. Ciurapiński W. Pałka N. Sensitivity of perimeter sensor based on

sagnac interferometr. SPIE, Vol 5576, 2004, pp. 319-323.

8. Samuels A.C., DeLucia F.C., McNesby K.L., Miziolek A.W., Laser-induced breakdown spectroscopy

of bacterial spores, molds, pollens and protein: initial studies of discrimination potential, Applied
Optics, Vol. 42, No. 30, 2003, pp. 6205-6209.

9. Kopica M., Mierczyk Z., Kwaśny M., Kopczyński K., Strzelec M., Simple Laser System for detection

of hydrocarbons, Proc. SPIE - Conference on Standoff Detection for Chemical and Biological Defence,
D. No. 72, 2001, pp. 1-3.

10. Cheng Y.S., Barr E.B. , Fan B.J., Hargis P.J., Rader D.J., O’Hern T.J., Torczynski J.R., Tisone G.C.,

Preparnau B.L., Young S.A., Radloff R.J., Detection of Bioaerosols Using Multiwavelength UV
Fluorescence Spectroscopy, Aerosol Science and Technology 30, 1999, pp.186-201.

11. Kwaśny M., Mierczyk Z., Laser fluorescence spectrometers for medical diagnosis, Proc. SPIE, Vol.

4238, 2000, pp. 69–79.

12. Strzelec M., Kopczyński K., Kopica M., Kwaśny M. , Mierczyk Z., Zdalna detekcja uchodzeń metanu

metodą absorpcji promieniowania słonecznego w zakresie bliskiej podczerwieni, Biul.WAT, Vol. LI,
2002, str.65-90.