koordynacyjne determinanty

background image

17

Penetracja naukowa pojedynczych czynników, decyduj¹cych

o efektywnoœci procesu treningowego i osi¹gniêciach w sporcie,

nie przynosi ju¿ istotnych informacji.

Zbigniew Borysiuk

Somatyczne, wysi³kowe

i koordynacyjne determinanty

mistrzostwa sportowego

w szermierce

„Sport Wyczynowy” 2001, nr 1-2/433-434

Z Wydzia³u Wychowania Fizycznego i Fizjoterapii Politechniki Opolskiej.

W artykule przedstawiono wyniki badañ wp³ywu na mistrzostwo w szermierce

uwarunkowañ morfostrukturalnych i wydolnoœciowych. Wykorzystano przy tym ta-

kie narzêdzia statystyczne, jak wielokryterialne analizy regresji i analizy czynniko-

we, aby z nale¿yt¹ dok³adnoœci¹ oszacowaæ wp³yw poszczególnych czynników

(zmiennych objaœniaj¹cych) na zmienn¹ objaœnian¹ (wynik sportowy). Zastoso-

wano w nich programy komputerowe do oceny predyspozycji energetycznych or-

ganizmu, koordynacyjnych zdolnoœci motorycznych (w tym ró¿nych odmian reakcji)

oraz sk³adu cia³a.

W ramach programu badañ dokonano oceny wysokoœci i masy cia³a oraz wy-

liczono wskaŸnik Rohrera. Do pomiaru sk³adu cia³a u¿yto analizatora impediancyj-

nego tkanek cia³a BIA-101/SC. Urz¹dzenie, wykorzystuj¹c program komputerowy,

próbkowa³o wartoœci rezystencji i reaktancji tkanek oraz ich objêtoœæ. Na tej pod-

stawie program wylicza³ procentow¹ zawartoœæ tkanki aktywnej.

Wydolnoœæ tlenow¹ oceniano podczas wysi³ku na ergometrze typu Monark,

przystosowanym do wspó³pracy z komputerem. Po wprowadzeniu do komputera

danych osobowych oraz masy cia³a zawodnika program wylicza³ wielkoœæ obci¹-

¿enia na kolejnych stopniach testu i w trybie on-line podawa³ wartoœæ HR, v (prêd-

koœæ peda³owania), P (wielkoœæ obci¹¿enia). Nastêpnie wyliczano wielkoœci pu³a-

pu tlenowego (VO

2

max).

Pomiar wydolnoœci beztlenowej wykonano za pomoc¹ 10-sekundowego testu

na cykloergometrze Monark, po³¹czonym z komputerowym uk³adem analizuj¹cym.

Przy obci¹¿eniach dobieranych indywidualnie do masy cia³a okreœlano m.in.: moc

maksymaln¹, czas uzyskania i utrzymania mocy maksymalnej.

Koordynacjê wzrokowo-ruchow¹ oceniano na aparacie krzy¿owym, wykorzystu-

j¹c opcjê „program narzucony”. Czas reakcji prostej oceniano, wykorzystuj¹c pro-

background image

18

Zbigniew Borysiuk

Wœród publikacji naukowych na te-

mat szermierki rzadko spotyka siê spra-

wozdania z badañ, poœwiêconych pre-

dyspozycjom wysi³kowym czy morfo-

strukturalnym. Mo¿na odnieœæ wra¿enie,

i¿ szermierka zosta³a nieodwo³alnie zali-

czona do sportów, w których decyduj¹-

ce znaczenie odgrywa pod³o¿e psychicz-

ne (osobowoϾ, temperament, motywa-

cja etc.).

Czasami dociekania na ten temat id¹

tak daleko, ¿e przenosz¹ ewidentne

prawdy w rzeczywistoœæ niemal¿e wir-

tualn¹. Dotyczy to np. „odkurzonej”

przez Ryczka (11) koncepcji typów

psychologiczno-taktycznych - „wojow-

nika” i „technika”. Zdaniem autora dla

„technika” szermierka jest sztuk¹, roz-

rywk¹ i przyjemnoœci¹, natomiast „wo-

jownik” walczy po to, by zwyciê¿aæ,

nie dbaj¹c o wyszkolenie techniczno-

taktyczne. Pogl¹d ten obecnie jest nie-

s³uszny, o czym œwiadcz¹ zarówno

praktyczne obserwacje, jak i wyniki ba-

dañ naukowych (z zastosowaniem ana-

liz statystycznych i diagnostyki kompu-

terowej).

Kilka lat temu, korzystaj¹c z boga-

tego materia³u filmowego oraz szcze-

gó³owej analizy dzia³añ, stosowanych

przez czo³owych szablistów œwiata (2),

stwierdzi³em, i¿ wybitni zawodnicy, cho-

cia¿ podczas walk o mistrzostwo œwiata

znajduj¹ siê w stanie najwy¿szego stre-

su, stosuj¹ bogaty repertuar rozwi¹zañ

techniczno-taktycznych i w zale¿noœci

od sytuacji taktycznej potrafi¹ byæ wo-

jownikami, technikami, defensorami lub

te¿ preferowaæ dzia³ania zaczepne. Pre-

zentuj¹ oni jednoczeœnie najwy¿szy po-

ziom sprawnoœci (ogólnej i specjalnej)

oraz przygotowania techniczno-taktycz-

nego i odpornoœci psychicznej. Nie mo¿-

na wiêc umieszczaæ ich w uproszczo-

nych wzorcach, bo ka¿dy z nich to in-

dywidualnoϾ.

Z du¿¹ doz¹ pewnoœci mo¿na poku-

siæ siê o stwierdzenie, i¿ zawodników

klasy œwiatowej od „œredniaków” odró¿-

nia wszechstronnoœæ (charakteryzuj¹ siê

optymaln¹ kombinacj¹ cech najbardziej

istotnych dla danej dyscypliny). Stwier-

dzenie to nie jest bynajmniej odkrywcze,

gdy¿ odpowiada aktualnym trendom,

gram komputerowy, eksponuj¹cy 30 bodŸców œwietlnych w ró¿nej sekwencji cza-

sowej (40 bodŸców wkomponowano sygna³y w 2 kolorach, na które nie nale¿a³o

reagowaæ).

Badaniom poddano 40 zawodniczek i 78 zawodników, reprezentuj¹cych

wszystkie bronie, z wyj¹tkiem szabli kobiet, podzielonych na cztery grupy: seniorów

i seniorki, sklasyfikowanych w rankingu FIE (Miêdzynarodowej Federacji Szermier-

ki) - umownie okreœlanych jako grupy olimpijskie, oraz juniorów i juniorki, sklasy-

fikowane na listach Makroregionu Œl¹skiego.

Analiza uzyskanych wyników wskaza³a, ¿e optymaln¹ kombinacjê czynników,

decyduj¹cych o wysokim poziomie szermierza oraz jego osi¹gniêciach, stanowi¹:

koordynacja wzrokowo-ruchowa, wzrost jako czynnik somatyczny, si³a procesów

pobudzenia jako cecha temperamentu, moc maksymalna jako czynnik wydolnoœci

beztlenowej, niski wskaŸnik b³êdów w teœcie reakcji.

S£OWA KLUCZOWE: mistrzostwo sportowe – mistrzostwo sportowe w szer-

mierce – czynniki okreœlaj¹ce wynik sportowy w szermierce.

background image

19

wystêpuj¹cym we wszystkich dyscypli-

nach sportu. Doœæ oczywiste jest wiêc,

¿e wœród czo³owych szermierzy nie ma

„wojowników” lub „techników”, lecz s¹

znakomici technicy, potrafi¹cy zastoso-

waæ szeroki repertuar rozwi¹zañ tak-

tyczno-technicznych w zmiennych wa-

runkach starcia szermierczego w stanie

najwy¿szego pobudzenia startowego.

Ponadto, co nale¿y podkreœliæ, wspó³-

czeœni szermierze to prawdziwi atleci, na

co wskazuj¹ analizy wskaŸnika wzrosto-

wo-wagowego i masy cia³a szczup³ego

(LBM). Pod tym wzglêdem szermierka,

jak wiele innych dyscyplin sportu, m.in.

tenis, w ostatnich kilkunastu latach prze-

sz³a widoczn¹ ewolucjê.

Nie neguj¹c roli procesów psychicz-

nych w treningu i walce szermierczej,

ich znaczenia w przygotowaniu taktycz-

nym, a tak¿e wp³ywu zmiennoœci osobni-

czych na relacje trener-zawodnik, chcia³-

bym dla zachowania obiektywnych pro-

porcji zaprezentowaæ wyniki szerokiego

przedsiêwziêcia badawczego, w którym

- identyfikuj¹c czynniki, wp³ywaj¹ce na

mistrzostwo w szermierce - pod uwagê

wziêto równie¿ uwarunkowania morfo-

strukturalne i wydolnoœciowe, wykorzy-

stuj¹c takie narzêdzia statystyczne, jak

wielokryterialne analizy regresji i analizy

czynnikowe. Dziêki temu z nale¿yt¹ do-

k³adnoœci¹ mo¿na by³o oszacowaæ

wp³yw poszczególnych czynników

(zmiennych objaœniaj¹cych) na zmienn¹

objaœnian¹ (wynik sportowy). Zastoso-

wano równie¿ programy komputerowe

do oceny predyspozycji energetycznych

organizmu, koordynacyjnych zdolnoœci

motorycznych (w tym ró¿nych odmian

reakcji) oraz sk³adu cia³a.

Materia³ i metody badawcze

Badaniom poddano 40 zawodniczek

i 78 zawodników, reprezentuj¹cych

wszystkie bronie szermiercze, z wyj¹t-

kiem szabli kobiet, podzielonych na czte-

ry grupy:

– seniorów (N = 28) sklasyfikowa-

nych w rankingu FIE (Miêdzynarodowej

Federacji Szermierki) - umownie okre-

œlanych jako grupa olimpijska,

– seniorki (N = 20), reprezentantki

Polski, sklasyfikowane w rankingu FIE -

grupa olimpijska,

– juniorów (N = 50), sklasyfikowa-

nych na listach Makroregionu Œl¹skiego,

– juniorki (N = 20) sklasyfikowane

na listach Makroregionu Œl¹skiego

1. Pomiary somatyczne

Przeprowadzono ocenê wysokoœci

i masy cia³a oraz wyliczono wskaŸnik

Rohrera.

Do pomiaru sk³adu cia³a u¿yto anali-

zatora impediancyjnego tkanek cia³a

BIA-101/SC. Urz¹dzenie, wykorzystuj¹c

program komputerowy, próbkowa³o

wartoœci rezystencji i reaktancji tkanek

oraz ich objêtoœæ. Na tej podstawie pro-

gram wylicza³ procentow¹ zawartoœæ

tkanki aktywnej.

2. Pomiary zdolnoœci kondycyjnych

(energetycznych)

Wydolnoœæ tlenow¹ oceniano pod-

czas wysi³ku na ergometrze typu Mo-

nark, przystosowanym do wspó³pracy

z komputerem. Po wprowadzeniu do

komputera danych osobowych oraz

masy cia³a zawodnika program wylicza

wielkoœæ obci¹¿enia na kolejnych stop-

Somatyczne, wysi³kowe i koordynacyjne determinanty mistrzostwa sportowego...

background image

20

Zbigniew Borysiuk

niach testu i w trybie on-line podaje

wartoœæ HR, v (prêdkoœæ peda³owa-

nia), P (wielkoœæ obci¹¿enia). Korzysta-

j¹c z funkcyjnych zale¿noœci miêdzy

wielkoœciami obci¹¿enia P i HR oraz

PWC

170

w kolejnych etapach testu pro-

gram wylicza wartoϾ tego ostatniego

wskaŸnika. Znaj¹c tê wartoœæ wyliczano

wielkoœci pu³apu tlenowego (VO

2

max)

zgodnie z równaniem:

VO

2

max = 1,7 + PWC

170

+ 1240

gdzie:

– VO

2

max - maksymalny pu³ap tleno-

wy w (ml/kg min),

– 1,7; 1240 - wielkoœci sta³e.

Pomiar wydolnoœci beztlenowej

wykonano za pomoc¹ 10-sekundowe-

go testu na cykloergometrze Monark,

po³¹czonym z komputerowym uk³adem

analizuj¹cym. Podczas wykonywania

przez zawodników 10-sekundowego

wysi³ku przy obci¹¿eniach dobieranych

indywidualnie do masy cia³a okreœlano

m.in.:

– moc maksymaln¹ [W/kg] - Pmax

– czas uzyskania mocy maksymalnej

[s] - czas uzys.

– czas utrzymania mocy maksymal-

nej [s] - czas utrz.

Test poprzedzi³a 5-minutowa roz-

grzewka z obci¹¿eniem 1 W/kg masy

cia³a.

3. Pomiary zdolnoœci

koordynacyjnych (KZM)

Koordynacjê wzrokowo-ruchow¹

oceniano na aparacie krzy¿owym, wy-

korzystuj¹c opcjê „program narzucony”.

Zadaniem badanego by³o naciœniêcie

w³aœciwego przycisku, bêd¹cego punk-

tem osi wspó³rzêdnych, którymi s¹ za-

palone lampki sygnalizacyjne. KolejnoϾ

zapalania siê lampek sygnalizacyjnych

by³a z góry zaprogramowana. Próbê wy-

konano trzykrotnie w tempie narzuco-

nym (50, 70, 90 impulsów na minutê).

Aparat emitowa³ za ka¿dym razem 49

impulsów. Licznik urz¹dzenia rejestrowa³

liczbê odebranych bodŸców w ka¿dej

próbie. Ostateczny wynik testu stanowi-

³a suma odebranych impulsów w trzech

kolejnych próbach.

Czas reakcji prostej oceniano, wy-

korzystuj¹c program komputerowy wg

pomys³u Rygu³y (12), eksponuj¹cy 30

bodŸców œwietlnych w ró¿nej sekwen-

cji czasowej. Wynik stanowi³a œrednia

czasów szybkoœci reakcji na sygna³y

œwietlne oraz, co jest bardzo istotne,

liczba pope³nianych b³êdów, tj. nieode-

branych bodŸców lub reakcji przed-

wczesnych (elektroniczny czytnik kom-

putera wyœwietla³ wynik z dok³adnoœci¹

do 0,01 s).

W pomiarze czasu reakcji z wybo-

rem (12) zadaniem badanych by³o jak

najszybsze reagowanie, odpowiednio

lew¹ lub praw¹ rêk¹, na stosowne sy-

gna³y œwietlne (kolory). W ró¿nej se-

kwencji 40 bodŸców wkomponowano

sygna³y w 2 kolorach, na które nie nale-

¿a³o reagowaæ.

Komputer rejestrowa³ œrednie czasów

reakcji oraz liczbê pope³nianych b³êdów

(elektroniczny czytnik komputera wy-

œwietla³ œredni¹ czasów reakcji z dok³ad-

noœci¹ do 0,01 s, podaj¹c jako drugi pa-

rametr liczbê b³êdów).

Wszystkie opisane pomiary wykona-

ne zosta³y przez autora we wspó³pracy

background image

21

z trenerami klubowymi i reprezentacji Pol-

ski. Wiêkszoœæ z nich wykonano w latach

1997-1998 na zgrupowaniach kadry se-

niorów i juniorów oraz obozach makro-

regionalnych.

Wszystkie zebrane wyniki poddano

analizie, okreœlaj¹c statystyczne miary

po³o¿enia i zmiennoœci (odchylenie stan-

dardowe, wskaŸniki: zmiennoœci, asyme-

trii, sp³aszczania). Stosuj¹c analizy kore-

lacji, zbadano wiêzi pomiêdzy zmiennymi

niezale¿nymi a zmienn¹ zale¿n¹ - wyni-

kiem sportowym. Wykorzystano wielo-

kryterialne analizy regresji, które pozwo-

li³y na wybór optymalnej kombinacji

zmiennych objaœniaj¹cych modelu regre-

sji czynników najlepiej okreœlaj¹cych po-

ziom sportowy szermierzy.

W analizach wykorzystano pakiet

statystyczny STATISTICA 5.0.

Wyniki badañ i dyskusja

1. Budowa somatyczna

i œrednie wieku

Charakterystyka badanych grup (tab.

1) oraz analizy korelacyjne (tab. 2-3)

wskazuj¹ na znacz¹cy statystycznie

wp³yw komponentów somatycznych

(szczególnie wysokiego wzrostu) na

wyniki w szermierce. Owe spostrze¿enie

jest o tyle istotne, i¿ utarte pogl¹dy

wœród czêœci œrodowiska trenerskiego

dopuszcza³y znaczn¹ rozpiêtoœæ oma-

wianych parametrów, a ni¿szy wzrost

adeptów szermierki by³ oceniany nega-

tywnie. Przedstawione tu dane (tab. 1)

wskazuj¹ jednak, ¿e w kadrze olimpij-

skiej zawodnicy o wysokoœci cia³a poni-

¿ej 170 cm nie maj¹ szans na znacz¹ce

osi¹gniêcia, podobnie jak dziewczêta po-

ni¿ej 160 cm, co potwierdzaj¹ obserwa-

cje najwiêkszych imprez œwiatowych.

Nawet w szabli, uwa¿anej dotychczas

za broñ, która w odró¿nieniu od szpady

i floretu nie wymaga³a od zawodników

imponuj¹cych warunków fizycznych,

czêsto spotykamy zawodników o wzro-

œcie powy¿ej 185 cm.

Osobnego komentarza wymaga

wskaŸnik wzrostowo-wagowy (1,322).

Jego wartoœci wskazuj¹, i¿ masa cia³a

jest doϾ istotnym elementem - szer-

mierze, pod wzglêdem zawartoœci

tkanki t³uszczowej, przypominaj¹ pi³ka-

rzy rêcznych i no¿nych. Okaza³o siê,

¿e œrednia zawartoœæ tkanki t³uszczo-

wej w grupie olimpijskiej mê¿czyzn

Tabela 1

Charakterystyka badanych grup

Gru-

WysokoϾ

Masa

WskaŸnik

Sk³ad

Wiek

pa Nazwa grupy

cia³a

cia³a

Rohrera

cia³a

[lat]

[cm]

[kg]

[pkt]

[%]

1

olimpijska mê¿czyzn

181,821

76,607

1,322

23,9

23,28

2

olimpijska kobiet

172,200

60,200

1,181

26,3

22,52

3

makroregionalna juniorów 171,720

66,960

1,318

21,2

16,85

4makroregionalna juniorek 165,950

54,500

1,248

25,5

16,23

Somatyczne, wysi³kowe i koordynacyjne determinanty mistrzostwa sportowego...

background image

22

Zbigniew Borysiuk

wynios³a 23,9% (pi³karze pierwszoligo-

wi ok. 23,0%, a czo³owi sprinterzy

œwiata poni¿ej 10%).

Szczególnego potraktowania wyma-

ga wiek badanych, poniewa¿ prosta in-

terpretacja - im wy¿szy wiek, tym bar-

dziej znacz¹ca wspó³zale¿noœæ z pozio-

mem sportowym badanych szermierzy

- bywa zawodna. Wydaje siê, ¿e we

wspó³czesnej szermierce optimum mo¿-

liwoœci uzyskiwania najwy¿szych osi¹-

gniêæ przypada na wiek 25-29 lat,

wœród kobiet jest nieco ni¿sze. Na czele

list œwiatowych seniorek plasuj¹ siê

dziœ zawodniczki nastoletnie.

W prezentowanych badaniach œredni

wiek kobiet i mê¿czyzn we wszystkich

broniach pokazuje wyraŸny trend od-

m³adzania czo³ówki krajowej. W gronie

medalistów mistrzostw œwiata coraz

rzadziej pojawiaj¹ siê zawodnicy i za-

wodniczki ponad trzydziestoletni. Mo¿-

na wiêc stwierdziæ z du¿ym prawdo-

podobieñstwem, ¿e cezur¹ czasow¹, po

której wystêpuje regres wyników, jest

w³aœnie „trzydziestka”. Rzecz jasna, ob-

serwujemy tu znaczne ró¿nice indywidu-

alne, wynikaj¹ce choæby z faktu innego

punktu startu (rozpoczêcia kariery za-

wodniczej). Dla wielu zawodniczek i za-

wodników, którzy rozpoczêli uprawia-

nie szermierki w wieku 10 lat, przedzia³

25-30 lat stanowi kres kariery zawodni-

czej po 15-20-letnim okresie uprawiania

sportu. Z powy¿szych rozwa¿añ nie

wynika jednak, ¿e tym adeptom, którzy

Tabela 2

Statystyczne miary po³o¿enia i zmiennoœci (seniorzy, N = 28)

Odchyle-

WskaŸnik

Zmienna

Œrednia nie stan- zmien- asyme- sp³asz-

dardowe

noœci

trii

czenia

Reakcja prosta [s]

0,181

0,018

0,099

2,243

9,374

Reakcja prosta - b³êdy [pkt]

0,500

0,906

1,813

2,002

6,827

Reakcja z³o¿ona [s]

0,357

0,033

0,090

0,645

2,252

Reakcja z³o¿ona - b³êdy [pkt]

4,000

3,505

0,876

1,807

5,017

Koordynacja wzrokowo-ruchowa [pkt]

99,929

22,558

0,226

-0,811

3,504

Wysokoœæ cia³a [cm]

181,821

5,445

0,030

0,628

3,276

WydolnoϾ beztlenowa [J/kg]

12,82

5,466

0,072

0,173

2,164

WskaŸnik Rohrera [pkt]

1,322

0,068

0,052

0,599

3,396

Si³a procesów pobudzenia [pkt]

44,071

8,984

0,204

-0,129

2,197

Sk³ad cia³a [%]

23,90

8,289

0,207

0,445

1,662

Ekstrawersja [pkt]

35,000

3,919

0,112

-0,153

2,483

VO

2

max [ml/kg min]

54,800

4,325

0,091

0,254

2,236

background image

23

rozpoczêli uprawiaæ szermierkê póŸniej,

nale¿y zamkn¹æ drogê do dalszej kariery.

Przyk³ad mistrzyni olimpijskiej z Atlanty

i br¹zowej medalistki z Sydney w szpa-

dzie, Laury Flessel, która w wieku 22

lat po 6-letnim treningu siêgnê³a po

olimpijski tytu³, jest tu wymowny. Mo¿-

na wiêc s¹dziæ, ¿e stosunkowo krótki

sta¿ zawodniczy umo¿liwia utrzymanie

wysokiej dyspozycji powy¿ej œredniej

wieku, któr¹ przedstawi³em jako gra-

niczn¹.

Analiza wydolnoœci tlenowej

i beztlenowej

Prezentowane badania kadry senio-

rów (wszystkie bronie) przeprowadzo-

no przed MŒ w Cape Town w 1997

roku, stosuj¹c w pomiarach wydolnoœci

tlenowej procedury poœrednie (z wyko-

rzystaniem programu komputerowego).

Œrednie VO

2

max najlepszych polskich

szermierzy oscyluj¹ w granicach 54,8

ml/kg min, przy czym dwóch najlep-

szych osi¹gnê³o wartoœci zbli¿one do

70 ml/kg min, a piêcioro (w tym 4 ko-

biety) poni¿ej 50 ml/kg min. Przyto-

czone rezultaty s¹ zbli¿one do uzyska-

nych przez pierwszoligowych pi³karzy

(3). Wydaje siê wiêc, ¿e czo³owi szer-

mierze charakteryzuj¹ siê znacz¹c¹

wydolnoœci¹ tlenow¹. Nie ulega w¹t-

pliwoœci, ¿e mamy tu do czynienia ze

zjawiskiem swoistego dla treningu

szermierczego kszta³towania wytrzy-

ma³oœci tlenowej.

Tabela 3

Tabela korelacji poziomu sportowego szermierzy jako zmiennej zale¿nej

Zmienne

Wszyscy badani

Kobiety

Mê¿czyŸni

[N=118]

[N=40]

[N=78]

Czas reakcji prostej

0,48*

0,24

0,58*

WskaŸnik b³êdów w reakcji prostej

0,34*

0,27

0,43*

Reakcja z³o¿ona

0,05

0,25

0,05

WskaŸnik b³êdów w reakcji z³o¿onej

0,46*

0,36*

0,51*

Koordynacja wzrokowo-ruchowa

-0,66*

-0,68*

-0,65*

Wysokoœæ cia³a

-0,55*

-0,49*

-0,62*

WydolnoϾ beztlenowa (Pmax)

-0,49*

-0,32*

-0,66*

WskaŸnik Rohrera

0,05

-0,28

0,25*

Pobudzenie i ruchliwoϾ

-0,37*

-0,70*

-0,21

Sk³ad cia³a

0,02

0,02

0,02

Ekstrawersja i niski neurotyzm

-0,24*

-0,07

-0,31*

WydolnoϾ tlenowa (VO

2

max)

-0,22

-0,23

-0,27*

*Wspó³czynniki korelacji na poziomie istotnoœci p<0,05.

Somatyczne, wysi³kowe i koordynacyjne determinanty mistrzostwa sportowego...

background image

24

Zbigniew Borysiuk

Podobne relacje zaobserwowano, ze-

stawiaj¹c wyniki m³odzie¿y - kadry Ma-

kroregionu Œl¹skiego, przedstawicieli

ró¿nych dyscyplin sportu. M³odzi szer-

mierze prezentowali zbli¿one parametry

pu³apu tlenowego, podobnie jak przed-

stawiciele dyscyplin wytrzyma³oœcio-

wych (np. p³ywania), co sk³ania do

twierdzenia, ¿e w toku specjalistycznych

æwiczeñ szermierczych, walk kontrol-

nych i turniejów mistrzowskich szermie-

rze uzyskuj¹ wysoki poziom wytrzyma-

³oœci tlenowej.

Nie potwierdzaj¹ tego w pe³ni anali-

zy statystyczne - VO

2

max nie znalaz³

siê w kombinacji 5 zmiennych najbar-

dziej okreœlaj¹cych poziom sportowy

szermierzy.

WydolnoϾ beztlenowa

Stosuj¹c znany test 10-sekundowy,

oceniano moc maksymaln¹, wyra¿aj¹c¹

zdolnoœæ badanych zawodników do wy-

konania

wysi³ku

beztlenowego

w strefie fosfagenowej (na podstawie

zasobów ATP i fosfokreatyny) oraz czas

uzyskania i utrzymania Pmax (W/kg).

Zawodnicy grupy olimpijskiej osi¹gnê-

li œredni¹ mocy maksymalnej na po-

ziomie 12,82, któr¹ uzyskano w 2,44 s,

a utrzymano przez 2,05 s, co wskazuje

na bardzo wysok¹ adaptacjê do wysi³-

ków beztlenowych. Uzyskane wartoœci

s¹ porównywalne do stwierdzanych

u przedstawicieli dyscyplin typowo si-

³owych.

Szybkie uzyskiwanie mocy maksy-

malnej œwiadczy o bardzo dobrej zdol-

noœci miêœni koñczyn dolnych bada-

nych szermierzy do pracy dynamicz-

nej. Czas jej uzyskiwania znacz¹co

koreluje z wynikami czêsto stosowane-

go na sali gimnastycznej testu biegowe-

go na 15 m z fotokomórkami rozsta-

wionymi co 5 m. Najbardziej interesuj¹-

cy nas pierwszy pomiar (pierwsze 5 m

ze startu lotnego) zawodnicy reprezen-

tacji olimpijskiej pokonywali w czasie

0,97-0,99 s. Prezentowane wyniki po-

równawcze s¹ o tyle istotne, ¿e wysi³-

ki „zrywowe” na tak krótkim dystansie

s¹ bardzo charakterystyczne dla szer-

mierczej pracy nóg.

Znaczenie wydolnoœci beztlenowej

znalaz³o odbicie w analizach statystycz-

nych - czynnik ten znalaz³ siê w opty-

malnej kombinacji 5 zmiennych, wp³y-

waj¹cych na wyniki w szermierce.

Warto w tym miejscu przytoczyæ

obserwacje, jakie poczyni³em w trakcie

walk treningowych naszej kadry sza-

blowej z u¿yciem sport-testerów. Za-

notowane wartoœci HR wskazuj¹ na to,

¿e w trakcie walki têtno zawodników

zmienia siê, przechodz¹c od wartoœci

140-160 do 180-190 sk./min. Tak wiêc

typowa walka szermiercza toczy siê,

z fizjologicznego punktu widzenia, na

przemian, zarówno w strefie przemian

tlenowych, jak i po przekroczeniu pro-

gu przemian beztlenowych (PPA). Wy-

daje siê, ¿e z wartoœciami têtna, zbli¿o-

nymi do granicznych, mamy do czy-

nienia w decyduj¹cych fazach walki,

zwykle podczas rozgrywania koñcó-

wek.

Trzeba stwierdziæ, i¿ omawiany ob-

szar zagadnieñ w szermierce jest nie

w pe³ni poznany i wymaga dok³adniej-

szych badañ z wykorzystaniem mo¿li-

woœci, jakie daj¹ systemy komputerowe,

sprzê¿one z urz¹dzeniami telemetryczny-

background image

25

mi, w pe³ni monitoruj¹cymi parametry

wysi³kowe zawodników podczas walki

na zawodach.

Ocena predyspozycji

koordynacyjnych (KZM)

1

Problematyka koordynacyjnych zdol-

noœci motorycznych w szermierce zna-

laz³a doœæ szerokie odbicie w pracach

wielu autorów. Ró¿ne odmiany reakcji

badali m. in. Czajkowski, Keller i Tysz-

ler oraz Korfanty (4, 6, 7). Nie ulega

w¹tpliwoœci, ¿e znacz¹c¹ rolê wyznacz-

nika poziomu sportowego w szermierce

odgrywa koordynacja wzrokowo-ru-

chowa. We wszystkich procedurach sta-

tystycznych, tak¿e w analizach korelacji

(wskaŸnik korelacji - 0,66 dla N = 118)

(tab. 3), zdolnoœæ ta lokuje siê na czele.

W prezentowanych badaniach jako mier-

nik tej zdolnoœci zastosowano aparat

krzy¿owy, choæ niektórzy autorzy (8)

sk³onni s¹ preferowaæ (jako lepsze na-

rzêdzie badawcze) aparat Piórkowskie-

go. Szeroka praktyka badawcza, przy-

najmniej w odniesieniu do szermierki,

nakazuje nam stosowanie aparatu krzy-

¿owego, który penetruje wy¿sze piêtra

koordynacji sensomotorycznej, narzuca-

j¹c zadania - jak s¹dzê - bardziej z³o¿one

koordynacyjnie.

Istotnymi komponentami predyspo-

zycji koordynacyjnych s¹ ró¿ne odmiany

szybkoœci reakcji. W niniejszym opra-

cowaniu skoncentrowano siê na szyb-

koœci reakcji prostej i szybkoœci reak-

cji z wyborem. Jako nowoϾ wprowa-

dzono (w obydwu przypadkach) pomia-

ry trafnoœci reakcji, co w programie

komputerowym wyra¿a³a skala b³êdów.

Jest to o tyle istotne, gdy¿ - jak siê oka-

za³o - po wnikliwych analizach staty-

stycznych, skala b³êdów istotnie ró¿ni-

cowa³a grupê olimpijsk¹ od juniorów.

Natomiast ró¿nice pomiêdzy obydwoma

grupami w zakresie szybkoœci reakcji

prostej i reakcji z wyborem by³y na gra-

nicy istotnoœci statystycznej. Porówna-

nie bezwzglêdnych czasów œrednich (re-

akcja prosta - olimpijczycy 0,181, junio-

rzy 0,188) i reakcji z wyborem (odpo-

wiednio 0,357 i 0,372) pokazuje brak

wyraŸnych ró¿nic.

Mo¿na wiêc s¹dziæ, ¿e w wieku ju-

niora (17 lat) przyrosty w zakresie

szybkoœci reakcji s¹ nieznaczne, a silna

„kontrola genetyczna” niweluje efekty

treningowe. Zaznaczyæ tu nale¿y, co

potwierdzaj¹ badania porównawcze za-

wodników ró¿nych dyscyplin sporto-

wych, prowadzonych w AWF Katowi-

ce, i¿ na tle innych zawodników szer-

mierze wyró¿niaj¹ siê pod wzglêdem re-

akcji prostych i z wyborem. Jednak

miêdzy sob¹ i w ramach poszczegól-

nych grup badawczych (olimpijczycy

i juniorzy) ró¿ni¹ siê istotnie jedynie we

wskaŸnikach trafnoœci reakcji, czyli

liczby pope³nianych b³êdów. Mo¿emy

wiêc byæ pewni, ¿e przewaga grupy

olimpijskiej (4,000) nad juniorami

(9,150) we wskaŸniku b³êdów w reak-

cji prostej wynika z wysokich predys-

pozycji tych pierwszych w zakresie

koncentracji i umiejêtnoœci skupienia

uwagi. Na tej podstawie mo¿na przy-

1

Czêœæ badaczy, m.in. Polhman (9), w³¹cza

zdolnoœci koordynacyjne w „kompleks psy-

chomotoryczny”. W niniejszym opracowa-

niu stosujemy za Raczkiem (10) pojêcie ko-

ordynacyjnych zdolnoœci motorycznych

(KZM).

Somatyczne, wysi³kowe i koordynacyjne determinanty mistrzostwa sportowego...

background image

26

Zbigniew Borysiuk

puszczaæ, i¿ efekty kszta³towania szyb-

koœci reakcji wi¹¿¹ siê z popraw¹ pro-

cesów sensorycznych i percepcyjnych

na pojawiaj¹ce siê bodŸce.

Konkluduj¹c, nale¿y stwierdziæ, i¿

cennym parametrem - oprócz koordyna-

cji wzrokowo-ruchowej, wzrostu i si³y

procesów pobudzania - silnie warunkuj¹-

cym wyniki sportowe w szermierce jest

w³aœnie wskaŸnik b³êdów w teœcie reak-

cji z wyborem. Czynnik ten znalaz³ siê

w optymalnej kombinacji 5 zmiennych,

warunkuj¹cych wysoki poziom sporto-

wy szermierzy.

Podsumowanie i wnioski

Wymogi sportu wyczynowego naka-

zuj¹ sta³e poszukiwanie i pog³êbianie za-

sobu informacji, pozwalaj¹cych na mo¿-

liwie szerokie poznanie zjawisk, jakie to-

warzysz¹ procesowi szkolenia.

Zamierzeniem niniejszego opracowa-

nia by³o pokazanie znaczenia w szer-

mierce cech somatycznych i predys-

pozycji kondycyjnych (energetycz-

nych). Nie chodzi³o tu o formu³owanie

kolejnego modelu mistrza, lecz wska-

zanie na pewien zestaw informacji,

które nadaj¹ siê do efektywnego wy-

korzystania w procesie treningu.

Jednoczeœnie, stosuj¹c nowoczesne

metody statystyczne, podjêto próbê

okreœlenia wzajemnych interakcji po-

miêdzy badanymi czynnikami. Przyjêto

tu za³o¿enie, ¿e penetracja naukowa

„wyizolowanych” czynników, decydu-

j¹cych o efektywnoœci procesu trenin-

gu, prowadz¹cego do wysokich osi¹-

gniêæ w sporcie, nie przynosi istotnych

informacji.

Analiza uzyskanych wyników wska-

zuje, ¿e optymaln¹ kombinacjê czynni-

ków, decyduj¹cych o wysokim pozio-

mie szermierza oraz jego osi¹gniêciach

(wskaŸnik Hellwiga - 0,827- tab. 4),

stanowi¹:

Tabela 4

Model regresji. Najlepsze kombinacje zmiennych objaœniaj¹cych

(grupa olimpijska, N = 28)

Optymalne kombinacje

Numer zmiennych

Maksymalna wartoϾ

zmiennych objaœniaj¹cych

objaœniaj¹cych

wskaŸnika Hellwiga

1 zmienna objaœniaj¹ca

X

5

0,799

2 zmienne objaœniaj¹ce

X

5

, X

9

0,873

3 zmienne objaœniaj¹ce

X

5

, X

6

, X

9

0,875

4 zmienne objaœniaj¹ce

X

4

, X

5

, X

6

, X

9

0,850

5 zmiennych objaœniaj¹cych

X

4

, X

5

, X

6

, X

7

, X

9

0,827

Objaœnienia:

X

4

- wskaŸnik b³êdów w próbie reakcji z³o¿onej,

X

5

- koordynacja wzrokowo-ruchowa mierzona aparatem krzy¿owym,

X

6

- wysokoœæ cia³a,

X

7

- wydolnoϾ beztlenowa - Pmax,

X

9

- si³a procesów pobudzania mierzona KT Strelaua.

background image

27

– koordynacja wzrokowo-ruchowa

(X

5

),

– wzrost jako czynnik somatyczny

(X

6

),

– si³a procesów pobudzania jako ce-

cha temperamentu (X

9

),

– moc maksymalna jako czynnik wy-

dolnoœci beztlenowej (X

7

),

– niski wskaŸnik b³êdów w teœcie re-

akcji z³o¿onej (X

4

).

Jak widaæ, na wyniki w szermierce

decyduj¹cy wp³yw maj¹ a¿ 2 parametry,

dotycz¹ce KZM (X

5

, X

4

), wzrost (X

6

),

wy¿szy od œrednich ca³oœci badanych

poziom temperamentu (X

9

) i predyspo-

zycje do wykonywania wysi³ku o cha-

rakterze beztlenowym (X

7

).

Nie ulega w¹tpliwoœci, i¿ koordyna-

cja wzrokowo-ruchowa jest zdolnoœci¹

o charakterze hybrydowym, obejmuje

bowiem szybkoœæ reakcji na bodŸce

œwietlne, precyzjê ruchów i orientacjê

przestrzenn¹. Podobnie rzecz siê ma ze

wskaŸnikiem b³êdów w teœcie reakcji

z wyborem, gdzie - oprócz szybkoœci

reakcji - trzeba wykazaæ siê spostrze-

gawczoœci¹ i koncentracj¹ uwagi.

Istotna statystycznie rola wysokoœci

cia³a daje siê t³umaczyæ tym, i¿ istnieje

oczywista zale¿noœæ pomiêdzy efektyw-

noœci¹ niektórych dzia³añ taktycznych

(przeciwnataræ) a d³ugoœci¹ uzbrojonego

ramienia. Œrednie wzrostu grupy olimpij-

skiej - 181,821 u mê¿czyzn (N = 28)

i 172,200 u kobiet (N = 20) potwierdzi³y

przewidywania. Nale¿y jednak tu zazna-

czyæ, ¿e œcis³e 4-osobowe reprezentacje

Polski (np. we florecie i szabli mê¿-

czyzn) charakteryzuj¹ siê oko³o 5 cm

wy¿szymi œrednimi, co jeszcze bardziej

wzmacnia tê zale¿noœæ.

W odró¿nieniu od wzrostu nie stwier-

dzono istotnej wspó³zale¿noœci w parame-

trze, okreœlanym jako masa cia³a szczu-

p³ego (LBM). Procentowa rozpiêtoœæ

tkanki t³uszczowej (od 17,9% do 33,1%)

i wskaŸnik Rohrera (1,322 - mê¿czyŸ-

ni i 1,1181 - kobiety) œwiadczyæ mog¹

o tym, i¿ masa cia³a i jego sk³ad raczej

marginalnie wp³ywaj¹ na poziom sporto-

wy szermierzy.

Fakt znalezienia siê cechy tempe-

ramentu - si³y procesów pobudzania -

w gronie najwa¿niejszych czynników

mistrzostwa w szermierce potwierdza

przekonanie, i¿ w sporcie wyczynowym

najwy¿sze osi¹gniêcia mog¹ byæ udzia-

³em zawodników o silnym typie uk³adu

nerwowego, posiadaj¹cych zdolnoœæ

optymalnego dzia³ania w stanie wysokie-

go pobudzenia. Rezultaty badañ potwier-

dzi³y, i¿ w grupie olimpijskiej przewa¿aj¹

zawodnicy, charakteryzuj¹cy siê wysok¹

ruchliwoœci¹ i si³¹ procesów pobudzania,

a tak¿e znacznym poziomem ekstrawer-

sji oraz niskim neurotyzmem. Wystêpo-

wanie wœród olimpijczyków niewielkiej

grupy zawodników (oko³o 20 %) z prze-

wag¹ procesów hamowania, introwerty-

ków oraz typów zrównowa¿onych (am-

biwertyków) ka¿e z rezerw¹ odnosiæ siê

do wykorzystywania testów: EPQ, KT

Strelaua w celu selekcjonowania m³o-

dych adeptów tego sportu. Istnieje bo-

wiem ryzyko odrzucenia potencjalnego

mistrza.

Œrednia poziomu mocy maksymalnej

(12,82 J/kg) grupy olimpijskiej (tab. 2)

w próbie wydolnoœci beztlenowej i inne

parametry, charakteryzuj¹ce predyspo-

zycje szermierzy do wysi³ków beztleno-

wych, jednoznacznie przekonuj¹ o wp³y-

Somatyczne, wysi³kowe i koordynacyjne determinanty mistrzostwa sportowego...

background image

28

Zbigniew Borysiuk

wie tego czynnika na wyniki w szer-

mierce. Mo¿na zaryzykowaæ twierdze-

nie, i¿ szereg zmian regulaminowych

(ograniczenie czasu trwania pojedyn-

ków, zniesienie repesa¿y, zwolnienia roz-

stawionych zawodników z walk elimina-

cyjnych) sprzyjaæ bêdzie wzrostowi roli

predyspozycji czy zdolnoœci do wysi³-

ków typu beztlenowego w rozstrzyganiu

starcia szermierczego. Ju¿ obecnie np.

w szabli czysty czas walki do 15 trafieñ

wynosi œrednio 50-60 s. Oznacza to, i¿

w walce zakoñczonej rezultatem 15:14

zawodnicy na zadanie pojedynczego tra-

fienia potrzebowali mniej ni¿ 2 sekundy.

Tak dynamiczne walki stawiaj¹ przed

wspó³czesnymi szermierzami ogromne

wymagania w wyzwalaniu (i odbudo-

wie) beztlenowych zasobów energetycz-

nych. Tak¹ tezê potwierdzaj¹ œrednie

wartoœci HR zawodników podczas walk,

które z fizjologicznego punktu widzenia

tocz¹ siê g³ównie w strefie przemian

beztlenowych. Rodzi siê tu wa¿ny po-

stulat pod adresem trenerów, i¿ pewne

fragmenty lekcji indywidualnych oraz

æwiczenia pracy nóg winny charaktery-

zowaæ siê bardzo du¿¹ intensywnoœci¹

i krótkim czasem trwania, szczególnie

w okresie startowym i tzw. BPS.

Podkreœlaj¹c znaczenie wydolnoœci

beztlenowej dla wyszkolenia szermierza,

nie mo¿na zapominaæ, i¿ zagadnienia

energetyki wysi³kowej w tej dyscyplinie

s¹ bardzo skomplikowane i prezentowa-

na tu dyskusja nie wyczerpuje z³o¿ono-

œci tematu. Warto wzi¹æ pod uwagê

równie¿ to, i¿ zawody szermiercze trwa-

j¹ zwykle 2 dni, a podczas mistrzostw

œwiata i igrzysk olimpijskich nawet 3 dni

(z turniejami dru¿ynowymi w³¹cznie).

Nie ulega wiêc w¹tpliwoœci, ¿e optymal-

ne przygotowanie wysi³kowe szermierzy

winno uwzglêdniaæ trening kszta³tuj¹cy

wydolnoœæ tlenow¹. Jak pokaza³y bada-

nia, grupa olimpijska prezentuje znacz¹ce

parametry pu³apu tlenowego - œrednia

VO

2

max mê¿czyzn (54,8ml/kg min).

Wydaje siê wiêc, ¿e zadaniem treningu

kondycyjnego w szermierce winno byæ

odpowiednie zsynchronizowanie (w sto-

sunku do konkretnego zawodnika) ob-

ci¹¿eñ tlenowych z beztlenowymi.

Wnioski

1. Stosuj¹c odpowiednie metody

statystyczne (analizy korelacyjne, algo-

rytm optymalnego wyboru zmiennych

objaœniaj¹cych modelu regresji) doko-

nano identyfikacji 4 obszarów informa-

cyjnych, decyduj¹cych o osi¹gniêciach

w szermierce.

2. W zintegrowanej kombinacji czyn-

ników, obok koordynacyjnych zdolnoœci

motorycznych (koordynacja wzrokowo-

ruchowa, wskaŸnik b³êdów w próbie re-

akcji z³o¿onej) i psychicznych (si³a pro-

cesów pobudzania), znalaz³y siê czynni-

ki: somatyczny - wysokoœæ cia³a i kon-

dycyjny - wydolnoϾ beztlenowa.

3. Uzyskane informacje s¹ niezbêdne

w praktyce trenerskiej. Rezultaty badañ

maj¹, w zale¿noœci od poziomu zaawan-

sowania zawodników, znaczenie selek-

cyjne, prognostyczne, diagnostyczne

oraz stanowi¹ bazê do tworzenia kon-

cepcji programów treningu.

4. Z teoriopoznawczego punktu wi-

dzenia szermierka winna byæ zaliczona

do dyscyplin o decyduj¹cym wp³ywie

czynników z obszaru koordynacyjnych

zdolnoœci motorycznych, a ze wzglêdu

background image

29

na uwarunkowania kondycyjne do spor-

tów szybkoœciowo-wytrzyma³oœcio-

wych z akcentem na predyspozycje typu

beztlenowego.

Piœmiennictwo

1. Bandach L.: Osobowoœciowe

uwarunkowania stylu walki w szermier-

ce na florety. „Sport Wyczynowy” 1997,

nr 3-4.

2. Borysiuk Z.: Kierunki rozwoju

szermierki. Szabla wychodzi z kryzysu.

„Sport Wyczynowy” 1996, nr 1-2.

3. Chmura J.: Wp³yw wybranych

czynników na sprawnoœæ motoryczn¹

pi³karzy. „Sport Wyczynowy” 1998, nr

7-8.

4. Czajkowski Z.: Nawyki czucio-

wo-ruchowe w dzia³alnoœci sportowej.

Katowice 1995. ZSKFMŒ.

5. Hellwig Z.: Elementy rachunku

prawdopodobieñstwa i statystyki mate-

matycznej. Warszawa 1970. PWN.

6. Keller W. S., Tyszler D. A.:

Fiechtowanije po sablach. Kijew 1970.

Zdorowje.

7. Korfanty E.: Analiza czasów re-

akcji psychomotorycznej szermierzy za-

awansowanych i pocz¹tkuj¹cych. Kato-

wice 1983. AWF. Praca magisterska.

8. Mleczko E.: Przegl¹d pogl¹dów

na temat motorycznoœci cz³owieka.

„Antropomotoryka” 1992, nr 8.

9. Polhman R.: Motorisches Ler-

nen. Berlin 1986. Sportverlag.

10. Raczek J.: Czy rzeczywiœcie

nowa i zasadna koncepcja klasyfikacji

i struktury motorycznoœci cz³owieka?

„Antropomotoryka” 1990, nr 4.

11. Ryczek W.: Cechy osobowoœci

oraz motywacji osi¹gniêæ a typ psycho-

logiczno-taktyczny szermierza. „Sport

Wyczynowy” 2000, nr 3-4.

12. Rygu³a I.: Raport z badañ za-

wodników Makroregionu Œl¹skiego. Ka-

towice 1996. AWF.

Somatyczne, wysi³kowe i koordynacyjne determinanty mistrzostwa sportowego...


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
koordynacyjne determinanty
Determinanty dochodu narodowego
zasady i problemy koordynacji polityki regionalnej 6
Determinanty dn
L 5 Determinants
koordynacja hormonalna czlowieka bez zdjec
Koordynacja ze strzałem na dwie bramki cz 3
determinanty demoralizacji nieletnich
koordynacja wymiarowa
Determinanty, Ekonomia, ekonomia
Doskonalimy swoją sprawność koordynacyjno-kondycyjną poprzez ćw w obwodzie stacyjnym, Gimnastyka1
Procesy grupowe, Kulturoznawstwo UAM, Psychologiczne determinanty komunikacji kulturowej
Nauka pływania # metoda analityczna, Ćw techniki, koordynacja, konspekty, prezentacje, trnening
koordynacja

więcej podobnych podstron