1
Liberalizacja
przepływu kapitału
Jan J. Michałek
Kapitał: przed liberalizacją przepływów
Kraj B
Kraj A
Całkowity zasób kapitału
r
b
B
D
H
E
F
r
a
A
O
b
C
O
a
MPK
A
MPK
B
© JJ Michalek
Skutki liberalizacji kapitałowej
Kraj B
Kraj A
Całkowity zasób kapitału
r
cm
r
b
B
D
H
E
F
r
a
r
cm
A
O
b
C
G
O
a
MPK
A
MPK
B
© JJ Michalek
2
Konsekwencje dobrobytowe
z
kapitał przepłynął z kraju A do B
z
a cena równowagi kapitału (stopa
procentowa) ukształtowała się na poziomie
r
cm
;
z
dobrobyt (korzyść netto) kraju A wzrósł o
FHD
z
Dobrobyt w kraju B wzrósł o FHE;
© JJ Michalek
Skutki liberalizacji kapitału: r
D
równe r
W
Ilość kapitałów
D
IN
F
E
D
G
H
I
0
B
A
C
r
S
IN
r
D
=r
W
S
IN
: krzywa
podaży kapitału (generowana przez posiadaczy oszczędności)
D
IN
:
popyt na inwestycje (od inwestorów);
© JJ Michalek
Całkowita liberalizacja przepływu
kapitałów
z
(górna część rysunku: r
h
=r
w
tj.
stopa krajowa = światowa):
z
Pełna liberalizacja obrotów
z
banki krajowe oferują nowe produkty w obawie przed konkurencją
z
powstaje nowy popyt i podaż na rynku
z
(założenie stopa procentowa OH jest równa zagranicznej stopie procentowej)
z
zwiększenie oszczędności i inwestycji do OB.
z
Æ
korzyść dla społeczeństwa bo:
trapez HIDC:
przyrost renty konsumenta (inwestorów);
z
trapez GHCF:
przyrost renty producenta (właścicieli oszczędności)
z
Strata banków:
HIDE: na rzecz inwestorów;
z
GHEF: na rzecz właścicieli oszczędności
z
Î
korzyść netto: trójkąt FDC
© JJ Michalek
3
Skutki liberalizacji kapitału r
D
nie równe r
W
Ilość kapitałów
K
M
L
D
IN
F
E
D
G
H
I
0
J
A
r
S
IN
r
D
nie równa się r
W
© JJ Michalek
.
Kontrola odpływu i swobody napływ
kapitału:
z
Analogiczne rozumowanie jak w poprzednim przypadku:
z
Gospodarka zamknięta: wielkość inwestycji ograniczona przez podaż
oszczędności (OA)
z
Liberalizacja napływu kapitału Æ napływ kapitału (inwestycje
bezpośrednie lub portfelowe)
z
Æ
zwiększenie poziomu inwestycji z OA do OK.
z
Wielkość AK inwestycji pochodzi z importu Æ oprocentowanie od
długu zagranicznego (pole AEMK)
z
Æ
HIDM: wzrost „nadwyżki konsumenta” (tj. inwestorów) z czego:
z
-
HIDE: (transfer od monopolistycznego sektora bankowego)
z
-
EDM: przyrost dobrobytu netto
© JJ Michalek
Motywy stosowania ograniczeń w
przepływie kapitałów
z
Motywy stosowania ograniczeń w eksporcie kapitałów:
z
-
krwioobieg gospodarki narodowej Æ odpływ kapitałów szkodzi własnej
gospodarce bo mniej inwestycji krajowych i mniej dochodów z podatków
pośrednich;
z
-
strata rezerw dewizowych Æ utrudnienie do wywiązywania się ze
zobowiązań międzynarodowych;
z
-
równowaga wewnętrzna Æodpływ kapitałów może podnieść stopę
procentowa i zmniejszyć ilość inwestycji.
z
-
Równowaga zewnętrzna: odpływ kapitałów Æ dewaluacja waluty i
zagrożenie inflacja.
z
Argumenty (paradoksalnie) przeciwko importowi kapitałów:
z
-
utrata władzy politycznej na rzecz obcego kapitału;
z
-
zakłócenie wewnętrznej i zewnętrznej równowagi: napływ Æ może
nadmiernie zaniżać stopę procentową (wbrew celom władz monetarnych
prowadzących politykę trudnego pieniądza);
© JJ Michalek
4
Przepływ kapitału: Traktat Rzymski
z
Swoboda przepływu kapitałów: art. 67-72 TR.
z
-
kraje „członkowskie zniosą między sobą wszelkie restrykcje dotyczące przepływów kapitałów
należące do osób mających swą siedzibę w krajach członkowskich orz wszelką dyskryminację oparta o
narodowość lub siedziby stron albo miejsca, gdzie kapitał był inwestowany.”
z
Ale: dyskryminacja warunków wykorzystania kapitałów winna być zniesiona jedynie „w stopniu
koniecznym do zapewnienia właściwego funkcjonowania Wspólnego Rynku.” Æ kraje nie aspirowały do
pełnej swobody (obawiały się utraty kontroli i wpływu nad przepływami kapitału)
z
Faktycznie: TR nie zakłada tworzenia prawdziwego europejskiego rynku kapitałowego.
z
z
TR: pozwala na stosowanie następujących ograniczeń przepływie kapitałów:
z
-
art. 68.2: krajowe przepisy rządzące rynkiem kapitałowym i systemem kredytowym: mogą być
stosowane jedynie w sposób niedyskryminacyjny;
z
-
„pożyczki na bezpośrednie lub pośrednie finansowanie kraju członkowskiego .. nie mogą być
lokowane w innych krajach, o ile dane kraje nie osiągną porozumienia w tej sprawie”
z
-
można wprowadzać ograniczenia jeżeli przemieszczenia kapitału prowadzą do zakłóceń na rynku
kapitałowym (art. 73)
z
-
ograniczenia wprowadzane ze względu na problemy równoważenia bilansu płatniczego (art. 108-
109)
Liberalizacja przepływu kapitałów w l. 60.
z
1
.
Transakcje w pełni zliberalizowane:
z
-
inwestycje bezpośrednie (bo prawo do zakładania przedsiębiorstw)
z
-
zakup nieruchomości;
z
-
krótko i średnioterminowe kredyty handlowe (swoboda ruchu towarów)
z
-
transakcje osobiste (repatriacja dochodów, zakup papierów wartościowych)
Liberalizacja wynika z: swobody ruchu towarów, zatrudnionych i samozatrudnionych
(transakcje osobiste)
z
2.
Transakcje częściowo zliberalizowane:
z
–
emisja i lokowanie akcji lokowanych na giełdzie innego kraju;
z
–
zakup udziałów nie będących przedmiotem notowań giełdowych
z
–
udziały w funduszach inwestycyjnych;
z
–
korzystanie z długookresowych kredytów handlowych;
z
3.
Żadne zobowiązania (do liberalizacji transakcji):
z
-
transakcje krótkoterminowe (zakup weksli skarbowych i innych papierów
wartościowych, otwieranie rachunków bankowych);
z
-
bo Æ mogą mieć charakter spekulacyjny i wywoływać zakłócenia
z
Î
niedokończony wspólny rynek kapitałowy (raczej strefa wolnego handlu niż unia celna):
z
Æ
1966: raport (Segre) o potrzebie liberalizacji ale brak rzeczywistych postępów w latach
1966-86
© JJ Michalek
Przyczyny przekonania o celowości
liberalizacji rynków w latach 80.:
z
-
poprawa równowagi bilansów płatniczych w krajach
europejskich;
z
-
niska efektywność regulacji zewnętrznej (kontrola przepływu
kapitałów: opóźnienia w dopasowywaniu gospodarek + koszty
administracyjne);
z
-
ogólna tendencja do deregulacji krajowych rynków kapitałowych
(np., większa swoboda inwestowania w obligacji publiczne) Æ
wprowadzenie nowych technik finansowych i produktów lepiej
dopasowanych do potrzeb konsumentów;
z
-
Innowacje technologiczne: rewolucja teleinformatyczna Æ
obniżenie kosztów transakcyjnych
z
-
Wzrost konkurencji ze strony w dużym stopniu nieregulowanych
rynków eurowalutowych (bardzo efektywny). (s.221)
© JJ Michalek
5
Liberalizacja w drugiej połowie lat
80.
z
Inicjatywa Komisji: stworzenie europejskiej strefy
finansowej
z
Î
"Programme for the liberalisation of capital
movements in the Community" [COM(86)292 final of
23 May 1986]
z
Przedstawiono środki, które winny być podjęte dla
liberalizacji przepływu kapitałów;
z
Na tej podstawie wydano Dyrektywę 88/566/EC, która
wymagała pełnej liberalizacji wszystkich transakcji
kapitałowych, koniecznych dla połączenia rynków
kapitałowych krajów członkowskich (17.11.1986)
z
Ale nie zliberalizowano jeszcze wszystkich pozycji
kapitałowych
The Single European Act
z
The Single European Act: duży nacisk na swobodę
przepływu towarów i usług ‘was a decisive step
forward, resulting in the adoption on 24 June 1988 of
Directive 88-361-EEC,
z
Przyjęto zasadę całkowitej liberalizacji rynków
kapitałowych od 1990 roku miedzy krajami
członkowskimi
z
Rozwiązani tymczasowe wprowadzone wobec
Hiszpanii, Portugalii, Grecji i Irlandii (do końca 1992
roku). Potem je przedłużono o dalsze 2 lata dla Grecji i
Portugalii.
Traktat UE: liberalizacja kapitałowa
z
-
od 1992: UE zdecydowała się na swobodny europejski rynek kapitałowy
(dyrektywa z 1988 r);
z
-
Traktat UE (art.. 73b): „w ramach postanowień przedstawionych w
niniejszym rozdziale, wszelkie restrykcje przemieszczania się kapitału między
krajami członkowskimi oraz między krajami członkowskimi i krajami trzecimi
będą zabronione”
z
-
Traktat UE (art. 73 d): możliwość utrzymywania takich przepisów , które
rozróżniają „podatników, którzy nie znajdują się w takiej samej sytuacji, jeśli
chodzi o miejsce rezydowania czy też miejsce, w którym kapitał jest
inwestowany”.
z
-
Prawo do „wprowadzania .. środków w celu zabezpieczenia się przed
naruszaniem praw i przepisów krajowych opodatkowania lub nadzoru
zabezpieczającego interesy klientów instytucji finansowych ..” (przeciwdziałanie
oszustwom podatkowym i zjawiskom naruszającym ochronę interesów
konsumenta).
© JJ Michalek
6
Harmonizacja rynków kapitałowych
z
Obok liberalizacji dla sprawnego funkcjonowania potrzebna
harmonizacja.
z
-
Podatki: różnice w opodatkowaniu mogą skłonić do zmiany
kierunków inwestycji Æ analiza skutków w ramach EMU (oddzielnie
będą omawiane podatki)
z
-
Prawo o spółkach:
z
-
waga możliwości oceny płynności finansowej i rentowności spółki Æ
ujednolicone obowiązki publikowania rocznych sprawozdań (z
określonymi specyfikacjami), minimalnego zaangażowania
kapitałowego, kwalifikacji biegłych rewidentów zasad tworzenia spółek
europejskich.
z
- Większe wymagania do spółek notowanych na giełdzie: Dyrektywy
dotyczące zakładania spółek, wydawania prospektów, obrotów akcji
między pracownikami (Insider trading) oraz przetargów publicznych.
© JJ Michalek
Dyrektywa 90/434
z
I. Dyrektywa 90/434/EWG ws. wspólnego systemu opodatkowania fuzji,
podziałów, wnoszenia majątku i zmiany udziałów dotyczących spółek z
różnych krajów członkowskich (OJ 225/90):
z
-
cel: dążenie do wyeliminowania przeszkód w restrukturyzacji
przedsiębiorstw, która powinna przyczynić się do poprawy ich
konkurencyjności międzynarodowej (zagrożenie ze strony USA,
Japonii, i innych krajów Dalekiego Wschodu);
z
-
definicja podstawowych pojęć: fuzje, podziały, zmiana udziałów,
itd.;
z
-
fuzje podziały nie wywołują żadnego obciążenia podatkowego
dla spółek i ich wspólników;
z
-
ujawniające się nadwyżki wartości składników majątkowych (w
związku z tymi zdarzeniami): nie podlegają opodatkowaniu
© JJ Michalek
Dyrektywa 90/435
z
II. Dyrektywa 90/435/EWG ws. wspólnego systemu opodatkowania firm
macierzystych i ich filii w różnych krajach członkowskich (OJ 225/90):
z
cel: ułatwienia restrukturyzacji i powstawanie koncernów europejskich
oraz niedyskryminacyjne traktowanie transferów dywidend między
filiami w różnych krajach w porównaniu z przekazami spółek w ramach
jednego kraju.
z
zasady opodatkowania dywidend przekazywanych przez granicę:
z
a/ jeżeli udział firmy macierzystej w kapitale filii zagranicznej wynosi co
najmniej 25% to zysk transferowany przez tę filię (na rzecz spółki-matki) jest
zwolniony od podatku;
z
b/ możliwość stosowania zwolnienia, gdy udział jest niższy niż 25%
z
c/ stąd: jedyne obciążenie podatkowe od zysków wpłacanych przez filię:
podatek dochodowy od całego zysku opłacany przez filię w kraju, gdzie ma
swoją siedzibę
© JJ Michalek
7
Dyrektywa 90/436
z
III. Konwencja o eliminowaniu podwójnego opodatkowania
(zawarta na podstawie art. 220 Traktatu WE: 90/436/EWG: OJ
225/90)
z
-
prawo do dokonywania korekt w opodatkowaniu, jeżeli
organy stwierdzą, ze powiązania między firmami są
wykorzystywane do takiego kształtowania cen, że powoduje to
przesuwanie zysków lub strat między krajami, dające korzyści
podatkowe (transfer pricing)
z
-
konwencja określa zasady postępowania korygowaniu
podatków, by uniknąć podwójnego opodatkowania.
© JJ Michalek
Stawki podatku od
przedsiębiorstw w krajach UE
STAWKI PODATKU DOCHODOWEGO
- OD PRZEDSIĘBIORSTW W KRAJACH
UE W 1994 ROKU
(stawki podstawowe)
Kraj członkowski UE Stawka podatku (%)
Belgia 39
Dania 34
Niemcy 45/30
Grecja 40/35
Hiszpania 35
Francja 33,3
Irlandia 40
Włochy 52,2
Luksemburg 39,4
Holandia 35
Austria 34
Portugalia 39
Finlandia 25
Szwecja 28
W. Brytania
33
© JJ Michalek
Stawki podatku bezpośredniego
od firm
20
25
30
35
40
45
50
55
DEU
ITA
BEL
FRA
GRC
LUX
AUT
ESP
NLD
PRT
DNK
GBR
IRL
FIN
SWE
Chart III.2
Standard rates of corporation tax in the European Union
Per cent
Higher rate
Average rate
Lower rate
© JJ Michałek
© JJ Michalek
8
Poziom rozwoju krajów UE
i stawka CIT, 2005
0.0
5.0
10.0
15.0
20.0
25.0
30.0
35.0
40.0
0
25
50
75
100
125
150
175
200
225
250
275
PKB na głowę mieszkańca (wg. PPS), 2005
S
taw
ka
C
IT,
200
5
Polska
Cypr
Irlandia
Francja
Luks.
Malta
Stopa opodatkowania zysków w krajach UE
(nominalna stopa CIT
i stopa implicite opodatkowania firm)
0.0
5.0
10.0
15.0
20.0
25.0
30.0
35.0
40.0
45.0
0.0
5.0
10.0
15.0
20.0
25.0
30.0
35.0
40.0
45.0
Stopa implicite, 2005 opodatkowania firm
S
topa nom
inalna C
IT
, 2005
Polska
Irlandia*
Niemcy*
Estonia**
Hiszpania
Relatywne dochody z CIT
i stopa CIT, 2005
0.0
1.0
2.0
3.0
4.0
5.0
6.0
0.0
10.0
20.0
30.0
40.0
50.0
Stopa nominalna CIT, 2005
Do
ch
od
y z
CI
T
w %
P
K
B
, 2
00
5
Irlandia
Niemcy
Estonia*
Luks.
Wysokie dochody,
wysoka stawka
Wysokie dochody,
niska stawka
Niskie dochody,
niska stawka
Niskie dochody,
wysoka stawka
Polska
Czechy
Cypr
Włochy
Francja
Kraje
"uprz ywilejowane"
Kraje
"pok rzywdz one"
Bułgaria
9
Podatki od lokat finansowych
z
Próby harmonizacji podatku od dochodów z lokat finansowych
(podatek od oszczędności):
z
-
Projekt Komisji z 1989 r.: wspólny system podatku u
źródła w wysokości 15% (by uniknąć konkurencji w przyciąganiu
na rynek oszczędnościowy);
z
-
Ale: projekt nie zyskał aprobaty krajów członkowskich bo:
z
-
Obawy krajów o niskim opodatkowaniu, ze kapitał
odpłynie oraz obawy krajów o wysokim opodatkowaniu o utratę
dochodów fiskalnych.
z
-
Komisja obecnie proponuje wprowadzenie wobec
nierezydentów jedynego (niskiego) podatku u źródła (zgodne z
postulatami innych krajów OECD).
z
-
Dyrektywa 77/99/EWG określa zasady współpracy przy
ściganiu oszustw podatkowych i innych form nie płacenia
podatków.
© JJ Michalek
Podatki od wynagrodzeń
z
Próby harmonizacji podatków od wynagrodzeń osób fizycznych:
z
-
Próby określenia zasad określania podstawy opodatkowania,
stawek podatkowych orz sposobu kształtowania progresji
z
-
jak dotąd brak postępów a systemy opodatkowania są niekiedy
bardzo zróżnicowane;
z
Niewielki postęp w opodatkowaniu dochodów osób pracujących w
ramach „małego ruchu granicznego” między krajami
członkowskimi(cross border workers):
z
-
cel: unikanie podwójnego opodatkowania;
z
-
postęp: dzięki orzeczeniom Trybunału Europejskiego, w
odpowiedzi na skargi kierowane przez podatników (brak porozumienia
Rady).
z
Wniosek: nie można oczekiwać harmonizacji podatków od osób
fizycznych, bo polityka społeczna krajów członkowskich jest nadal
bardzo zróżnicowania a harmonizacja nie jest konieczna dla
swobodnego przepływu towarów
© JJ Michalek
Motywy napływu BIZ (tradycyjne
Dunning 1973-1992): OLI
z
Firma by inwestować za granicą musi mieć
przewagę:
z
Własności (Ownership):
z
aktywa niematerialne, Siła rynkowa, know how czy patenty:
umożliwia niższe koszty
z
Lokalizacyjna (Location):
z
Wynika z nierównomiernego rozmieszczenia surowców,
siły roboczej, rynków zbytu Æ opłaca się zainwestować, a
nie obsługiwać rynek z zagranicy:
z
Internalizacja (Internalization):
z
Opłaca się działanie na obcym rynku, a nie zlecanie
działalności zagranicznym firmom (bo są niesprawne lub
nie ma się do nich zaufania: np. wyciek technologii)
10
Napływ BIZ do krajów Europy Środkowo-
Wschodniej (w mld USD, ceny bieżące)
-
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
19
90
19
91
19
92
19
93
19
94
19
95
19
96
19
97
19
98
19
99
20
00
20
01
20
02
20
03
ml
d
U
S
D
Polska
Czechy
Słowacja
Węgry
Rumunia
Bułgaria
Czechosłowacja
Napływ BIZ do krajów bałtyckich
(mld USD, ceny bieżące)
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
1
992
1
993
1
994
1
995
1
996
1
997
1
998
1
999
2
000
2
001
2
002
2
003
2
004
2
005
2
006
ml
d U
S
D
Litwa
Łotwa
Estonia
Napływ BIZ do krajów byłej Jugosławii
(w miliardach USD, ceny bieżące)
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
4
4,5
5
19
92
19
93
19
94
19
95
19
96
19
97
19
98
19
99
20
00
20
01
20
02
20
03
20
04
20
05
20
06
ml
d U
S
D
Bośnia i H.
Chorwacja
Macedonia
Słowenia
Jugosławia/
Serbia i
Czarnogóra
11
Cumulative FDI flows
© JJ Michałek
Inward FDI in the EU
(millions of dollars)
© JJ Michałek
Outward FDI of the European
Union: millions of dollars
© JJ Michałek
12
Inward FDI in CEECs
(millions of dollars)
© JJ Michałek
Outward FDI of CEEC’s
(millions of dollars)
© JJ Michałek