1

WYKŁAD 12

przykłady odpowiedzi na

możliwe pytania egzaminacyjne

2

Uwaga: na egzaminie mogą pojawić się pytania nie uwzględnione w przedstawionych niżej przykładach.

☺

3

ZADANIE 1

1. Podaj definicję wyrażeń:
„metajęzyk języka L”, „język przedmiotowy”, „język drugiego stopnia”.
2. Podaj przykład zdania w języku przedmiotowym, zdania w języku drugiego stopnia i w języku
trzeciego stopnia.
3. Jakim językiem jest metajęzyk dla języka piątego stopnia?

ODPOWIEDŹ
ad 1.

- Metajęzykiem języka L jest taki język L’, w którym wypowiadamy się o wyrażeniach języka L.
- Językiem przedmiotowym jest język, w którym wypowiadamy się o rzeczywistości nas
otaczającej (pozajęzykowej).
- Językiem drugiego stopnia jest język, w którym wypowiadamy się o wypowiedziach
formułowanych w języku pierwszego stopnia.
ad 2.

Przykład zdania w języku przedmiotowym: „Słońce świeci”.
Przykład zdania w języku drugiego stopnia: „„Słońce świeci” jest zdaniem fałszywym”.
Przykład zdania w języku trzeciego stopnia: „„„Słońce świeci” jest zdaniem fałszywym” jest
zdaniem języka polskiego”.
ad 3.

Metajęzykiem języka piątego stopnia jest język szóstego stopnia.

4

ZADANIE 2

Jaki jest warunek zrozumiałego dla obu stron posługiwania się w rozmowie wyrażeniem W?
Odpowiedź zilustruj przykładami.

ODPOWIEDŹ
Tym warunkiem jest tożsamość rozumienia wyrażenia W przez obie strony rozmowy. Chodzi tu
między innymi o:

- tożsamość tego do czego W się odnosi (obiektu, stanu rzeczy).

Przykład: Błędem jest, gdy jedna strona pojmuje W = „reformę systemu karania” jako złagodzenie
kar, a strona druga jako racjonalizację karania.

- tożsamość metody rozstrzygania o poprawności użycia W.

Przykład: Błędem jest, gdy jedna strona rozumie udowodnienie tezy jako rozumowania opartego na
związku tetycznym, a strona druga na związku logicznym.

- tożsamości funkcji użycia W.

Przykład: Błędem jest, gdy jedna strona rozumie wypowiedź jako poważną, a strona druga uważa ją
za żart - różne rozumienie siły illokucyjnej.

- zgodność zabarwienia emocjonalnego towarzyszącego użyciu W.

Przykład: Błędem jest, gdy jedna strona rozumie W jako zjawisko pozytywne, więc pożądane, a
strona druga jako zjawisko neutralne, więc obojętne.

5

ZADANIE 3

Jakie znasz kryteria prawdy? Podaj policyjno-sądowe przykłady zastosowania każdego z nich.

ODPOWIEDŹ

Kryterium klasyczne - prawdziwym jest sąd zgodny z rzeczywistością.

Przykład: Odrzucamy twierdzenie, że A popełnił samobójstwo, ponieważ strzał pozbawiający A życia padł z
odległości 10 m.

K. koherencyjne - prawdziwym jest sąd zgodny (spójny, niesprzeczny) z innymi sądami.

Przykład: W wyniku konfrontacji dwóch sprzecznych ze sobą zeznań, akceptujemy zeznania A jako spójne
(A sobie w nich nie zaprzeczył) i odrzucamy zeznania B jako niespójne (B sobie w nich zaprzeczył).

K. oczywistości (intuicyjne) - prawdziwym jest sąd, który wydaje się być oczywistym.

Przykład: „A musiał rozpoznać B, bo był od niego oddalony o 3m, na otwartej przestrzeni, w samo południe.”

K. strukturalne (formalno-logiczne) - prawdziwość sądu wynika z budowy składniowej zdania go wyrażającego,
może też być wypadkową prawdziwości i fałszywości innych sądów.

Przykład: „Raz z pana zeznań wynika, że był pan na miejscu zbrodni, innym zaś razem wynika, że nie.
Proszę się zdecydować! Przypominam, że zeznaje pan pod przysięgą!”

K. autorytetu - prawdziwym jest sąd wypowiedziany przez kogoś obdarzonego autorytetem lub przez znawcę
tematu (prestiżowy ośrodek naukowy, ekspert z danej dziedziny, wiarygodna gazeta/stacja tv).

Przykład: Każda ekspertyza jest tu przykładem.

K. zgody powszechnej - prawdziwym jest sąd podzielany przez większość ludzi.

Przykład: „Przecież wszyscy świadkowie mówią to samo!”

K. pragmatyczne - prawdziwym jest sąd, który jest pożyteczny.

Przykład: W niektórych krajach orzeka się inne formy kar poza pozbawieniem wolności i grzywną, np. prace
publiczne. W Polsce stosuje się odstąpienie przez prokuraturę ścigania plagiatów w przypadku prac
zaliczeniowych studentów (ale już nie licencjatów, prac mgr, doktoratów, habilitacji).

6

ZADANIE 4

Kiedy kryterium K jest warunkiem koniecznym, a kiedy wystarczającym zajścia zdarzenia
opisanego zdaniem A? Rozpoznaj, które kryterium w podanym przykładzie jest warunkiem
koniecznym, a które wystarczającym dla zdania „Ulice są mokre”?
Przykład: Ulice są mokre wtedy i tylko wtedy gdy pada deszcz lub jeździła polewaczka.

ODPOWIEDŹ

K jest warunkiem wystarczającym (dostatecznym) zajścia A, jeśli zajście K pociąga za sobą
zajście A: ∀x (K(x) → A(x))
K jest warunkiem koniecznym zajścia A, jeśli z faktu, iż zaszło A wynika, że zaszło K:
∀

x (A(x) → K(x))

W podanym przykładzie:
♠

warunkiem koniecznym dla zdania „Ulice są mokre” jest alternatywa „Pada deszcz lub jeździła

polewaczka”, bo „Jeśli ulice są mokre, to pada deszcz lub jeździła polewaczka”.
♠

warunkiem wystarczającym jest każde z trzech zdań: „Pada deszcz lub jeździła polewaczka”,

„Pada deszcz”, „Jeździła polewaczka”, bo:
1.

„Jeśli pada deszcz lub jeździła polewaczka, to ulice są mokre”;

2.

„Jeśli pada deszcz, to pada deszcz lub jeździła polewaczka” (prawo logiczne) i

„Jeśli pada deszcz lub jeździła polewaczka, to ulice są mokre” (założenie), więc
„Jeśli pada deszcz, to ulice są mokre” (prawo przechodniości);
3.

„Jeśli jeździła polewaczka, to pada deszcz lub jeździła polewaczka” (prawo logiczne) i

„Jeśli pada deszcz lub jeździła polewaczka, to ulice są mokre” (założenie), więc
„Jeśli jeździła polewaczka, to ulice są mokre” (prawo przechodniości).

7

ZADANIE 6

Co to jest absurd, a co nonsens? Podaj przykład absurdu i przykład nonsensu.

ODPOWIEDŹ

Absurd to zdanie, z którego wynika sprzeczność, czyli koniunkcja dwóch zdań, z których jedno
jest zaprzeczeniem drugiego.
Przykład: Kupiłem wczoraj rybę drugiej świeżości.
Skoro ryba była drugiej świeżości, to znaczy że jednocześnie była świeża i nieświeża. Bo
ś

wieżość jest jedna - pierwsza i zarazem ostatnia - jak twierdzi Woland z Mistrza i Małgorzaty.

Nonsens to wyrażenie, które nie posiada znaczenia.
Przykład: Człowiek jest ssakiem parzystym. Człowiek to zwierzę podzielne przez 5.
Człowiek jest ssakiem non-parzystym (bo przecież ani parzystym, ani nieparzystym).

8

ZADANIE 9

Co to jest rozumowanie? Rozpoznaj rodzaj rozumowania w podanym przypadku. Wiem, że Jan
kupił dom (chociaż wcześniej nie było go na to stać). Na tej podstawie sądzę, że Jan się
wzbogacił.
Co w tym rozumowaniu jest w racją, a co następstwem? Czy jest ono niezawodne?
Rozpoznaj związek jaki zachodzi między racją i następstwem, który jest podstawą tego
rozumowania.

ODPOWIEDŹ

Rozumowanie to myślenie uzasadniające, w którym przyjmujemy określone wartości pewnych
zdań i dochodzimy do przeświadczenia o określonych wartościach logicznych innych zdań.

Przyjmuję prawdziwość następującej implikacji: Jeśli Jan kupił dom, to Jan się wzbogacił.
Zatem, racją jest „Jan kupił dom”, a następstwem „Jan się wzbogacił”.

Podane jako przykład rozumowanie jest wnioskowaniem, czyli dobieraniem następstwa do znanej
skądinąd jako prawdziwa racji.
Wnioskowanie jest rozumowaniem niezawodnym, gdyż prawdziwość poprzednika implikacji
gwarantuje prawdziwość jej następnika.

Podane jako przykład rozumowanie opiera się na związku strukturalnym (ew. przyczynowo-
skutkowym) wyrażonym implikacją: „Jeśli Jan kupił dom, to Jan się wzbogacił”.

Uwaga na marginesie (ostrzeżenie):
Racja „Jan kupił dom” to skutek, a następstwo „Jan się wzbogacił” to przyczyna.

9

ZADANIE 10

Co to jest nazwa? Jaka nazwa jest pustą, a jaka sprzeczną? Czym jest zakres nazwy pustej?
Podaj przykład nazwy sprzecznej oraz nazwy pustej niesprzecznej. Określ w jakim stosunku ze
względu na zakres pozostają nazwy, które podałeś jako przykład. W jakim stosunku pozostają
nazwy „nazwa pusta” i „nazwa sprzeczna”?

ODPOWIEDŹ

Nazwa jest to wyrażenie mogące wystąpić w zdaniu jako podmiot lub orzecznik orzeczenia
imiennego. Orzeczenie imienne to orzeczenie stwierdzające o podmiocie, że jest taki a taki.
Zatem, jeśli mamy zdanie „a jest b”, to a jest w tym zdaniu podmiotem, a b orzecznikiem
orzeczenia imiennego.
Nazwa pusta to nazwa, która nie ma desygnatu. Zatem zakresem nazwy pustej jest zbiór pusty.
Nazwa sprzeczna to taka nazwa, dla której założenie istnienia desygnatu prowadzi do
sprzeczności, czyli do koniunkcji dwóch zdań, z których jedno jest zaprzeczeniem drugiego.

Przykładem nazwy sprzecznej jest „parterowy wieżowiec”. Przykładem nazwy pustej
niesprzecznej jest „stupiętrowy dom w Poznaniu”. Desygnat nazwy sprzecznej nie może istnieć
więc nie istnieje, zaś desygnat nazwy sprzecznej nie istnieje choć może istnieć. Zakresem każdej
z tych dwóch nazw jest zbiór pusty. Ponieważ istnieje tylko jeden zbiór pusty, zatem nazwy te są
równozakresowe - mają ten sam zakres.

„Nazwa pusta” jest nazwą nadrzędną (ze względu na zakres) wobec nazwy „nazwa sprzeczna”,
ponieważ każda nazwa sprzeczna jest pusta, ale nie każda nazwa pusta jest sprzeczna.

10

Inne możliwe zadania egzaminacyjne:

- Czym jest rozumowanie przez analogię? Podaj przykład trafnego i nietrafnego zastosowania
analogii.

- Jakie znasz błędy definiowania? Podaj przykład każdego z nich. Kiedy błąd definiowania jest
błędem logicznym? Który z błędów definiowania nie jest błędem logicznym?

- Jak ocenisz następujące rozumowanie: "Kto ukończył 18 lat życia, ten może sam kupić
samochód. Kto może sam kupić samochód, ten ma pieniądze na kupno samochodu. Zatem, kto
ukończył 18 lat życia, ten ma pieniądze na kupno samochodu."?

- Kiedy zdanie W wynika ze zdania Z? Jakie znasz związki wynikania? Podaj przykład każdego z
nich. Jak jest różnica między wynikaniem a opartym na nim rozumowaniem?

- Omów wieloznaczność, nieostrość i ogólność nazwy. Podaj przykłady nazwy: wieloznacznej,
nieostrej, ogólnej.

- Co to jest indukcja? Wymień kanony Milla. Omów kanon jedynej zgodności. Podaj przykład
trafnego i nietrafnego zastosowania tego kanonu.