Wykład, 02.12.14r.

Środki odkażające

Środki odkażające i antyseptyczne

• Związki niszczące drobnoustroje i patogenne – bakterie, pierwotniaki,, grzyby, prątki, niektóre wirusy,

• Mniejsza selektywność działania na komórki mikroorganizmów (w porównaniu z antybiotykami), toksyczność dla tkanek gospodarza,

• Środki o działaniu odkażającym (dezynfekującym) – stosuje się w celu zniszczenia wszystkich wegetatywnych form drobnoustrojów chorobotwórczych w pomieszczeniach, na sprzęcie i wyposażeniu medycznym, artykułach spożywczych i w wodzie,

• Niektóre środki odkażające umożliwiają wyjałowienie – niszczenie wszystkich, włącznie z przetrwalnikowymi form drobnoustrojów

Środki antyseptyczne:

• Środki o działaniu antyseptycznym – związki niszczące drobnoustroje bądź hamujące ich namnażanie, które można stosować na skórę i błony śluzowe (rany, oparzenia) lub doustne (chemioterapeutyki nie wchłaniające się z przewodu pokarmowego)

• O ich skuteczności i przydatności do zabiegów odkażających, wyjaławiających czy antyseptycznych decyduje

  • Stężenie użytego związku,

  • Czas ekspozycji,

  • Rodzaj rozpuszczalnika,

  • Odczyn środowiska.

Cechy dobrego środka odkażającego:

• Powinien działać skutecznie w krótkim czasie,

• Działanie na jak największą liczbę gatunków drobnoustrojów,

• Szeroki zakres terapeutyczny, możliwie najmniejszą oporność,

• Dobra tolerancja po podaniu na skórę, błony śluzowe i rany,

• Środek nieuczulający,

• Brak działania toksycznego po ewentualnym wchłonięciu,

• Długi okres trwałości,

• Biodegradowalny,

• Bark nieprzyjemnego zapachu,

• Brak inaktywacji przez ślinę, krew, ropę, kał lub substancje obce.

Mechanizm działania odkażającego:

• Uszkodzenie błony cytoplazmatycznej

• Inhibicja enzymu

• Reakcje chemiczne z kwasami nukleinowymi

Oporność – pierwotna lub indukowana, np. oporność pałeczki ropy błękitnej na formaldehyd.

Nieorganiczne środki odkażające:

• Środki utleniające,

• Halogeny,

• Związki metali ciężkich

Środki utleniające

• Ozon:

  • Skuteczny środek odkażający,

  • Wysoka toksyczność,

  • Wysoka cena,

  • Stosowany do dezynfekcji wody w basenach

• Nadtlenek wodoru:

  • Słabe działanie p.bakteryjne uwalnianego przez preparat tlenu atomowego,

  • Ogranicza je dodatkowo obecność związków organicznych w miejscu zastosowania (białka wydzieliny z rany)

  • Niewielka głębokość wnikania, krótki czas działania,

  • Substancje białkowe wiążą tlen atomowy znacznie zmniejszając jego stężenie,

  • Działa odwadniająco i wybielająco,

  • 3% roztwór do oczyszczania ran i zdejmowania bandaży.

• Nadmanganian potasu:

  • Uwalnia tlen atomowy i dwutlenek manganu,

  • Działa odkażająco, ściągająco oraz powoduje przebarwienie tkanek,

  • Stosowany do przemywania ran i błon śluzowych,

  • Działania niepożądane:

    • Omyłkowe spożycie nadmanganianu potasu powoduje zatrucie z objawami uszkodzenia nerek, wątroby, niewydolnością krążeniowo-oddechową,

    • W wyższych stężeniach działa żrąco.

• Nieorganiczne i organiczne nadtlenokwasy:

• Kwas nadtlenosiarkowy, kwas nadtlenobursztynowy,

• Związki odszczepiające aktywny tlen,

• Działają na bakterie i wirusy

• Białka zmniejszają ich skuteczność.

Halogeny

• Chlor – używany do wyjaławiania wody pitnej.

• Podchloryny:

  • Podchloryn sodu, podchloryn wapnia,

  • Tanie, dobra skuteczność,

  • Do dezynfekcji toalet, kału, plwociny, także do dezynfekcji wody.

• Chloraminy:

  • Używane do dezynfekcji klinicznej,

  • Uwalniają wolno kwas podchlorawy lub chlor,

  • Wywierają mniejszy, lecz wystarczający wpływ na zakażone tkanki i nieuszkodzoną skórę niż podchloryny,

  • Tosylochloramid (chloramina T) – do dezynfekcji wody i płukania jamy ustnej.

Jod i związki kompleksowe jodu

• Jod jest pierwiastkiem zabijającym wszystkie formy drobnoustrojów z przetrwalnikami włącznie,

  • Aktywny w stosunku do bakterii, grzybów, pierwotniaków, wirusów i prątków.

• Jodyna – jod w roztworze alkoholowym:

  • Dezynfekcja małych ran

  • Odkażanie pola oper

  • Roztwory wodne lub mieszanina wody z gliceryną stosowane są na błony śluzowe

• Jodofory (kompleksowe połączenie jodu z wielkocząsteczkowym polimerem)

  • Słabiej od roztworów josu drażnią tkanki, nie barwią skóry, nie powodują korozji narzędzi medycznych

  • Stężenie wolnego jodu jest dużo niższe – mniejsze działanie natychmiastowe i szczątkowe.

• Nie stwierdzono oporności drobnoustrojów na działanie jodu.

• Działania niepożądane:

  • Miejscowe podrażnienia i odczyny uczuleniowe najczęściej w postaci reakcji trądzikowo podobnej skóry, radziej wyprysku kontaktowego,

  • Nasilenie toksycznego działania związków rtęci.

• UWAGA!!!

  • stosowanie preparatów jodu na duże powierzchnie skóry może na drodze nadmiernego wchłaniania doprowadzić do objawów zatrucia,

  • U pacjentów z nadczynnością tarczycy nie należy stos żadnych środków odkażających zawierających jod, gdyż małe dawki pierwiastka, wchłaniane przez skórę, mogą dramatycznie zaostrzyć przebieg choroby.

Związki metali ciężkich

• Azotan srebra:

  • Właściwości bakteriobójcze, ściągające i żrące

  • Zapobieganie rzeżączkowemu zapaleniu spojówek u noworodków

  • Stężone roztwory używane do chemicznego przyżegania

• Sole srebrowe sulfadiazyny i sulfatiazolu

  • Stosowane są w leczeniu zakażonych oparzeń skóry, odleżyn, owrzodzeń.

Organiczne środki odkażające:

• Aldehydy,

• Alkohole,

• Fenole,

• Związki heterocykliczne zawierające azot,

• Czwartorzędowe związki amonowe (mydła inwertowane),

• Chlorheksydyna.

Aldehydy:

• Formaldehyd

  • Działanie bakteriobójcze, wirusobójcze, przy wielogodzinnym stosowaniu także przetrwalnikobójczo

  • Stos do dezynfekcji pomieszczeń i plwociny,

  • Nie jest stosowany do dezynfekcji tkanek 0 działanie drażniące

  • Działania niepożądane:

    • Ostre zatrucie przy wdychaniu par formaliny,

    • Podrażnienie oczu i górnych dróg oddechowych,

    • Po wypiciu – martwica w jamie ustnej, przełyku, żołądku, górnym odcinku jelit, kwasica, utrata przytomności,

    • Przewlekła ekspozycja: zapalenie spojówek oraz śluzówki nosa i gardła,

• Taurolidyna:

  • Działa bakteriobójczo i grzybobójczo,

  • Miejscowe leczenie bakteryjnych zakażeń oraz zranień tkanek miękkich i kości.

• Aldehyd glutarowy:

  • Działanie bakterio-, wiruso-, przetrwalnikobójcze,

  • Działa szybciej niż formaldehyd,

  • Stosowany do dezynfekcji narzędzi w stęż. 1-2% z 0,3% roztworem wodorowęglanu sodowego w 70% izopropanolu.

Alkohole:

• Działają p.bakteryjnie, nie działają na przetrwalniki,

• Wnikając do wnętrza komórki zaburzają jej metabolizm,

• Alkohol etylowy, propanol i izopropanol,

• Do zabiegów odkażających skórę nieuszkodzoną stosuje się alkohol etylowy w stężeniach 50-70%,

• Stężenia wyższe niż 70% wykazują słabsze działanie antyseptyczne, co wynika z denaturacji białek i osłabienia penetracji przez błonę komórkową,

• Zastosowania: odkażanie rąk, powierzchni,

• Złożone preparaty do dezynfekcji zawierają alkohol bezylowy i fenoksylowy.

Fenole:

• Działają p.bakteryjnie, przeciw grzybom wirusom z otoczką lipidową,

• Nie działają na zarodniki i wirusy bez osłonki lipidowej

• Nieznana inaktywacja fenoli przez materiał organiczny,

• Stosowane w preparatach złożonych:

  • Tymol,

  • Eugenol,

  • Estry kwasu p-hydrokdybenzoesowego

  • Fenole chlorowcowane oraz z postawionymi grupami aromatycznymi

Związki heterocykliczne zawierające azot:

• Pochodne chinoliny, akrydyny, heksahydropirymidyny

• Skuteczne, mało toksyczne śr odkażające

  • 8-hydroksychinoliny

  • Etakryna

  • Heksatydyna.

Czwartorzędowe związki amonowe – mydła inwertowane:

• Działają bakteriobójczo,

• Nie działają na prątki i przetrwalniki,

• Mała skuteczność p.wirusowa,

• Inaktywowane przez białko, ropę i surowicę krwi,

• Wykazują niewielką miejscową i układową toksyczność

• Dobrze przenikają do powierzchniowej części zrogowaciałej warstwy naskórka,

• Stosowane w postaci roztworów do odkażania rąk, środków do odkażania jamy ustnej i gardła, płukań ran i pochwy,

• Wstępne oczyszczanie zanieczyszczonych narzędzi, następnie sterylizacja,

• Chlorek benzalkonium, chlorek didecylodimetyloamoniowy, etylosiarczan mecetronium, oktenidyna.

Chlorheksydyna:

• Pochodna biguanidyny

• Silne właściwości bakteriobójcze, dobra przyczepność do skóry,

• Działa szybko, jest mało toksyczna,

• Stosowana w odkażaniu narzędzi i rąk, przy zapobieganiu zakażeniom podczas zabiegów urologicznych, przy zakażeniach jamy ustnej i gardła, w profilaktyce płytki nazębnej,

• Działania niepożądane: zabarwienie na brunatny kolor zębów.

Chemioterapia zakażeń bakteryjnych:

Antybiotyk:

• Lek wytwarzany przez drobnoustroje,

• Stosowany w zakażeniach drobnoustrojami (bakteriami, mykoplazmami, grzybami, pierwotniakami)

• W niskich stężeniach hamuje wzrost (bakteriostatyczny) lub niszczy komórki (bakteriobójczy) drobnoustrojów nie wywierając ujemnego wpływu na gospodarza,

• Działa bakteriostatyczne – zahamowanie wzrostu,

• Działanie bakteriobójcze – nieodwracalne uszkodzenia i śmierć komórki drobnoustroju.

Podział antybiotyków:

• Bakteriobójcze:

  • Cefalosporyny

  • Cefamycyny

  • Penicyliny

  • Monobaktamy

  • Antybiotyki amino glikozydowe

  • Polimyksyny

  • Antybiotyki polipeptydowe

• Bakteriostatyczne:

  • Tetracykliny

  • Kwas fusydowy

  • Chloramfenikol

  • Makrolity

  • Linkozamidy.

Mechanizm działania antybiotyków:

• Zahamowanie syntezy ściany komórki bakteryjnej (b-laktamy, glikopeptydy)

• Uszkodzenie struktury i funkcji błony komórkowej – cytoplazmatycznej (polumyksyny)

• Zmiana lub zahamowanie rybosomalnej syntezy białek (amino glikozydy, chloramfenikol, tetracykliny)

• Zahamowanie syntezy kwasu foliowego (sulfonamidy, trimetoprim)

• Zahamowanie syntezy RDN (ryfampicyna)

• Zahamowanie syntezy DNA (chinoliny)

Oporność:

• Naturalna – niewrażliwość – wywołana niedostępnością lub brakiem receptora w komórce drobnoustroju,

• Nabyta – spowodowana uruchomieniem specyficznych mechanizmów w komórce bateryjnej:

  • Synteza enzymów rozkładających lek,

  • Modyfikacja powierzchni komórki bakteryjnej – zmniejszenie przepuszczalność dla leku,

  • Transformacja receptora – słabsze wiązanie leku.

Zasady antybiotykoterapii:

• Wybór odpowiedniego leku:

  • Chemioterapeutyk o wąskim spektrum działania, gdy patogen jest zidentyfikowany,

  • Chemioterapeutyk o szerokim spektrum działania lub leczenie skojarzone w terapii empirycznej.

• Wskazania do terapii skojarzeniowej:

  • Zapobieganie oporności na lek,

  • Zmniejszenie dawki leków potencjalnie toksycznych,

  • Synergistyczne działanie leków (sulfonamidy + trimetoprim)

• Wybór leku i dawki zależy od: wieku pacjenta, wydolności wątroby i nerek, miejsca zakażenia,

• Leki podaje się w stałych odstępach czasowych – utrzymanie stałego stężenia we krwi,

• Droga podania antybiotyków:

  • Doustnie w łagodnych zakażeniach,

  • Pozajelitowo w groźnych zakażeniach.

Syntetyczne leki chemioterapeutyczne

• Sulfonamidy,

• Pochodne nitrokuranu,

• Pochodne nitrolmidazolu,

• Chinoliny p.bakteryjne.

Chemioterapia zakażeń grzybiczych

Leczenie zakażeń grzybiczych:

• Leczenie ogólne i miejscowe

  • Miejscowe – w przypadku pojedynczych ognisk grzybisy skóry, grzybica pachwin, stop praz zakażeniach drożdżakowych jamy ustnej

  • Ogólne:

    • W leczeniu grzybic układowych

    • W przypadku rozległych powierzchniowych. Zmian grzybiczych, grzybicami w trudno dostępnych miejscach,

    • W przypadku grzybic układowych,

    • Gdy leki stosowane miejscowo nie penetrują w wystarczającym stopniu do zmian tj. w grzybicy paznokci czy owłosionej skóry głowy.

• Leczenie długotrwałe (2-8 tyg.: grzybica paznokci rąk – 4-6m-cy, grzybica paznokci stóp – kilka lat)

• Leczenie pulsowe grzybicy paznokci:

  • przerywane stosowanie leków w maksymalnych dawkach,

• Badania funkcji wątroby, nerek, morfologia krwi, test ciążowy.

Zwiększone ryzyko wystąpienia zakażeń grzybiczych:

• Antybiotykoterapia o szerokim spektrum działania,

• Długotrwałe stosowanie glikokortykosteroidów

• Stosowanie leków cytostatycznych

• Pacjenci zakażeni wirusem HIV

• Biorcy narządów (leki immunosupresyjne)

• Rozległe oparzenia.

Leki p,grzybicze:

• Antybiotyki p.grzybicze:

  • Gryzeofulwina

  • Amfoteryczna B

  • Nystatyna

  • Natamycyna.

• Syntetyczne leki p.grzybicze

  • Pochodne fluoropirydyny, np. flucytozyna,

  • Pochodne imidazolu, np. klotrimazol, ekonazol, ketokonazol,

  • Pochodne triazolu, np. itrakonozol,

  • Morfoliny, np. amorfolina,

  • Alliloaminy, np. terbinafina

  • Echinokandyny, np. kaspofungina.

• Dodatkowo w leczeniu grzybic stosuje się kwas undecylenowy w stężeniach 10-20% oraz połączenie kwasu salicylowego i benzoesowego.

Leki p.wirusowe:

• Trudne leczenie – wirusy są pasożytami wewnątrzkomórkowymi i wykorzystują układy metaboliczne gospodarza do syntezy własnych kwasów nukleinowych i białek.

• Mechanizm działania:

  • Hamują wnikanie wirusa do komórek żywiciela,

  • Hamują uwalnianie genomu tzw. odpłaszczanie,

  • Zwiększają aktywność ukł immunologicznego

  • Hamują syntezę kwasów nukleinowych wirusa a przez to ich replikację.

• Analogi nukleozydowe – inhibitory polimerazy wirusowego DNA, np. acyklowir,

• Inhibitory neuraminidazy,

• Leki o bezpośrednim działaniu na wirusy (interferon),

Terapia HIV – leki antyretrowirusowe:

1. Nukleozydowe/nukleotydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy,

2. Nienukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy -3, inhibitory proteazy – Pls (protease inhibitors)

3. Inhibitor fuzji

4. Inhibitor koreceptora CCR 5

5. Inhibitor integrafy.