KONSPEKT

Podstawowe wiadomości z zakresu bezpiecznej eksploatacji

instalacji i urządzeń elektroenergetycznych

Opracował:

Dr inż. Jan STRZAŁKA

Kraków, 2008 r.

Materiały szkoleniowe zastrzeżone są prawem autorskim przez Autora dla O/Kraków SEP.

Powielanie tylko za zgodą Autora.

- 1 -

SPIS TREŚCI

Strona

1. WPROWADZENIE

2

2. CHARAKTERYSTYKA PRZEPISÓW

2

3. KLASYFIKACJA URZĄDZEŃ ELEKTRYCZNYCH

2

4. ELEMENTY SKŁADOWE SIECI ELEKTROENERGETYCZNYCH

4

5. DOBÓR ORAZ UKŁADANIE PRZEWODÓW I KABLI

10

6. DOBÓR ZABEZPIECZEŃ PRZEWODÓW I KABLI

13

7. OCHRONA ODGROMOWA I PRZECIWPRZEPIĘCIOWA

15

8. OCHRONA PRZECIWPORAśENIOWA

18

9. CHARAKTERYSTYKA PRZEPISÓW EKSPLOATACJI

30

10. ORGANIZACJA BEZPIECZNEJ PRACY

31

11. SPRZĘT OCHRONNY STOSOWANY

PRZY URZĄDZENIACH ELEKTRYCZNYCH

32

12. RATOWANIE OSÓB PORAśONYCH PRĄDEM

32

13. OCHRONA PRZECIWPOśAROWA

35

14. PRACE KONTROLNO-POMIAROWE

35

15. LITERATURA (podstawowe pozycje dostępne

39

w biurze SEP tel. 012 - 422-58-04)

Materiały szkoleniowe zastrzeżone są prawem autorskim przez Autora dla SEP O/Kraków.

Powielanie tylko za zgodą Autora.

- 2 -

1. WPROWADZENIE

Praca przy urządzeniach elektroenergetycznych wymaga szczególnej uwagi i ostrożności

oraz znajomości występujących zagrożeń. Bezpieczeństwo pracy uwarunkowane jest w
szczególności znajomością budowy i zasad pracy urządzeń, prawidłowym wykonywaniem
czynności eksploatacyjnych oraz ścisłym przestrzeganiem zasad organizacji pracy i wymagań
przepisów w zakresie bhp. W niniejszym opracowaniu zebrano w syntetycznym ujęciu
podstawowe

wiadomości

z

zakresu

bezpieczeństwa

w

eksploatacji

urządzeń

elektroenergetycznych, których znajomość wymagana jest przy sprawdzaniu kwalifikacji w
zakresie eksploatacji i dozoru.
Zakres wymagań egzaminacyjnych dla osób Dozoru i Eksploatacji określa Rozporządzenie Min.
Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 28.04.2003 r. wydane na mocy Ustawy " Prawo
Energetyczne " z 10.04.1997 r.

2. CHARAKTERYSTYKA PRZEPISÓW

Wymagania w zakresie budowy urządzeń elektrycznych określają następujące główne
dokumenty prawne:

•

Przepisy Budowy Urządzeń Elektroenergetycznych – PBUE z 1997 r.

•

Prawo Budowlane z 1994 r.,

•

Prawo Energetyczne z 1997 r.

•

Rozporządzenia wykonawcze do w/w Ustaw, w tym:

- Rozp. MGPiB z 14.12.1994 r – Budynki i ich usytuowanie (zaktualizowane Rozp.

M.Infrastr. z 12.04.2002 r., uzupełnione 07.04.2004 r.),

- Rozp. MG z 04.05.2007 r. (dawne Rozp. ” przyłączeniowe „ )

•

Polskie Normy – PN, w tym:

- PN-84/E-02033, PN-EN 12464-1: 2004 – Oświetlenie elektryczne wnętrz (miejsc pracy)

- PN-86-92/E-05003(arkusze 01,03 i 04) oraz PN-IEC 61024-1:2001 – Ochrona odgromowa

obiektów budowlanych,

- PN-IEC 60364 (PN/E-05009) – Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych,
- Norma N SEP-004 – Linie kablowe,
- PN-E 05100-1:1998, PN-EN 50341: 2005 – Linie napowietrzne,
- PN-E 05115 Instalacje powyżej 1 kV.

Przepisy w zakresie eksploatacji scharakteryzowano dalej w p.9.

3. KLASYFIKACJA URZĄDZEŃ ELEKTRYCZNYCH

Urządzenia elektryczne służące do wytwarzania, przetwarzania, przesyłu, rozdziału i odbioru

energii elektrycznej można podzielić wg różnych kryteriów. Z punktu widzenia wysokości
napięcia rozróżniamy urządzenia:

- niskiego napięcia (do 1 kV),
- średnio-wysokiego napięcia (od 1 do 60 kV),
- wysokiego napięcia (110 i 220 kV),
- najwyższego napięcia

≥

400 kV.

Ze względu na sposób użytkowania rozróżniamy urządzenia:
- nieprzemieszczalne (stałe i stacjonarne),
- przemieszczalne (ręczne, przenośne, ruchome).
Ze względu na przeznaczenie rozróżniamy urządzenia budowy:
- wnętrzowej,
- napowietrznej,

- 3 -

- specjalnej.

Generalnie urządzenia odbiorcze można podzielić na:
a) urządzenia oświetleniowe, czyli źródła światła wraz z aparaturą pomocniczą,
b) urządzenia siłowe (nieoświetleniowe), które obejmują m.in.:
- silniki elektryczne,
- zespoły wielomaszynowe,
- urządzenia elektrotermiczne,
- urządzenia spawalnicze,
- urządzenia prostownikowe,
- urządzenia do elektrolizy,
- elektrofiltry,
- urządzenia energoelektroniczne (przekształtnikowe).
Pod względem wymaganej pewności zasilania odbiorniki energii elektrycznej dzielą się na
odbiorniki:
a) I kategorii,
b) II kategorii,
c) III kategorii.
Przystosowanie urządzeń do warunków środowiskowych oznacza się przez podanie kodu IP.
W tabeli 1 przedstawiono oznaczenia stopni ochrony osłon zabezpieczających.

Tabela 1.Oznaczenie stopni ochrony osłon zabezpieczających przed dotknięciem i przed
przedostawaniem do wnętrza obcych ciał stałych oraz przed dostępem wody, wg
PN-EN 60529:2003 (kod IP).

- 4 -

W tabeli 2 przedstawiono wymagane cechy urządzeń ze względu na niektóre wpływy
ś

rodowiska.

Tabela 2. Wymagane cechy urządzeń elektrycznych ze względu na niektóre wpływy

ś

rodowiskowe, według PN-IEC 60364

Cechy środowiska

Wymagane cechy

Kod

Określenie i intensywność

wpływów

urządzeń elektrycznych

AD
AD1
AD2
AD3
AD4
AD5
AD7
AD8

Obecność wody
pomijalna
krople wody swobodnie spadające
rozpylana woda
rozbryzgi wody
strumienie wody
zanurzenie
zatopienie

IPX0
IPX1
IPX3
IPX4
IPX5
IPX7
IPX8

AE
AE1
AE2
AE3
AE4

Obecność ciał stałych
pomijalna
ciała drobne

≥

2,5 mm

ciała bardzo drobne

≥

1 mm

pył

IP0X
IP3X
IP4X

IP5X- jeżeli przenikanie
pyłu nie spowoduje
zakłóceń pracy urządze-
nia ,
IP6X - jeżeli nie dopu-
szcza się przenikania
pyłu do urządzenia

4. ELEMENTY SKŁADOWE SIECI ELEKTROENERGETYCZNYCH

W skład sieci elektroenergetycznych wchodzą:
- linie elektroenergetyczne (napowietrzne i kablowe),
- stacje elektroenergetyczne (transformatorowo-rozdzielcze),
- instalacje elektryczne.
Poniżej przedstawiono krótką charakterystykę poszczególnych elementów sieci.

- 5 -

PN-75/E-05100

LINIE NAPOWIETRZNE

PN-E-05100-1:1998

Pr PN-E-05100-2 N SEP E-003 (2003r.)

PN-EN 50341: 2005

Przewody gołe AL, AFL, AAL, Stopy AL, O/FL

m = S

AL

/ S

Fe

(najczęściej m = 6)

Przewody izolowane AsXS 25

÷÷÷÷

120 mm

2

1 kV

PAS / AACXS 35

÷÷÷÷

150 mm

2

12 / 20 kV

Izolatory liniowe

porcelanowe

szklane

kompozytowe

stojące

wiszące

kołpakowe

pełnopniowe

Słupy

drewniane

żelbetowe

stalowe

przelotowe

narożne

odporowe

krańcowe

skrzyżowaniowe

rozgałęźne

Osprzęt liniowy

osprzęt izolatorowy (trzony, kabłąki, wieszaki, orczyki)

złączki i zaciski

osprzęt łukochronny (rożki, półpierścienie, pierścienie)

- 6 -

Rys. 1. Izolatory liniowe : a), b), c) niskiego napięcia ( stojący dwuszyjkowy N, szpulowy S,

szklany NS ); d), e), f) wysokiego napięcia (stojący deltowy LDS, stojący pniowy LPW,
wiszący pniowy LP); 1 – szyjka, 2 – klosz, 3 – głowa, 4 – rowek głowy, 5 – stopa,

6 – pień, 7 – ucho, 8 – trzon, 9 – okap klosza

Rys. 2. Sylwetki słupów średniego i wysokiego napięcia : słup przelotowy SN, żerdź śN12,

b) słup przelotowy SN, żerdź BSW12, c) słup narożny SN, d) słup linii 400 kV serii Y52

- 7 -

LINIE KABLOWE

PN-76/E-05125

Pr PN-E 05125

N SEP-E-004 (2003r.)

Kable

Al, Cu

żyły

okrągłe, owalne, sektorowe

izolacja

papierowo-olejowa

gumowa (G)

polwinitowa PCV (Y)

polietylenowa

PE

zwykły (X)

usieciowany (XS)

powłoka – ołów

aluminium (Al.)

polwinit (Y)

zbrojenie (Ft, Fp, Fo)

osłona zewn. – juta asfaltowana (A)

polwinit (y)

AKFtA 3x120+70 mm

2

, 1kV

YAKY 4x150 mm

2

, 1 kV

HAKFtA 3x240 mm

2

, 15 kV

YH(A)KXS 1x120 mm

2

RMC / 1x50 mm

2

, 12/20 kV

osprzęt kablowy

- mufy

- mufy końcowe (głowice)

- złączki

- końcówki

STACJE TRANSFORMATOROWO-ROZDZIELCZE














Rys. 3. Uproszczone schematy ideowe układu stacji jednotransformatorowej a )

i dwutransformatorowej b)

SZR

S II

S I

T1

T2

b)

15
kV

0,4
kV

Tr

a)

- 8 -

Sposoby rezerwowania:
- zasilanie rezerwowe z innej stacji,
- zespół prądotwórczy,
- UPS.
Wyposażenie stacji:
- obwody pierwotne,
- obwody wtórne.

INSTALACJE ELEKTRYCZNE:

Instalacjami nazywamy sieci oświetleniowe, siłowe i specjalne do 1 kV

~

( 1,5 kV

-

) służące do

rozprowadzenia energii elektrycznej do odbiorników i do gniazd wtyczkowych.

Rys. 4. Sposoby zasilania instalacji elektrycznych nn.

W instalacji elektrycznej (głównie mieszkaniowej) można wyróżnić:

- przyłącze P
- złącze Zł
- rozdzielnicę główną RG
- wewnętrzną linię zasilającą WLZ
- tablicę piętrową TP
- instalację odbiorczą IO

Przykładowy schemat instalacji elektrycznej w mieszkaniu przedstawiono na rys. 5. , a schemat
instalacji w budynku wielokondygnacyjnym zasilanym z sieci kablowej pokazano na rys. 6.

TP

I 0

RG

Odbiorca

ln 0,4 kV

Zł

P

0,4 kV

lk 0,4 kV

R01

R02

RG

ZEn

1)

2)

WLZ

Wh

M

~

- 9 -

Rys. 5. Schemat instalacji elektrycznej w budynku wielokondygnacyjnym.

Wewnętrzna linia
zasilająca (wlz 1)

Zabezpieczenie
przedlicznikowe

∆

I

30 mA

Wh

Wh

Złącze

Kablowa sieć rozdzielcza

Rozdzielnica
główna
budynku

Obwód
administracyjny

wlz 2

Instalacja
odbiorcza

- 10 -

5. DOBÓR ORAZ UKŁADANIE PRZEWODÓW I KABLI

Przy doborze przewodów i kabli należy wziąć pod uwagę występujące warunki środowiskowe,

aby ograniczyć wzajemny wpływ instalacji i otoczenia.
Przekrój przewodów w instalacjach elektrycznych ustala się w oparciu o następujące kryteria:
- dopuszczalnej obciążalności prądowej,
- dopuszczalnego spadku napięcia,
- wytrzymałości mechanicznej,
- skuteczności ochrony przeciwporażeniowej.
Dopuszczalna obciążalność prądowa przewodów jest limitowana dopuszczalną temperaturą żył,
która dla przewodów ułożonych na stałe w izolacji polwinitowej wynosi 70

°

C. Norma PN-IEC

60364-5-523 podaje obciążalności prądowe przewodów i kabli dla 9-ciu różnych sposobów ich
ułożenia, oznaczonych literami A

÷

G, oraz współczynniki poprawkowe, które należy uwzględnić,

jeśli warunki ułożenia przewodów odbiegają od warunków obliczeniowych.

Przy doborze przekroju przewodu ze względu na obciążalność dopuszczalną dobieramy z

tabeli przekrój, dla którego obciążalność dopuszczalna I

dd

jest nie mniejsza od prądu roboczego

linii I

rob

, wyznaczonego z mocy pojedynczego odbiornika lub mocy szczytowej dla grupy

odbiorników.

W niektórych przypadkach o doborze przekroju przewodów decyduje kryterium

dopuszczalnego spadku napięcia. Przekroje przewodów instalacji należy dobrać w ten sposób,
aby nie zostały przekroczone wartości dopuszczalnych spadków napięcia określone w
przepisach.

Minimalny przekrój przewodów wewnętrznej linii zasilającej (wlz) wynosi 4 mm

2

, a dla

odgałęzień do odbiorców – 2,5 mm

2

.

Wymagania odnośnie minimalnego przekroju przewodów ochronnych podano w tabeli 3.

Tabela 3. Wymagany przekrój przewodu ochronnego

Przekrój przewodu

fazowego w mm

2

Przekrój odpowiadającego przewodu

ochronnego S

PE

w mm

2

S ≤ 16

16 < S ≤35

S > 35

S

16

0,5

⋅

S

Sposób ułożenia przewodów w instalacji i rodzaj przewodów musi być dostosowany do

charakteru budynku i przeznaczenia pomieszczeń.
W tabeli 4 podano stosowane rozwiązania instalacji w różnego typu budynkach ze względu na
sposób prowadzenia przewodów.

- 11 -

Tabela 4. Sposoby układania przewodów w instalacjach różnych obiektów budowlanych

Rodzaj budownictwa lub pomieszczenia

Lp..

Sposób wykonania instalacji

mieszkaniowe ogólne przemysłowe wiejskie

1
2
3
4
5
6
7
8
9

10
11
12
13
14
15
16
17

W rurach elektroinstalacyjnych pod tynkiem
W rurach stalowych i z twardego PCV na tynku
Wtynkowa
W prefabrykowanych bruzdach
Zatapiana w prefabrykowanych płytach
Zatapiana w konstrukcjach wylewanych
Listwowa
Listwowo-zatapiana (mieszana)
Podłogowa
Przewodami kabelkowymi
Przewodami szynowymi
Przewodami w korytkach
Przewodami na drabinkach
Przewodami uformowanymi w wiązki
Przewodami samonośnymi
Przewodami na izolatorach
System ZELP-83

+

+
+
+
+
+
+

+

+
+

+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+

+

+

+
+
+
+
+
+
+

+

+

+
+

+
+

W instalacjach obiektów komunalno-bytowych najczęściej stosowana jest klasyczna metoda

układania przewodów w rurkach elektroinstalacyjnych pod tynkiem. W instalacjach
przemysłowych najczęściej wykonuje się instalację za pomocą wielożyłowych przewodów
kabelkowych. Przewody te są również zalecane dla pomieszczeń wilgotnych, o wyziewach
ż

rących oraz w pomieszczeniach niebezpiecznych pod względem pożarowym lub wybuchowym.

Sposoby układania przewodów wprowadza norma PN-IEC 60364-5-52 podaje tabela 5.

Tabela 5. Sposoby układania przewodów i kabli wg PN IEC 60364-5-52.

Oznaczenie

Szkic

Wyjaśnienia dodatkowe

A1

- przewody jednożyłowe w rurkach lub kanałach

izolacyjnych, ułożone w ścianach wykonanych z
materiałów o bardzo dobrej izolacji termicznej

A2

-

przewody wielożyłowe w rurkach lub kanałach
izolacyjnych,

-

przewody wielożyłowe ułożone bezpośrednio w
ś

cianach

B1

-

przewody jednożyłowe ułożone w rurkach lub
kanałach izolacyjnych na ścianie,

- przewody jednożyłowe ułożone w rurkach w

murze

- 12 -

Tabela 5. cd.

Oznaczenie

Szkic

Wyjaśnienia dodatkowe

B2

-

przewody wielożyłowe ułożone w rurkach
lub kanałach izolacyjnych na ścianie lub na
podłodze,

- przewody wielożyłowe w rurkach

izolacyjnych oraz kable wielożyłowe
ułożone w murze lub w betonie

C

-

przewody wielożyłowe ułożone na ścianie,
na podłodze lub pod sufitem,

-

przewody wtynkowe,

-

przewody wielożyłowe lub kable ułożone
bezpośrednio w murze lub w betonie,

-

kable jednożyłowe lub wielożyłowe oraz
przewody oponowe ułożone na pełnych
(nieperforowanych) półkach

D

-

kable wielożyłowe w przepustach w ziemi,

-

kable jednożyłowe w przepustach w ziemi,

-

kable jedno- i wielożyłowe ułożone
bezpośrednio w ziemi

E lub F

-

kable jedno- lub wielożyłowe oraz przewody
oponowe ułożone na perforowanych półkach
(korytkach)

E, F lub G

-

przewody wielożyłowe lub kable
(zawieszone) w powietrzu lub w pobliżu
ś

cian, lecz w odległości większej niż 0,3

ś

rednicy kabla lub przewodu od ściany,

-

kable jedno- lub wielożyłowe oraz przewody
oponowe ułożone na drabinkach lub
wspornikach

- 13 -

Wytyczne odnośnie układania kabli podaje norma N SEP-E-004, która przewiduje następujące

sposoby układania kabli poza budynkami:

•

bezpośrednio w ziemi,

•

w rurach i blokach umieszczonych w ziemi,

•

w kanałach kablowych,

•

w tunelach kablowych,

•

na estakadach (pomostach kablowych).

6. DOBÓR ZABEZPIECZEŃ PRZEWODÓW I KABLI

Instalacje elektryczne zgodnie z wymaganiami normy PN-IEC 60364 muszą być

zabezpieczone przed skutkami zwarć i przeciążeń.

Zabezpieczenia zwarciowe należy umieścić we wszystkich przewodach roboczych.

Zabezpieczenia zwarciowe przewodów powinny być umieszczone na początku linii.
Zabezpieczenia od przeciążeń przewodów można umieścić w dowolnej odległości od początku
linii, jednak przed pierwszym rozgałęzieniem lub gniazdem wtykowym.

Zabezpieczenia przetężeniowe mogą być zrealizowane przez zastosowanie:
- jednego urządzenia (wyłącznika lub bezpieczników) zabezpieczającego zarówno przed

skutkami zwarć i przeciążeń,

- dwóch różnych urządzeń, z których jedno zabezpiecza przed skutkami zwarć a drugie przed

skutkami przeciążeń.

Charakterystyka działania urządzenia zabezpieczającego przewody od przeciążenia powinna

spełniać następujące dwa warunki:

I

rob

≤

I

n

≤

I

dd

oraz I

2

≤

1,45 I

dd

( 1 )

w których:

I

rob

– prąd roboczy (obliczeniowy) w obwodzie,

I

n

– prąd znamionowy lub nastawiony urządzenia zabezpieczającego,

I

dd

– obciążalność długotrwała przewodu,

I

2

– prąd zadziałania urządzenia zabezpieczającego,

Prąd zadziałania urządzenia zabezpieczającego może zostać wyznaczony z zależności:

I

2

= k

2

⋅

I

n

( 2 )

gdzie:

k

2

– współczynnik liczbowy równy:

1,45 – dla wyłączników samoczynnych typu B, C i D,

1,6

÷

2,1 – dla bezpieczników.

Najbardziej

rozpowszechnionym

urządzeniem

zabezpieczającym

jest

bezpiecznik,

charakteryzujący się prostą budową i dużą zdolnością ograniczenia prądu zwarciowego.
Najczęściej stosowane są wkładki ogólnego przeznaczenia o pełnozakresowej charakterystyce
klasy gG (rys.7). Bardziej uniwersalnym urządzeniem zabezpieczającym są wyłączniki
nadprądowe instalacyjne, których charakterystyki pasmowe pokazane są na rys.8.
Poszczególne typy wyłączników przeznaczone są do:

* typ A - ochrony instalacji z elementami elektroniki,
* typ B - ochrony instalacji ogólnego przeznaczenia,
* typ C - ochrony instalacji z silnikami elektrycznymi,

* typ D - ochrony instalacji z urządzeniami o dużych udarach prądowych

(transformatory, elektromagnesy, silniki o bardzo trudnym rozruchu itp.)

- 14 -

Rys.7. Charakterystyki pasmowe czasowo-prądowe bezpieczników topikowych typu gG

I

k

– spodziewany prąd zwarciowy.

- 15 -

Rys.8. Charakterystyki pasmowe A, B, C i D wyłączników nadprądowych.

W instalacjach elektrycznych pracujących w układach promieniowych kilkustopniowych

należy zastosować kilka zabezpieczeń przetężeniowych, zainstalowanych na początku każdego
obwodu i w miejscach, w których zmniejsza się przekrój przewodów.

Urządzenia zabezpieczające powinny działać w sposób selektywny, tzn. pasmowe

charakterystyki czasowo-prądowe sąsiednich zabezpieczeń nie mogą się przecinać, ani nie mogą
mieć wspólnych obszarów działania. Można przyjąć, że w przypadku bezpieczników
selektywność jest zachowana, jeżeli iloraz prądów znamionowych kolejno po sobie
występujących wkładek bezpiecznikowych jest równy co najmniej 1,6.

7. OCHRONA ODGROMOWA I PRZECIWPRZEPIĘCIOWA

Szczegółowe wymagania odnośnie ochrony odgromowej obiektów budowlanych i doboru

elementów instalacji piorunochronnej podaje norma PN/E-05003 (arkusze 01,03 i 04) oraz
norma PN-IEC 61024-1:2001.
W zależności od skutków, jakie może wywołać uderzenie pioruna obiekty budowlane dzieli się
na:

•

obiekty wymagające ochrony,

•

obiekty nie wymagające ochrony,

•

obiekty, w których zastosowanie ochrony uzależnione jest od stopnia zagrożenia

piorunowego.

Do obiektów wymagających ochrony zalicza się m.in. domy towarowe, hale targowe, teatry,

kina, sanatoria, szpitale, budowle zabytkowe, biblioteki, muzea, budynki użyteczności
publicznej, szkoły specjalne, obiekty kultu religijnego oraz budynki zagrożone pożarem i
wybuchem.

W skład instalacji piorunochronnej wchodzą:

•

zwody przeznaczone do bezpośredniego przejmowania wyładowań atmosferycznych,

- 16 -

•

przewody odprowadzające, łączące zwody z przewodami uziemiającymi lub uziomem

fundamentowym,

•

przewody uziemiające łączące przewody odprowadzające z uziomem,

•

uziomy, czyli elementy metalowe lub zespoły elementów metalowych umieszczone w

gruncie i zapewniające z nim połączenie elektryczne.

Na rys.9 pokazano podstawowe elementy składowe instalacji piorunochronnej.

Rys.9. Podstawowe elementy składowe instalacji piorunochronnej budynku.

Norma wprowadza wymagania, aby w pierwszej kolejności jako elementy instalacji

piorunochronnej wykorzystać naturalne elementy konstrukcyjne występujące w obiekcie. Jeżeli
części naturalnych brak lub istnieje potrzeba ich uzupełnienia, to w normie podane są
szczegółowe zasady doboru poszczególnych sztucznych elementów instalacji.

Dla prawidłowej ochrony odgromowej budowli istotne znaczenie odgrywa dobór siatki

zwodów, liczby przewodów odprowadzających, rezystancji uziomów i koordynacji urządzeń
piorunochronnych z instalacjami elektrycznymi.

Wytyczne dotyczące identyfikowania i określania miejsc w instalacjach elektrycznych, w

których mogą występować przepięcia oraz zasady doboru środków ograniczających przepięcia
podaje arkusz 443 normy PN-IEC 60364.

Wytrzymałość na przepięcia instalacji elektrycznych budynków i zasilanych z nich urządzeń

elektrycznych i elektronicznych powinna być dobierana do spodziewanych wartości przepięć w
zależności od kategorii danej części instalacji rys.10. W normie PN-IEC 60364-4-443:1999
wyodrębniono cztery kategorie:

•

kategorię IV (zasilanie) dotyczącą podejścia do obiektów, gdzie instalacja i urządzenia

muszą być projektowane z uwzględnieniem zarówno przepięć atmosferycznych jak i przepięć
łączeniowych (zewnętrznych). W tej kategorii przepięcia w sieci 230/400 V powinny być
ograniczone do 6 kV;

•

kategorię III (obwody rozdzielcze i odbiorcze) obejmują obwody i urządzenia znajdujące się

na początku instalacji nie narażone bezpośrednio na przepięcia atmosferyczne, ale narażone
na przepięcia atmosferyczne zredukowane oraz przepięcia łączeniowe. W sieci 230/400 V
przepięcia powinny być ograniczone do 4 kV;

- 17 -

Rys. 10. Poziomy przepięć w instalacji wewnętrznej budynku w zależności od kategorii

instalacji.

•

kategorię II (odbiorniki) dotyczące urządzeń zasilanych z obwodów instalacji nie narażonych

bezpośrednio na przepięcia atmosferyczne, ale narażone na przepięcia łączeniowe i przepięcia
atmosferyczne zredukowane w instalacji. W sieci 230/400 V przepięcia powinny być
ograniczone do 2,5 kV;

•

kategorię I (urządzenia specjalne) obejmujące urządzenia i elementy, w których poziom

przepięć jest kontrolowany, na przykład przez ochronniki. W instalacjach 230/400 V
przepięcia nie powinny przekroczyć 1,5 kV.

Norma uzależnia potrzebę zastosowania ochrony przeciwprzepięciowej na początku instalacji
(IV kategoria przepięć) od:

-

rodzaju sieci zasilającej instalację elektryczną budynku,

-

warunków wpływów zewnętrznych (liczby dni burzowych w roku),

-

poziomu przepięcia przejściowego na początku instalacji.

Można wyróżnić trzy rodzaje sieci zasilających: sieć kablowa ułożona w ziemi, sieć

napowietrzno-kablowa (przy czym instalację zasila kabel ułożony w ziemi) oraz sieć
napowietrzna.

Jeżeli do zasilania obiektu budowlanego zastosowano sieć kablową lub napowietrzno-

kablową z ułożonym w ziemi kablem o długości minimum 150 m zapewnione jest wystarczające
tłumienie fal przepięciowych przenoszonych przez sieć zasilającą i nie ma potrzeby stosowania
ochrony przeciwprzepięciowej na początku instalacji.

W przypadku zasilania budynku z linii napowietrznej o konieczności stosowania ochrony

przeciwprzepięciowej na początku instalacji decyduje poziom przepięć przejściowych i liczba
wyładowań burzowych w roku. Dla warunków wpływów zewnętrznych oznaczonych jako AQ1
(liczba dni burzowych w roku

≤

25) norma nie wymaga stosowania ochrony, natomiast dla

warunków AQ2 (liczba dni burzowych w roku

>

25) w instalacji 230/400 V ochrona

przeciwprzepięciowa jest wymagana, jeżeli poziom przepięcia przejściowego U na początku
instalacji

>

6 kV.

- 18 -

Do ochrony przed przepięciami przenoszonymi przez sieć zasilającą norma przewiduje

zastosowanie ograniczników przepięć włączonych na początku instalacji (pierwszy stopień
ochrony).

W układach sieci TN i TT ograniczniki przepięć powinny być włączone:

-

między każdy nieuziemiony przewód fazowy i ziemię, jeżeli przewód neutralny jest
uziemiony na początku instalacji,

-

między każdy przewód fazowy i ziemię oraz między przewód neutralny i ziemię, gdy
przewód neutralny istnieje i nie jest uziemiony na początku instalacji.

W sieciach typu IT należy włączyć ograniczniki przepięć między każdy przewód fazowy i

ziemię oraz jeżeli jest przewód neutralny, między przewód neutralny i ziemię.

Do ochrony przeciwprzepięciowej instalacji elektrycznych budynków stosowane są

ochronniki przepięciowe w postaci ograniczników przepięć (iskiernikowych lub częściej
warystorowych).

Na rys. 11 pokazany jest trzystopniowy układ realizujący koncepcję strefowej ochrony

przeciwprzepięciowej.

Rys. 11. Trzystopniowy układ strefowej koncepcji ochrony przeciwprzepięciowej

instalacji pracującej w układzie TN-C-S

8. OCHRONA PRZECIWPORAśENIOWA

8.1. MOśLIWOŚCI PORAśENIA I STATYSTYKA PORAśEŃ PRĄDEM

Przyczynami porażeń prądem są: nieostrożność, lekkomyślność, lekceważenie przepisów,

omyłki, brak nadzoru, brak konserwacji i nieznajomość instrukcji. Przepływ prądu przez ciało
człowieka i związane z tym skutki porażenia mogą wystąpić na skutek (rys. 12):

a) porażeń od napięć roboczych (obejmujących ok. 60 % porażeń) - czyli zetknięcia się
człowieka z częściami obwodu elektrycznego znajdującymi się normalnie pod napięciem, lub
wskutek nadmiernego zbliżenia się do tych urządzeń;

L1

L2

L3

N

PE

Złącze lub
rozdzielnica

główna

Rozdzielnica główna,
rozdzielnica piętrowa

lub tablica rozdzielcza

Odbiornik lub
zasilanie gniazd

wtykowych

Główna
szyna
uziemiająca

kWh

- 19 -

b) porażeń od napięć dotykowych (obejmujących ok. 40 % porażeń) - czyli zetknięcia się

człowieka z częściami metalowymi nie znajdującymi się normalnie pod napięciem , na
których pojawiło się napięcie w wyniku uszkodzenia izolacji roboczej;

c) porażeń od napięć krokowych (obejmujących poniżej 1% porażeń prądem) – czyli wskutek

różnicy potencjałów na powierzchni ziemi w strefie objętej rozpływem prądu w ziemi.

1) Od Urob

Uf

I r

Rc

R st

2) Od Udot

Rc

R st

U

Ir

U

uszk

d

3) Ukr

U

k2

U

k1

x

U

k

10-20m

Rys. 12. Możliwości porażenia prądem elektrycznym.

R

c

– rezystancja ciała, R

st

– rezystancja stanowiska, U

f

– napięcie fazowe, U

r

– napięcie

rażeniowe, U

szk

– napięcie uszkodzenia, U

d

– napięcie dotykowe, U

k

– napięcie

krokowe.

Statystyki wykazują, że ok. 80 % wypadków porażeń występuje przy urządzeniach niskiego
napięcia, a ok. 20 % przy urządzeniach wysokiego napięcia. W poszczególnych grupach porażeń
udział wypadków śmiertelnych wynosi: do ok. 5 % - przy urządzeniach n.n. i do ok. 20 % - przy
urządzeniach w.n.

I

U

R

R

r

f

c

st

≈

+

U

U

r

f

≤

I

U

R

R

r

d

c

st

≈

+

U

U

r

d

≤

- 20 -

8.2. CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA STOPIEŃ PORAśENIA

Porażeniem nazywamy zmiany i zakłócenia w normalnym funkcjonowaniu organizmu

człowieka spowodowane przepływem prądu rażeniowego przez ciało człowieka.
Zmiany te dotyczą:
- zaburzeń w pracy serca,
- zaburzeń w układzie oddychania,
- cieplnego działania prądu,
- szoku i reakcji z nim związanych.
Mogą również wystąpić pośrednie działania prądu, takie jak: oparzenie łukiem, uszkodzenie
wzroku, uszkodzenie narządu słuchu czy urazy mechaniczne przy upadkach.

Na stopień porażenia prądem elektrycznym wpływają czynniki: elektryczne, fizjologiczne i

zewnętrzne (otoczenia). W grupie czynników elektrycznych należy wymienić:
a) rodzaj prądu (stały czy przemienny),
b) wielkość natężenia prądu,
c) czas przepływu prądu,
d) droga przepływu.
Najważniejsze znaczenie odgrywa natężenie prądu przepływającego przez człowieka, przy czym
wyróżnia się trzy charakterystyczne wielkości, zwane poziomami bezpieczeństwa:

- poziom I - szy: I

po

= 0,5

÷

1 mA - próg odczuwalności,

- poziom II - gi: I

s

= 10

÷

15 mA - prąd samouwolnienia,

- poziom III - ci: I

gr

= 30

÷

400 mA - prąd graniczny niebezpieczny dla zdrowia i życia, ze

względu na prawdopodobieństwo migotania komór sercowych.

Do czynników fizjologicznych należą:

a) ukształtowanie rozwoju organizmu,
b) stan emocjonalno-psychiczny,
c) stany chorobowe: choroba wieńcowa, astma, gruźlica, padaczka, cukrzyca i alkoholizm.

Do czynników zewnętrznych (środowiskowych) zalicza się:

a) czynniki wpływające na zmniejszenie odporności ciała ludzkiego (wilgotność,wysoka

temperatura),

b) czynniki ułatwiające przepływ prądu do ziemi (stanowiska na gołej ziemi, podłoga

przewodząca).

8.3. NAPIĘCIA BEZPIECZNE

Aktualnie obowiązujące przepisy ochrony przeciwporażeniowej (norma PN-IEC 60364)

przyjmują, że napięcie jest bezpieczne, jeśli nie przekracza wartości podanych w tabeli 6.
Tabela 6. Wartości napięć bezpiecznych

Rodzaj

Napięcie bezpieczne U

L

(V) w warunkach

prądu

normalnych

szczególnych

ekstremalnego

zagrożenia

Prąd przemienny

50

25

12

Prąd stały

120

60

30

- 21 -

8.4. UKŁADY SIECIOWE

Norma PN-IEC 60364 przewiduje następujące układy sieciowe:

- układ sieciowy TN (TN-C, TN-S, TN-C-S),
- układ sieciowy TT,
- układ sieciowy IT.
Układy TN i TT posiadają uziemiony punkt neutralny, układ IT jest układem izolowanym od
ziemi.
Układy sieci niskiego napięcia przedstawiono na rys.13.

Rys. 13. Schematy układów sieciowych : a) sieć typu TN-C, b) sieć typu TN-S,

c) sieć typu TN-C-S, d) sieć typu TT, e) sieć typu IT, 1 – dostępne części przewodzące,

Z – impedancja lub bezpiecznik przeskokowy

Zaleca się, aby nowe i modernizowane instalacje elektryczne budynków były wykonane w
układzie TN-S tj. z oddzielnym przewodem neutralnym N i ochronnym PE.

8.5. ŚRODKI OCHRONY PRZECIWPORAśENIOWEJ

Rozróżnia się dwie grupy środków ochrony:

a) organizacyjne
b) techniczne

W grupie organizacyjnych środków ochrony należy wymienić:

- systematyczne szkolenie pracowników,

- 22 -

- uprawnienia kwalifikacyjne dla elektryków,
- środki propagandy wizualnej,
- konserwacja i pomiary kontrolne,
- właściwe oświetlenie,
- stosowanie sprzętu ochrony osobistej (sprzętu ochronnego).

Właściwa ochrona przeciwporażeniowa polega na stosowaniu technicznych środków ochrony,
przy czym rozróżnia się:
- ochronę podstawową (przed dotykiem bezpośrednim),
- ochronę dodatkową (przy dotyku pośrednim),
- równoczesną ochronę podstawową i dodatkową poprzez obniżenie napięcia do wartości

bezpiecznej.

Ochrona podstawowa ( przed dotykiem bezpośrednim) ma na celu zapobieżenie porażeniom od
napięć roboczych. Jej zadaniem jest niedopuszczenie do zetknięcia człowieka z przewodzącymi
elementami obwodów elektrycznych. Do środków ochrony podstawowej zgodnie z normą
PN-IEC 60364-4-41 należy:

- izolowanie części czynnych,
- przeszkody (przegrody) lub osłony (obudowy) min. IP2X,
- ogrodzenia (bariery),
- umieszczenie poza zasięgiem ręki,
- wysokoczułe urządzenia ochronne różnicowoprądowe (I

∆

n

≤

30 mA), jako uzupełniający

ś

rodek ochrony.

Ochrona dodatkowa (przy dotyku pośrednim) ma na celu zapobieżenie porażeniom
od napięć dotykowych. Zadaniem jej jest niedopuszczenie do wystąpienia i długotrwałego
utrzymywania się niebezpiecznego napięcia dotykowego (np. powyżej 50 V~ w warunkach
normalnych).
Przepisy Rozp. MP z 1990 r. rozróżniały następujące 7 środków ochrony dodatkowej:

- zerowanie,
- uziemienie ochronne,
- sieć ochronną,
- wyłączniki przeciwporażeniowe różnicowoprądowe,
- izolację ochronną,
- separację odbiorników,
- izolowanie stanowiska.

Norma PN-IEC 60364 (zauktualizowana w latach 1999÷ 2000 PN/E-05009) w zakresie ochrony
przy dotyku pośrednim wprowadziła znaczne zmiany w stosunku do Rozp. MP z 1990r.,
przewidując następujące sposoby ochrony:

- zastosowanie samoczynnego wyłączenia zasilania (tabela 7),
- zastosowanie urządzeń II klasy ochronności lub o izolacji równoważnej,
- separacją elektryczną,
- izolowanie stanowiska,
- nieuziemione połączenia wyrównawcze miejscowe.

Zarówno przepisy z 1990 r.,jak i norma PN-IEC 60364 przewidują ponadto możliwość
rozwiązania ochrony przeciwporażeniowej przez zastosowanie zasilania za pomocą źródeł o
napięciu bezpiecznym (układy SELV i PELV z rys 14).

- 23 -

Transformator

ochronny

U U

L

L1

L2

SELV

Odbiornik III kl. ochr.

a)

Transformator

ochronny

U U

L

L1

L2

Odbiornik III kl. ochr.

b)

PELV

U U

L

L1

L2

c)

PE

E

Odbiornik I kl. ochr.

FELV

Transformator

Rys. 14. Układy sieciowe SELV, PELV i FELV.

Za źródła napięcia bezpiecznego uważa się:
- transformatory ochronne i przetwornice ochronne,
- baterie akumulatorów i zespoły prądotwórcze,
- urządzenia elektroniczne.

8.6. CHARAKTERYSTYKA ŚRODKÓW OCHRONY DODATKOWEJ

8.6.1. Samoczynne wyłączenie zasilania w układzie TN (dawne zerowanie)

Polega na bezpośrednim połączeniu części metalowych urządzenia podlegającego ochronie z

uziemionym przewodem ochronnym PE lub ochronno-neutralnym PEN sieci (dawnym
przewodem zerowym (tabela 7 i rys.15). Przy przebiciu izolacji na urządzeniu w pętli zwarcia
przepływa prąd zwarciowy, który powinien spowodować zadziałanie zabezpieczeń
nadprądowych (np. przepalenie wkładek bezpiecznikowych).

- 24 -

Zerowanie jest skuteczne, jeśli prąd zwarciowy Iz jest większy od prądu zapewniającego
samoczynne zadziałanie urządzenia odłączającego zasilanie Ia.

I

z

≥

I

a

= k

⋅

I

n

( 3 )

gdzie: I

n

- prąd znamionowy wkładki bezpiecznikowej lub wyłącznika nadmiarowego,

ew. prąd nastawczy wyzwalaczy zwarciowych

k - współczynnik liczbowy równy:

- 2,5

÷

7 - dla bezpieczników przy tw

≤

5 s

- 6

÷

12 - dla bezpieczników przy tw

≤

0,2 s

(zależnie od rodzaju i prądu znamionowego wkładki)

- 1,2 - dla wyłączników z wyzwalaczami elektromagnetycznymi bezzwłocznymi

i wyłączników różnicowo-prądowych

- 5 do 20 - dla wyłączników instalacyjnych nadmiarowych typu B, C lub D.

Tabela 7. Układy sieci niskiego napięcia i systemy ochrony przeciwporażeniowej

Układ sieciowy

System

Oznaczenie

Schemat funkcjonalny

ochrony przeciw-

porażeniowej

∗∗∗∗

/

1

2

3

TN-S

L1

L2
L3

N

PE

PE

PE

Zerowanie

TN-C

L1

L2

L3

N

PE

PE

PE

10mm

2

Cu

16mm

2

Al

Zerowanie

TN-C-S

L1
L2

L3

N

PE

PE

PE

PEN

PE

Zerowanie

- 25 -

Tabela 7 c.d.

1

2

3

TT

L1

L2

L3

N

PE

PE

Uziemienie

ochronne

IT

L1

L2

L3

N

Ro

R o

Uziemienie

ochronne

IT

L1
L2

L3

N

PE

PE

BP

Sieć

ochronna

∗

/Wszystkie wymienione systemy ochrony przeciwporażeniowej objęte są aktualnie systemem

samoczynnego wyłączenia zasilania.

L1

L2

L3

PEN

R

po

R

pf

I z

I n

po

pf

f

z

R

R

U

I

+

≈

I

z

≥

I

w

= k

⋅

I

n

Rys.15. Schemat ilustrujący zasadę działania samoczynnego wyłączenia zasilania w sieci TN-C

(zerowania).

Zgodnie z przepisami przy określaniu prądu wyłączalnego zabezpieczenia należy posługiwać się
charakterystykami

czasowo-prądowymi

podawanymi

przez

producentów

urządzeń

zabezpieczających.
Przepisy określają max. czas odłączenia napięcia na:
-

≤

5 s dla urządzeń stałych i stacjonarnych oraz dla linii zasilających (w tym w.l.z.)

- od 0,1 s do 0,8 s dla urządzeń przemieszczalnych (ręcznych, ruchomych i przenośnych),

- 26 -

- od 0,02 s do 0,35 s dla urządzeń przemieszczalnych użytkowych w warunkach

zwiększonego zagrożenia.

Wymagany czas odłączenia poniżej 1 s uzależniony jest od napięcia fazowego oraz
od warunków środowiskowych. Przykładowo dla Uf = 230 V czasy te wynoszą:

- dla warunków normalnych -

≤

0,4 s,

- dla warunków zwiększonego zagrożenia -

≤

0,2 s.

8.6.2. Samoczynne wyłączenie zasilania w układzie TT lub IT (dawne uziemienie ochronne).

Uziemienie ochronne polega na metalicznym połączeniu części metalowych urządzeń

podlegających ochronie z częściami metalowymi zakopanymi w ziemi tzw. uziomami
(naturalnymi lub sztucznymi). Uziemienie ochronne można stosować w sieciach do 1 kV i
powyżej 1 kV zarówno z uziemionym punktem gwiazdowym (typu TT), jak i z izolowanym
punktem gwiazdowym (typu IT).
W sieciach z uziemionym punktem gwiazdowym (rys. 16a) przepływający prąd zwarciowy przy
przebiciu izolacji na chronionym urządzeniu powinien spowodować:

1) dostateczne szybkie zadziałanie zabezpieczeń (warunek I

z

≥

I

a

) lub

2) skuteczne obniżenie napięcia uszkodzenia do wartości napięcia bezpiecznego

(tzn. np. poniżej 50 V~).

W sieciach z izolowanym punktem gwiazdowym (rys. 16b) przy przebiciu izolacji na
chronionym urządzeniu następuje doziemienie związane z przepływem prądu pojemnościowego.
Prąd ten z reguły nie powoduje zadziałania zabezpieczeń nadpradowych, ale skutecznie obniża
napięcie uszkodzenia do U

L

≤

50 V~. Dla wyeliminowania możliwości "podwójnych" doziemień

w sieciach tych instaluje się układy do ciągłej kontroli stanu izolacji.

a )

b )

L1

L2

L3

I n

I z

Uf

R r R o

+

U u

R

Ro

Iz

I z

r

=

L1

L2

L3

I

UKSI

Uu

I c

C

C

Ro

n

I c

Ic

=

3Un

ω

C

1/ I

z

≥

I

w

= k

⋅

I

n

I

c

<

I

w

2/ U

u

= I

z

⋅

R

o

⇒ bezp.

U

u

= I

c

⋅

R

o

⇒ bezp. (np. 50 V)

Rys.16. Schematy ilustrujące zasadę działania samoczynnego wyłączenia zasilania w sieci TT i

IT (uziemienia ochronnego).

a ) w sieci z uziemionym punktem gwiazdowym - typu TT

b ) w sieci z izolowanym punktem gwiazdowym - typu IT.

U

u

- 27 -

8.6.3. Samoczynne wyłączenie zasilania w układzie TN, TT lub IT przy zastosowaniu

wyłączników różnicowoprądowych.

Zasada działania wyłącznika różnicowoprądowego polega na kontrolowaniu sumy prądów

płynących w obwodzie roboczym. Podstawowym elementem wyłącznika jest przekładnik
Ferrantiego, który obejmuje wszystkie przewody zasilające łącznie z przewodem neutralnym.
Jeżeli na chronionym odbiorniku nie ma doziemienia, to suma prądów i strumieni magnety-
cznych jest równa zeru lub bliska zera i wyłącznik nie działa. Natomiast przy zwarciu
doziemnym występuje różnica prądów w przewodach objętych rdzeniem i następuje zadziałanie
wyłącznika, powodując szybkie wyłączenie (w czasie poniżej 0,1 s).
Produkowane są wyłączniki różnicowoprądowe jednofazowe i trójfazowe o prądzie różnicowym
znamionowym: 10, 30, 100, 300 i 500 mA.
Wyłączniki te są szczególnie zalecane dla mieszkań, gospodarstw rolnych, placów budowy,
laboratoriów, obiektów usługowych i obiektów służby zdrowia.
Zasadę działania wyłącznika różnicowoprądowego jednofazowego pokazano na rys.17.

Odb.

U

I

∆

I

L

I

N

0,1s

L

N PE

I

E

I

PE

Φ

Rys.17. Zasada działania wyłącznika różnicowoprądowego 1 – fazowego.

8.6.4. Zastosowanie urządzeń II klasy ochronności.

Polega na fabrycznym wyposażeniu urządzenia ( rys. 18 ) w:

a) izolację podwójną (roboczą oraz dodatkową),
b) izolację wzmocnioną (ulepszoną izolację roboczą),
c) ochronną osłonę izolacyjną (uniemożliwiającą dotknięcie części metalowych).
Jest to jeden z pewniejszych , lecz kosztowniejszych środków ochrony. Jest szczególnie zalecana
dla elektronarzędzi, sprzętu gospodarstwa domowego i aparatury elektromedycznej. Izolację
ochronną stosuje się w urządzeniach elektrycznych ręcznych i ruchomych. Urządzenia , w
których zastosowano izolację ochronną noszą nazwę odbiorników II klasy ochronności

(oznaczenie

). Odnośnie urządzeń II klasy ochronności ostre wymagania stawiają polskie

normy.

Bez upływności:

I

L

= I

N

→Φ

≅

0

→

Wył. nie działa

Przy przebiciu ( lub dotyku ):

I

L

= I

N

+ I

PE ( E )

I

L

≠

I

N

Φ

≠

0

→

Wył. działa(

<

0,1 s)

- 28 –

Rys.18. Wykonanie urządzeń w II klasie ochronności: a) izolacja podwójna, b) izolacja

wzmocniona, c) izolacja z osłoną ochronną, 1 - część czynna, 2 – izolacja robocza,
3 – izolacja dodatkowa, 4 – izolacja wzmocniona, 5 – osłona izolacyjna zewnętrzna

8.6.5. Nieuziemione połączenia wyrównawcze miejscowe

Zasada działania połączeń wyrównawczych pokazana została na rys.19.

Sprowadza się ona do ograniczenia wartości napięcia dotykowego między dwoma elementami
dostępnymi do dotyku do wartości bezpiecznej (ekwipotencjalizacja).

a)

b)

c)

Rys. 19. Zasada działania połączeń wyrównawczych

Oznaczenia: A – część przewodząca dostępna z uszkodzoną izolacją, B – część

przewodząca obca, T – transformator separacyjny, I – największy spodziewany prąd nie

powodujący samoczynnego wyłączenia, R – rezystancja połączenia wyrównawczego,

CC – połączenie wyrównawcze.

8.6.6. Separacja elektryczna

Separacja elektryczna (rys. 20) polega na zasilaniu zwykle pojedynczego odbiornika poprzez

transformator separacyjny lub przetwornicę separacyjną. Części czynne obwodu separacyjnego
są izolowane od ziemi, a więc wykorzystuje się właściwości sieci IT.

odbiornik

Sieć zasilająca

Sieć odbiorcza

Separator galwaniczy

/ oddzielenie sieci /

Sieć IT

C

↓↓↓↓

L

↓↓↓↓

Ic

↓↓↓↓

U

↓↓↓↓

≤≤≤≤

Ubezp

Rys.20. Zasada separacji elektrycznej.

L

PE

N

A

I

R

CC

B

L

PE

N

A

I

R

CC

B

I

R

A

A

T

L1

L2

CC

- 29 -

Zaleca się, aby:
1) iloczyn napięcia i łącznej długości oprzewodowania (w metrach) nie przekraczał 100.000 Vm,
2) łączna długość przewodów nie przekraczała 500 m,
3) napięcie obwodów separowanych

≤

500 V.

8.6.7. Izolowanie stanowiska

Izolowanie stanowiska polega na wyłożeniu podłóg i ścian materiałem izolacyjnym, co wpływa

na zwiększenie rezystancji przejścia między stopami a ziemią i ograniczenie prądu rażeniowego.

Rezystancja stanowiska nie może być mniejsza niż 50 k

Ω

dla instalacji do 500 V i 100 k

Ω

dla

instalacji o napięciu powyżej 500 V.
Sposób ten może być stosowany jedynie w pomieszczeniach suchych, a elementy izolacyjne
powinny być wyposażeniem stałym. Dostępne części przewodzące powinny być oddalone od
siebie nie mniej niż 2 m, a poza strefą zasięgu – 1,25 m.

8.7. Ochrona przeciwporażeniowa w urządzeniach o napięciu powyżej 1 kV

W urządzeniach o napięciu powyżej 1 kV stosuje się następujące techniczne środki ochrony:
- środki ochrony podstawowej (ochrony przed dotykiem bezpośrednim),
- środki ochrony dodatkowej (ochrony przy dotyku pośrednim).

Do środków ochrony podstawowej w urządzeniach wysokiego napięcia zalicza się:

- izolację roboczą urządzeń (izolację pokrywającą części czynne),
- umieszczenie części czynnych na bezpiecznej wysokości,
- ogrodzenia (bariery) urządzeń elektrycznych dla zachowania bezpiecznej odległości

poziomej od ich części czynnych.

Środki ochrony przeciwporażeniowej dodatkowej spełniają swoje zadania w warunkach
zakłóceniowej pracy sieci elektroenergetycznej (przy uszkodzeniu izolacji). Ich zadaniem jest
niedopuszczenie do pojawienia się niebezpiecznych napięć dotykowych i krokowych w czasie
zwarć doziemnych. Zapobiegają one pojawieniu się w tych warunkach prądu rażeniowego lub
ograniczają prąd rażeniowy do wartości bezpiecznych. Środki dodatkowej ochrony
przeciwporażeniowej w urządzeniach wysokiego napięcia wg Rozp. MG z 08.10.1990 r.
zestawiono w tabeli 8.

Tabela 8. Środki dodatkowej ochrony przeciwporażeniowej w urządzeniach wysokiego napięcia.

Lp.

Nazwa środka

ochrony dodatkowej

Postać środka ochrony

Działanie środka ochrony

1

2

3

4

1.

Uziemienie ochronne

uziom pojedynczy lub
układ uziomowy

ograniczenie U

d

i U

kr

poprzez uzyskanie

małej wartości R

u

lub odpowiednie

sterowanie rozkładem potencjałów na
powierzchni gruntu

2.

Izolacja stanowiska

pokrycie stanowiska
warstwą o dużej
rezystancji

ograniczenie prądu rażeniowego I

r

poprzez

wzrost rezystancji przejścia między stopą a
stanowiskiem

3.

Powłoka
elektroizolacyjna

pokrycie części
przewodzących
dostępnych i obcych
warstwą o dużej
rezystancji

ograniczenie prądu rażeniowego I

r

poprzez

wzrost rezystancji przejścia między ręką a
częścią przewodzącą

- 30 -

Tabela 8 cd.

1

2

3

4

4.

Ogrodzenie lub bariera
ochronna

ogrodzenie urządzeń
i stanowisk

uniemożliwienie lub utrudnienie dostępu do
urządzeń lub stanowisk, na których mogą
pojawić się U

d

i U

kr

wywołujące

niebezpieczne napięcia rażeniowe

5.

Izolacja ochronna

izolacja o zwiększonej
wytrzymałości
elektrycznej w postaci
izolatorów dodatkowych
lub nieprzebijalnych

niedopuszczenie do powstania zwarcia
doziemnego i pojawienia się U

d

i U

kr

6.

Wstawka izolacyjna

jedna lub kilka wstawek
izolacyjnych w częściach
przewodzących wycho-
dzących poza teren
przeznaczony dla celów
elektroenergetycznych

niedopuszczenie do wyniesienia napięcia
uziomowego z terenów wydzielonych dla
celów elektroenergetycznych, a tym samym
do powstania U

d

i U

kr

poza tym terenem

Najważniejszym ze środków ochrony dodatkowej było uziemienie ochronne wymienione wyżej
w tabeli w p. 1. Pozostałe sposoby wymienione w p. 2 ÷ 6 pełnią rolę uzupełniających środków
ochrony. Wprowadzona w 2002 r. norma PN-E 05115 jako sposób ochrony dodatkowej
wprowadza instalację uziemiającą, natomiast dla jej wspomagania w ograniczeniu napięć
dotykowych rażeniowych zaleca stosowanie następujących uznanych środków uzupełniających
M1÷M4:

•

wykonanie uziomu wyrównawczego w postaci uziomu otokowego lub gęstej kraty ułożonej

na niewielkiej głębokości pod rozpatrywanym stanowiskiem (M 1.2, M 2.2, M 2.4, M 3.1,
M 4.1, M 4.2)

•

pokrycie stanowiska warstwą izolacyjną zwiększającą impedancję obwodu rażeniowego

(M 1.3, M 2.3, M 2.4, M 3.3, M 4.1)

•

wykonanie stanowiska przewodzącego w postaci metalowej płyty lub kraty połączonej z

dostępnymi częściami przewodzącymi ( M 3.2, M 4.1)

•

zastosowanie nie przewodzących przegród np. ścian ( M 1.1, M 2.1)

•

zastosowanie wstawek izolacyjnych dla zapobieżenia przenoszenia potencjałów (M 2.4)

9. CHARAKTERYSTYKA PRZEPISÓW EKSPLOATACJI

Podstawowym aktem normatywnym w zakresie eksploatacji jest Ustawa "Prawo

Energetyczne" z 10.04.1997 r.
Ustawa ta określa:
- zasady kształtowania polityki energetycznej państwa,
- zasady i warunki zaopatrzenia i użytkowania paliw i energii,
- działalność przedsiębiorstw energetycznych oraz
- organy właściwe w sprawach gospodarki paliwami i energią.

Na podstawie art. 54 ustawy wydane zostało Rozporządzenie Min. Gospodarki, Pracy i

Polityki Społecznej z 28 kwietnia 2003 r. w sprawie wymagań kwalifikacyjnych dla osób
zajmujących się eksploatacją i trybu stwierdzania tych kwalifikacji. Rozporządzenie to określa
rodzaje urządzeń, instalacji i sieci, przy których eksploatacji wymagane jest posiadanie
kwalifikacji. Ustawa z 10.04.97 r. unieważniła zarządzenia określające ogólne i szczegółowe
zasady eksploatacji urządzeń i instalacji energetycznych (z lat 1986

÷

87). Z kolei

Rozporządzenie Min. Gospodarki z 04.05. 2007r. w sprawie szczegółowych warunków
funkcjonowania systemu elektroenergetycznego zobowiązuje operatora prowadzącego ruch i
eksploatację sieci do opracowania instrukcji eksploatacji. Podobny obowiązek posiadają też

- 31 -

podmioty przyłączone do sieci (odbiorcy energii elektrycznej zasilani na napięciu powyżej
1kV). W odniesieniu do odbiorców zasilanych na napięciu do 1 kV (IV i V grupy
przyłączeniowej) wymaganie dotyczące konieczności opracowania instrukcji eksploatacji
wprowadza Rozp. MG z 17.09.1999r. dotyczące bhp przy urządzeniach i instalacjach
energetycznych.
Instrukcja eksploatacji powinna w szczególności określać:

1) ogólną charakterystykę techniczną urządzeń, instalacji i sieci,

2) zasady przyłączania do sieci urządzeń, instalacji i innych sieci,

3) zakres, zasady i terminy przeprowadzania okresowych przeglądów i kontroli stanu

technicznego urządzeń, instalacji i sieci,

4) zasady postępowania w przypadku wystąpienia zagrożeń ciągłości dostarczania energii

elektrycznej lub wystąpienia awarii,

5) procedury wprowadzania przerw i ograniczeń w dostarczaniu energii elektrycznej,

6) sposób prowadzenia ruchu sieci,

7) wymagania dotyczące bezpieczeństwa obsługi i otoczenia.

10. ORGANIZACJA BEZPIECZNEJ PRACY

Organizacja

prac

konserwacyjno-remontowych,

elektromontażowych

i

kontrolno-

pomiarowych powinna odpowiadać ogólnym warunkom ustalonym przepisami eksploatacji oraz
Rozporządzeniem Min. Gosp. z 17.09.1999r. określającym zasady bezpieczeństwa pracy przy
urządzeniach elektrycznych.
W szczególności prace te powinny być wykonywane zgodnie z instrukcjami eksploatacji.
Prace przy urządzeniach elektroenergetycznych muszą być wykonywane z zachowaniem
maksymalnej ostrożności oraz przy przestrzeganiu zasad organizacji pracy i przepisów bhp.
Prace te mogą być wykonywane:
1) bez polecenia,
2) na polecenie ustne,
3) na polecenie pisemne.
Bez polecenia mogą być wykonane:

1) czynności związane z ratowaniem życia lub mienia,

2) proste czynności eksploatacyjne (wymiana żarówek lub świetlówek, wymiana bezpiecznika),
3) stale wykonywane prace określone w instrukcjach stanowiskowych.
Polecenie ustne może być wydane bezpośrednio, telefonicznie lub drogą radiową.
Polecenia pisemnego wymagają prace wykonywane w warunkach szczególnego zagrożenia
zdrowia i życia ludzkiego, lub prace szczególnie niebezpieczne w warunkach danego zakładu
pracy.
Do prac wykonywanych w warunkach szczególnego zagrożenia zalicza się m.in. prace:
1) przy urządzeniach pod napięciem,
2) w pobliżu urządzeń pod napięciem,
3) przy urządzeniach wyłączonych spod napięcia lecz nie uziemionych,
4) na urządzeniach częściowo wyłączonych spod napięcia,
5) w pomieszczeniach zagrożonych pożarem lub wybuchem.
Polecenia mogą wydawać osoby dozoru upoważnione przez kierownika zakładu.
Polecenie powinno określać:
- miejsce, zakres i terminy wykonania pracy,
- podstawowe warunki bezpiecznego wykonania,
- liczbę pracowników,
- osoby funkcyjne (koordynującego, dopuszczającego, kierownika robót, nadzorującego

i brygadzistę).

Przygotowanie miejsca pracy polega na:

- 32 -

1) wyłączeniu napięcia,
2) zabezpieczeniu przed ponownym podaniem napięcia (np. przez zablokowanie napędów),
3) sprawdzeniu braku napięcia (wskaźnikiem napięcia - zasada 3-krotnego sprawdzenia -

czynne – wyłączone - czynne),

4) założeniu uziemień (co najmniej 2, w tym jedno widoczne z miejsca pracy),
5) oznaczeniu miejsca pracy przez wywieszenie tablic i założeniu ogrodzeń.

Należy unikać prac pod napięciem, a jeśli są one konieczne stosować środki dla bezpiecznego
ich wykonania. Należy korzystać z pewnego sprzętu ochronnego i nieuszkodzonych narzędzi.

11. SPRZĘT OCHRONNY STOSOWANY PRZY URZĄDZENIACH ELEKTRYCZNYCH

Sprzętem ochronnym nazywane są wszelkie przenośne przyrządy i urządzenia chroniące

osoby pracujące przy urządzeniach elektrycznych lub w pobliżu tych urządzeń przed porażeniem
prądem elektrycznym, szkodliwym działaniem łuku lub urazami mechanicznymi. Sprzęt
ochronny dzieli się na 4 grupy:
1) sprzęt izolujący,
2) sprzęt chroniący przed pojawieniem się napięcia,
3) sprzęt zabezpieczający przed działaniem łuku elektrycznego i obrażeniami mechanicznymi,
4) sprzęt pomocniczy.
Sprzęt izolujący odizolowujący człowieka od urządzeń pod napięciem i od ziemi dzieli się na:
1) zasadniczy,
2) dodatkowy.

Podział sprzętu izolującego podano w tabeli 9.

Tabela 9. Podział sprzętu izolującego.

Rodzaj sprzętu

do 1 kV

powyżej 1 kV

Zasadniczy

Drążki i kleszcze izolacyjne,
wskaźniki napięcia, rękawice
dielektryczne, izolacyjne
narzędzia monterskie

Drążki i kleszcze izolacyjne,
wskaźniki napięcia

Dodatkowy

Kalosze izolacyjne, dywaniki
i chodniki gumowe, pomosty
izolacyjne

Rękawice dielektryczne, półbuty
dielektryczne, dywaniki i
chodniki gumowe, pomosty
izolacyjne

Jako sprzęt chroniący przed pojawieniem się napięcia służą urządzenia przenośne do uziemienia
i zwierania (uziemiacze przenośne i zarzutki). Jako sprzęt izolacyjny wskazujący obecność
napięcia stosowane są wskaźniki napięcia do 750 V, wskaźniki wysokiego napięcia,
amperomierze cęgowe oraz uzgadniacze faz.
Do sprzętu zabezpieczającego zalicza się: słupołazy, szelki bezpieczeństwa, okulary ochronne,
maski przeciwgazowe, pasy bezpieczeństwa. Sprzęt pomocniczy stanowią: ogrodzenia, barierki i
liny, płyty izolacyjne, siatki ochronne oraz tablice ostrzegawcze. Sprzęt ochronny użytkowany i
zapasowy winien być ewidencjonowany. Niezależnie od przeglądów sprzętu, poprzedzających
każdorazowe użycie, poszczególne rodzaje sprzętu ochronnego należy poddawać okresowym
próbom napięciowym.

12. RATOWANIE OSÓB PORAśONYCH PRĄDEM

Postępowanie powypadkowe powinno cechować się:

- szybkością działania, - sprawnością, - spokojem

- 33 -

Szczególnie ważna jest szybkość działania z uwagi na zmniejszające się z każdą minutą szanse
uratowania osoby nieprzytomnej, która utraciła oddech. Po 1 minucie do rozpoczęcia sztucznego
oddychania szanse te wynoszą ok. 95%, po 5-ciu - 25%, a po 8-miu - tylko 5%.
Akcja ratowania rozpoczyna się od natychmiastowego uwolnienia porażonego spod działania
prądu. W sieciach do 1 kV uwolnienia można dokonać przez:

a) wyłączenie napięcia we właściwym obwodzie elektrycznym,
b) odciągnięcie porażonego od urządzeń będących pod napięciem,
c) odizolowanie porażonego.
W sieciach o napięciu powyżej 1 kV do uwolnienia porażonego można stosować metodę a) lub
b).

Wyboru metody i sposobu uwolnienia porażonego spod napięcia dokonuje ratujący w zależności
od warunków w jakich nastąpiło porażenie oraz mając na względzie własne bezpieczeństwo
(sprzęt ochronny). Po uwolnieniu porażonego spod działania prądu należy natychmiast
przystąpić do udzielania pierwszej pomocy.
Mogą tu wystąpić następujące możliwości:

A. Porażony jest przytomny i oddycha
Należy porażonego niezwłocznie przewieźć do lekarza lub wezwać pomoc lekarską dla
przeprowadzenia szczegółowych badań.

B. Porażony jest nieprzytomny (nie reaguje na żadne bodźce zewnętrzne i nie można z nim

nawiązać kontaktu),

a) oddycha - brak bezpośredniego zagrożenia dla życia

- Należy ułożyć porażonego na prawym boku, rozluźnić ubranie i obserwując oddech

oczekiwać na przybycie lekarza lub przetransportować na badania lekarskie,

b) nie oddycha - (objawy bezdechu: brak ruchów klatki piersiowej, brak szmeru wydechu,

objawy sinicy warg i uszu)

1) krążenie krwi istnieje (sprawdzamy na tętnicy szyjnej) - należy natychmiast podjąć

zabieg sztucznego oddychania, wykonując je do powrotu oddechu lub do przybycia
pomocy lekarskiej,

2) krążenie zatrzymane - wraz z zabiegiem sztucznego oddychania należy podjąć

pośredni masaż serca.

Metody sztucznego oddychania:

1) bezpośrednie ( usta-usta, usta-nos lub usta-usta/nos),
2) pośrednie ( Silvester - Broscha i Holger - Nielsena) w cyklu 12-15 razy na minutę.

Pośredni masaż serca polega na rytmicznym ugniataniu serca w okolicy mostka z szybkością ok.
60-70 razy na minutę.
Stosując pierwszą pomoc u osoby nieprzytomnej musimy pamiętać o utrzymaniu podstawowych
funkcji życiowych i tu bardzo pomocnym jest schemat postępowania określony polskim skrótem
DOK, w którym D = drożność dróg oddechowych, którą uzyskujemy przez rozpięcie ciasnego
ubrania, usunięcie ciał obcych z jamy ustnej i ewentualne odchylenie głowy lub wysunięcie
ż

uchwy zapobiegające zapadaniu języka, O = oddychanie samoistne lub wykonywane przez nas

metodą usta-usta lub usta-usta/nos, K = krążenie samoistne lub zabezpieczone przez zewnętrzne
uciskanie mostka.
Wykonując sztuczne oddychanie i zewnętrzne uciskanie mostka u osoby dorosłej stosujemy
2 wdechy i 30 uciśnięć mostka.

W 2005 r. Polska Rada Resuscytacji opracowała wytyczne resuscytacji krążeniowo-oddechowej,
które uwzględniając aktualny stan wiedzy i praktyki medycznej wprowadziły zmianę
obowiązującego do niedawna sposobu postępowania przy udzielaniu pomocy przedlekarskiej.

- 34 -

Poniżej przedstawiono wprowadzony przez te wytyczne algorytm podstawowych zabiegów
resuscytacyjnych.

- 35 -

13. OCHRONA PRZECIWPOśAROWA

W warunkach eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych zagrożenie pożarowe może być

spowodowane:
a) nieprawidłowym doborem urządzeń do warunków środowiskowych lub układowych,
b) niewłaściwą konserwacją lub eksploatacją urządzeń.
Zasady postępowania w przypadkach zagrożenia pożarowego powinny być określone w
instrukcji przeciwpożarowej. Do chwili przybycia straży pożarnej wszyscy pracownicy powinni
przystąpić do likwidacji pożaru za pomocą podręcznego sprzętu gaśniczego. Podręcznym
sprzętem gaśniczym są gaśnice i agregaty - pianowe, halonowe, śniegowe i proszkowe oraz koce
gaśnicze, piasek i woda.

Palące się urządzenia elektryczne należy gasić po wyłączeniu napięcia. Jeżeli wyłączenie

napięcia jest niemożliwe, to do gaszenia pożaru można stosować wyłącznie gaśnice i agregaty
ś

niegowe, proszkowe i halonowe. W pomieszczeniach zamkniętych można stosować gaśnice

halonowe przy korzystaniu z masek gazowych. Palący się olej można po wyłączeniu napięcia
gasić gaśnicami pianowymi. Palące się ubranie na człowieku należy gasić tłumiąc ogień kocami
z włókna szklanego.

14. PRACE KONTROLNO-POMIAROWE

Rozróżnia się podstawowe dwa rodzaje badań i pomiarów:
a) badania i pomiary odbiorcze.
b) badania i pomiary eksploatacyjne okresowe (ochronne).

Badania i pomiary odbiorcze dotyczą instalacji lub urządzeń elektrycznych nowo

instalowanych lub modernizowanych.
Zakres badań odbiorczych obejmuje:

- sprawdzenie dokumentacji,
- oględziny instalacji (urządzenia),
- próby i pomiary parametrów,
- sprawdzenie funkcjonalne działania urządzenia i/lub układu.

Szczegółowe wymagania odnośnie oględzin i prób instalacji elektrycznych przy badaniach
odbiorczych określa norma PN-IEC 60364-6-61:2000, odnośnie instalacji piorunochronnych
norma PN-86-92/E-05003 a w odniesieniu do urządzeń elektrycznych o napięciu do 1 kV norma
PN-E-04700:1998.

Badania eksploatacyjne okresowe mają na celu sprawdzenie, czy stan techniczny instalacji

lub urządzeń elektrycznych w trakcie eksploatacji nie uległ pogorszeniu w stopniu stwarzającym
zagrożenie dla ich dalszego bezpiecznego użytkowania.

Czasookresy przeprowadzania badań okresowych są zależne od charakteru instalacji

(urządzeń) oraz warunków środowiskowych ich eksploatacji. W tabeli 9 podano racjonalne
wymagania odnośnie ramowych czasookresów badań eksploatacyjnych zgodne z Ustawą „Prawo
Budowlane”.

- 36 -

Tabela 10. Zalecane czasokresy pomiarów eksploatacyjnych instalacji i urządzeń elektrycznych

Okres czasu pomiędzy sprawdzeniami

Lp.

Rodzaj pomieszczenia

rezystancji izolacji

skuteczności

ochrony

przeciwporażeniowej

1

O wyziewach żrących

Nie rzadziej niż co 1 rok Nie rzadziej niż co 1 rok

2

Zagrożone wybuchem

Nie rzadziej niż co 1 rok Nie rzadziej niż co 1 rok

3

Otwarta przestrzeń

Nie rzadziej niż co 5 lat

Nie rzadziej niż co 1 rok

4

Bardzo wilgotne o wilg. ok. 100% i przejściowo
wilgotne (75 do 100%)

Nie rzadziej niż co 5 lat

Nie rzadziej niż co 1 rok

5

Gorące (o temperaturze powietrza ponad 35ºC)

Nie rzadziej niż co 5 lat

Nie rzadziej niż co 1 rok

6

Zagrożone pożarem

Nie rzadziej niż co 1 rok

Nie rzadziej niż co 5 lat

7

Stwarzające zagrożenie dla ludzi
(ZL I, ZL II i ZL III)

Nie rzadziej niż co 1 rok

Nie rzadziej niż co 5 lat

8

Zapylone

Nie rzadziej niż co 5 lat

Nie rzadziej niż co 5 lat

9

Pozostałe nie wymienione w p. 1-8

Nie rzadziej niż co 5 lat

Nie rzadziej niż co 5 lat

W kraju nie ma przepisów określających wymaganą dokładność pomiarów, instrukcje

pomiarowe zalecają, aby uchyb pomiarowy nie przekraczał

±

20 %.

W zakresie oceny instalacji elektrycznych podstawowe znaczenie mają pomiary:

- dla oceny skuteczności samoczynnego wyłączania zasilania w sieci TN (dawnego

zerowania),

- uziemień,
- rezystancji izolacji,
- rezystancji stanowiska.

Ocena skuteczności zerowania wymaga przeprowadzenia pomiaru impedancji (rezystancji) pętli
zwarciowej, co realizowane jest metodą sztucznego zwarcia (rys.21).

Rys.21. Pomiar impedancji pętli zwarcia metodą sztucznego zwarcia.



Schemat układu do pomiaru prądu zadziałania wyłącznika różnicowoprądowego pokazano
na rys. 22.

L1

L1

L2

L2

L3

L3

N

V

A

R

p

- 37 -

L1
L2

L3
N

I

n

V

A

M

~

W

R

p

Rys. 22. Schemat układu do pomiaru prądu zadziałania wyłącznika różnicowoprądowego.

Przy pomiarach rezystancji uziemień stosuje się:

a) metodę techniczną (rys.23)

b) metodę kompensacyjną (rys.24).

A

V

U~

Zasilanie

Rx

x

S

y

P

Rp

Regulacja prądu

6m 6m

20m

20m

Rys.23. Schemat układu do pomiaru oporności uziemienia metodą techniczną

G

r 2

R 2

I

1

I 2

Tr

R x

Ind

R s

R p

X

S

P

U x

20m

20m

Rys.24. Schemat układu do pomiaru oporności uziemienia metodą kompensacyjną.

- 38 -

Ocena wyników pomiarów uziemień:

1) Uziemienie robocze

2) Uziemienie ochronne

n

L

W

L

I

U

I

U

R

⋅

=

≤

5

,

2

0

3) Uziemienie odb. przy wyłączniku

∆∆∆∆

I:

n

L

U

I

U

R

∆

⋅

≤

2

,

1

4 ) Uziemienie odgromowe budowli

PN/E – 05003

ark. 02 – Ochr. podst.

≤≤≤≤

10

÷÷÷÷

50

Ω

Ω

Ω

Ω

ark. 03 – Ochr. obost.

≤≤≤≤

5

Ω

Ω

Ω

Ω

ark. 04 – Ochr. specj.

≤≤≤≤

10

÷÷÷÷

50

Ω

Ω

Ω

Ω

5 ) Uziem. odgr. w liniach napowietrznych

do 1 kV

-

10

Ω

Ω

Ω

Ω

do 110 kV -

10

Ω

Ω

Ω

Ω

>>>>

110 kV

-

15

Ω

Ω

Ω

Ω

R

rg

≤≤≤≤

5

Ω

Ω

Ω

Ω

Rrd

≤≤≤≤

30

Ω

Ω

Ω

Ω

Z

L

I

U

≤

→

→

→

→

2,5

⋅⋅⋅⋅

I

nb

1,2

⋅⋅⋅⋅

I

we

I

C

( bez kom. I

ZZ

)

0,2 I

C

( z komp. I

ZZ

)

i

∆∆∆∆

I

(

≤≤≤≤

300

Ω

Ω

Ω

Ω

)

- 39 -

Pomiary rezystancji wykonuje się prądem stałym stosując mierniki izolacji o różnych

napięciach znamionowych (50, 100, 250, 500, 1000, 2500 V).

Napięcie pomiarowe użytego miernika zależy od napięcia znamionowego sprawdzanego

obwodu lub urządzenia i tak:

- w obwodach do 50 V (SELV, PELV) stosujemy napięcie pomiarowe 250 V,
- w obwodach 50 V do 500 V stosujemy napięcie pomiarowe 500 V,
- w obwodach 500 V do 1000 V stosujemy napięcie pomiarowe 1000 V.
Napięcie pomiarowe 2500 V stosowane jest przy badaniach kabli elektroenergetycznych o

napięciu znamionowym 1000 V oraz przewodów, kabli i urządzeń elektroenergetycznych o
napięciu znamionowym powyżej 1000 V.

Wymagane wartości rezystancji izolacji określają szczegółowe przepisy eksploatacji

poszczególnych urządzeń elektrycznych. W odniesieniu do instalacji o napięciu do 500 V
wymagana rezystancja powinna wynosić co najmniej 0,5 M

Ω

, a dla napięcia 500

÷

1000 V

–1 M

Ω

.

Na rys. 25 przedstawiono schemat układu do pomiaru rezystancji stanowiska.

L1

N

V

Rv

P

U

2

U 1

R

st

=

R

v

.

(

U

1

U

2

- 1 ) [k

Ω]

75 kG

1

2

3

4

5

Wymiar elementów zapewniających

styczność z podłożem; 250x250 mm

Rys.25. Schemat układu do pomiaru rezystancji stanowiska metodą woltomierzową

1 - sztywna płyta (bakelit ok. 12 mm), 2 - sukno-filc o grubości 2 mm, 3 - folia aluminiowa

lub miedziana o grubości 0,2 mm, 4 - guma przewodząca o grubości 3 mm, 5 –
podłoże stanowiska.

Protokół z prac kontrolno-pomiarowych powinien zawierać:

1) dane ogólne o obiekcie badań,
2) informacje o wykonujących pomiary,
3) dane o rodzaju badań,
4) dane o metodzie pomiarów i charakterystykę użytych przyrządów pomiarowych,
5) dane o warunkach przeprowadzenia badań (szczególnie ważne przy pomiarach uziemień),
6) tabelaryczne zestawienie wyników badań i ich ocenę,
7) szkice rozmieszczenia badanych urządzeń, uziomów i obwodów instalacji,
8) wnioski i zalecenia wynikające z pomiarów.

15. LITERATURA :

1. Z. Gryżewski: Prace pomiarowo-kontrolne przy urządzeniach elektroenergetycznych o

napięciu do 1 kV, wyd. VI, W-wa 2006.

2. J. Laskowski: Nowy poradnik elektroenergetyka przemysłowego, W-wa 2005.
3. W. Orlik: Egzamin kwalifikacyjny

elektryka

w pytaniach i odpowiedziach,

Krosno 2003.

- 40 -

4. W. Orlik, J. Przybyłowicz: Badania i pomiary eksploatacyjne urządzeń elektro-

energetycznych dla praktyków, Krosno 2004.

5. Praca zbiorowa pod red. K. Kuprasa: Wytyczne. Pomiary w elektroenergetyce do 1 kV.

Wyd. 6. W-wa 2006.

6. A. Pytlak, H.Świątek : Ochrona przeciwporażeniowa w układach energoelektronicznych.

W-wa 2002.

7. A. Rogoń: Ochrona od porażeń w instalacjach elektrycznych (poradnik), W-wa 2003.

8. K. Sałasiński : Bezpieczeństwo elektryczne w zakładach opieki zdrowotnej. W-wa 2002.
9. S. Siemek : Instalacje elektryczne do zasilania urządzeń elektronicznych. Wyd. 2.
W-wa 2005.

10. J. Strojny, J. Strzałka : Elektroenergetyka – obsługa i eksploatacja urządzeń, instalacji i

sieci. EUROPEX, Kraków 2003.

11. T. Uczciwek: Dozór i eksploatacja instalacji oraz urządzeń elektroenergetycznych

w zakładach przemysłowych i innych jednostkach gospodarczych, (poradnik

szkoleniowy), W-wa 2001.

12. T. Uczciwek: Bezpieczeństwo i higiena pracy oraz ochrona przeciwpożarowa

w elektroenergetyce, W-wa 1998.

13. Egzamin kwalifikacyjny D i E ( w pytaniach i odpowiedziach z zakresu eksploatacji

urządzeń, instalacji i sieci elektroenergetycznych). Zeszyty: 1 do 9.