EGZAMIN!

1. Czym jest i czym się zajmuje któraś z podanych dziedzin nauki: cytologia, histologia, anato-

mia, fizjologia, morfologia, embriologia, kariologia, ekologia, fenologia, systematyka i geogra-
fia roślin lub fitosocjologia

2. Jak można wyjaśnid, że wszystkie cechy rośliny można zakodowad za pomocą 4 zasad DNA?
3. Transkrypcja, translacja lub cały proces od DNA do białka – opisad.
4. Czym są i jaką pełnią funkcję pasemka Caspary’ego?
5. Czym jest blaszka środkowa?
6. Gdzie występuje i jakie pełnie funkcje miękisz asymilacyjny?
7. Tkanki liścia – wymienid
8. Budowa i funkcje ściany komórkowej
9. Kolejnośd tkanek w pniu (od zewnętrznej do wewnętrznej lub odwrotnie)
10. Wiązki przewodzące otwarte i zamknięte – co to i różnice
11. Włośniki – czym są, jakie pełnią funkcje?
12. Wyjaśnid mechanizm opadania liści jesienią i wyjaśnid dlaczego tak się dzieje
13. Co powstaje z zygoty?
14. Organelle – zapisane mam tylko jako hasło – pewnie będzie któraś do opisu i podania funkcji

np. czym jest wakuola i jakie pełni funkcje

15.
16. Merystemy – podział, rodzaje, funkcje i ogólnie co to jest
17. Jakie wiązki przewodzące występują u jedno- lub dwuliściennych?
18. Czapeczka – co to jest i jakie pełni funkcje
19. Czym są rośliny jednopienne?
20. Na czym polega jesienna zmiana barwy liści?
21. Twardziel i biel – co to i funkcje
22. Gdzie występuje tkanka spichrzowa i jakie pełni funkcje?
23. Jak można odróżnid korzeo od pędu podziemnego?
24. Dzięki czemu widad słoje przyrostów rocznych?
25. Na czym polega fotosynteza?
26. Coś o budowie owocu – m .in. co z czego powstaje, może byd pytanie typu narysuj zalążnie

górną/dolną

27. Czym jest owoc rzekomy?
28. Jak odróżnid kolce od cierni?
29. Aparaty szparkowe – jedno z bardziej lubianych zagadnieo;)
30. Czym się różni biel od bielma?
31. Nasiona bezbielmowe.
32. Budowa nasienia
33. Funkcje łyka/drewna
34. Różnice pomiędzy genotypem a fenotypem
35. Czym jest kalus?
36. Różnica pomiędzy błoną komórkową a ścianą komórkową.
37. Różnice pomiędzy komórką roślinną a zwierzęcą
38. Narysowad schemat kwiatu i nazwad elementy
39. Jak odróżnid, czy dany kwiat jest wiatropylny czy zapylany przez owady?

40. Crossing over
41. …

Cytologia- biologia komórki, nauka o budowie wewnętrznej i
funkcji komórki
Histologia- nauka o rozwoju, budowie i funkcjach tkanek
Anatomia- nauka zajmująca się badaniem budowy i kształtu
organizmów
Fizjologia-nauka o mechanizmach rządzących przebiegiem
czynności życiowych organizmów
Biologia roślin- Botanika
Kariologia- jądro komórkowe, materiał genetyczny
Embriologia-rozwój zarodkowy roślin
Cytologia- komórki roślin
Fitosocjologia-zbiorowiska roślin
Fenologia- dziedzina zajmująca się fazami rozwojowymi
Systematyka-nauka o pokrewieństwie roślin
Pasemka Casparego- suwerenny pierścień nieprzepuszczalny
dla wody, chroni przed wchodzeniem wody niekorzystnej,
wymuszają aby transport wody był przez protoplast (
sympoplastyczny transport wody)
Blaszka środkowa- znajduje się pomiędzy ścianami
pierwotnymi sąsiadujących komórek, jest warstwą łączącą
komórki dzięki pektynom, gdy blaszka ulegnie rozpuszczeniu
komórki mogą się przesuwać ( gotowanie jarzyn)
Omnipotencjalność – zdolność komórek do zmiany swojego
przeznaczenia.
Miękisz asymilacyjny-składa się z komórek wyposażonych w
bardzo liczne chloroplasty, typowy miękisz asymilacyjny
występuje w liściach. (miękisz palisadowy -górna i gąbczasty-
dolna część)
Tkanki liścia:
- skórka
- miękisz asymilacyjny- miekisz palisadowy do przeprowadza-
nia fotosyntezy, miękisz gąbczasty ma przestwory międzyko-
mórkowe do magazynowania gazów
- tkanka przewodząca - łyko przewodzi asymilaty, drewno
przewodzi wodę i sole mineralne
tkanka wzmacniająca - nadaje sztywność liścia
Bodowa i funkcje ściany komórkowej- tylko u roślin,
sztywnie otacza protoplast, chroni przed uszkodzeniami
mechanicznymi, sztywna, zawiera mikrofibryle celulozowe
ułożone w warstwy otoczone przez hemiceluloz i pektyny
matriks, ściana pierwotna u młodych komórek, z aparatu
Golgiego przechodzą cząsteczki, które tworzą włókna przy
ścianie komórkowej. Micela- składa się z włókienek celulozy.
Ściana wtórna: 3 warstwy ułożone pod różnym kątem. W
ścianie pierwotnej są otworki dzięki którym mogą się ze sobą
łączyć poszczególne komórki, w ścianie wtórnej są żeberka
służące do wzmocnienia konstrukcji.
Wiązki przewodzące otwarte- są to wiązki, które między
drewnem a łykiem zawierają kambium i przyrastają na
grubość, dzieje się to u roślin 2-liściennych
Wiązki przewodzące zamknięte- rośliny pozbawione
kambium, nie przyrastają na grubość, u 1-liściennych
Włośniki- tworzą liczne komórki skórki w młodszej strefie
korzenia, mają kształt wypustek, komórka włośnikowa
wypełniona jest wielką wodniczką, a cytoplazma tworzy
wzdłuż ściany cienką wyściółkę, jądro jest w szczytowej partii
włośnika, włośniki zwiększają powierzchnię chłonną korzeni,
nie tworzą się na korzeniach rosnących w środowisku
wodnym.
Mechanizm opadania liści jesienią- między częścią opadającą
a ciałem rośliny powstaje specjalna warstwa komórek (warstwa
odcinająca) tworzy się ona u nasady ogonka liściowego,
oddzielenie odbywa się w ten sposób, że blaszki środkowe
między komórkami warstwy odcinającej ulegają rozkładowi
(pod wpływem etylenu) i komórki oddzielają się od siebie.
Czasami tworzy się w poprzeg ogonka tworzy się w warstwie
odcinającej warstwa korka zamykająca dopływ wody tak ,że
liść schnie i zostaje zdmuchnięty przez wiatr. Miejsce po liściu
zostanie zasłonięte przez wydzieliny otaczających komórek
miękiszowych.
Z zygoty powstaje zarodek
Merystemy-są to tkanki odpowiedzialne w roślinie za wzrost.
Wyróżnia się merystemy wierzchołkowe korzeni i merystemy
wierzchołkowe pędu. Można też wyróżnić merystemy boczne
np. kambium, które produkuje wciąż nowe tkanki przewodzące
łodygi i korzenia.
U 1-liściennych – wiązki przewodzące zamknięte
U 2-liściennych- wiązki przewodzące otwarte
Czapeczka-znajduje się na szczycie korzenia i tworzy osłonę
tkanki właściwego merystemu wierzchołkowego, zbudowana
jest z luźnych tkanek, ułatwia przenikanie w glebie, w niej
znajdują się cysto lity odpowiedzialne za geotropizm korzenia,
dzięki amyloplastom komórki przesuwają się zawsze w
kierunku działania siły ciężkości.
Rośliny jednopienne - kiedy kwiaty rozdzielnopłciowe
występują na tym samym osobniku
Rośliny dwupienne- kiedy kwiaty na danym osobniku są tylko
męskie albo tylko żeńskie

Jesienna zmiana barwy liści- barwa liścia robi się żółta ponieważ
chlorofil rozpada się, a dokładnie chloroplasty przekształcają się w
chromoplasty.
Biel- część młodsza, bardziej zewnętrzna część drewna, pełni funkcje
przewodzące, jest jaśniejszą częścią drewna
Twardziel- część starsza drewna, pełni już tylko funkcję mechaniczną,
naczynia w tej części drewna wypełniły się garbnikami i ściemniały, brak
już żywych elementów ( protoplasty zamierają)
Miękisz spichrzowy - jedna z tkanek roślinnych, miękiszowych.
Magazynuje, gromadzi materiały zapasowe (skrobia, tłuszcze, białka) i
wodę (miękisz wodny) najczęściej w wakuolach tworzących go komórek.
Skrobia gromadzona jest w amyloplastach, białka w proteinoplastach, a
tłuszcze w elajoplastach. Miękisz spichrzowy występuje w organach
spichrzowych roślin, np. bulwach, korzeniach marchwi zwyczajnej i
buraków, tkance spichrzowej nasion. Występuje również w owocach.
Miękisz spichrzowy magazynuje związki organiczne potrzebne roślinie
do rozwoju.
Dlaczego widać słoje przyrostów rocznych- na jeden przyrost roczny
składa się drewno wczesne i późne. Drewno wczesne ma średnice
komórek przewodzących większe, ściany cieńsze, a włókien jest mniej,
zaś w drewnie późnym (letnim) ma cewki i naczynia o mniejszych
średnicach i grubszych ścianach oraz więcej włókien drzewnych. Drewno
wczesne ma barwę jaśniejszą, zaś późne ciemniejszą.
Owoc rzekomy-organ roślin okrytonasiennych zawierający nasiona,
który w odróżnieniu od owoców właściwych nie powstaje wyłącznie ze
ścian zalążni słupka, lecz także innej części kwiatu. Najczęściej
wykształca się z rozrośniętego mięsistego dna kwiatowego, rzadziej
okwiatu lub przysadki. Jeden owoc pozorny wywodzi się z jednego
wielozalążniowego kwiatu. Przykładami są: truskawka, jabłko
Aparaty szparkowe- istnieją w epidermie, pomagają w wymianie
składników z otoczeniem, zbudowany jest z dwóch komórek
szparkowych, różniących się od innych komórek skórki kształtem,
obecnością chloroplastów, oraz zgrubieniami ścian, które pozwalają
zmieniać kształt przy zmianach turgoru, między komórkami występuje
wolna przestrzeń (szparka, por), przez którą można kontrolować
transpiracje i wymianę gazową ze środowiskiem
Bielmo- tkanka odżywcza w okresie tworzącego się zarodka, zawiera
duże ilości substancji pokarmowych, które w okresie kiełkowania
umożliwiają zarodkowi wzrost i rozwój w siewkę, do czasu osiągnięcia
zdolności samodzielnego wytwarzania asymilatów.
Nasiona bezbielmowe- nasiona, u których bielmo zostało prawie
całkowicie zużyte w trakcie rozwoju zarodka, który wtedy przekształca
duże liścienie, służące jako organy spichrzowe i zbudowane głownie z
miękiszu spichrzowego(np. groch, fasola. Delikatna warstewka otaczająca
zarodek stanowi całą pozostałość po bielmie.
Budowa nasienia- typowe nasienie składa się z zarodka, bielma oraz
łupiny nasiennej.
Jak odróżnić kolce od cierni: ciernie mają własną wiązkę przewodzącą,
która łączy je z częścią rośliny, na której występują. Ciernie są
wzmocnione tkanką podskórną co utrudnia ich złamanie. Kolec jest ostro
zakończony, w przeciwieństwie do cierni nie połączony z wnętrzem
organu tkankami przewodzącymi.
Funkcje łyka/drewna- łyko- żywa tkanka roślinna odpowiada za
przewodzenie organicznych substancji pokarmowych, przewodzi
produkty fotosyntezy, czyli związki organiczne Drewno-doprowadzenie
wody z solami mineralnymi z korzeni do gałęzi i liści, magazynowanie
materiałów zapasowych i wzmocnienie całej rośliny
okwiat- zewnętrzna cześć kwiatu, która pełni funkcję ochronne. składa
się na ogół z zielonych działek kielicha i zwykle barwnych kwiatów
korony.
pręciki- męskie organy rozrodcze. pręcik składa się z nitki, na której są
osadzone dwa pylniki.
słupek- to żeński organ rozrodczy. Składa się z rozszerzonej zalążni, w
której znajduje się jeden kub kilka zalążków. Zalążek
zawiera komórkę jajową. Na szczycie słupka znajduje się znamię, do
którego przyczepiają się ziarnka pyłku.
szypułka- to łodyga kwiatu.
kwiaty roślin okrytonasiennych są zazwyczaj obupłciowe- zawierają
zarówno pręciki jak i słupki.
Kwiaty zapylane przez wiatr: produkcja dużej ilości lekkiego pyłku,
Intensywny zapach, Długie znamię słupka wystające z kwiatu
Kwiaty zapylane przez zwierzęta: Barwny okwiat, Zredukowany
okwiat, Nektar wytwarzany w miodnikach
CROSSING-OVER

zjawisko polegające na wzajemnej wymianie

odpowiadających sobie położeniem odcinków chromatyd chromosomów
homologicznych. Prowadzi do powstania nowych układów genowych,
czyli do rekombinacji genetycznej.

1.Co to jest histologia, embriologia, kariologia, cytologia
2. Budowa komórki roślinnej - podstawowe organele
3. Ściana komórkowa a błona komórkowa – ich rola
4. Jądro komórkowe, jego budowa i funkcje
5. Chromosomy, ich budowa i rola
6. Informacja genetyczna i jej przekazywanie (od genu do cechy)
7. Tkanki roślinne, podział
8. Tkanki twórcze, funkcje i podział
9. Tkanki okrywające
10. Tkanki przewodzące
11. Tkanki asymilacyjne
12. Tkanki miękiszowe
13. Tkanki mechaniczne
14. Tkanki i utwory wydzielnicze
15. Łodyga, jej budowa i funkcje

16. Łodyga u traw i zbóż

17. Liść, jego budowa i funkcje
18. Aparaty szparkowe, funkcje i zasada działania
19. Liść dwuliściennych, jednoliściennych i nagozalążkowych (sosna)
20. Korzeń, jego budowa i funkcje

21. Układ chłonny korzeni- transport apoplastowy, symplastowy. Transport wody od
skórki (ryzodermy) do wiązek przewodzących (pasemka Gaspary'ego)
22. Rola mykorizy
23. Co to są wiązki łyko-drzewne otwarte
24. co to są wiązki łyko-drzewne zamknięte
25. Na czym polega i jakie jest znaczenie opadania liści i pędów roślin drzewiastych.
26. Rozmnażanie płciowe – znaczenie
27. Co to są gamety i zygota? Na czym polega zapylenie zapłodnienie?
28. Komórki haploidalne i diploidalne
29. Rola mitotycznego i mejotycznego podziału komórki (mitoza i mejoza)
30. Kwiaty obupłciowe, rozdzielnopłciowe i nijakie, rośliny jednopienne i dwupienne -
znaczenie rozdzielności płci
31 Rola bielma (endospermu). Co to są rośliny bezbielmowe
32. Obcopylność i samopylność
33. Dlaczego samopylność jest z reguły niekorzystna dla roślin?
34. Rośliny owadopylne i rośliny wiatropylne a budowa kwiatu
35. Genotyp a fenotyp (ekspresja genu)

36. Pseudancjum

37. Budowa nasienia
38. Rozmnażanie generatywne i jego rola
39. Rozmnażanie wegetatywne (sposoby) i jego rola
40. Jesienne przebarwianie liści
41. Przyrost łodygi na grubość u roślin drzewiastych

42. Kolce a ciernie
43. Ściana komórkowa a błona komórkowa – ich budowa i funkcje

44. DNA i RNA i ich rola



Histologia (z gr. histos – tkanka, logos – wiedza, nauka) – nauka o rozwoju, budowie i funk-

cjach tkanek, w przeciwieostwie do anatomii, zajmuje się ona badaniem mikroskopowej budowy
ciała. Nauka o chorobach tkanek nosi nazwę histopatologia.



Embriologia, endogeneza (gr. embryon – zarodek) – nauka zajmująca się rozwojem zarodko-

wym organizmów zwierzęcych (w tym człowieka) i roślinnych. Zajmuje się procesem rozwo-
jowym charakterystycznym dla zwierząt i roślin wielokomórkowych, rozmnażających się
płciowo, obejmującym okres od zapłodnienia do opuszczenia osłonek jajowych (w przypadku
zwierząt jajorodnych) lub organizmu matki w czasie porodu (w przypadku zwierząt żyworod-
nych) lub wytworzenia nasion u roślin. Embriologia jest jednym z pośrednich dowodów teorii
ewolucji.



Kariologia-(gr. karyon-orzech; logos-słowo,nauka). Nauka o jądrze komórkowym, jego budo-

wie, funkcjach i znaczeniu dla komórki.



Cytologia, inaczej biologia komórki (z gr. kytos- komórka i logos-nauka) – nauka o budowie

wewnętrznej i funkcji podstawowej jednostki budulcowej organizmów żywych jaką jest ko-
mórka. Każdy organizm roślinny i zwierzęcy składa się z komórek. Istnieją organizmy zbudo-
wane z tylko jednej komórki – jednokomórkowce i organizmy składające się z wielkiej liczby
komórek – wielokomórkowce.
Cytologia jest blisko związana z nauką o tkankach – histologią.
Cytologia zajmuje się organellami komórkowymi: jądrem, mitochondrium, wakuolami, retiku-
lum endoplazmatycznym i innymi.

BDOWA KOMÓRKI ROŚLINEJ

Aparatu Goldiego :

-w roślinach potrzebne są do wytwarzania cukrów -> wzrost

- pełnią funkcje wydzielniczą

Rybosomy (rybosomy duze związane sa z błonami biologicznymi, zwykle są to błony reticulum endo-
plazmatycznego.)

- syntezuja bialka

Retikulum endoplazmatyczne (siateczka śródplazmatyczna, ER) i błony organelli wyznaczają we-
wnątrz komórki oddzielone od siebie przestrzenie (kompartmenty), dzięki czemu możliwe jest wy-
tworzenie i utrzymywanie różnych warunków w różnych przestrzeniach tej samej komórki, a co za
tym idzie – przeprowadzania w jednym czasie wielu procesów wymagających odmiennych warunków
reakcji.

Cytoplazma-Przestrzeo ograniczoną błoną wypełnia cytoplazma (cytozol). Jest to układ koloidalny
białek zawieszonych w roztworze wodnym, także białek katalizujących reakcje biochemiczne komórki
(enzymów).

Wakuole (wodniczki) – struktury komórkowe występujące u roślin i niektórych pierwotniaków oraz w
komórkach zwierzęcych. W komórkach zwierzęcych występuje wiele małych wodniczek (wakuol),

natomiast w roślinnych jedna lub kilka dużych. U pierwotniaków występują wodniczki tętniące, od-
powiedniki wakuoli, ale od wakuoli o wiele mniejsze. Zajmują do 90% komórki. Ze starzeniem się
komórki zachodzi proces rozrośnięcia się i zamienienia wakuoli w jedną wodniczkę.

Mitochondrium (w liczbie mnogiej mitochondria; dawniej chondriosom[1]) – organellum komórki
eukariotycznej pochodzenia endosymbiotycznego, w którym zachodzą procesy będące głównym źró-
dłem energii (w postaci ATP) dla komórki, w szczególności proces fosforylacji oksydacyjnej, zachodzą-
cy w błonie wewnętrznej mitochondriów.

Mitochondria posiadają własny genom. Genom mitochondriów jest nieduży – koduje tylko od kilku-
nastu do kilkudziesięciu białek z kilkuset białek niezbędnych do funkcjonowania mitochondrium

Funkcje mitochondriów

Główną rolą mitochondriów jest uzyskiwanie energii w formie wysokoenergetycznych wiązao che-
micznych wewnątrz ATP wskutek przekształcania innych związków organicznych, ale mitochondria
biorą również udział w innych procesach metabolicznych takich, jak:

Apoptoza – programowana śmierd komórki

Regulacja stanu redoks komórki

Synteza hemu

Synteza sterydów

Wytwarzanie ciepła

Cykl mocznikowy – w mitochondriach wątroby.

Chloroplast (ciałko zieleni) – otoczone podwójną błoną białkowo-lipidową organellum komórkowe
występujące u roślin i glonów eukariotycznych. Są rodzajem plastydów. Zawierają zielone barwniki
chlorofile pochłaniające energię światła słonecznego potrzebną do fotosyntezy. W nich zachodzi
przemiana dwutlenku węgla oraz wody z wykorzystaniem energii świetlnej w glukozę oraz tlen.

Jądro komórkowe, nukleus – organellum znajdujące się w każdej komórce eukariotycznej (wyjątek to
komórki tracące jądro w procesie dojrzewania, np. erytrocyty ssaków, czyli ciałka czerwone lub zro-
gowaciałe komórki naskórka; takie komórki nie są w stanie rozmnażad się i szybko tracą zdolnośd do
życia).



zawiera informację genetyczną (informację o budowie wszystkich białek jakie komórka jest w

stanie wytworzyd) zakodowaną w DNA



steruje biosyntezą białka



przekazuje informację genetyczną komórkom potomnym w procesach podziałów

Jądro komórkowe posiada własną otoczkę, mieści się zwykle w pobliżu środka komórki i przeważnie
ma kształt kulisty, może jednak byd również podłużne, owalne, itp. Występuje w nim w postaci ziare-

nek substancja silnie barwiąca się barwnikami zasadowymi, zwana chromatyną. Wewnątrz jądra
znajduje się maleokie ciałko zwane jąderkiem.

Jąderko (nucleolus) - ultraelement jądra komórkowego odpowiedzialny za syntezę RNA, głównie
rRNA. Jakościowo stanowi zagęszczenie chromatyny. W trakcie podziału komórkowego jąderko zani-
ka. Można to uzasadnid zablokowaniem transkrypcji genów kodujących rRNA, ponieważ wtedy chro-
mosomy ulegają kondensacji

Błona komórkowa, plazmolema, plazmolemma (cytolemma, plasmolemma) – półprzepuszczalna
błona biologiczna oddzielająca wnętrze komórki od świata zewnętrznego. Jest ona złożona z dwóch
warstw fosfolipidów oraz białek, z których niektóre są luźno związane z powierzchnią błony (białka
peryferyjne), a inne przebijają błonę lub są w niej mocno osadzone białkowym lub niebiałkowym
motywem (białka błonowe).

Ściana komórkowa - martwy składnik komórki, otoczka komórki o funkcji ochronnej i szkieletowej.
Ściana komórkowa występuje u roślin, grzybów, bakterii i niektórych protistów. U każdej z tych grup
jest zbudowana z innych substancji, np. u grzybów jest to chityna, a u roślin celuloza i jej pochodne
(hemiceluloza i pektyna) oraz lignina, natomiast u bakterii podstawowym składnikiem jest mureina.
Ściana komórkowa leży na zewnątrz błony komórkowej. W tkankach ściany komórkowe sąsiadują-
cych ze sobą komórek są zlepione pektynową substancją tworzącą blaszkę środkową. Między komór-
kami istnieją wąskie połączenia w postaci plasmodesm - wąskich pasm cytoplazmy przenikających
ściany i zawierających fragmenty retikulum endoplazmatycznego. Młode komórki roślin otoczone są
ścianą pierwotną, której strukturę wewnętrzną stanowią ułożone w sposób nieuporządkowany łao-
cuchy celulozowe wypełnione hemicelulozą i pektyną. W starszych komórkach obserwuje się również
ścianę wtórną - powstającą po wewnętrznej stronie ściany pierwotnej, zwykle grubszą i bardziej wy-
trzymałą niż pierwotna, o uporządkowanej budowie szkieletu celulozowego, również wypełnionego
hemicelulozą i pektyną. Ulega ona inkrustacji (węglan wapnia, krzemionka lub lignina) i adkrustacji
(kutyna, suberyna, woski).

Chromosom – forma organizacji materiału genetycznego wewnątrz komórki. Nazwa pochodzi z greki,
gdzie χρῶμα (chroma, kolor) i σῶμα (soma, ciało). Chromosomy rozróżniano poprzez wybarwienie.

Informacja genetyczna - za informację genetyczną odpowiedzialny jest kwas deoksyrybonukleinowy
(DNA), a w przypadku niektórych wirusów RNA.

Informacja dziedziczna zapisana za pomocą kodu genetycznego, dotycząca struktury białek oraz róż-
nych rodzajów RNA, stanowi sumę informacji wszystkich genów organizmu, jest powielana w proce-
sie replikacji DNA. Wraz z rozwojem wiedzy biologicznej i ulepszaniem metod obserwacji, wśród przy-
rodników narastało przekonanie, że powstawaniu organizmów potomnych z organizmów rodziciel-
skich musi towarzyszyd przekazywanie jakiegoś zminiaturyzowanego zapisu cech. Przez długi okres
biologowie traktowali ten zapis jako coś zupełnie abstrakcyjnego. W 1865 roku Grzegorz Mendel,
zakonnik klasztoru w Brnie na Morawach, ogłosił niezwykle ciekawe wyniki swoich prac nad przeka-
zywaniem cech. Mendel prowadził w ciągu wielu lat drobiazgowe obserwacje sposobu dziedziczenia
łatwych do wyróżnienia cech zwykłego groszku ogrodowego. Postulował on istnienie w organizmach
zawiązków cech, a jego wyniki, znane dziś jako prawa Mendla, wskazywały, że:

każda cecha dziedziczna organizmu determinowana jest przez dwa zawiązki, jeden pochodzący od
ojca, drugi od matki,

zawiązki różnych cech dziedziczą się niezależnie od siebie (późniejsze badania Tomasza Morgana,
który udowodnił, że geny położone w tym samym chromosomie dziedziczą sie razem, częściowo oba-
liły tą teorię),

zawiązki zachowują się jak niezmienne całości, innymi słowy nie mieszają się ze sobą i nie tracą swej
identyczności w trakcie przekazywania z pokolenia na pokolenie.

Mikoryza, z greckiego mykes-grzyb, rhiza-korzeo jest zjawiskiem symbiozy pomiędzy żywymi komór-
kami korzeni a niepatogenicznymi wysoko wyspecjalizowanymi grzybami zasiedlającymi glebę. Fran-

ciszek Kamieoski (1851-1912) w 1883 r. odkrył zjawisko mikoryzy podczas badao nad budową anato-
miczną korzeniówki. Ponad 80 % roślin pozostaje w związku symbiotycznym z grzybami.

Mikoryzę możemy podzielid na dwie grupy: mikoryzę zewnętrzną tzw. EKTOMIKORYZĘ i mikoryzę
wewnętrzną tzw. ENDOMIKORYZĘ.

Mikoryzy drzew leśnych. Wszystkie nasze drzewa leśne są mikotroficzne, a mikoryzy występujące na
korzeniach tych drzew są w większości EKTOMIKORYZAMI ,Pinus (sosna), Abies (jodła), Larix (mo-
drzew), Picea (świerk), Tsuga (chojna), Pseudotsuga (daglezja) oraz u Quercus (dąb), Fagus (buk),
Carpinus (grab), Salix (wierzba), Populus (topola), Betula (brzoza), Alnus (olsza)-.Symbioza ta może
mied charakter obligatoryjny tzn. drzewa nie rozwijają się prawidłowo bez ektomikoryzy (sosna, jo-
dła, świerk, modrzew, dąb, buk, grab) lub fakultatywny, gdy występowanie mikoryzy uzależnione jest
od różnych elementów środowiskowych np. od żyzności gleby (klon, brzoza, olsza, wiąz, jałowiec,
wierzba, leszczyna).

Znaczenie mikoryz drzew leśnych.

1. Zwiększenie powierzchni chłonnej korzenia o ok. 1000 razy w porównaniu z korzeniami niemiko-
ryzowanymi spowodowane jest :

zwiększeniem średnicy korzonków mikoryzowych poprzez przerost komórek miękiszu kory pierwot-
nej korzenia strzępkami grzyba, rozrostem mufki grzybniowej (opilśni) i tworzeniem się sznurów
grzybniowych.

W efekcie tego siewki i sadzonki z prawidłowo rozwiniętą mikoryzą są na ogół większe od siewek bez
mikoryzy, a ponadto zawierają więcej fosforu, azotu, potasu i innych pierwiastków. Zaznacza się to
bardzo wyraźnie w warunkach znacznych niedoborów pokarmowych.

2. Ochrona przed patogenami np. grzybami zgorzelowymi (Fusarium, Rhizoctonia, Cylindrocarpon,
Pythium) oraz patogenami korzeniowymi (Armillaria spp., Heterobasidion annosum):

wydzielanie przez komórki grzyba antybiotyków, które zwalczają mikroorganizmy patogenne,

fizyczna bariera, jaką tworzy mufka grzybniowa,

konkurencja z patogenami o pokarmy,

wytwarzanie przez grzyby mikoryzowe kwasu szczawiowego jako substancji o charakterze fungicydu.

3. Wzrost odporności drzew na czynniki abiotyczne : mróz, suszę, wysoką temperaturę, zwiększone
stężenie tlenków siarki i azotu, kwaśne deszcze, metale ciężkie w glebie itd.

Wiązki przewodzące (w. łykodrzewne, w. sitowo-naczyniowe) - pasmo pierwotnej tkanki przewodzą-
cej u roślin naczyniowych, składające się z części sitowej zwanej łykiem i części naczyniowej zwanej
drewnem. Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści. U roślin wykazujących przyrost wtórny
na grubośd drewno i łyko są oddzielone cienką warstwą miazgi twórczej, która daje początek nowej
tkance przewodzącej.

Łyko składa się z żywych komórek, jego zadaniem jest przewodzenie asymilatów od organów asymilu-
jących do całej rośliny. Drewno składa się z komórek martwych i przewodzi wodne roztwory soli mi-
neralnych od korzenia do liści, pełni ponadto funkcje wzmacniające.

Wiązki przewodzące mogą mied różną budowę, w łodygach najczęstsze są tzw. wiązki kolateralne, w
których łyko występuje po stronie zewnętrznej, a drewno - od wewnątrz w stosunku do osi łodygi.

Wiązki dzieli się także na otwarte (charakterystyczne dla roślin dwuliściennych), gdy między drewnem
i łykiem występuje warstwa miazgi twórczej (kambium), umożliwiająca wtórny przyrost na grubośd,
oraz zamknięte, pozbawione kambium, występujące u roślin jednoliściennych.

U niektórych dwuliściennych wiązki przewodzące zawierają dwie warstwy łyka rozdzielonego drew-
nem (wiązki bikolateralne). Przy czym między łykiem zewnętrznym, a drewnem występuje miazga.

W korzeniach występują zwykle wiązki promieniste (radialne), o naprzemiennym układzie drewna i
łyka, rozdzielonych pasmami miękiszu. W liściach wiązki przewodzące tworzą unerwienie liścia.

U roślin jednoliściennych wiązki rozrzucone są na całym przekroju łodygi, u roślin dwuliściennych i
nagonasiennych ułożone są w regularny pierścieo

Rośliny okrytonasienne

Rośliny okrytonasienne są również nazywane okrytozalążkowymi(Magnoliophytina= Angiospermae).
Są dominującymi organizmami spośród wszystkich grup roślin. W tej chwili znanych jest około 250
000 gatunków. Cechują się ogromną różnorodnością morfologiczną. Spotyka się wśród nich drzewa,
krzewy i rośliny zielne. Cechą charakterystyczną dla roślin wyższych jest tworzenie kwiatu. Okrytona-
sienne posiadają kwiat rozbudowany, składający się z okwiatu dna kwiatowego. Kwiaty są obupłcio-
we. Znajdują się w nich pręciki i słupki. Kwiat może byd zapylany przez wiatr(wiatropylne), owa-

dy(owadopylne) lub dzięki obecności wody(wodopylne). Nowością jest wytwarzanie owocu, który
chroni nasiona. W nasionach znajduje się zarodek z materiałami zapasowymi.

U okrytonasiennych następuje podwójne zapłodnienie, w wyniku którego powstaje diploidalna zygo-
ta i triploidalna komórka ulegająca dalszym podziałom mitotycznym. Z niej powstaje tkanka odżyw-
cza- bielmo wtórne. Zapłodnienie nie wymaga obecności wody. Możliwe jest to dzięki nowości, jaką
są ziarna pyłku niepodatne na wysychanie i posiadające łagiewkę pyłkową. Łagiewka pyłkowa umoż-
liwia przeniesienie gamety męskiej na gametę żeoską. W tym procesie nie jest wymagana obecnośd
wody.

Kwiat zbudowany jest z dna kwiatowego i okrywy kwiatowej zwanej okwiatem. Okwiat zbudowany
jest z liści płonnych ( nie biorą bezpośredniego udziału w rozmnażaniu). Nazywane są one działkami
kielicha lub płatkami. Drugi częśd kwiatu to częśd generatywna. W jej skład wchodzą pręciki i słupek.
Pręcik zbudowany jest z główki pręcika i nitki pręcika. Słupek składa się ze znamienia słupka, szyjki
słupka i zalążni zawierającej zalążki.

Ze względu na symetrię kwiatu wyróżnia się:

kwiaty promieniste

kwiaty dwubocznie symetryczne

kwiaty grzbieciste

kwiaty asymetryczne

Kwiatostany to skupienia kwiatów. Wyróżnia się kwiatostany groniaste i wierzchotkowate.

kwiatostany groniaste:

grono

kłos

baldach

główka

koszyczek

kwiatostany wierzchotkowate:

wierzchotka

sierpik

wachlarzyk

wiecha

Rozmnażanie okrytotozalążkowych

Gamety męskie(plemniki) tworzą się w pręcikach. Plemniki są haploidalne. Powstają w główce pręci-
ka, który składa się z dwóch pylników połączonych ze sobą łącznikiem. W każdym z pylników znajduje
się po dwa woreczki pyłkowe, w których dochodzi do podziału mejotycznego. Pręcik składa się z ko-
mórki wegetatywnej- łagiewki i komórki generatywnej.

Gameta żeoska(komórka jajowa) tworzy się w zalążni. Zalążnia znajduje się w słupku.

Najpierw dochodzi do zapylenia. Jest to przemieszczenie ziarna pyłku z pręcika na słupek, dokładnie
na jego znamię. Komórka wegetatywna ziarna pyłku tworzy łagiewkę, która łączy się z woreczka za-
lążkowego. Tą drogą do zalążni dostają się dwa plemniki. Dochodzi do podwójnego zapłodnienia,
gdyż jeden plemnik łączy się z komórką jajową a drugi z wtórnym jądrem woreczka zalążkowego. W
ten sposób powstaje diploidalna zygota i triploidalne bielmo- tkanka odżywcza.

Powstanie nasienia

Nasienie to przekształcony zalążek. Chroni zarodek przed niekorzystnymi warunkami klimatycznymi i
odżywia go. Łupina nasienna powstaje z przekształconych osłonek zalążka.

Nasiona dzielimy na bielmowe i bezbielmowe. W nasionach bielmowych substancje zapasowe zgro-
madzone są w bielmie, a u bezbielmowych całe bielmo wykorzystane jest do tworzenia liścieni. Mate-
riał zapasowy zostaje zgromadzony w liścieniach. Do roślin bezbielmowych zalicza się np. rośliny
strączkowe.

Dodatkową ochroną dla nasienia jest owoc, który ułatwia również przenoszenie nasion na znaczne
odległości. Owoc powstaje z zalążni. Czasami w jego formowaniu uczestniczy dno kwiatowe lub inne
elementy okwiatu.

Ze względu na ilośd liścieni w zarodku okrytonasienne dzieli się na dwie klasy: jednoliścienne i dwuli-
ścienne.

Jednoliścienne

Dwuliścienne

1. Jeden liścieo w zarodku
2. Nasiona często bielmowe
3. System korzeniowy wiązkowy
4. Brak typowego przyrostu na grubośd
5. Wiązki w łodydze ułożone nieregularnie
6. Wiązki zamknięte, brak kambium
7. Nerwacja równoległa w liściach
8. Brak ogonka liściowego
9. Kwiaty rozdzielnopłciowe
10. Kwiaty 3- krotne
11. najważniejsze rodziny:



liliowate( konwalia, tulipan)



trawy( owies, bambus, ryż, perz)



storczykowate( wanilia, obuwnik)



turzycowate( wełnianka, turzyca)



palmy( kokos, daktyl)

1. Dwa liścienie w zarodku.
2. Nasiona często bezbielmowe
3. System korzeniowy palowy
4. Przyrost na grubośd obecny
5. Wiązki w łodydze ułożone regularnie
6. Wiązki otwarte, kambium obecne
7. Nerwacja pierzasta lub dłoniasta
8. Ogonek obecny
9. Kwiaty obupłciowe
10. Kwiaty 4-krotne lub 5- krotne



jaskrowate( sasanka, kaczeniec)



różowate( jeżyna, jabłoo)



motylkowate( koniczyna, groch, soja)



krzyżowe( kapusta, rzepak0



złożone( słonecznik, rumianek)



kaktusowate( opuncja, kaktus)



baldaszkowate( marchewka)



skalnicowate( agrest, porzeczka)



gruboszowate( rojnik)



komosowate( burak)

Typy owoców:

Pojedyncze:

Pękające: mieszek, strąk, torebka

Zamknięte suche: orzech, ziarniak, niełupka, rozłupnia

Zamknięte mięsiste: pestkowiec, jagoda

Zbiorowe:

- malina

truskawka

figi

Owocostany: ananas

Pseudancjum, 1) rodzaj kwiatostanu złożonego z drobnych, często przekształconych i skupionych
kwiatów, który pokrojowo podobny jest do pojedynczego kwiatu (np. koszyczki u przedstawicieli ro-
dziny złożonych – krwawnik, bylica, rumianek); 2) nazwa teorii, według której kwiat roślin okrytoza-
lążkowych powstał w wyniku przekształcenia się kwiatostanu złożonego z kwiatów rozdzielnopłcio-
wych.

DNA jest liniowym, nierozgałęzionym biopolimerem, dla którego monomerem są nukleotydy. Nukle-
otydy zbudowane są z: pięciowęglowego cukru deoksyrybozy, którego grupa hydroksylowa znajdują-
ca się przy ostatnim atomie węgla jest zestryfikowana resztą fosforanową, a pierwszy atom węgla
połączony jest wiązaniem N-glikozydowym z jedną z czterech zasad azotowych: adeniny A i guaniny G
(zasady purynowe) oraz cytozyny C i tyminy T (zasady pirymidynowe).

Powszechnie spotykaną modyfikacją DNA jest występowanie 5-metylocytozyny (m5C) w wyniku me-
tylacji cytozyny. W DNA niektórych wirusów, np. bakteriofagów PBS2, zamiast tyminy występuje ura-
cyl, (U), tworząc nukleozyd 2'-deoksyurydynę*1+. 2'-Deoksyurydyna powstaje też w wyniku deamina-
cji C do U.

W skład cząsteczki DNA zwykle wchodzą dwa łaocuchy (DNA dwuniciowe), które biegną antyrówno-
legle (tzn. koniec jednego jest dokładnie naprzeciw początku drugiego). Łaocuchy owijają się wokół
wspólnej osi i tworzą tzw. prawoskrętną podwójną helisę. Reszty cukrowe i fosforowe, połączone ze
sobą wiązaniem fosfodiestrowym, znajdują się na zewnątrz helisy, natomiast zasady skierowane są
do wnętrza i tworzą pary zasad połączone według wzoru:

A-T (A-U)

G-C

T-A (U-A)

C-G

Zasady połączone są wiązaniami wodorowymi. Cząsteczki DNA mogą byd bardzo długie. U Homo sa-
piens ich długośd (po "rozkręceniu chromosomów") dochodzi w sumie do 2 m, gdzie najdłuższa czą-
steczka ma 23 cm. W ścisłym skręceniu DNA do postaci chromosomu biorą udział białka histonowe
lub niehistonowe.

Każda z nici DNA ma na jednym koocu (oznaczanym jako koniec 5'), przy ostatnim nukleotydzie wolną
grupę fosforanową przy węglu 5' deoksyrybozy, a na drugim koocu (oznaczanym jako koniec 3')
ostatni nukleotyd posiada wolną grupę hydroksylową przy węglu 3' deoksyrybozy. Ze względu na to,
że helisa dwóch nici DNA jest spleciona w ten sposób, że jedna z nici zaczyna się od kooca 5' a druga
od kooca 3', mówi się, że obie nici są względem siebie antyrównoległe.

Łaocuch nici DNA zawiera informację genetyczną o kolejności aminokwasów w białkach kodowaną w
postaci trójek nukleotydowych odpowiadających odpowiednim aminokwasom podczas syntezy biał-
ka. Nazywamy to kodem genetycznym.

Kwasy rybonukleinowe, RNA - polimery kondensacyjne rybonukleotydów, występujące zarówno w
jądrze komórkowym, jak i w cytoplazmie. Nukleotydy połączone są typowym dla kwasów nukleino-
wych wiązaniem fosfodiestrowym. W komórce występuje wiele klas kwasów rybonukleinowych róż-
niących się pełnioną funkcją, a także masą cząsteczkową i strukturą, m.in.:

informacyjne zwane matrycowymi (mRNA)

rybosomowe (rRNA)

transferowe (tRNA)

heterogenne jądrowe (hnRNA lub pre-mRNA) - głównie produkty transkrypcji DNA i przetwarzania
surowego transkryptu do mRNA

antysensowne RNA albo interferencyjne RNA (siRNA i miRNA) - produkowane w celu precyzyjnej
regulacji ekspresji genów kodujących białka (za pomocą mechanizmu wspólnego lub bardzo zbliżone-
go do systemu zwalczania wirusów RNA)

małe cytoplazmatyczne (scRNA)

małe jądrowe (snRNA) pełniące funkcje enzymatyczne przy wycinaniu intronów z transkryptów

małe jąderkowe (snoRNA) biorące udział w modyfikacji chemicznej pre-mRNA

RNA jest zazwyczaj jednoniciowy; postad dwuniciowa, analogiczna do dwuniciowego DNA, występuje
głównie jako materiał genetyczny niektórych wirusów i wiroidów (porównaj też Retrowirusy). Jednak

w wypadku cząsteczek jednoniciowych, szczególnie pełniących funkcje enzymatyczne, lub współdzia-
łających w tych funkcjach (np. rRNA, tRNA) tworzenie fragmentów dwuniciowych przez parowanie
różnych odcinków tej samej nici decyduje o strukturze całej cząsteczki.

Ułożenie zasad azotowych w RNA nie jest dowolne. Ich kolejnośd jest lustrzanym odbiciem kolejności
ułożenia zasad azotowych w jednej z nici DNA.

W przypadku wirusów RNA zawierających pojedynczą nid kwasu nukleinowego można mówid o po-
larności nici. Nid o dodatniej polarności to taka, która może pełnid funkcję mRNA, zaś nid o ujemnej
polaryzacji to taka, która jest komplementarna do mRNA