BOTANIKA FARMACEUTYCZNA -wykłady

Wykład 1:

Zakres materiału-ćwiczenia:

1. Cytologia, histologia, organografia.
2. Grzyby i porosty.

3. Koło! Rośliny nagozalążkowe.
4. Rośliny dwuliścienne.
5. Rośliny jednoliścienne.

6. Koło! Rośliny lecznicze.
7. Rośliny lecznicze.

Botanika ogólna + mikologia → nauka o grzybach o znaczeniu farmakopealnym

Rośliny farmakopealne – rośliny lecznicze zawarte w Farmakopei Polskiej (urzędowy spis
leków dopuszczonych w danym kraju do obrotu).

Farmnakognozja- nauka zajmująca się badaniem substancji czynnych roślin.

1805 r. -wyodrębniono z opium morfinę
1820 r. -chinina z kory chininowej
1935 r. -synteza sulfonamidów. Pierwszy syntetyczny lek-Gerhard Domagk
atropina- pokrzyk wilcza jagoda

WYKŁAD 2: 22.02.2011

Karol Linneusz- pierwszy podział systematyczny na rośliny, zwierzęta i minerały.

1969r. Whittaker wyodrębnił z roślin grzyby, jako odrębną grupę systematyczną.

Hydra viridis i elysia chlorotica – ślimaki morskie, które posiadają chlorofil.

Organizmy uzyskujące energię metaboliczną na drodze fotosyntezy:

rośliny (nieliczne wyjątki, np. pasożytnicze rośliny, tkz. Saprofity)
protista (np. euglena)
część bakterii i archeanów (sinice)

Komórka- podstawowa jednostka morfologiczno-czynnościowa ustroju.

K. Roślinna- 90% H

2

O

ściana komórkowa grzybów - chityna
rośliny – celuloza

wodniczki-udzial w regulacji pH cytoplazmy.

Chwilowe połączenia między komórkami:
-plasmodesmy, czyli kanały przechodzące przez jamki ściany komórkowej. Mogą przez nie

przenikać substancje o stosunkowo niedużej masie cząsteczkowej.

Tkanki roślinne-zespoły komórek o podobnej budowie, określonych czynnościach i
wspólnym pochodzeniu występujące u roślin naczyniowych.

Tkanki twórcze:

Merystemy pierwotne:

Merystem wierzchołkowy

(stożek wzrostu)- na wierzchołku pędu lub korzenia.

Komórki cienkościenne, delikatne, wrażliwe na uszkodzenia.

Chronione w
-łodydze przez liście okrywające
-w korzeniu przez wielokomórkową czapeczkę.

Merystem interkalarny (wstawowy)
Tkanka powodująca przyrost pędu na długość.
Rozmieszczony wzdłuż łodygi w międzywęźlach i chronione przez pochewki liściowe

Merystemy wtórne:

Powstające z komórek zaliczonych do tkanek stałych, które utraciły zdolność do
podziału, ale w określonych sytuacjach przyjmują powtórnie funkcję embrionalną

zdolną do podziałów.

Należą tu:
Kambium (miazga twórcza)
Fellogen (miazga korkotwórcza)
Kallus(tkanka przyranna)

Kambium-oddziela łyko od drewna (w korzeniu w walcu osiowym)
Fellogen-przyrost boczny roślin dwuliściennych; powstaje przez połączenie miazgi
wiązkowej wiązek z miazgą międzywęźli.

Komórki dzielą się peryklinalnie, wytwarzają korek (fellem) po zewnętrznej stronie
fellogenu i fellodermę po stronie wewnętrznej.

Kallus- tkanka powstająca w miejscu zranienia rośliny, najczęściej z okolicznych komórek
tkanki miękiszowej.

Tkanki stałe:

-przewodząca (drewno, łyko)

-okrywająca (epiderma, epiblema, korek oraz elementy wydzielnicze)

-podstawowa

Tkanka przewodząca

-transport wody wraz z rozpuszczonymi w niej

substancjami na całą roślinę.

Drewno(ksylem)-zajmuje przestrzeń między rdzeniem a kambium.
Funkcja: rozprowadzanie H

2

O i soli mineralnych pobieranych przez korzenie po całej

roślinie, bez nakładów energii!

Cewki( paprotniki, nagonasienne), zwane też tracheidami.

Naczynia( u okrytonasiennych), zwane też trachejami.

Łyko (Floem) komórki żywe!

Przewodzi rozpuszczone produkty asymilacji z liści w głąb rośliny.

Tkanka okrywająca

-Skrórka

-Korek (fellem)
Skórka:
Liście i łodyga-epiderma

Korzeń-epiblema/ryzoderma

Elementy wydzielnicze:

1. Elementy powierzchniowe(produkcją wydzieliny na zewnątrz)

-włoski gruczołowe(wydzielnicze)
-wypotniki (hydatody)

-miodniki

2. Elementy wewnętrzne(odkładają wyprodukowane substancje

wewnątrz ciała rośliny)

-przewody żywiczne( u iglastych)
-rurki mleczne
-latycyfery

Tkanka podstawowa

-parenchyma(miękisz)
-kolenchyma(zwarcica)
-sklerenchyma(twardzica)

Parenchyma

-funcje:

-reguluje przemianę materii
-uczestniczy w fotosyntezie, oddychaniu, osmozie, transpiracji

-gromadzi substancje zapasowe i wodę.

1.Miękisz asymilacyjny (chlorenchyma)

-występuje w liściach i łodygach
-zawiera chloroplasty
-w nim fotosynteza

Miękisz palisadowy, gąbczasty, wieloramienny.

Palisadowy- wydłużony kształt komórek, ściśle do siebie przylegają, dużo chloroplastów
Gąbczasty-komórki luźno ułożone, również zawierają chloroplasty. Położony pod

palisadowym (palisadowy chroni gąbczasty przed nadmiernym naświetleniem)
Funkcja:wymiana gazowa.
Wieloramienny-ściany pofałdowane, co zwiększa powierzchnię asymilacji, która jest mała,

gdyż miękisz ten występuje w igłach.

2.Miękisz powietrzny(aerenchyma)

są to twory wypełnione powietrzem, zmniejsza to ciężar rośliny, co jest przydatne np.
roślinom wodnym.

3.Miękisz spichrzowy

Funkcja magazynująca-gromadzi materiały zapasowe (skrobia, tłuszcze, białka)

np. bielmo(endosperm)-przechowuje substancje zapasowe(skrobię lub tłuszcze), wodny-
przechowuje wodę.

Kolenchyma(zwarcica)

Żywe komórki, ściana ma wzmocnienia celulozowo-pektynowe. Występuje w

peryferycznych partiach łodyg lub ogonków liściowych, chroni te organy przed złamaniem,
nadaje odporność mechaniczną.

Sklerenchyma(twardzica)

Komórki martwe, po których pozostały jedynie grube, zdrewniałe ściany komórkowe.
Zaliczamy tu włókna sklerenchymatyczne (np. celulozowe włókna łykowe lnu zwyczajnego)
i komórki kamienne(najtrwalsza tkanka roślinna).

WYKŁAD 3:

Kolejność prezentowanych zagadnień:

ORGANOGRAFIA:

1.Korzeń

-merystem wierzchołkowy korzenia

-budowa pierwotna i wtórna

2.Łodyga

-merystem wierzchołkowy pędu

-budowa pierwotna i wtórna

3.Liść
-budowa anatomiczna blaszki liściowej rośliny okrytozalążkowej

-budowa anatomiczna szpilki

-opadanie liści

Korzeń:

Funkcje:
-utrzymuje roślinę w glebie

-pobiera z niej wodę wraz z solami mineralnymi
-na szczycie korzenia → merystem, który umożliwia wzrost na długość.

Merystem wierzchołkowy korzenia:

 czapeczka

komórki miękiszowe, które w centralnej części czapeczki zawierają amyloplasty z ziarnami
skrobi.

 strefa podziału(protomerystem)

komórki inicjalne i ich pochodne ułożone w kilka wartw, z których tworzą się tkanki
budowy pierwotnej korzenia;

w protomerystemie odbywają się częste podziały komórek.

 strefa wydłużania(wzrostu na długość)

intensywne podziały komórek oraz komórki rosną zwiększając swą objętość

 strefa różnicowania(włośnikowa)

tkanki budowy pierwotnej korzenia
włośnik-

wypustki komórek tkanki okrywającej(skórki), które tworzą się poprzez

powiększanie się uwypuklenia komórki, funkcja-zwiększenie powierzchni chłonnej.

Budowa pierwotna korzenia:

skórka(ryzoderma)- 1 warstwa komórek cienkościennych
kora pierwotna- gruba warstwa tkanki miękiszowej, najbardziej wewnętrzną warstwą kory

pierwotnej jest ENDODERMA (śródskórnia).
Endoderma jest zbudowana ze ściśle przylegających do siebie komórek, których ściany
posiadają PASEMKA CASPARY'EGO.
Pasemka Caspary'ego są to pasma biegnące dookoła kory pierwotnej, zbudowane są z

innego materiału niż reszta ściany komórkowej, gdyż zawiera ligniny oraz często suberyny.

Okolnica-miejsce tworzenia korzeni bocznych.
W. przewodzące-na początku rozwoju kory wiązki ułożone są naprzemianlegle, między
wiązkami parenchymy.

Budowa wtórna korzenia:

 przyrosy wtórny korzeni na grubość występuje u roślin nagonasiennych i

dwuliściennych.

 KAMBIUM- tkanka merystematyczna, powstaje z komórek miękiszowych

znajdujących się między wiązkami przewodzącymi.

 Komórki kambium łączą się ze sobą tworząc początkowo falisty, a potem kolisty

pierścień

 kambium odkłada do wewnątrz-drewno wtórne, a na zewnątrz łyko wtórne, tworząc

pierścień drewna wewnątrz, pierścień łyka na zewnątrz, co powoduje przyrost
korzenia na grubość.

 Rozrastające się tkanki przewodzące korzenia rozciągają korę pierotną wraz ze

skórką i powodują jej rozerwanie, a funkcję okrywającą przejmuje korkowica.

Łodyga:

Główne funkcje łodygi:

 rozprowadzanie substancji od i do korzeni, liści, stref wzrostowych.
 Wzmocnienie, celem utrzymania liści jako ważnych organów odżywiania
 magazynowanie

Merystem wierzchołkowy pędu:(stożek wzrostu)

 daje początek tkankom łodygi, liściom, zawiązkom odgałęzień bocznych oraz

kwiatom.

 Szczytową partię merystemu zajmuje protomerystem, który składa się z komórek

inicjalnych i ich dzielących się pochodnych.

 Poza protomerystemem znajduje się rejon organogenetyczny, w którym powstają

zawiązki liści i pąków pachwinowych (obocznych)

BUDOWA PIERWOTNA ŁODYGI:

a) rośliny nagozalężkowe(iglaste) i dwuliścienne

 skórka
 kora pierwotna-komórki miękiszowe, w partiach bliskich powierzchni zawiera

chloroplasty, w korze pierwotnej występuje też często tkanka wzmacniająca

 endoderma(wewnętrzna warstwa kory pierwotnej)

[walec osiowy]

 okolnica
 łyko pierwotne(-floem)
 prakambium
 drewno pierwotne (-ksylem) [meta i protoksylem]

[/walec osiowy]

 rdzeń

Wiązka kolateralna -łyko i drewno naprzeciwko siebie.

EUSTELA- ułożenie wiązek przewodzących łyko-drzewnych w pierścień.

b)rośliny jednoliścienne

ATAKOSTELA-rozproszenie wiązek w całej łodydze

drewno-woda

łyko-sole mineralne

PRZYROST WTÓRNY ŁODYGI:

 w łodydze występują wiązki przewodzące łykodrzewne i w tych wiązkach między

łykiem a drewnem tworzy się merystem boczny-KAMBIUM

 pomiędzy wiązkami znajduje się miękisz tworzący promienie rdzeniowe i z jego

komórek powstaje również kambium.

 Następnie kambium wiązkowe i międzywiązkowe łączy się ze sobą i tworzy się

cylinder kambium.

 Komórki kambium wiązkowego i międzywiązkowego dzielą się i odkładają do środka

łodygi nowe komórki drzewa, a na zewnątrz łyka.

Drewno wczesne- większa średnica komórek, ściany cieńsze oraz jest mniej włókiem,

natomiast drewno późne ma cewki i naczynia o mniejszych średnicach, grubszych
ścianach i więcej włókien drzewnych.

 Wyraźna jest granica między drewnem wczesnym i późnym, powstają słoje

przyrostów rocznych, które pozwalają określić wiek pnia lub gałęzi.

 Martwe komórki pełnią funkcje mechaniczną i jest to TWARDZIEJ.
 Funkcje przewodzące pełni nadal młodsza, bardziej zewnętrzna część drewna i jest

to BIEL(drewno miękknie)

Przyrost wtóny łodygi:
peryderma(korkowica)

 korek (fellem)
 felogen (wtórna tkanka merystematyczna, powoduje odkładania felodermy)
 feloderma

Martwica korkowa-powstaje, gdy następuje stopniowe zamieranie poszczególnych warstw

leżących na zewnątrz od strony felogenu.
Rodzaje:
-płaty np. płatan, brzoza

-płytki np. sosna
-spękania i bruzdy np. dąb

 u większości roślin jednoliściennych występuje tylko budowa pierwotna łodygi, brak

przrostów wtórnych

 u nielicznych np. Yucca, Dracena występuje przyrost wtórny
 kambium powstaje w postaci cylindra w części zewnętrznej łodygi między wiązkami

a miękiszem. Kambium odkłada do środka komórki, które różnicują się w zamknięte

wiązki łykodrzewne i miękisz, a na zewnątrz powstają wyłącznie komórki
miękiszowe.

Liść:

Funkcje:

 wymiana gazowa ze środowiskiem, w procesie fotosyntezy i transpiracji
 wymieniane są gazy:dwutlenek węgla i tlen oraz w transpiracji:woda.

Budowa anatomiczna blaszki liściowej:

 skórka (może być pokryta kutykuklą)

kutykula-mieszanina wosków, chroni przed nasłonecznieniem i wyparowywaniem
w skórce – aparaty szparkowe (dolna skórka)
regulują one wydalanie wody i wymianę gazową.

a) dwuliścienne

 typowy aparat szparkowy składa się z 2 komórek szparkowych, różniących się od

komórek skórki kształtem, obecnością chloroplastów oraz zawartością specjalnego
typu zgrubienia ścian, które umożliwiają im zmianę kształtu przy zmianie turgoru.

 Pomiędzy komórkami szparkowymi znajduje się przestwór międzykomórkowy zwany

szparką lub otworem szparkowym, który przy zmianie kształtu komórki może się

powiększać, zmniejszać lub znikać

 nerkowaty kształt komórek przyszparkowych.

b)jednoliścienne

 kształt

→ wydłużone 2 komórki, mające cienką ścianę na obu końcach, a grubą

pośrodku.

Budowa anatomiczna ciąg dalszy:

 miękisz asymilacyjny(mezofil) [palisadowy+gąbczasty] f: przeprowadzanie

fotosyntezy

zajmuje miejsce między dolną a górną skórką

Budowa anatomiczna liścia szpilkowego(liścia kseromorficznego):

(np. igły, wrzos)

Liście kseromorficzne są odporne na niedobór wody, mają zredukowaną powierzchnię.

 Skórka

→ komórki o grubych ścianach; pokryta jest grubą warstwą kutykuli

 aparaty szparkowe w zagłębieniach skórki
 pod skórką warstwa sklerenchymy i dopiero pod nią miękisz asymilacyjny

zbudowany mniej więcej z jednakowych komórek.

 W mezofilu, wzdłuż szpilki

→ kanały żywiczne (przewody żywiczne)

 wiązki przewodzące- w środku szpilki, które otoczone są tkanką

przetokową(transfuzyjną) zbudowaną z komórek miękiszowych oraz martwych
komórek przewodzących i pochwą wiązkową (pochwa w. zbudowana jest z komórek

zawierających liczne ziarna skrobi.)

Opadanie liści:

 opadanie związane jest z powstawaniem specjalnej warstwy komórek pomiędzy

częścią opadającą a ciałem rośliny, Jest to tkz. Warstwa odcinająca(pozbawiona
tkanki wzmacniającej)

 w strefie przyszłej warstwy odcinającej wiązka przewodząca pozbawiona jest

włókiem sklerenchymatycznych.

Wykład 4 :

Kolejność prezentowanych zagadnień:

1.Formy biologiczne roślin.

2.Budowa morfologiczna pędu.

3.Budowa morfologiczne liścia

4.Przekształcenia pędu i jego części.

5.Budowa morfologiczna korzenia i jego przekształcenia.

6.Kwiaty i kwiatostany.

7.Zróżnicowanie i klasyfikacja owoców.

1.
-pasożyty zupełne
-półpasożyty (viscum sp-jemioła; Euphrasia sp, Rhinautus sp.)
-r. mięsożerne (Pingunica sp., Drosera sp., Saracenia)

2.Pęd
długopęd- długię pędy o nieograniczonym wzroście na długość

krótkopęd- ograniczony wzrost na długość

3.Liść

Liść właściwy-liść ogonkowy-ogonek i blaszka liściowa, przylistki
liść złożony- dłoniasty, pierzasty, trójlistkowy
liście rurkowate- ma zamkniętą blaszkę liściową, brak ogonka

liść pochwiasty- (języczek i uszka xD)

Budowa liścia:

Kształt blaszki liściowej:
równowąski, jajowaty, odwrotnie jajowaty, okrągły, sercowaty, odwrotnie sercowaty,
nerkowaty, strzałkowaty, oszczepowaty, trójkątny.

Brzeg blaszki liściowej:

całobrzegi, ząbkowany, piłkowany, karbowany

Budowa liścia (użyłkowanie=nerwacja liścia)

Układ wiązek otwarty:
wiązki i ich odgałęzienia mogą nie mieć połączeń między sobą i kończą się wolno na
brzegu lub w głębi liścia. wachlarzowate=widlaste

Układ wiązek zamknięty:
Poszczególne wiązki są połączone ze sobą i umożliwiają dotarcie wody do wszystkich

części liścia.

Równoległe i siatkowate

Siatkowate (wiązki różnej grubości tworzą rozgałęziony system)

- pierzaste -dłoniaste
największa wiązka przewodząca
przechodzi przez środek blaszki

(tworzy 1 żyłę główną)
od której odchodzą mniejsze, boczne.

Budowa liścia:

-typy osadzenia

 skrętoległe
 naprzeciwległe
 okółkowe

-liścienie

 pierwsze liście zawiązujące się w zarodku podczas jego rozwoju w nasieniu
 pełnią funkcje organów spichrzowych i wówczas są stosunkowo duże i grube w

nasionach, które nie mają rozwiniętej tk. Spichrzowej (bielma)

-liście przykwiatowe (na pędzie w pobliżu kwiatów i kwiatostanów)

 przysadka (liść wspierający, występuje u podstawy kwiat iw)
 przykwiatek (na szypułkach kwiatowych)
 podsadka (wspierający, u podstawy kwiatostanów)

4. Przekształcenia pędu i jego części:

 rozłogi – odgałęzienia dolnej części pędu nadziemnego, płożące się i służące do

pomnażania wegetatywnego (truskawki)

 kłącza- (organy wieloletnie) pędy podziemne, przypominające korzenie. Mogą

zawierać znaczne ilości materiałów zapasowych i stanowią organy spichrzowe i
przetrwalnikowe rośliny. Kłącza mają korzenie przybyszowe. (paprocie, konwalia
majowa, imbir (jemy kłącze imbiru)

 bulwy pędowe(jednoroczne)-podobnie jak kłącza są pędami podziemnymi, ale w

odróżnieniu nie wytwarzają korzeni przybyszowych, a ich trwałość jest ograniczona
do 1 sezonu wegetacyjnego. Są to pędy, których łodyga ulega silnemu skróceniu i
zgrubieniu, a liście uwstecznieniu.

 Cebula-organ podziemny, główna część stanowią przekształcone liście. Łodyga jest

silnie skrócona i tworzy tzw. PIETKĘ, na której osadzone są b. gęsto duże, mięsiste
liście. Z piętki wyrastają korzenia przybyszowe, a z jej szczytu wyrasta pęd

nadziemny.

 Ciernie- sztywne, szydlaste, zaostrzone, zdrewniałe. Występują tylko w węzłach

liściowych i zawierają wiązki przewodzące z łodygami. Ciernie mogą powstać z

przekształcenia liści lub pędów bocznych. (głóg, kaktus)

 wąsy- organy czepne, cienkie, wrażliwe na dotyk i pod wpływem bodźca

mechanicznego owijają się wokół podpory ( pochodzenie liściowe lub pędowe)
groch, fasola, winorośl.

 Liście pułapkowe- u roślin mięsożernych (chwytanie, trawienie drobnych zwierząt.

Rosiczka, muchołówka, dzbanecznik.

5. KORZEŃ :

 Główne funkcje: pobieranie wody i soli mineralnych z gleby oraz przytwierdzanie do

podłoża.

 Organy cudzożywne zależne od pędu
 w korzeniach syntezowane są np. aminokwasy i niektóre hormony oraz alkaloidy
 dodatkową funkcją może być magazynowanie substancji pokarmowych.

System korzeniowy palowy ( korzeń główny; dwuliścienne) i wiązkowy (trawy).

Przekształcenia korzeni:

 spichrzowe (grube, mięsiste) wskutek obfitego wykształcenia miękiszu

spichrzowego w korze pierwotnej, łyku lub drewnie.

 Podporowe- u roślin wysokich, nadziemnych pędach, których system korzeniowy nie

jest głęboki lub rośnie w grząskim podłożu.

 kurczliwe-mają zdolność skracania swych górnych części dzięki czemu wciągają

roślinę głębiej w glebę.

 Oddechowe-boczne odgałęzienia poziomych korzeni podziemnych, wyrastają

pionowo w górę ponad podłoże i służą do pobierania tlenu

 czepne- przyczep do podpory lub innych roślin; występują u pnączy i epifitów.

Pnącza-zakorzenione w glebie, rosną wysoko w górę owijając się lub czepiając podpór lub

innych roślin.

Epifity-nie mają korzeni w glebie, występują na innych roślinach, pniach.

 Powietrzne-zwisają swobodnie w dół i za ich pomocą roślina pobiera wodę z

powietrza (storczyki!)

 korzenie pasożytów- przytwierdzają się za pomocą ssawek, które mogą być

przekształconymi korzeniami.

6. Kwiat.

„kwiat”-r. Nagozalążkowe:

strobil żeński(komórki jajowe) i męski(ziarno pyłku)


Okrytozalążkowe:

 szypułka kwiatu
 dno kwiatowe
 działki kielicha
 zalążek (w zalążni)
 płatek korony
 słupek (znamię, szyjka, zalążnia)
 pręcik (pylnik i nitka)

Typy słupków:

 parakapijny- jednokomorowy słupek złożony z kilku owocolistków bez przegród

właściwych, ale obecne są niepełne przegrody

 synkarpijny- wielokomorowy z właściwymi przegrodami, łożysko kątowe
 apokarpijny- wolny jeden owocolistek
 lizykarpijny- jednokomorowy słupek, brak śladu zrostów owocolistków, łożysko

kolumnowe.

Słupek górny (kwiat hypogyniczny)-tulipan
słupek górny okołozalążniowy (kwiat perugyniczny)
słupek dolny (obrośnięty przez dno kwiatowe) -kwiat epigyniczny.

Ewolucja generatywnych organów męskich:

mikrosporofile → pręciki liściokształtne → pręciki z wykształconą niktką i pylnikiem

poliandria- duża liczba pręcików, cecha prymitywna! (dzika róża)

Pręciki w dwóch okółkach
Pręciki w jednym okółku (cecha progresywna!)

Modyfikacje pręcików:

prątkniczki (miodniki) dodatkowa powabnia

Ewolucja okwiatu:

Elementy wolne okwiatu → zrośnięte elementy okwiatu (b. zaawansowane ewolucyjnie)

(zrośnięte działki kielicha ( synsepale) lub płatki korony (synpetale))

symetria promienista → grzbiecista (zygomorfizm; 1 oś symetrii) [ mogą posiadać dolny
płatek innego kształtu lub koloru → przywabia owady--> to tkz. warżka]→ k.

asymetryczne

Inne modyfikacje z symetrią grzebieciastą

 z hełmem (zrośnięte płatki korony górą)
 ostrogą (wydłużone coś, gdzie gromadzi się nektar)

Kwiaty dwuwargowe (jasnota biała) są zrośnięte dolną wargą i górną

Kwiat poczwarowaty (kwiat zamknięty)
Z grzbiecistą

 motylkowate (groch, fasola) żagielek, skrzydełko, łódeczka
 języczkowate (mniszek lekarski)

Kwiaty ze zredukowanym okwiatem → u roślin wiatropylnych

Kwiatostany

-groniaste

 grono (konwalia majowa)

 kotka (bazia, wierzba) kłos o osi wiotkiej ziwsającej, opadajacej
 kolba (kukurydza) kłos o osi silnie zgrubiałej
 kłos (podobny do grona, ale kwiaty są bezszypułkowe, siedzące)
 kłos złożony – na osi kwiatostanu osadzone są kłosy proste, zwane kłoskami
 wiecha – oś kwiatostanu tworzy odgałęienia, na końcach tych odgałęzień znajdują

się pojedyncze kwiaty

 wiecha złożona (owies)
 baldach – (czosnek)
 baldach złożony
 główka (konicznyna)
 koszyczek (słonecznik Helianthus anuus)

-wierzchołkowe

 baldachgrono (jarzębina)
 wierzchotka jednoramienna (każda oś daje tylko 1 rozgałęzienie (sierpik,

wachlarzyk)

 wierzchotka dwuramienna
 wierzchotka wieloramienna

7. OWOCE:

słupek kwiatu ← zalążek → nasienie

zalążnia owocnia

zalążek, zalążnia, +dno kwiatu → owoc szupinkowy
+oś kwiatostanu → owocostan

Owocnia składa się z 3 warstw:

egzokarpu (zewnętrzna, cienka, tworzy skórkę owocu)

…

Owoce-rodzaje:

1. pojedyncze, suche, pękające:

[powstają z jednej zalążni, owocnia w czasie dojrzewania wysycha]
mieszek, torebka, strąk, łuszczyna i łuszczynka (tasznik=serduszka)

2. pojedyncze, suche, niepękające

orzech, ziarniak, niełupka, rozłupnia

3. pojedyncze, mięsiste

jagoda (pomidor, dynia, winorośl), pestkowiec (śliwa, wiśnia, brzoskwinia)

4. owoce złożone(powstają z wielu zalążni)

-wielopestkowiec (malina, jerzyna)
-wieloorzeszkowiec [z poszczególnych zalążni → powstają orzeszki] (truskawka)
-owoc szupinkowy (jabłoń, róża)

-owocostan (jagodostan, figa)

Wykład 5

Za ojca botaniki uważa się Teofransta. (170-285 r.p.n.e)
Karol Linneusz
Ernst Mayr (1904-2005) – współautor syntezy ewolucyjnej (nowoczesnej teorii ewolucji)

Gatunki bliźniacze:
-naturalne populacje izolowane rozrodczo
-nie mogące się krzyżować

Rozrodcza izolacja populacji:
-grupy naturalnych populacji zdolnych do krzyżowania się i rozrodu, izolowanych
reprodukcyjnie od innych takich grup (wskutek istnienia barier fizjologicznych lub

behawioralnych)
pani koń i pan osioł-Muł

Wg Mayra GATUNEK – wspólnota rozrodcza populacji, izolowana rozrodczo od innych
wspólnot, która zajmuje określoną niszę ekologiczną.

Klasyfikacja ewolucyjna, czyli Darwinowska
(system ewolucyjny= system Darwinowski)
-geneologia (wspólne pochodzenie)
-stopień podobieństwa (wielkość zmieny ewolucyjnej)

Naturalny „takson” składa się z gatunkowo najbliższego wspólnego przodka.

Takson monofiletyczny- powstały w wyniku różnicowania się jednego, pierwotnego
taksonu
Takson polifiletyczny- powstaje z kilku grup wyjściowych

Takson parafiletyczny- wszyscy przedstawiciele mają wspólnego przodka, ale grupa ta nie
obejmuje wszystkich jego potomków.

Cecha homologiczna-w filogenezie cecha powstała z tej samej(lub jej odpowiadającej)
cechy ich najbliższego, wspólnego przodka.
To samo pochodzenie! (np. ten sam plan budowy ręki, płetwy wieloryba, skrzydła ptaka)

Cechy homoplastyczne (homoplazje)
-konwergencja

-rewersja

Konwergencja-ewolucja zbieżna; występowanie podobnych cech u osobników nie

mających bliskiego wspólnego przodka, bedących przypuszczalnie odpowiedzią na
określone naciski ewolucyjne. Kaktus i wilczomlecze

Rewersja- ewolucja wsteczna; wtórne uproszczenie danej cechy. „Powrót” cechy do postaci
wyjściowej w serii przemian. np. utrata skrzydeł u owadów uskrzydlonych, czyli owady
wtórnie bezskrzydłe (np. pchly)

Sneath i Sokal (1973)

Taksonomia numeryczna (taksonomia, fenetyka)- grupowanie jednostek taksonomicznych
w większe asocjacje w oparciu o wiele pojedynczych cech.

Fenetyka nigdy nie mówi o pokrewieństwie, a jedynie o podobieństwie!!!

Taksonomia filogenetyczna (kladystyka)
Kladystyka- nauka zajmująca się badaniem drogi rozwojowej organizmów, której celem

jest wysuwanie wniosków na temat pochodzenia i relacji pokrewieństwa.

Brzytwa Ockhama- najbardziej prawdopodobne rozwiązanie występuje najczęściej.

Reguła parsymonii- najkrótszy szlak prowadzący do zmian odpowiedzialnych za
obserwowany wsór fenetyczny, jest uważany za najbardziej prawdopodobną drogą
ewolucji.

Prymitywny stan cechy- plezjomorficzny
Zmienny, wtórny- apomorficzny

apomorfie- cechy nowatorskie, zaawansowane w stosunku do przodków.
plazjomorfie- prymitywne, występujące u filogenetycznie wcześniejszych taksonów.
Synplezjomorfia- posiadanie wspólnych stanów zmienionych

rewersja- wtórne uproszczenie danej cechy
Hybrydyzacja-powszechne zjawisko występujące u roślin wyższych, główna droga
powstawania nowych gatunków.

WYKŁAD 6: 29.03.2011

Grzyby i organizmy grzybopodobne:

-heterotrofizm
-k. posiadają ścianę komórkową (przynajmniej przez część życia)

Strategie życiowe: pasożyty, saprofity, parasymbionty.

Ciało grzybów to plecha nazywana także grzybnią (brak tkanek, a każda komórka może

przekształcać się w inną komórkę).

Grzybnia może być zbudowana z 1 komórki lub z wielu tworząc pseudotkankę.

Plechy:
-nitkowate (poszczególne nitki to strzępki)

-komórczakowa grzybnia (polienergida)

Grzybnia podzielona na komórki:
-septa doliporowa

-...

Komórki grzybów:

 Mniejsza liczba chromosomów i DNA w haploidalnym genomie w porównaniu do

roślin i zwierząt.

 Błony jądrowe zwykle nie zanikają w czasie podziałów jąder.
 W komórce grzyba zwykle więcej jąder, u innych eukariontów zwykle 1.
 Ściana zbudowana głównie chityny. (czasem celuloza)
 Podział komórki niezależny od podziału jądra, u innych eucariontów skorelowany z

podziałami jądra.

Morfologia plech:

 pełzaki -poruszają się przy pomocy nibynóżek
 monaby (komórki poruszające się przy pomocy jednej lib więcej wici ( w przypadku

grzybów częściowo wodnych )

 formy kokalne ( k. nieruchliwe, np. u drożdży )
 śluźnie (plasmodia) -wielojądrowe twory bez ścian komórkowych, posiada zdolność

ruchu.

 Strzępki

Struktury tworzone przez strzępki:

 przylgi (apresoria)
 ssawki (haustoria)
 ryzomorfy (funkcje analogiczne do rozłogów; zajmowanie nowych środowisk,

pobieranie pokarmów)

 sklerocja -utwory przetrwalne, zbudowane ze zbitej grzybni np. buławinka czerwona
 owocniki – dochodzi w nich do wytwarzania struktur służących do rozmnażania oraz

zarodników.

Propagacja grzybów:

-pomnażanie -droga wegetatywna, bez udziału procesów płciowych
-rozmnażanie -na drodze płciowej.

Cykl życiowy grzybów:

 haplofaza
 diplofaza
 dikarifaza (haploidalne jądra ustawione są parami tworzą tzw. pary jąder

sprzężonych)

Pomnażanie:

 Podział komórek
 Pączkowanie
 Produkcja oidów i chlamydyspor
 Produkcja konidów (pędzlak, kropidlak)

Zarodniki powstające po procesach płciowych:

 Zygospory
 Bazydiospory (podstawkowe, pieczarki)
 Askospory (workowe)

Porosty – grzyby współżyjące z autotroficznymi organizmami (glonami)
Grzyb wykorzystuje glona (nie zabija go); glon jest więźniem, grzyb jest połączony za
pomocą apresoriów lub haustoriów.

Morfologia plech porostów:

skorupiaste, listkowate, krzaczkowate.

Królestwo: Plantae
Gromada: Thallophyta

system Whittaker'a:
Większość do królestwa Fungi z wyjątkiem Plasmodiophoromycota i Hypochytridiomycota,
które zaliczono do Protista

system Cavalsera- Smitha (szawaliera-smisa) [do 3 królestw]

1. Protozoa (1 wić, śluzowce)
2. Chromista (2 wici, 1 ma mastygonemy)

3. Fungi

Królestwo: Protozoa
Gromada: Myxomycota(śluzorośla)

Ściany z polimerów galaktozaminy, w st. wegetatywnym jako monady, pełzaki lub śluźnie;
organizmy diploidalne żyją w miejscach cienistych, wilgotnych, owocowania zaś w

miejscach suchych.

Królestwo: Fungi

Ściany z chityny, pływki występują rzadko, jeśli obecne to na wiciach, brak mastygonem.

Gromada: Zygomycota
Podgromada: Mucoromycotina

Saprofity lub pasożyty grzybów bez haustoriów, strzępki komórczakowe, tylko u wyższych
obecne są przegrody, nie wytwarzają gamet ani ruchliwych zarodików. Rozmnażanie-

gametangiogamia, haploidalne w cyklu życiowym (dikariofazy brak lub rzadko). Po
rozmnażaniu wytwarza zygospory. Część może wytwarzać strzępkę rozłogową.

Gromada: Glomerulomycota (nieliczna grupa)

Grzyby mikoryzowe żyjące w mikoryzopodobnych symbiozach lub endosymbiozach z
fotoautotroficznymi bezjądrowcami. Brak rozmnażania! Pomnażanie przez wytworzenie

różnych zarodników np. chlamydospor.

Gromada:Chitridomycota

Pasożyty lub saprofity wodne lub lądowe, pasożyty roślin, zwierząt i innych grzybów, w
fazie wegetatywnej haploidalne, formy jednokomórkowe np. Allomyces sp.
Rozmnażanie na drodze izo, anizo, oogami do gametangiogami, pomnażanie przez

zoospory.

Gromada: Ascomycota (workowce)

Pasożytym saprofity; wiele tworzy porosty, pasożyty roślin, zwierząt i innych grzybów. W
fazie wegetatywnej głównie haploidalne, krótka dikariofaza, diplofaza ograniczona do
komórki macierzystej worka.

Cechą charakterystyczną jest wytwarzanie worków-zarodni.
Formy jednokomórkowe jak i dobrze wykształcona nitkowa grzybnia.
Mogą tworzyć owocniki, ściana komórkowa u wielu przedstawicieli z chityny.

Podgromada: Pezizomycotina
Podgromada: Saccharomycotina (np. drożdże)

Podgromada: Taphrinomycotina

Ad. 1 (najliczniejsza podgromada)

Wytwarzają worki o skomplikowanej budowie, często także owocniki. Plecha z haploidalnej
grzybni. Ściana komórkowa z chityny.
Ad. 2

Brak owocników, worki proste, z reguły jednokomórkowe lub proste grzybnie. Ściany z
mannanu i glukagonu z niewielką domieszką chityny, brak dikariofazy.

Ad 3

Pasożyty roślin naczyniowych i paprotników, powodują bujanie tkanek; strzępki
wielokomórkowe, dwujądrowe; ściana z celulozy, brak chityny. (powodują czerwone

narośla 'kolce' na liściach)

Gromada: Basidiomycota (Podstawczaki)

Pasożyty lub saprofity, nieliczne tworzą porosty, pasożyty na rośłinach, zwierzętach lub
innych grzybach.

Hymenofor:
-blaszkowaty

-rurkowaty:

Basidiomycota:(gromada)

Agaricomycotina

Pucciniomycotina

Ustilagomycotina

rdze

(podgromady)

Wykład VII 05

.04.2011

Wykorzystanie grzybów w medycynie i farmacji:

Porosty są przysmakiem w Chinach.

W medycynie:

 Leczenie chorób, żołądka, wątroby, śledziony
 Leczenie zaburzeń nerwowych
 Leczenie schorzeń nowotworowych
 Leczenie stanów zapalnych skóry
 Opatrywanie ran, wzmacnianie odporności
 Leczenie stanów zapalnych gardła

ANTYBIOTYKI:

Penicylina, stryptonycyna

Wykorzystywanie:

 przemysł perfumeryjny (utrwalacze perfum)
 włókiennictwo (barwienie tkanin)
 medycyna ludowa-choroby płuc

WYKŁAD 8: 12.04.2011

Przegląd systematyczny roślin:

Wyjście roślin na ląd. Różnorodność i ewolucja roślin lądowych.

W dewonie rośliny wyszły na ląd (ok 400 mln lat temu)

Wszystkie rośliny mają:

 chloroplasty z 2 błonami
 chlorofile a i b
 skrobię jako materiał zapasowy
 celulozową ścianę komórkową
 beta karoten i luteinę
 tylakoidy pogrupowane w grana

Wniosek: Najbliżyszch krewnych roślin lądowych należy szukać wśród zielenic.

GLONY (ALGAE)

1. Glony prokariotyczne

Królestwo: Bakterie (sinice)

2. Glony eukariotyczne

Królestwo: Protista (eugleny, chryzofity, tobołki)
Królestwo: Rośliny (glaukocystofity, krasnorosty, zielenice)

Glony są raczej samożywne; ryzoidy= „korzenie”

Szkielet hydrostatyczny:

 woda jest nieściśliwa
 komórki w stanie turgoru są stosunkowo sztywnym elementem konstrukcyjnym
 aby zapobiec utracie turgoru w komórkach roślina musi mieć sprawny system

transportu wody

cooksonia caledonica

Jak duże ciało rośliny może podtrzymać jedynie szkielet hydrostatyczny?
Odp: Tylko mchy mogą mieć pędy niezdrewniałe.

RYNIOFITY +
Cooksonia i Rhynia major i Chornea

-widlaste pędy zakończone zarodniami
-proste wiązki przewodzące

MSZAKI:
-glewiki
-wątrobowce

-mchy

Glewiki: (Anthocenotophyta)

Saprofit:
-trwale połączony z gametofitem (jak u mszaków)

-zielony zachowuje zdolność wzrostu (jak u paprotników)
-nie wykształca sety

Wątrobowce: (Marchantiophyta)

Porostnica wielokształtna (gametofit- trzonek z rodniami zbiorniczek z rozmnóżkami)

Mchy: (Bryophyta)

-ryzoidy (nie ma korzeni)
-krótko żyjący sporofit (2n)

-przewaga gametofitu
-seta zakończona wieczkiem

ROŚLINY NACZYNIOWE

350 mln lat temu pojawiły się już wszystkie rośliny, które mamy do dziś.

Cechą roślin naczyniowych jest posiadanie tkanki naczyniowej (przewodzącej wodę).
Zapewnia transport wody wraz z solami mineralnymi.

WIDŁAKI (dzięki nim dziś mamy złoża węgla kamiennego)
-Zosterofilofity +

-Trymerofity +

 pędy pokryte drobnymi listkami
 przymocowują się do podłoża korzeniami
 w liściu jedna, nierozgałęziona wiązka przewodząca
 zarodnie na górnej stronie lub w kątach liści

TRYMEROFITY:

 rośliny bezlistne
 widlastorozgałęzione
 z czasem jedno rozgałęzienie rosło szybciej i mocniej kosztem drugiego –

wykształcenie głównej osi

PSYLOTOWE:

Pokolenie płciowe (gametofit) przypomina kłącze, rozwija się jako twór podziemny.

Pokolenie bezpłciowe (sporofity) są roślinami bylinowymi o podziemnym kłączu.

SKRZYPOWE

Equisetum sp (ok 30 gatunków)
-przewaga sporofitu
STRZELICHOWE (ok 200 gatunków, tylko w tropikach)



Rośliny o krótkich łodygach, w całości lub częsciowo podziemne



pióropusz okazałych liści



liście osiągają 9m długości



blaszka i długie, mocne ogonki.

 Zarodnie powstają w dolnej stronie blaszki liściowej, są grubościenne i wykazują tendencję

do grupowanie się

PAPROCIE (10 tys. gatunków)

 liście: charakterystyczne blaszki, za młodu forma pastorału
 wielokomórkowe łuski na łodygach i osiach liści
 korzenie wyrastają bezpośrednio z łodygi (=korzenie przybyszowe)
 zarodnie na spodniej stronie liścia tworzą grupy (synangia), przeważnie posiadają

mechanizmy otwierające

Karbon: Na lądzie panują widłakowe, skrzypowe, paprocie

Perm: rozwój roślin nagonasiennych

ROŚLINY NASIENNE

 proces zapłodnienia nie wymaga obecności wody
 saprofit jest częścią dominującą
 roślina składa się z korzenia, łodygi, liści i kwiatu.
 Nasiona mają charakter przetrwalników, zawierają substancje zapasowe,

wykorzystywane przez rozwijający się sporofit.

Rośliny nasienne:

 Paprocie nasienne
 Pranagonasienne
 Nagonasienne
 Okrytonasienne

Paprocie nasienne: Mozaika cech nasiennych (wytwarzanie zalążków) i paprotników

(pokrój)

Pranagozalążkowe: wyglądały jak dzisiejsze iglaste, ale dorastały do 20 m!

Nagonasienne: (Gymnospermae)

Nasiona powstają w tzw. łuskach nasiennych osadzonych na osi podpartych łuskami

wspierającymi tworzące razem struktury zwane szyszkami.

Dzielą się na 4 gromady:
-Cycadophyta

-Ginkogophyta
-Gmetophyta
-Pinophyta

Sagowce (Cycodophyta)

Budowa pnia, liści, zalążków, rozwój zarodka- upodabnia do paproci nasiennych

Miłorzębowe (Ginkogophyta) 1 gatunek

-podział na długo i krótkopędy
-jest u nas sztucznie nasadzany w parkach

Gniotowce (Gnetophyta) 80 gatunków

Welwitschia mirabilis

Nagonasienne właściwe (Pinophyta)

 Taxopsida(klasa)

zimozielone drzewa; cis pospolity

 Pinopsida

strobile - „kwiat” męski
szyszka- „kwiat żeński”
sekwoja → sagnoia gigantum

sequoidendron giganteum (sekwojodębowiec)

Anemogamia- przenoszenie przez wiatr.