Polityka – nr 22 (2707) z dnia 2009-05-30; s. 70-72

„Do burdelu, marsz!” Joanna Ostrowska, Marcin Zaremba

Niemcy uzasadniali zak adanie domów publicznych dla o nierzy Wehrmachtu strachem przed

ł

ż ł

chorobami wenerycznymi oraz ch ci zwalczania onanii i homoseksualizmu. Stworzyli ca y biurokratyczny

ę ą

ł

system tzw. kart odwiedzin.

Jedna z najbardziej pedantycznych i wyj tkowo surowych higienicznych instrukcji dla kobiet,

ą

które pracowa y w domach publicznych dla o nierzy Wehrmachtu na terenie okupowanej Francji,

ł

ż ł

brzmia a

ł

nast puj co: „Po stosunku p ciowym trzeba przeprowadzi gruntowne mycie intymnych cz ci cia a

ę

ą

ł

ć

ęś

ł

wod z myd em. (...) Pó niej wymagana jest codzienna k piel oczyszczaj ca ca e cia o, staranna piel gnacja

ą

ł

ź

ą

ą

ł

ł

ę

w osów i cz ste nacieranie ca ego cia a wod kolo sk . Po ka dym stosunku trzeba przemy dok adnie

ł

ę

ł

ł

ą

ń ą

ż

ć

ł

pochw wod borow . Usta przep uka wod z kilkoma kroplami mocnego p ynu do p ukania ust; w tym

ę

ą

ą

ł

ć

ą

ł

ł

przypadku podstaw jest przep ukanie gard a. Wargi ka dorazowo trzeba przemy wod z myd em i wetrze

ą

ł

ł

ż

ć

ą

ł

ć

w nie wod kolo sk ”.

ę

ń ą

Od razu wida , e regulacja stosunków p ciowych niemieckich o nierzy w burdelach kontrolowanych

ć ż

ł

ż ł

przez w adz dotyka a ka dej najmniejszej czynno ci zwi zanej z intymnym zbli eniem. Bardzo podobnie

ł

ę

ł

ż

ś

ą

ż

wygl da a procedura przyj cia klienta domu publicznego. Obowi zywa jeden okre lony scenariusz,

ą

ł

ę

ą

ł

ś

do którego dostosowywa a si zarówno kobieta, jak i m czyzna.

ł

ę

ęż

Na temat burdeli dla o nierzy Wehrmachtu w Polsce pisa ju Tomasz Szarota w swojej ksi ce

ż ł

ł

ż

ąż

„Okupowanej Warszawy dzie powszedni”. „Kobiety, które utrzymuj z Niemcami stosunki towarzyskie,

ń

ą

zawiadamia si , e s jeszcze miejsca wolne w domach publicznych” – tak brzmia tekst wydrukowany na tzw.

ę ż

ą

ł

motylkach rozklejanych w grudniu 1939 roku na terenie stolicy przez organizacj konspiracyjn PLAN. Na tym

ę

ą

przyk adzie wida , i jakikolwiek kontakt seksualny z wrogiem by uznawany za kolaboracj i zdrad

ł

ć

ż

ł

ę

ę

narodow (Tomasz Szarota nazwa to kolaboracj horyzontaln ), co potwierdza kodeks moralno ci

ą

ł

ą

ą

ś

obywatelskiej z 1941 roku oraz Sprawozdanie Delegatury Rz du z podró y do Cz stochowy z 1943 roku:

ą

ż

ę

„Obecnie jest nowy przeor (paulinów), gdy poprzedniego aresztowano w grudniu za nast puj c rzecz. Przeor

ż

ę

ą ą

ów, maj c mo no

obserwowa skutki okupacji od strony obyczajowej, b d c widocznie patriot

ą

ż

ść

ć

ę ą

ą

i zdecydowanym cz owiekiem, wyst pi z odezw do kobiet polskich od w asnego imienia i kaza j

ł

ą ł

ą

ł

ł ą

rozplakatowa na murach klasztoru. W odezwie tej zwraca si do Polek, nawo uj c je do zachowania nale nej

ć

ę

ł ą

ż

postawy moralnej i narodowej. Za t odezw zosta aresztowany i wywieziony”.

ę

ę

ł

Dla robotników i dla lotników

Maisons de tolerance, inaczej maisons closes powsta y we Francji ju na pocz tku XIX w. By y to tzw.

ł

ż

ą

ł

legalne domy publiczne, nad którymi kontrol sprawowa y lokalne w adze. Po bardzo szybkiej niemieckiej

ę

ł

ł

inwazji na Francj w czerwcu 1940 roku nazi ci podzielili pa stwo francuskie na dwie cz ci, we wspó pracy

ę

ś

ń

ęś

ł

z nowym premierem Philipe’em Petainem. Cz

pó nocna wraz z Pary em dosta a si pod niemieck

ęść

ł

ż

ł

ę

ą

okupacj , natomiast w cz ci po udniowej powsta o kolaboruj ce z naje d c Pa stwo Francuskie, tzw. Vichy.

ę

ęś

ł

ł

ą

ź ź ą

ń

Niemcy rozpocz li tworzenie skomplikowanej sieci domów publicznych dla swoich o nierzy ju

ę

ż ł

ż

w lipcu 1940 roku na mocy rozkazu wydanego przez OKH (Oberkommando des Heeres), dotycz cego nadzoru

ą

prostytucji na nowo zaj tych terenach. Tego typu dzia ania by y spowodowane specyficzn sytuacj okupacyjn

ę

ł

ł

ą

ą

ą

1

i mia y si koncentrowa nie tylko na kontroli ycia seksualnego o nierzy, lecz przede wszystkim na

ł

ę

ć

ż

ż ł

niedopuszczeniu do kontaktu Niemców z lokaln ludno ci bez wp ywu w adzy.

ą

ś ą

ł

ł

Okupant bardzo szybko rozpocz konfiskat ju istniej cych burdeli, jednocze nie tworz c nowe

ął

ę

ż

ą

ś

ą

placówki zgodnie ze ci le okre lonym regulaminem. Bardzo cz sto zamykano tak e domy schadzek dla

ś ś

ś

ę

ż

Francuzów i przemianowywano je na burdele o nierskie.Nazi ci w ogromnym stopniu przyczynili si do

ż ł

ś

ę

rozszerzenia sieci domów publicznych na terenie pó nocnej Francji.

ł

Liczba tych miejsc by a tak naprawd zale na od liczby o nierzy stacjonuj cych na danych terenach.

ł

ę

ż

ż ł

ą

(Przymiotnik sonder – specjalny, odnosi si równie do tzw. puffów w obozach koncentracyjnych, nazywanych

ł ę

ż

Sonderbau; burdele zak adane przez Niemców mia y bardzo cz sto tak eufemistyczn nazw ). Wehrmacht

ł

ł

ę

ą

ą

ę

mia nieograniczon w adz nad otwieraniem i zamykaniem domów publicznych, dlatego ich ca kowita liczba

ł

ą

ł

ę

ł

jest bardzo trudna do ustalenia. Inse Meinen, autorka ksi ki „Wehrmacht und Prostitution in besetzten

ąż

Frankreich”, twierdzi, i w pó nocnej cz ci Francji, w okresie od 1940 do 1942 roku, istnia o oko o stu burdeli.

ż

ł

ęś

ł

ł

System rozszerzy si jeszcze bardziej po 1942 roku poprzez okupacj Pa stwa Vichy.

ł ę

ę

ń

We Francji charakterystyczny by podzia na ró ne rodzaje domów publicznych w zale no ci od

ł

ł

ż

ż

ś

klienta. Istnia y burdele dla o nierzy Wehrmachtu, oficerów, podoficerów, cz onków SS i innych jednostek,

ł

ż ł

ł

takich jak np. Luftwaffe. Dodatkowo ogromn rol od pewnego momentu spe nia a kategoria narodowo ciowa.

ą

ę

ł

ł

ś

W ko cu zacz to tworzy domy publiczne dla francuskiej ludno ci cywilnej kolaboruj cej z wrogiem,

ń

ę

ć

ś

ą

robotników przymusowych czy cz onków Wehrmachtu innej narodowo ci.

ł

ś

Niemcy tworzyli burdele dla swoich o nierzy, aby kontrolowa ich ycie seksualne, przez co

ż ł

ć

ż

uzale niali ich ca kowicie od dowództwa. Dodatkowo obawiano si , e niekontrolowane kontakty z kobietami

ż

ł

ę ż

obcej narodowo ci wp yn na obni enie morale okupantów i co najgorsze doprowadz do rozprzestrzenienia

ś

ł

ą

ż

ą

si chorób wenerycznych. Strach przed epidemi jest doskonale widoczny tak e w zacytowanej na pocz tku

ę

ą

ż

ą

instrukcji. W takiej sytuacji prostytucja uliczna by a zakazana i t piona. Jedyn dost pn form nierz du by y

ł

ę

ą

ę

ą

ą

ą

ł

kontrolowane przez okupantów wizyty w domach publicznych. Maisons de tolerance stanowi y wi c co

ł

ę

ś

w rodzaju struktury zarz dzanej przez w adze okupacyjne, przy pomocy w adz lokalnych i cz sto samych

ą

ł

ł

ę

w a cicieli nieruchomo ci, czy tzw. burdelmam. Podstaw polityki nazistów by o jednak zachowanie dyskrecji.

ł ś

ś

ą

ł

Z tej przyczyny fasady domów publicznych nie rzuca y si w oczy, okna by y zamkni te, a kolejki o nierzy

ł

ę

ł

ę

ż ł

przed drzwiami przybytku rozkoszy nale a y do rzadko ci.

ż ł

ś

Genera von Brauchitsch zaleca

ł

Dla m czyzny- o nierza odwiedziny w domu publicznym stanowi y co w rodzaju sta ego punktu

ęż

ż ł

ł

ś

ł

w tygodniowym planie. Dowódcy uwa ali, e wizyty w takich domach s konieczne. G ówny dowódca wojsk

ż

ż

ą

ł

l dowych gen. von Brauchitsch we wrze niu 1941 roku wr cz zaleci , aby m odsi o nierze oraz podw adni

ą

ś

ę

ł

ł

ż ł

ł

starszych towarzyszy zostali przymuszeni do wizyty w burdelu w celu zapobie enia „z ym i niepo danym

ż

ł

żą

ekscesom”. W trakcie wizyt prowadzono statystyki odwiedzin, na podstawie tzw. kart odwiedzin,

które m czyzna ka dorazowo otrzymywa od prostytutki. Taki dokument o nierz mia obowi zek

ęż

ż

ł

ż ł

ł

ą

przechowywa przez dwa miesi ce, znajdowa y si na nim dane prostytutki oraz numer pokoju, w którym

ć

ą

ł

ę

dosz o do schadzki. Dzi ki kartom w razie jakiejkolwiek epidemii bardzo szybko mo na by o zlokalizowa

ł

ę

ż

ł

ć

ród o choroby.

ź

ł

Wa n kwesti by a tak e kampania upowszechniania prezerwatyw. Stosunek seksualny bez

ż ą

ą

ł

ż

zabezpieczenia by surowo zakazany. Dowództwo Wehrmachtu, podobnie jak s u ba sanitarna, przestrzega o

ł

ł ż

ł

2

zasady umieszczania w domach publicznych plakatów i ulotek przypominaj cych o zabezpieczeniu.

ą

W rzeczywisto ci to na kobiety i w a cicieli domów publicznych spada ci ar przestrzegania tego prawa.

ś

ł ś

ł

ęż

Prostytutka zawsze by a podejrzewana o przenoszenie chorób, co automatycznie wi za o si z oskar eniem

ł

ą

ł

ę

ż

o os abianie wojska niemieckiego i grozi o kar mierci. Niemcy od samego pocz tku traktowali prostytutki

ł

ł

ą ś

ą

jako „spo eczne m ty”. Jak g osi cytat z wypowiedzi g ównodowodz cego 15 Armii z lipca 1941 roku:

ł

ę

ł

ł

ą

„nasi ludzie powinni wiedzie , e tylko m ty/szumowiny kobiecej cz ci spo ecze stwa zaj tych obszarów

ć ż

ę

ęś

ł

ń

ę

obcuj /sypiaj z nimi. Dlatego nie ma adnej ró nicy, czy to odbywa si za pieni dze, czy bez. Niemiecki

ą

ą

ż

ż

ę

ą

o nierz musi pami ta o swojej narodowej godno ci, utrzymuj c relacje/stosunki z tak ha astr /gawiedzi ”.

ż ł

ę ć

ś

ą

ą

ł

ą

ą

W takiej sytuacji bardzo cz sto dochodzi o do aktów przemocy. Bardzo krótko i tre ciwie opisuje to

ę

ł

ś

ponownie g ównodowodz cy 15 Armii: „Dziwki s nierzadko zmuszane pod gro b do tolerowania stosunków

ł

ą

ą

ź ą

p ciowych bez zabezpieczenia. To jest niedorzeczne i karalne! U ywanie kondomów jest wliczone w

ł

ż

cen wizyty

ę

w burdelu”.

Oczywi cie wszystkie te dok adne ustalenia i regulacje najcz ciej pozostawa y tylko na papierze.

ś

ł

ęś

ł

Zreszt sytuacja wygl da a bardzo podobnie na terenie innych okupowanych pa stw, w szczególno ci w

ą

ą

ł

ń

ś

Polsce,

na obszarze Generalnego Gubernatorstwa.
Cztery kategorie

Na terenach Polski, podobnie jak we Francji, prostytucja by a regulowana przez policj kryminaln na

ł

ę

ą

mocy rozkazu Reinharda Heydricha z 9 wrze nia 1939 roku Robert Sommer w tek cie „Burdel dla wi niów

ś

ś

ęź

w kompleksie obozowym Auschwitz-Birkenau” twierdzi, i wraz z tym rozkazem zmieni y si wszystkie

ż

ł

ę

dotychczasowe niemieckie ustalenia dotycz ce tego zjawiska. Oczywi cie, rozkaz Heydricha by dostosowany

ą

ś

ł

do nowych warunków na podbitych terenach i obowi zywa pó niej tak e we Francji. Na jego mocy

ą

ł

ź

ż

przeprowadzono konfiskat domów publicznych, jednocze nie tworz c du

liczb nowych. Policyjne

ę

ś

ą

żą

ę

regulowanie prostytucji by o zwi zane z elementem przymusu, prze ladowania, dlatego samo zjawisko jest

ł

ą

ś

nazywane prostytucj przymusow . Nawet kobieta pracuj ca przed wojn jako prostytutka, zgodnie z prawem

ą

ą

ą

ą

niemieckim panuj cym w GG, by a w pewien sposób ubezw asnowolniona. Nowym sutenerem stawa a si

ą

ł

ł

ł

ę

w adza, przeciwko której nie mo na by o si buntowa . W wielu przypadkach kobiety by y rekrutowane do

ł

ż

ł

ę

ć

ł

domów publicznych dla o nierzy Wehrmachtu równie w obozach koncentracyjnych, np. w obozie kobiecym

ż ł

ż

Ravensbrück.

Rozkaz Heydricha wprowadza ca kowity zakaz tzw. skrytej, ulicznej prostytucji, która by aby

ł

ł

ł

niekontrolowana przez w adze. A tak e, wbrew wcze niejszemu ustawodawstwu niemieckiemu, zezwala na

ł

ż

ś

ł

koszarowanie prostytutek, wr cz zach caj c do umieszczania ich w jednym miejscu pod cis ym nadzorem.

ę

ę

ą

ś

ł

Od wrze nia 1939 roku policja kryminalna i obyczajowa zajmowa a si tworzeniem ewidencji

ś

ł

ę

prostytutek w polskich miastach. Jednocze nie poszukiwano domów, hoteli, prywatnych willi b d innych

ś

ą ź

lokali, które mog yby zosta przekszta cone w domy publiczne dla o nierzy Wehrmachtu. Pod koniec 1940

ł

ć

ł

ż ł

roku Niemcy ustalili, e na terenie Warszawy yje oko o dwóch i pó tysi ca kobiet podejrzanych o nierz d

ż

ż

ł

ł

ą

ą

b d prostytuuj cych si . Ta ewidencja zosta a sporz dzona na podstawie systemu kart i legitymacji,

ą ź

ą

ę

ł

ą

które nadawano kobietom podczas ulicznych apanek. Wyodr bniono cztery kategorie: bia e karty,

ł

ę

ł

które przypisywano kobietom podejrzewanym o nierz d; b kitne karty – z apanym w podejrzanych miejscach,

ą

łę

ł

którym do ko ca nie mo na udowodni prostytucji; czerwone karty – legalnych prostytutek oraz karty ó te

ń

ż

ć

ż ł

przeznaczone dla kobiet chorych na ki pierwszego i drugiego stopnia. Tego typu ewidencja umo liwia a

łę

ż

ł

3

w adzom kontrol rozprzestrzeniania si chorób wenerycznych oraz nadzór nad kobietami, które prócz

ł

ę

ę

cotygodniowych (cz sto dwa razy w tygodniu) bada lekarskich, musia y meldowa zmian miejsca

ę

ń

ł

ć

ę

zamieszkania, podró czy urlop. Dodatkowo ka da karta by a czym w rodzaju dowodu osobistego, posiada a

ż

ż

ł

ś

ł

zdj cie, podstawowe dane kobiety oraz np. histori jej leczenia.

ę

ę

Mazur, Saski, Paradis...

Na terenie Polski, podobnie jak we Francji, powsta y domy publiczne ustanowione przez okupanta.

ł

Przede wszystkim istnia y burdele dla o nierzy Wehrmachtu. W samej stolicy we wrze niu 1942 roku by o

ł

ż ł

ś

ł

pi takich domów. Dwa najbardziej znane to dawne hotele przy ul. Koziej 1 i 3: Mazur i Saski. W ka dym z

ęć

ż

nich

znajdowa o si ponad dwadzie cia pokoi i restauracja. Zgodnie z dyrektywami dowództwa w ka dym pokoju

ł

ę

ś

ż

mia a by bie ca woda i ogrzewanie. Na samym pocz tku wojny w hotelu Mazur pracowa o 29

ł

ć

żą

ą

ł

obywatelek

by ego pa stwa polskiego. Liczby te zmienia y si , podobnie jak liczba domów publicznych, która by a zale na

ł

ń

ł

ę

ł

ż

od cz stotliwo ci odwiedzin klientów.

ę

ś

W czerwcu 1942 roku Heinrich Himmler zdecydowa o utworzeniu domów publicznych dla

ł

oficerów SS na terenach Polski. Decyzj swoj motywowa nast puj co: „[w burdelu] jest mo liwe zdrowe

ę

ą

ł

ę

ą

ż

spotkanie z dziewczyn , bez niebezpiecze stwa sp odzenia dziecka, zara enia si chorob czy nawi zania

ą

ń

ł

ż

ę

ą

ą

jakichkolwiek kontaktów z ludno ci polsk ”. Oczywi cie Himmler mia w tym przypadku na my li kontakty

ś ą

ą

ś

ł

ś

towarzyskie poza kontrol w adz. Plany powstania tego typu placówek dla oficerów SS si gaj pocz tku 1941

ą

ł

ę

ą

ą

roku, wtedy to przewidywano powstanie trzech burdeli SS na terenie Warszawy: na ul. Foskal 3/5, w hotelu

Grand przy Chmielnej i w Cafe Paradis przy Nowym wiecie. W 1942 roku potwierdzone zosta o istnieje tylko

Ś

ł

jednego tylko jednego burdelu oficerskiego przy ul. Nowogrodzkiej 15. W Polsce i w Rosji w domach

publicznych panowa zakaz spo ywania i sprzeda y alkoholu, w przeciwie stwie do Francji, gdzie trunki

ł

ż

ż

ń

wysokoprocentowe mia y zach ca m czyzn do odwiedzania domów schadzek.

ł

ę ć

ęż

Niemcy uzasadniali zak adanie domów publicznych dla o nierzy strachem przed chorobami

ł

ż ł

wenerycznymi, dodatkowo wspominano o przeciwdzia aniu onanii lub homoseksualizmowi. Jednak sama

ł

struktura i funkcjonowanie o nierskich domów publicznych stanowi dowód na to, i zgodnie

ż ł

ż

z narodowosocjalistyczn ideologi , w adnym momencie nie by o miejsca na dobrowolno i w asny wybór.

ą

ą

ż

ł

ść

ł

4