CHOROBY 

CHROMOSOMOWE 

CZŁOWIEKA II

WSKAZANIA DO BADANIA 

KARIOTYPU:



kliniczne podejrzenie określonej aberracji 

chromosomów (np.zespół Downa).



fenotyp dziecka określający bliżej nieokreśloną 

aberrację chromosomową (np.dysmorfia twarzy, 

dysplastyczne dłonie i/lub małżowiny uszne, 

mnogie wady rozwojowe, opóźnienie rozwoju 

psycho­motorycznego lub upośledzenie umysłowe). 



upośledzenie umysłowe. 



fenotyp charakterystyczny dla zespołu 

mikrodelecji (np. retinoblastoma, guz Wilmsa 

zespół Wolfa­Hirschhorna, zespół Pradera­Williego 

itp.) 



Niepowodzenia rozrodu: brak ciąży, poronienia 

samoistne, porody martwe, zgony dzieci z wadami 

(badanie kariotypu dotyczy obojga małżonków). 



Znaczny niedobór wzrostu u fenotypowych kobiet 

(możliwość występowania zespołu Turnera). 



Rodzice (i ew. inni członkowie rodziny) dzieci z 

wykrytymi aberracjami struktury chromosomów (w 

celu wykrycia ew. nosicielstwa translokacji 

zrównoważonej wśród zdrowych członków 

rodziny). 



Zespoły z łamliwością chromosomów (np. zespół 

Wernera).



Zaburzenia determinacji i różnicowania płci 

(badanie kariotypu pozwala określić płeć 

chromosomową i rozpoznać ewentualne aberracje 

chromosomów płciowych). 

 UWAGA !

Generalnie nie ma wskazań do badania kariotypu w 

przypadku chorób uwarunkowanych jednogenowo. 

Wyjątek zespoły z łamliwością chromosomów 

t.j.zespół Wernera,zespół Blooma, które choć 

wykazują etiologię jednogenową, to obserwuje się w 

ich przebiegu łamliwość chromosomów. W 

niektórych przypadkach, przy podejrzeniu, że zespół 

wad jest uwarunkowany jednogenowo, badanie 

kariotypu przeprowadza się jako element 

rozpoznania różnicowego.

Chromatyna płciowa:

Odnosi się ona do odpowiednio wybarwionych 

struktur chromatyny widocznych w jądrze 

interfazowym, odpowiadającym chromosomom
 X i Y.
Można ją wykryć niemal we wszystkich 

komórkach.

Chromatyna X :

Inaczej ciałko Barra,znajduje się w komórkach niemal 

wszystkich tkanek.
­U człowieka bada się w rozmazach nabłonka jamy 

ustnej lub w komórkach płynu owodniowego.
­W granulocytach obojętnochłonnych po odpowiednim 

wybarwieniu , chromatyna uwidacznia się poza odręb 

jądra,ale pozostających z nim włączności grudek 

chromatyny 

tzw.pałeczek Dobosza.

­Część chromatyny jądrowej uległa inaktywacji w 

pierwszych dniach rozwoju zygoty. Ma to na celu 

wyrównanie informacji genetycznej zawartych w dwóch 

chromosomach X u kobiety w stosunku do jednego 

chromosomu X u mężczyzny.
­Inaktywacji nie podlega grupa genów nabłonka jamy 

ustnej kobiety(20­60% badanych jąder komórkowych)

W przypadku patologicznych zmian  stwierdza się zmiany w 

liczbie i morfologii ciałek Barra (np. w zespole Turnera w 

którym stwierdzono izochromosom ramion długich chromosomu 

X,chromatyna płciowa X jest większa i zawiera więcej DNA,niż 

chromatyna utworzona przez prawidłowy chromosom).
Badanie chromatyny X  jest :
­najprostszą,pośrednią formą wykrywania aberracji 

liczbowych chromosomu płciowego X, wykorzystywana 

jest także w genetce klinicznej do określenia płci oraz 

zaburzeń rozwoju cielesno­płciowego ­teraz zastąpiona 

przez inne metody (analiza kariotypu i technik hybrydyzacji in 

situ FISH)
­wykorzystuję się ją też w medycynie sądowej (trudność 

wykonania pełnej analizy chromosomalnej).
­jako pomoc w badaniach przesiewiowych wykrywania 

chromosomu X w komórkach interfazowych tkanek 

prawidłowych i nowotworowych(niski odsetek ciałek 

Barra ma znaczenie prognostyczne i świadczy o 

złośliwości guza)



nieczynne chromosomy X charakteryzują się 

opóźnioną replikacją DNA,która zachodzi w 

późnej fazie S.



na podstawie kryterium cytologicznego 

stwierdzamy inaktywację chromosomu X 

­zaobserwoanie w stadium metafazy innego wzoru 

prążków tzw.prążków replikacyjnych w 

zinaktywowanym chromosomie i jego aktywnym 

homologu.



na podstawie kryterium molekularnego­różnice w 

metylacji genów na chromosomie X(metoda 

PCR,fluorescencji hybrydyzacji in situ)

Chromatyna Y:

Pojawia się ona w interfazowym jądrze komórkowym 

wybarwionym barwnikami fluorescencyjnymi .
­stanowi ją dystalna,heterochromatynowa część 

długich ramion chromosomu Y q12
­stwierdza się go u 30­50 % badanych komórek 

męskich
­badanie chromatyny Y jest jedną z metod służacych 

do określania płci i diagnostyki aberracji liczbowych 

chromosomów płciowych
­w jądrach granulocytów obojętnochłonnych tworzy 

się pałeczka dobosza Y, którą odróżnia się  od 

pałeczki dobosza X ­

zdolnością do fluorescencji.

GENETYCZNA DETERMINACJA            

        PŁCI :

             Zależna jest od genów zlokalizowanych na 

chromosomach X i Y oraz chromosomach 

somatycznych. 
             Geny te odpowiedzialne są za syntezę 

białek struktualnych i regulatorowych niezbędnych 

do prawidłowego różnicowania się pierwotnej 

gonady w 

kierunku jądra lub jajnika oraz 

rozwoju wewętrznych i zewnętrznych narządów 

płciowych.

GENY BIORĄCE UDZIAŁ W 

RÓZNICOWANIU GONAD:

W rozwój układu płciowego jest zaangażowane około 150 genów !



PAR – regiony peseudoautosomalne to niewielkie 

rejony wykazujące homologię sekwencji DNA w 

odrębie krótkich ramion chromosomów X i Y.



U mężczyzn podczas mejozy w procesie 

spermatogenezy dochodzi do koniungacji obu 

chromosomów za pomocą regionów PAR i tworzy 

się struktura zwana pęcherzykiem płciowym 

następnie zachodzi rekombinacja crossing­over 

między regionami PAR.



                                               PRAWIDŁOWY 



                                           ROZWÓJ GONADY:



                                       1) żeńskiej 46 XX



                                       2) męskiej 46 XY

                           

Gen SRY



Znajduje się w regionie p11.3



Nie zawiera intronów i koduje białko SRY o 

wielkości 204 aminokwasów i masie 23,9 kD.



Należy do czynników transkrypcyjnych (HMG­

box) i wykorzystuje pokrewieństwo z kilkoma 

czynnikami transkrypcyjnymi np.LEF­1.



W części środkowej jest łańcuch 80 aminokwasów 

homologiczny z odpowiedzialnym za wiązanie 

DNA motywem aminokwasów występujących w 

grupie białek transkrypcyjnych HMG.

Rola genu SRY w różnicowaniu pierwotnej 

gonady:



na drodze ekspresji szeregu genów są syntezowane 

produkty w odpowiednim stężeniu i sekwencji 

czasowej na szlaku różnicowania komórkowego.



miejscem transkrypcji genu SRY są komórki 

Sertolego.



rola produktu białkowego genu SRY sprowadza się 

do funkcji regulacyjnych wobec genów biorących 

udział w różnicowaniu i rozwoju wewnętrznych 

narządów płciowych męskich.



białko SRY może być aktywatorem transkrypcji 

genu kodującego wytwarzanie czynnika AMH.



białko SRY jest negatywnym regulatorem 

transkrypcji genu aromatazy P450.

Rozwój układu płciowego:

1)

Powstają zawiązki niezróżnicowanych gonad i 

zewnętrznych narządów płciowych, które się 

między sobą nie różnią morfologicznie.

2)

Następuje proces różnicowania morfologicznego 

przebiega odzielnie u płci męskiej i żeńskiej.  

Proces różnicowania odbywa się w 9 tyg. życia 

płodowego !      

Aberracje liczbowe autosomów:



Zespół Downa



Zespół Pataua



Zespół Edwardsa



Trisomia chromosomu 8

                   

Zespół Downa 



Częstość urodzeń 1:700



Przyczyną dodatkowy chromosom pary 21



Do wystąpienia tej choroby przyczyną może być każda 

z trzech wymienionych aberracji chromosomowych:

1)

Trisomia 21 pary 47,XX,+21 lub 47,XY,+21 

2)

Translokacja niezrównoważona 46,XX,der(21;21)

(q10;q10),+21

3)

Kariotyp mozaikowy 46,XX/47,XX,+21

PRAWDOPODOBIEŃSTWO URODZENIA DZIECKA Z 

ZESPOŁEM DOWNA WZRASTA Z WIEKIEM 

MATKI!!!

CECHY FENOTYPOWE ZESPOŁU 

DOWNA:



skośne ustawienie szpar powiek



bruzda poprzeczna na dłoni tzw.bruzda małpia



nisko usadzone i zniekształcone małżowiny uszne



obniżone napięcie mięśniowe



opuszczone kąciki ust



szeroka przestrzeń między I a II palcem stopy



duży pobrużdżony, wystający język



krótkie szerokie dłonie



zmarszczka nakątna



krótkogłowie



zapadnięty grzbiet nosa



upośledzenie umysłowe



niski wzrost ok.150 cm



przedwczesne starzenie się



 większa zapadalność na chorobę Alzheimera i 

ostrą białaczkę szpikową



padaczka ,zaćma, niedoczynność

    tarczycy



mężczyźni bezpłodni



średnia długość życia 35­40 lat

Zespół Pataua



Częstość występowania 1:8000­10000



Przyczyną dodatkowy chromosom 

  13 pary



u 20 % stwierdzono translokację 

niezrównoważoną w odrębie chromosomu 13



kariotypy mozaikowe z linia disomiczną 

chromosomu 13 i trisomiczną 46,XX/47,XX,+13



duży odsetek ciąż których zarodek posiada 

trisomię 13 ulega poronieniu



u noworodka z zespołem Pataua występują wady 

rozwojowe i cechy dysmorficzne

CECHY DYSMORFICZNE DLA 

ZESPOŁU PATAUA :



mikrocefalia



ubytki skóry na głowie



wystające czoło



rozszczep wargi i podniebienia



wady gałek ocznych (częściowy ubytek siatkówki 

i tęczówki oka)



hipoteloryzm



anomalie palców (polidaktylia i syndaktylia)



nisko osadzone uszy

Wady wrodzone narządów 

wewnętrznych:



NEREK­nerki torbielowate i wodonercze



SERCE­ubytki w przegrodzie serca



MACICY­macica dwurożna



anomalie w budowie anatomicznej mózgu 

(złączenie płatów czołowych mózgowia,brak 

opuszek węchowych,niedorozwój mózgu)



hipotonia mięśniowa



głuchota



wodogłowie

CZĘSTOŚĆ WYSTĄPIENIA ZESPOŁU PATAUA 

ROŚNIE Z WIEKIEM MATKI, OKOŁO 70% 

UMIERA W I PÓŁROCZU ŻYCIA !

            ZESPÓŁ EDWARDSA :



częstość występowania 1:5000 urodzeń



uwarunkowany trisomia 18 chromosomu



duże znaczenie ma wiek matki w okresie poczęcia



kariotyp mozaikowy występuje w niewielkim 

stopniu



duży odsetek ciąży ulega samoistnemu 

poronieniu

Cechy dysmorficzne :



niska waga urodzeniowa



małogłowie



wystająca potylica



mała bródka



nisko osadzone i zniekształcone małżowiny uszne



hiperteloryzm



zmarszczka nakątna



krótka szyja z widocznym fałdem skórnym



zaciśnięte w pięści dłonie i nakładanie się na siebie 

palców ręki



stopa cepowata z charakterystycznymi zrostami 

palców,wystającą kością piętową,krótkim paluchem



niedorozwój płytki paznokciowej

Wady wrodzone płodu :



SERCA­ubytki w przegrodzie



NEREK­nerka podkowiasta



PRZEWODU POKARMOWEGO



zaburzenia rozwoju psychoruchowego



niezstąpienie jąder u chłopców i niedorozwój 

narządów płciowych zewnętrznych u dziewcząt

   TYLKO 10 % PRZEŻYWA 1 ROK ŻYCIA !

Trisomia 8 chromosomu :



47,XX,+8 lub 47,XY,+8



przypadki z kariotypem mozaikowatym 

46,XX/47,XX,+8 lub 46,XY/47,XY,+8



cecha charakterystyczna to bruzda w odrębie 

skóry dłoni i stóp



upośledzenie umysłowe niewielkiego stopnia

                       

Poliploidia



u człowieka rzadko­ dotyczą spontanicznie poronionych 

płodów i martwych urodzeń



występowanie triploidii lub tetraploidii stwierdza się u około 

15% wszystkich spontanicznie poronionych płodów(triploidia 

20 %, tetraploidia 6 % samoistnie poronionych zarodków).



mają one zwielokrotniony cały zestaw chromosównp.3n, 4n



wyróżniamy autopoliploidie  oraz allopoliploidie (nie 

występują u człowieka)



triploidia są wynikiem nieprawidłowego podziału 

mejotycznego gamet lub zapłodnienia komórki jajowej przez 

dwa plemniki –dispermia



tetraploidia gdy brak jest pierwszego podziału zygoty lub 

zapłodnione przez 3 plemniki(polispermia –brak dowodów)

KOMÓRKI TETRAPLOIDALNE SĄ SPOTYKANE 

W REGENERUJĄCEJ SIĘ WĄTROBIE  A 

POLIPLODIA W MEGAKARIOCYTACH (JĄDRA 

SĄ POLIPLOIDALNE I LICZBA CHROMOSOMÓW 

RÓWNA SIĘ 8 LUB 16­KROTNEJ LICZBIE 

HAPLOIDALNEJ

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ 

PAULINA RABIEJ, GR.45, LEKARSKI III