CHOROBY
CHROMOSOMOWE
CZŁOWIEKA I

Szymon Stec, gr. 47

Miejsca łamliwe chromosomów

•

Miejsca kruche chromosomów to obszary o zwiększonej

częstości pęknięć lub złamań w obrębie chromatyd, które

mogą występować samoistnie i/lub powstawać w

określonych warunkach hodowlanych, pod wpływem
substancji chemicznych.

•

Miejsca kruche podlegają dziedziczeniu mendlowskiemu i mają
charakterystyczne lokalizacje chromosomowe.

Są

konserwatywne ewolucyjnie.

Ze względu na częstość

występowania w populacji i wrażliwość na związki chemiczne

dzieli się je na:

•

1

. rzadko występujące miejsca kruche:

•

a

. wrażliwe na działanie folianów

•

b

. niewrażliwe na działanie folianów

•

2

. często występujące miejsca kruche:

•

a. indukowane przez

afidokolinę,

•

b. indukowane przez

bromodezoksyurydynę (BrdU)

•

c. indukowane przez 5-

azacytydynę.

Miejsca łamliwe chromosomów

•

Rzadko występujące miejsca kruche obserwowane są w
mniej niż 5% populacji.

•

Często występujące miejsca kruche uznawane są za
swoistą, niepatogenną cechę chromosomów i uważa się,
że mogą być obecne u wszystkich członków populacji,
przy czym poziom ich ekspresji jest różny u
poszczególnych osób. U niektórych osób miejsce kruche
może być widoczne w preparacie cytogenetycznym nawet
w 30% komórek

Miejsca łamliwe chromosomów

•

Do dokładnej lokalizacji miejsc kruchych stosowany jest
zapis według ISCN (ang. International System for Human
Cytogenetic Nomenclature)

z użyciem skrótu „fra” (ang.

fragile

– kruchy) oraz określeniem chromosomu i miejsca

złamania: regionu, prążka i podprążka w tym
chromosomie, np. fra(X)(q27.3) lub fra(16)(q22.1)

•

Z wyjątkiem miejsc spontanicznie ulegających ekspresji,
do których należą FRA16B i FRA17A, specyficzna
ekspresja wszystkich opisanych do tej pory miejsc
kruchych następuje wskutek indukcji podczas hodowli
tkankowej.

Miejsca łamliwe chromosomów

•

W badaniach in vitro wykazano, że pojawiające się po indukcji

miejsca kruche częściej niż inne obszary chromosomów mogą

być zaangażowane w delecje i translokacje, wymianę
chromatyd siostrzanych (SCE

– Sister Chromatid Exchange),

amplifikacje genów oraz integrację plazmidów.

•

Charakterystyka

molekularna miejsc kruchych umożliwiła

badania patogenności tych miejsc in vivo i określenie ich
znaczenia dla powstawania aberracji chromosomowych,
istotnych dla rozwoju wad wrodzonych lub zmian
nowotworowych.

Wykazano, że wiele miejsc kruchych

zlokalizowanych jest w punktach złamań, zaangażowanych
w te aberracje

. Opisano także zależność pomiędzy

obecnością często występujących miejsc kruchych i miejscami

złamań charakterystycznymi dla nowotworów oraz rzadko

występujących miejsc kruchych i niepełnosprawnością

intelektualną.

Struktura molekularna miejsc kruchych

•

Rzadkie miejsca kruche:

Molekularne

podłoże powstawania rzadko występujących miejsc

kruchych jest

ściśle związane z ich sekwencją nukleotydową. W

przypadku miejsc

wrażliwych na foliany są to powtarzające się

sekwencje

trójnukleotydowe CGG a w przypadku miejsc

niewrażliwych na foliany - powtórzenia minisatelitarne -
motywy powtarzalne bogate w pary AT (VNTR - variable number
of tandem repeats).
Oba typy sekwencji

charakteryzują się zdolnością do tworzenia

specyficznych

drugorzędowych struktur, takich jak struktura

„spinki do włosów” czy struktura tetrahelikalna. Cechuje je
wysoka

elastyczność, która wpływa na dynamikę replikacji i

oddziaływania z białkami histonowymi, a co za tym idzie na

dekondensację materiału genetycznego, która może być
widoczna w preparacie cytogenetycznym jako miejsce kruche.

•

Częste miejsca kruche:

Często występujące miejsca kruche zbudowane są z sekwencji
bogatych w AT, ale w

przeciwieństwie do miejsc rzadko

występujących, nie zawierają motywów powtarzalnych i nie

wykazują tendencji do ekspansji. Ze względu na układ par AT w
postaci wysp

zwiększających elastyczność sekwencji, ich DNA

może

także

formować

charakterystyczne

struktury

drugorzędowe, co prawdopodobnie zaburza proces replikacji
oraz

wysokorzędową organizację chromatyny.

Konsekwencje kliniczne występowania
miejsc kruchych:

•

Zespół łamliwego chromosomu X:

•

Powtórzenia CGG w obszarze FRAXA zlokalizowane są w regionie 5’UTR
genu FMR1 (fragile X mental retardation 1).

•

U

zdrowych ludzi liczba powtórzeń trójnukleotydowych w tym miejscu waha się

od 6 do 54. Triplety CGG przerywne

są często tripletami AGG, których liczba

ma istotny wpływ na stabilność tego obszaru. Występowanie od 55 do 200

powtórzeń CGG określa się jako premutację. Występowanie powyżej 200

powtórzeń, czyli pełna mutacja, warunkuje hipermetylację promotora FMR1 i
zahamowanie ekspresji tego genu,

czyli brak produktu białkowego - FMRP

(fragile X mental retardation 1 protein).

•

FMRP

jest białkiem wiążącym RNA (RNA-binding protein), wchodzącym w

interakcje z licznymi cząsteczkami mRNA oraz różnymi białkami, z którymi

tworzy kompleksy oddziałujące z polirybosomami. FMRP ulega wysokiej

ekspresji w neuronach, gdzie uczestniczy w syntezie białek oraz w
gonadach.

•

Wykazano, że FMR2 ulega silnej ekspresji w mózgu a jego produkt białkowy

może działać jako aktywator transkrypcji. Obecność więcej niż 200 powtórzeń
CGG powoduje

hipermetylację promotora FMR2 i wyciszenie genu.

Konsekwencje kliniczne występowania
miejsc kruchych

•

Choroba jest dziedziczona w sposób recesywny w sprzężeniu z
chromosomem X. Ekspansja premutacji

do pełnej mutacji odbywa się w mejozie,

wyłącznie w żeńskich komórkach rozrodczych. Niepełnosprawność

intelektualną obserwuje się głównie u mężczyzn oraz u niewielkiej liczby kobiet –

nosicielek pełnej mutacji. W pełnoobjawowym zespole, klinicznie najczęściej

stwierdzana jest niepełnosprawność intelektualna w stopniu umiarkowanym lub

głębokim), zachowania o typie autystycznym, nadaktywność psychoruchowa,

zaburzenia uwagi, opóźnienie i zaburzenie rozwoju mowy oraz cechy
dysmorficzne w postaci

wydłużonej twarzy, dużych uszu i powiększenia jąder

u

mężczyzn. U mężczyzn, u których stwierdza się premutację, obserwuje się

niecharakterystyczne objawy w postaci zespołów lękowych, a w późniejszym

okresie życia, u prawie 30% nosicieli, objawy ataksji pochodzenia móżdżkowego.

Aberracje chromatydowe

•

Jeśli

założymy,

że

wszystkie

zmiany

w

chromosomach

są

wynikiem

"złamań"

i

ponownych

połączeń

nici

chromosomowych,

możemy wyodrębnić dwa
typy aberracji:

•

Typ chromosomowy , gdzie

zmiany dotyczą

dwóch chromatyd siostrzany
ch w dowolnym locus

•

Typ chromatydowy , gdzie

zmiany dotyczą tylko
jednej chromatydy siostrzan
ej w dowolnym locus

Mozaicyzm

•

Jest to

obecność u jednej osoby dwóch lub większej liczby linii komórkowych wywodzących

się z pojedynczej zygoty, które różnią się kariotypem (składem ilościowym bądź strukturalnym

chromosomów). Spowodowana jest błędem „postzygotycznym” i może się pojawić w każdym

okresie życia - u zarodka, płodu lub po urodzeniu.

•

Okres

, w którym mozaikowatość się pojawia, determinuje proporcje, w jakich występują te dwie linie

komórkowe (lub większa ich liczba), co ma bezpośredni wpływ na ciężkość zmian fenotypu

spowodowanych obecnością nieprawidłowej linii komórkowej.

•

Funkcjonalna mozaikowatość występuje u kobiet, a polega na inaktywacji jednego chromosomu

z pary X w każdej komórce kobiety. Proces inaktywacji zachodzi w trofoblaście w 12 dniu po

zapłodnieniu, a w zarodku po 16 dniach. Do inaktywacji dochodzi tylko w komórkach somatycznych,

ponieważ rozrodcze potrzebują do swojej aktywności dwóch chromosomów X. Jest kwestią

przypadku (losu), czy w danej komórce ulega inaktywacji chromosom ojcowski, czy matczyny, ale

ten wybór jest stały dla wszystkich potomnych komórek. Nosicielki mutacji recesywnych,

sprzężonych z chromosomem X, są zazwyczaj klinicznie prawidłowe, ponieważ tylko pewna część

komórek ma zmutowany gen na aktywnym chromosomie X. Niekiedy zdarza się, że dochodzi do

inaktywacji w większości komórek chromosomu X z prawidłowym genem; wówczas objawy choroby

obserwuje się u nosicielek zmutowanych genów sprzężonych z chromosomem X.

•

Częstym zjawiskiem jest mozaikowatość chromosomowa, powstająca w wyniku
postzygotycznego

błędu podczas mitotycznych podziałów zygoty. Można ją wykryć w kariotypie

uzyskanym sposobem rutynowym bądź potwierdzić w razie wątpliwości za pomocą kariotypu

uzyskanego z hodowli fibroblastów. Obserwuje się ją np. w zespołach Downa, Turnera - wówczas

fenotyp chorego jest zmieniony mniej niż w aneuploidii całkowitej. Często dotyczy aberracji

chromosomowych, które jeżeli wystąpią w każdej komórce organizmu, są zazwyczaj letalne.

Istnieją schorzenia wywołane mozaikowatością chromosomową możliwą do wykazania jedynie w
kariotypie

uzyskanym z hodowli fibroblastów bądź innych tkanek.

Badanie cytogenetyczne

•

Cytogenetyka człowieka jest działem zajmującym się
badaniem chromosomów człowieka. Badania
cytogenetyczne dotyczą liczby, budowy oraz aberracji w
strukturze chromosomów.

•

Badane są zwykle chromosomy metafazowe lub
prometafazowe. Jest to najbardziej skondensowana
forma chromatyny.

•

Chromosomy metafazowe składają się z dwu
siostrzanych chromatyd połączonych centromerem (cen).
Każdy prawidłowy chromosom ma jeden centromer
położony charakterystycznie dla danej grupy.

Badanie cytogenetyczne

•

Oznaczanie kariotypu

– określenie liczby i struktury

chromosomów w komórkach badanej osoby. Analizowane
są chromosomy z dzielących się mitotycznie kom.
somatycznych.

•

Rutynowo wykorzystywane są komórki: limfocyty krwi
obwodowej, rzadziej fibroblasty

skóry lub komórki innych

tkanek.

•

Prenatalnej oceny kariotypu

dokonuje się na podstawie

badania chromosomów amniocytów z płynu
owodniowego lub

komórek trofoblastu. W pewnych

określonych warunkach analizowany jest on na podstawie
komórek krwi pępowinowej.

Badanie cytogenetyczne

Postępowanie laboratoryjne jest w zasadzie niezależne od
rodzaju badanych komórek i przebiega wg schematu:

1.

N

amnażanie komórek z pobranego materiału in vitro w celu

uzyskania komórek mitotycznych. Czas hodowli zależy od
rodzaju komórek. w tkankach o dużej aktywności mitotycznej
in vivo (np. szpik kostny)

hodowla może być zastąpiona

techniką bezpośrednią uzyskiwania chromosomów lub
24h inkubacją.

2.

Nagromadzenie

komórek w stadium metafazowym poprzez

wprowadzenie analogu alkaloidu roślinnego (kolchicyny)
który zatrzymuje podziały w stadium metafazy w którym
morfologia chromosomów jest najbardziej czytelna.

Badanie cytogenetyczne

3. Zakończenie hodowli i sporządzenie preparatów
chromosomowych

. W tym celu komórki poddawane są:

•

szokowi hipotonicznemu (w celu rozproszenia chromosomów w
komórce)

•

utrwalaniu

•

nakrapianiu na szkiełko podstawowe

4. Barwienie

chromosomów z zastosowaniem jednej lub

kilku technik prążkowych.
5. Analiza

chromosomów w mikroskopie świetlnym

(1000x), wykonanie dokumentacji
fotograficznej oraz sporządzenie
kariotypu.

Badanie cytogenetyczne

•

Hodowla limfocytów:

•

wymaga czynników mitotycznych, najczęściej uzyskiwanej z fasoli
fitohemaglutininy

(PHA) która pobudza je do podziałów.

•

Makrometoda:

•

wymaga 5-10 ml krwi i hodowla limf. izolowanych przez wirowanie lub
sedymentację

•

Mikrometoda (prostsza):

•

0,3-

0,5 ml pełnej krwi

•

czas hodowli zwykle 72h

•

wady: brak możliwości bezpośredniego powtórnego badania lub
dalszych badań z tych samych komórek.
Wynika to z ograniczonych zdolności limf. T do wzrostu in vitro.

•

można jednak „unieśmiertelnić” hodowlę wirusem EBV.

Badanie cytogenetyczne

•

Hodowla fibroblastów:

•

zwykle tylko w określonych przypadkach (zwykle gdy wynik z
limfocytów nie odpowiada obrazowi klinicznemu – co może się
zdarzyć przy mozaikowatości komórkowej)

•

Fibroblasty uzyskuje się przez pobranie niewielkiego wycinka
skóry, który poddawany jest działaniu trypsyny lub kolagenazy w
celu uzyskania zawiesiny komórek.

•

Komórki rosną in vitro przytwierdzone do naczynia

•

zaleta: długotrwała możliwość wielokrotnego przeprowadzania
analizy kariogramu

. Mogą być także przechowywane w ciekłym

azocie i wykorzystane po latach

•

wada: długi czas potrzebny do uzyskania odpowiedniej ilości
dzielących się komórek

Badanie cytogenetyczne

•

Hodowla

amniocytów i kom. trofoblastu:

•

amniocyty

uzyskuje się przez amniopunkcję wczesną (12-14 tydz.

ciąży) lub późną (15-17); stanowią one heterogenną populację

komórek spośród których tylko część ma zdolność wzrostu in vitro

•

amniocyty

tak jak fibroblasty przyrastają do dna naczynia

•

z chwilą zaobserwowania odpowiedniej ilości metafaz, kończy się

hodowlę i sporządza preparaty; zwykle trwa to 10-21 dni

•

komórki trofoblastu pobiera się z kosmówki za pomocą biopsji przez

powłoki brzuszne między 8 a 11. tygodniem ciąży. Preparaty można

uzyskać bezpośrednio z materiału lub hodowli (trwającej podobnie

długo co hodowla amniocytów).

•

konieczne jest

oczyszczenie komórek kosmówki od domieszki

tkanki matczynej czyli doczesnej (które w hodowli rosną szybciej).

•

preparat bezpośredni jest możliwy do uzyskania dzięki wysokiej

aktywności mitotycznej kosmówki in vivo

•

ryzyko wiąże się z możliwością stwierdzenia aberracji

występującej w kosmówce a nieobecnej u płodu

Badanie cytogenetyczne

•

Hodowla z komórek nowotworowych szpiku:

•

materiałem może być preparat biopsyjny (nakłucie mostka, talerza kości
biodrowej u dzieci) lub z krwi obwodowej pacjenta

•

możemy badać kariotyp bezpośrednio po pobraniu lub po krótkotrwałej hodowli
in vitro (24-48h)

•

ogólnie stosowaną zasadą jest dążenie do przedstawienia wyników na
podstawie analizy 20 metafaz

•

Hodowla z litych guzów nowotworowych:

•

komórki pochodzące z płynów wysiękowych jamy otrzewnej lub opłucnej lub

fragmentów tkanki guzów

•

źródłem komórek metafazowych są krótkotrwałe hodowle in vitro

•

tkanki pobrane umieszczamy w dowolnym płynie hodowlanym z antybiotykiem

i niekiedy środkiem mikostatycznym a następnie rozdrobione umieszczamy w

pożywce z dodatkiem kolagenazy.

•

po uzyskaniu zawiesiny i założeniu hodowli in vitro, cytogenetyk obserwuje

hodowle oczekując na uzyskanie odpowiedniej ilości podziałów mitotycznych

•

w przypadku „zanieczyszczenia” próbek prawidłowymi komórkami np.

nabłonkowymi, stosuje się metodę sedymentacji, specjalne podłoża oraz

pożywki stymulujące wzrost specyficznych komórek.

Badanie cytogenetyczne

•

Uzyskane chromosomy metafazowe barwi się
technikami prążkowymi.

•

Sporządzenie kariotypu polega na ułożeniu
chromosomów wg obowiązujących reguł klasyfikacji ISCN
(ang. międzynarodowy system nazewnictwa
cytogenetycznego) z 1995r.

•

Za kryteria klasyfikacji przyjęto:

•

wielkość chromosomów

•

położenie centromeru

•

rozmieszczenie prążków w chromosomach

•

Chromosomy autosomalne podzielono na 7 grup i do
dwóch z nich przypisano chromosomy płci.

Grupa

Para

A

1,2,3

B

4,5

C

6,7,8,9,10,11,12, X

D

13,14,15

E

16,17,18

F

19,20

G

21, 22, Y

Badanie cytogenetyczne

•

Chromosomy dzielimy
na typy:

•

metacentryczne

•

submetacentryczne

•

akrocentryczne

•

telocentryczne

Grupa Cechy

A

1,3

– duże metacentryczne

2

– submetacen.

B

4,5

– duże submetacen.

C

6,7,8,9,10,11,12, X
średnie submetacen.

D

13,14,15 -

duże

akrocen

. z możliwymi

satelitami

E

16,17,18

–małe meta- i

submetacentryczne

F

19,20

– najmniejsze

metacentryczne

G

21, 22- akrocentryczne + sat
Y

– akroc. nie posiada satelit

Badanie cytogenetyczne

– analiza

prążkowa

•

Każdy chromosom ma specyficzny dla siebie wzór

prążkowy różniący się wielkością i intensywnością
zabarwienia.

•

W haploidalnym zestawie metafazowym można wyróżnić

ok. 400 prążków a na wcześniejszych stadiach podziału

– w prometafazie lub profazie, zależnie od kondensacji
500-

1250 prążków. Metoda uzyskiwania chromosomów o

zwiększonej rozdzielczości (HRT) opiera się na

synchronizacji hodowli lub działanie czynników

hamujących kondensację.

•

Wielkość najmniejszej zauważalnej aberracji przy

rozdzielczości na poziomie 400 prążków odpowiada 7-10
x 10

6

pz

a przy rozdzielczości 850 prążków wynosi 2-5 x

10

6

co jest jednak w praktyce nieosiągalne.

Metody barwienia

chromosomów i

zastosowanie

•

Obraz prążkowy umożliwiający rozpoznanie każdego z 46

chromosomów jest otrzymywany za pomocą trzech
podstawowych technik barwienia.

Są to techniki uzyskiwania

prążków określanych symbolami: G (od barwnika Giemsy),
Q (ang. quinacrine) oraz R (ang. reverse).

•

Obraz ten stanowi odbicie ich strukturalnego i funkcjonalnego

zróżnicowania.

•

ciemne prążki G odpowiadają regionom o dużej zawartości par AT

(późno replikującym, zawierającym nieliczne aktywne geny); różnią się

także zawartością i składem towarzyszących białek (bogate w

wiązania S-S)

•

jasne prążki odpowiadają regionom wcześnie replikującej i aktywnej
transkrypcyjnie euchromatyny

•

wzór prążków G, poza nielicznymi przypadkami, odpowiada obrazowi

prążków Q

Metody barwienia

chromosomów i

zastosowanie

•

Prążki G powstają standardowo przez trawienie
chromosomów trypsyną a następnie barwienie
odczynnikiem Giemsy (GTG) lub Wrighta (GTW)

•

Prążki Q powstają w wyniku barwienia chromosomów
pochodnymi akrydyny (QFQ) mającymi zdolność
interkalacji nici DNA i wykazującymi powinowactwo do
pewnych zasad; prążki Q silnie fluoryzujące odpowiadają
rejonom bogatym w pary A-T a miejsca wygaszenia
parom G-C

•

Wzór prążków R stanowi odwrotność prążków G, a może
być uzyskiwany różnymi metodami (RHG, RBA, RBG) a
używany jest do ujawnienia drobnych aberracji
niedostrzegalnych w barwieniu G lub Q

Metody barwienia chromosomów i
zastosowanie

•

Stwierdzenie jakiejkolwiek nieprawidłowości wzoru

prążkowego, sugerującej aberrację chromosomu, wymaga
zwykle dodatkowych

barwień i badań w celu charakterystyki i

identyfikacji aberracji; zwykle to:

•

technika wybarwiania heterochromatyny centromerowej (

prążki C)

•

srebrzenie organizatorów jąderka (AgNOR)

•

barwienie

distamycyną A/DAPI

•

autoradiografia

•

cytometria

przepływowa

•

hybrydyzacja in situ (ISH)

•

Jednym z elementów analizy chromosomowej jest także
identyfikacja aktywnego i nieaktywnego chr.

X, szczególnie w

analizie translokacji między X ojcowskim i autosomami;

badanie ma znaczenie w ustalaniu związku między fenotypem

a aberracją chromosomową. Identyfikacja polega na słabszej

intensywność fluorescencji nieaktywnego X.

Metody barwienia chromosomów i
zastosowanie

Identyfikacja aberracji

– dodatkowe

barwienia

•

barwienie organizatorów jąderkowych AgNOR:

•

NOR są zlokalizowane w nitkach satelitonośnych chromosomów
akrocentrycznych

a zawierają geny rybosomalne dla 18S i 28S

rRNA.

•

Organizatory przejawiające aktywną transkrypcję rRNA barwią się
selektywnie azotanem srebra

•

ponadto stosowana jest do identyfikacji chromosomów
markerowych, które często są utworzone z ramion krótkich
chromosomów akrocentrycznych

Identyfikacja aberracji

– dodatkowe

barwienia

•

barwienie

distamycyną A/DAPI:

•

DAPI jest to barwnik o powinowactwie do par A-T a distamycyna to
antybiotyk

•

daje obraz prążkowy podobny do wzoru prążkowego Q

•

uzyskany obraz jest bardziej kontrastowy

•

silnie fluoryzują regiony heterochromatyny konstytutywnej
chromosomów 1,9,15p,16 i Yq

•

służy przede wszystkim do identyfikacji chromosomów
markerowych pochodzących z 15

Identyfikacja aberracji

– dodatkowe

barwienia

•

autoradiografia

•

najczęściej wykorzystuje się tryt lub trytowaną aktynomycynę D
(H3-AMD)

•

zdolność AMD do wiązania się z DNA umożliwia stosunkowo
precyzyjną analizę rozmieszczenia rejonów G-C lub A-T

Identyfikacja aberracji

– dodatkowe

barwienia

•

cytometria

przepływowa:

•

wykorzystuje się pomiar ugięcia i rozproszenia światła oraz
wzbudzenia fluorescencji w zawiesinie komórkowej

•

można ocenić ploidalność komórki na podstawie pomiaru
intensywności fluorescencji w specjalnym aparacie – cytometrze
przepływowym

•

sporządza się wykresy zawartości DNA w poszczególnych
populacjach komórek czyli histogramy DNA.

•

Z liczbą chromosomó wiąże się ilość DNA w jądrze komórkowym a
wynosi ona 2n dla prawidłowej komórki diploidalnej nie będącej w
trakcie podziału. W przypadku zaburzeń genomu zawartość DNA
zmienia się.

Identyfikacja aberracji

– dodatkowe

barwienia

Identyfikacja aberracji

– dodatkowe

barwienia

•

hybrydyzacja in situ (ISH):

•

pozwala na lokalizację specyficznych sekwencji
DNA lub RNA w materiale biologicznym na

szkiełku podstawowym lub w zawiesinie.

•

jest to proces wieloetapowy wymagający
przygotowania sond molekularnych znakowanych
radioaktywnie lub fluorochromem.

•

W metodzie fluorescencyjnej hybrydyzacji in situ

(FISH) stosuje się sondy sprzężone innymi

cząsteczkami wykazującymi powinowactwo do
DNA (np. biotyna, digoksygenina).

•

FISH jest stosowana do badań nad zmianami

ilościowymi DNA np. amplifikacje, delecje

•

metoda ta pozwala wykrywać sekwencji nie tylko

w stanie metafazowym chromosomów ale także w
interfazie

Metoda
barwienia

Zastosowanie do identyfikacji

Prążki Q

Wszystkich chromosomów. wariantów Y, satelitów i
regionów centromerowych chr. akrocentrycznych

Prążki G

Wszystkich chromosomów i ich aberracji

Prążki R

Wszystkich chromosomów i ich aberracji a szczególnie tych
w dystalnych

częściach chromosomu

Prążki C

Heterochromatyny

okołocentromerowej oraz wariantów

heterochromatyny konstytutywnej chr. 1,9,16, Y

AgNOR

Organizatrów jąderka na krótkich ramionach chromosomów
akrocentrycznych 13,14,14,21,22 i ich wariantów

DA/DAPI

Heterochromatyny

okołocentromerowej chromosomów

1,9,19, Yq

ale najczęściej chromosomów markerowych z

ramionami 15q

RBA
(replikacyjne
prążki R)

Nieaktywnego, późno replikującego się chromosomu X

Zapisywanie wyników badań
cytogenetycznych

•

Według obowiązującego systemu zapis kariotypu człowieka

zawiera liczbę określającą ilość chromosomów w kom.

diploidalnej, przecinek, po przecinku litery oznaczające

chromosomy płciowe.

Prawidłowy kariotyp żeński: 46,XX i męski: 46,XY

•

W zapisie

prawidłowego kariotypu uwzględnia się też

obecność większej niż w granicach normy ilość

heterochromatyny konstytutywnej oraz dużych satelitów, np.:

•

46,XX,1qh+ oznacza kobietę z obecnością heterochr. konstytutuwnej
(h+) w okolicy centromerowej

ramienia długiego chrom. 1

•

46,XY,9qh-

oznacza mężczyznę z ubytkiem heterochr. konstytutywnej

w ok. centromerowej

ramienia długiego chr. 9

•

Należy zaznaczyć, że obecnosć większej lub mniejszej ilości

heterochromatyny konstytutywnej oraz wielkość satelitów nie

oznacza patologii a jest to cecha polimorfizmu chromosomów.

Zapisywanie wyników badań
cytogenetycznych -

skróty

+ (plus)

– nadmiar, dodatek

- (minus)

– niedobór, ubytek

: -

pęknięcie

:: -

pęknięcie i połączenie

, (przecinek)

– rozdziela liczbę chromosomów i

opisu aberracji

; -

rozdziela zapisy dotyczące różnych chromosomów

. (kropka)

– oddziela zapis subprążków i prążków

→ - od do (zakres regionu chromosomu)
( )

– strukturalnie zmienione chromosomy lub miejsca

pęknięć za skrótem typu aberracji
/ -

oddziela różne linie w mozaikach

Zapisywanie wyników badań
cytogenetycznych -

skróty

cen

– centromer

del

– delecja

der

– chromosom pochodny

dic

– chromosom dicentryczny

dup

– duplikacja

h

– heterochromatyna konstytutywna

i

– izochromosom

ins

– insercja

inv

– inwersja

kpz

– kilo par zasad

mar

– chromosom markerowy

mat

– pochodzenie matczyne

pat

– pochodzenie ojcowskie

NOR

– organizator jąderkowy

p

– ramię krótkie

q

– ramię długie

PAR

– region pseudoaktywny

r

– chromosom pierścieniowy

s

– satelity

t

– translokacja

tel

– telomer

ter

– koniec chromosomu

UDP

– uniparentalna disomia

UDHD

– uniparentalna heterodisomia

UPID

– uniparentalna izodisomia

Przykłady

Bibliografia

•

„Diagnostyka laboratoryjna” Journal of Laboratory
Diagnostics 2010 • Volume 46 • Number 1 • 81-86

•

„Podstawy genetyki dla studentów i lekarzy” – pod
redakcją Gerarda Drewy i Tomasza Ferenca wyd. II,
Wrocław 2003

•

„Biologia molekularna. Elementy genetyki klinicznej.”
Jerzy Bal, wyd. PWN, Warszawa 2013a