Czytelnia | Postacie | Dynastie |

Ź

ródła | Inne | Aktualno

ś

ci | Kontakt

Mu

ż

yk na tronie

[

Tygodnik Forum

]

Nikita S. Chruszczow

(1894–1971), od lat 30. w najwy

ż

szych władzach partyjnych ZSRR, po

ś

mierci Stalina I

sekretarz KC KPZR, od 1958 r. tak

ż

e premier. W 1956 r. zapocz

ą

tkował proces destalinizacji;

w 1964 r. odsuni

ę

ty od władzy przez przeciwników z aparatu partyjnego, skupionych wokół

Leonida Bre

ż

niewa.

Mieli

ś

my rewolucj

ę

ró

ż

, pomara

ń

czow

ą

rewolucj

ę

... Narody, które jeszcze 15 lat temu

znajdowały si

ę

pod radzieck

ą

dominacj

ą

, dzi

ś

dobitnie okazuj

ą

zdolno

ść

samodzielnego

decydowania o własnym losie. Ich dynamizm jest ch

ę

tnie przeciwstawiany postawie Rosjan,

którzy – jak to si

ę

pochopnie powtarza – nie wyra

ż

ali jakoby ch

ę

ci odrzucenia ci

ęż

kiego

brzemienia przeszło

ś

ci. Ale ten pospieszny i nieco pogardliwy os

ą

d nie uwzgl

ę

dnia faktu,

ż

e

pierwotny sygnał, z którego zrodziły si

ę

te ruchy, wyszedł z Rosji dokładnie 50 lat temu. Bo to

wła

ś

nie w Rosji, w samym centrum systemu, zacz

ę

ła si

ę

odwil

ż

.

Sadystyczny prostaczek

8 lutego 1955 roku Józef Stalin, który zmarł dwa lata wcze

ś

niej (5 marca 1953 roku), skonał po

raz drugi. Ten drugi zgon zapowiadał ju

ż

jego oskar

ż

enie przed trybunałem historii. Walka o

sukcesj

ę

po Stalinie, która toczyła si

ę

od dwóch lat z udziałem Georgija Malenkowa i Nikity

Chruszczowa (po usuni

ę

ciu Ławrentija Berii), zako

ń

czyła si

ę

zwyci

ę

stwem tego drugiego. Ku

zaskoczeniu całego kraju szef rz

ą

du Malenkow, który od 1952 roku nosił si

ę

jako sukcesor

namaszczony przez samego Stalina, przyznał si

ę

tego dnia przed Rad

ą

Najwy

ż

sz

ą

do całej

serii bł

ę

dów, zadeklarował brak odpowiednich kompetencji i zło

ż

ył dymisj

ę

z zajmowanego

stanowiska.

A

ż

do tego momentu scenariusz był dobrze znany ludziom radzieckim. Samooskar

ż

enie i

dymisja powinny skazywa

ć

ich autora na fizyczn

ą

eliminacj

ę

. Tymczasem nic takiego nie

nast

ą

piło. Malenkow nadal zasiadał w gremiach kierowniczych partii i mógł swobodnie knu

ć

przeciwko zwyci

ę

skiemu Nikicie Chruszczowowi.

Był to ogromny polityczny przewrót. Po raz pierwszy od

ś

mierci Lenina w 1924 roku wa

ż

ny

polityk mógł straci

ć

władz

ę

, nie trac

ą

c przy tym

ż

ycia, nie

ś

ci

ą

gaj

ą

c tragedii na swoich bliskich

i zachowuj

ą

c swe miejsce w organizacji politycznej. Nikita Chruszczow, impulsywna posta

ć

o

wygl

ą

dzie mu

ż

yka, był odpowiedzialny za m

ę

cze

ń

stwo ukrai

ń

skich chłopów w latach 30.

Zdołał utrzyma

ć

rz

ą

dy przez prawie 10 lat i wywróci

ć

cały system odziedziczony po Stalinie.

Chruszczow od razu obiecał i przyspieszył otwarcie Gułagu, co w 1953 roku zapocz

ą

tkował

Beria – znienawidzony w całym ZSRR i pragn

ą

cy zamieni

ć

swój wizerunek klawisza na oblicze

wyzwoliciela. Od tej pory uwalniano zesła

ń

ców, ale liczba wypuszczonych była niewielka

(skromne sto tysi

ę

cy) w zestawieniu z ponad o

ś

mioma milionami wi

ęź

niów Gułagu. A przede

wszystkim – wypuszczeni z obozów wcale nie stawali si

ę

na powrót wolnymi lud

ź

mi

Page 1 of 3

Historia Rosji - serwis historyczny

2008-04-06

http://www.rosja.osman.livenet.pl/prasa/forum7.02.2005.html

posiadaj

ą

cymi pełni

ę

praw.

Otwarcie Gułagu

10 marca 1955 roku przyj

ę

to i

ś

cie rewolucyjne rozwi

ą

zanie: wszystkim dawnym skaza

ń

com,

którzy po uwolnieniu byli na stałe przypisani do miejsca pobytu, przyznano status prawny
obywateli. Po dwóch miesi

ą

cach ogłoszono amnesti

ę

dla wszystkich tych osób i narodów,

które skazano za kolaboracj

ę

z Niemcami podczas wojny. Amnestia nie oznaczała jeszcze

rehabilitacji, lecz przywracała wolno

ść

setkom tysi

ę

cy mieszka

ń

ców Zwi

ą

zku Radzieckiego,

którzy mogli od tej pory za

ś

wiadczy

ć

o despotycznym charakterze Kraju Rad.

Równocze

ś

nie Chruszczow w zadziwiaj

ą

cy sposób okrajał system poza granicami ZSRR.

Najpierw w Austrii, gdzie 15 maja podpisano układ pokojowy przyznaj

ą

cy temu krajowi

niepodległo

ść

, i sk

ą

d natychmiast wyszły wojska radzieckie. Stała si

ę

rzecz niewiarygodna.

Gdy zako

ń

czyła si

ę

trwaj

ą

ca od 1945 roku okupacja, któr

ą

prezentowano jako nieodwołaln

ą

i

niezb

ę

dn

ą

dla dokonania radykalnych przekształce

ń

politycznych w Austrii, w

ś

ród innych

narodów skomunizowanych przez radzieckie czołgi mogła zakiełkowa

ć

nadzieja,

ż

e podobny

los stanie si

ę

tak

ż

e ich udziałem. Oczywi

ś

cie w przeddzie

ń

podpisania traktatu dokonano aktu

o zupełnie przeciwstawnej wymowie – utworzono Układ Warszawski. Oto dwuznaczno

ść

charakterystyczna dla Chruszczowa.

26 maja 1955 roku Chruszczow przybył do Belgradu na czele wielkiej delegacji. W zało

ż

eniu ta

podró

ż

nie zapowiadała

ż

adnych niespodzianek, nawet je

ś

li sama w sobie była ju

ż

pewnym

ust

ę

pstwem. Stalin przyj

ą

ł jako zasad

ę

wzywa

ć

komunistycznych przywódców do Moskwy,

czasem by kaza

ć

ich tam zabi

ć

– sam nie ruszał si

ę

w drug

ą

stron

ę

. Tylko jeden Tito odrzucił

zaproszenie – i wytrwał w swoim uporze tak

ż

e wobec Chruszczowa. Ten za

ś

zgodził si

ę

pojecha

ć

do Belgradu, bo miał nadziej

ę

pogodzi

ć

si

ę

z jugosłowia

ń

skim przywódc

ą

.

W Belgradzie zaszło co

ś

nieoczekiwanego. Tito odmówił pojednania, dopóki ZSRR nie we

ź

mie

na siebie winy za rozp

ę

tanie sporu, a Chruszczow w ko

ń

cu na to przystał. Przyznał wi

ę

c,

ż

e to

jego kraj zaj

ą

ł całkowicie bł

ę

dne stanowisko;

ż

e Tito (wbrew temu, co Moskwa powtarzała

stale od 1948 roku) był prawdziwym przywódc

ą

komunistycznym stoj

ą

cym na czele pa

ń

stwa

komunistycznego, które nigdy nie zeszło ze słusznej drogi;

ż

e wspólna ideologia ł

ą

cz

ą

ca oba

pa

ń

stwa, podobnie jak znaczenie rewolucji rosyjskiej i nierówna siła obu pa

ń

stw, nie uprawnia

ZSRR do zwierzchnictwa nad Jugosławi

ą

.

Nawet je

ś

li Chruszczow usiłował wyja

ś

ni

ć

konflikt w kategoriach spisku podsycanego przez

„szpiega Beri

ę

” oraz imperialistów (Tito odrzucił to tłumaczenie), faktycznie uznał kl

ę

sk

ę

całej

ideologii. A tak

ż

e bankructwo ZSRR, zarówno na arenie mi

ę

dzynarodowej jak i w polityce

wewn

ę

trznej. Podwa

ż

ona została zatem nieomylno

ść

partii komunistycznej.

Zausznik Lenina

Po powrocie do Moskwy Chruszczow spotkał si

ę

z oskar

ż

eniami ze strony działaczy

powołuj

ą

cych si

ę

na ortodoksyjne dziedzictwo partii, na czele z ministrem spraw

zagranicznych Wiaczesławem Mołotowem, który wykorzystywał swój status starego
bolszewika, zausznika Lenina. Mołotow został oskar

ż

ony o złe pojmowanie ideologii i usuni

ę

ty

Page 2 of 3

Historia Rosji - serwis historyczny

2008-04-06

http://www.rosja.osman.livenet.pl/prasa/forum7.02.2005.html

ze stanowiska, lecz podobnie jak Malenkow nie do

ś

wiadczył

ż

adnych represji. Walka

polityczna wyszła poza etap niepohamowanej brutalno

ś

ci, osi

ą

gaj

ą

c pewien cywilizowany

poziom. Mołotow nie mylił si

ę

, gdy w rozmowach prowadzonych w latach 60. podkre

ś

lał,

ż

e

„burzenie systemu zacz

ę

ło si

ę

nie na XX Zje

ź

dzie, ale rok wcze

ś

niej, w roku 1955”.

Bilans roku 1955 robi wra

ż

enie: przyspieszenie zwalniania wi

ęź

niów i przywrócenie praw

obywatelskich ofiarom Stalina, które pragn

ę

ły demaskowa

ć

despotyzm, aby zapobiec jego

nawrotowi. Przyznanie si

ę

do gwałtu zadanego bratnim krajom i partiom. Potwierdzenie,

ż

e

ZSRR mo

ż

e w pewnych okoliczno

ś

ciach odst

ą

pi

ć

od swoich podbojów. Wreszcie zmniejszenie

dramatyzmu walki o władz

ę

(na tej ostatniej zmianie sam Chruszczow wkrótce du

ż

o zyskał).

W tym decyduj

ą

cym roku musiał on rozbudzi

ć

ogromne nadzieje, które legitymizowały jego

rz

ą

dy. Niechby je zawiódł, a rywale nie omieszkaliby wykorzysta

ć

niezadowolenia, by go

zniszczy

ć

. Jego intuicja i ch

ęć

narzucenia swej władzy miały go w ko

ń

cu doprowadzi

ć

do tego,

co było logiczn

ą

konsekwencj

ą

wcze

ś

niejszych cz

ęś

ciowych odst

ę

pstw od stalinizmu: do

obalenia pos

ą

gu Stalina na XX Zje

ź

dzie.

Autorka (ur. w 1929 r.) – francuska historyk i politolog, ma na koncie wiele publikacji
naukowych (m.in. „Bolszewicy i narody, czyli Wielkie Ur

ą

gowisko 1917–1930”, „Stalin, pa

ń

stwo

terroru”, „Sp

ę

kane imperium”), od 1999 roku sekretarz stała Akademii Francuskiej,

współprzewodnicz

ą

ca Rady Naukowej Biblioteki Polskiej w Pary

ż

u.

Serwis Historyczny - Historia Rosji

Page 3 of 3

Historia Rosji - serwis historyczny

2008-04-06

http://www.rosja.osman.livenet.pl/prasa/forum7.02.2005.html