Andegawenowie na tronie

Andegawenowie na tronie

polskim

polskim

- unia z Węgrami -

- unia z Węgrami -

•Układy o następstwo tronu, czyli jak doszło

do unii polsko – węgierskiej?

•Sytuacja w Polsce

•Unia polsko – węgierska

•Rządy Ludwika w Polsce

•Bezkrólewie po śmierci Ludwika

•Rządy Jadwigi

Układy o następstwo tronu.

• Kazimierz Wielki z pierwszego małżeństwa miał dwie córki,

lecz prawo polskie nie zezwalało na dziedziczenie korony
w linii żeńskiej. W 1339 r. król zawarł więc sojusz z Karolem
Robertem węgierskim, którego w zamian za pomoc
przeciwko Czechom i Krzyżakom oraz przychylność dla
przyłączenia do Polski Rusi Halickiej ustanowił swoim
następcą na tronie polskim, gdyby sam nie doczekał się
syna. Był to więc układ podyktowany doraźną koniecznością
polityczną, a monarcha, mając wtedy zaledwie 28 lat, liczył
na męskiego potomka. Stało się wszakże inaczej.

• W 1351 r., gdy Kazimierz ciężko zachorował, dostojnicy

państwa złożyli przysięgę dziedzicowi korony węgierskiej —
Ludwikowi Andegaweńskiemu — jako przyszłemu władcy
Królestwa Polskiego.

• Kazimierz Wielki zmarł w 1370 r. po krótkiej chorobie.

„Lubo jaśniał blaskiem cnót wielu [...], nie mógł
wszelako wolnym być od wad” — napisał Jan
Długosz. Współcześni zarzucali monarsze swobodny
tryb życia i popędliwość charakteru. Jednakże
„okupując wady zaletami miał więcej takich cech,
które słusznie winny znajdować uznanie [...]. Miłość
jego do ojczyzny była tak wielka[...], że przewyższył
nią wszystkich królów polskich [...]. Ogłaszaniem
ustawi

praw,

wytyczaniem

dróg,

budową

i zakładaniem

zamków

i miast

[...],

budową

kościołów,

pewnymi

i sprawiedliwymi

sądami

zapewnił trwałość królestwu, stanom i urzędom”.
Śmierć króla pogrążyła wszystkich mieszkańców
Polski w żałobie. „Jaki był jęk, jaki płacz, jakie głośnie
narzekania

[...],

tego

język

ludzki

niełatwo

wypowiedzieć zdoła”.

Jak doszło do unii ?

• Wraz ze śmiercią Kazimierza Wielkiego wygasła

królewska linia dynastii piastowskiej, a władzę
w Polsce objął monarcha węgierski — LUDWIK, syn
Karola Roberta z rodu Andegawenów i Elżbiety
Łokietkówny.

Obdarzony

na

Węgrzech

przydomkiem Wielki, zapisał się w historii jako
jeden z najwybitniejszych władców tego kraju.
Poza talentem politycznym Ludwik „wyróżniał się
także

znajomością

literatury

i z

wielkim

zamiłowaniem studiował astrologię” — czytamy
w XIV-wiecznej kronice węgierskiej.

Sytuacja w Królestwie Polskim

• Zmiana dynastii panującej budziła niepokój wśród niepewnych

swojej przyszłości Polaków. Obawiano się, że „cudzoziemiec na

Królestwo wyniesiony[...] będzie chciał postępować podług

obyczaju swego narodu, będzie usiłował zmienić obyczaje

i zwyczaje Polaków; nie znanych tutaj rodaków swoich wyniesie

ponad ludzi miejscowych i tym sposobem, dążąc do

zniweczenia prawi swobód, wywoła ku sobie nienawiść, tudzież

waśnie wzajemne” — napisał nieprzychylny Andegawenowi

Janko z Czarnkowa.

• Mimo takich obaw możni i rycerze małopolscy z zadowoleniem

powitali Ludwika na tronie polskim. Mniej życzliwie przyjęli go

dostojnicy kościelni, wyraźnie niechętne stanowisko zajęli

natomiast Wielkopolanie. Nowy władca szybko ukoronował się

i zaprzysiągł, że nie dopuści do umniejszenia lub podziału

Królestwa Polskiego, oraz przyobiecał odzyskać niegdyś

należące do państwa ziemie. Bezpośrednio potem wyjechał na

Węgry, władzę w Polsce powierzając swojej matce.

Unia polsko – węgierska

• Kazimierz Wielki zmarł w

1370 r , rządy po nim objął
– zgodnie z umową –
Ludwik

Andegaweński,

zwany w Polsce Węgierskim

• Polskę i Węgry łączyła

zatem unia personalna –
tzn.

oba

kraje

były

połączone

tylko

osoba

wspólnego monarchy

Rządy Ludwika w Polsce

• Ludwik

faktycznie

nie

przebywał zbyt długo w
Polsce, rządy tak naprawdę
sprawowała jego matka, a
także wyznaczeni przez
niego starostowie

• Jego

rządy

są

różnie

oceniane przez historyków,
na co z pewnością wpływ
miała

relacja

Janka

z

Czarnkowa;

Rządy Ludwika w Polsce

• Wiadomo jednak z innych źródeł , iż król czerpał z królestwa

polskiego dochody większe niż którykolwiek władca przed nim, co
oznacza, że musiał rozsądnie w Polsce gospodarować; wiadomo
też, że „każdemu sprawiedliwość wymierzał i wymierzać
nakazywał”

• Faktem jest tez, że Ludwik otoczył swą opieką miasta, nadał liczne

przywileje kupcom

• Nadrzędnym celem jego polityki było wzmocnienie dynastii
• Przekazał Węgrom polską Ruś Halicką, utrzymywał dobre stosunki z

Krzyżakami, Luksemburgami, nie starał się odzyskać ani śląska ani
Pomorza Gdańskiego

• W 1376 r kłótnia o wóz z sianem u jednej z krakowskich bram

wystarczyła, by w mieście wybuchły zamieszki, ofiarą tłumów padło
kilkudziesięciu Węgrów, dworzan królewskich, ocaleli tylko ci,
których damy dworu wciągnęły przez okna do komnat wawelskich

• Ludwik zmarł w 1382 r

Pakty koszyckie.

Ludwik Węgierski, podobnie jak Kazimierz Wielki, nie miał syna. Pragnąc więc

zabezpieczyć przyszłość dwóch córek, czynił wysiłki, aby każdej z nich zapewnić
koronę. Polskie prawo dziedziczenia nie dopuszczało kobiet do tronu, monarcha
zatem starał się zdobyć w społeczeństwie poparcie dla swych zamiarów. Hojnym
rozdawaniem

ziemi

zjednywał

sobie

zwolenników

między

rycerstwem

i duchowieństwem, a znosząc bariery celne w handlu z Węgrami pozyskiwał
mieszczaństwo.

W 1374 r. król zwołał do węgierskich Koszyc zjazd polskich dostojników świeckich,

rycerstwa oraz przedstawicieli miast i zawarł z nimi układ zwany paktami lub
przywilejami koszyckimi. W zamian za przyznanie prawa do tronu jednej z córek,
zobowiązał się: 1) utrzymać całość terytorium państwa i odzyskać utracone ziemie; 2)
uwolnić ziemian od podatków i świadczeń, na znak zwierzchności monarszej
zachowując dla skarbu królewskiego tylko stałą opłatę — po dwa grosze z każdego
łanu chłopskiego (w całej Europie bowiem majątki własne rycerstwa — obowiązanego
do służby wojskowej w obronie kraju, czyli świadczącego „daninę krwi”, były wolne od
powinności); 3) obsadzać dożywotnio urzędy ziemskie, takie jak: wojewody,
kasztelana, podkomorzego i sędziego, wyłącznie mieszkańcami owych ziem; 4)
przyznawać starostwa, związane z zarządem dóbr królewskich i zamków warownych
oraz z obowiązkiem pełnienia pewnych funkcji sądowych, jedynie Polakom; 5) płacić
żołd rycerzom biorącym udział w wojnach prowadzonych poza granicami kraju; 6)
dochować przywilejów nadanych dawniej wszystkim stanom Królestwa.

Pakty koszyckie, korzystne przede wszystkim dla stanu rycerskiego i dla dynastii

Andegawenów, zawierały także ustalenia ważne dla ludności całego kraju.
Zapobiegały bowiem groźbie powtórzenia się sytuacji z okresu panowania Wacława II,
kiedy to władca z obcej dynastii podejmował działania sprzeczne z interesami
państwa oraz społeczeństwa polskiego.

Bezkrólewie po śmierci Ludwika

• Czasy Ludwika Węgierskiego i rządów jego matki Elżbiety

Łokietkówny nie były w Polsce spokojne. Kraj nękały najazdy

Brandenburczyków i Litwinów, dając się dotkliwie we znaki

mieszkańcom pogranicznych ziem. Raz po raz wybuchały zamieszki

wywołane przez niechętne nowej dynastii rycerstwo wielkopolskie.

• Śmierć monarchy w 1382 r. zaogniła tę sytuację. Żadna z córek

zmarłego króla nie osiągnęła jeszcze odpowiedniego wieku, aby

objąć tron i sprawować władzę. Faktycznie więc prawie dwa lata

trwało w Polsce bezkrólewie. W Wielkopolsce doszło wtedy do

zamieszek — od nazw przewodzących w tym zatargu rodów

obdarzonych mianem wojny Grzymalitów z Nałęczami. Nałęczowie

starali się podważyć prawa domu andegaweńskiego do korony

polskiej. Grzymalici pragnęli, podobnie jak panowie krakowscy,

dochować wierności jednej z córek Ludwika i oni właśnie wkrótce

uzyskali przewagę. Żądali jednak, aby przyszła monarchini stale

przebywała w Polsce. Nauczeni bowiem doświadczeniem niechętnie

widzieli połączenie korony węgierskieji polskiej pod panowaniem

Andegawenów, którzy traktowali wtedy interesy Królestwa jako

drugorzędne.

Bezkrólewie po śmierci Ludwika

• Po trudnych rozmowach ustalono wreszcie z matką

księżniczek, że władczynią polską zostanie młodsza z nich —
Jadwiga. Długo jednak oczekiwali poddani na jej przyjazd, aż
w końcu zagrozili, „iż jeśli wspomniana królowa pani
węgierska [...] Jadwigi nie wyprawi lub nie przywiezie do
Krakowa, w tym celu, aby do śmierci sprawowała rządy
w Królestwie Polskim, to [Polacy] będą się odtąd uważali za
wolnych od wszelkich obietnic”. Owa groźba odniosła
spodziewany skutek i niespełna jedenastoletnia Jadwiga
wyruszyła do Polski. Tak zakończył się trudny okres
bezkrólewia — czasu niepewności o przyszłość. Jednakże
właśnie wtedy szersze kręgi rycerstwa zdobywały umiejętność
samoorganizowania

się

w potrzebie.

Świadczą

o tym

postanowienia zjazdów prowincjonalnych i ogólnopolskich,
które zobowiązywały miejscową szlachtę do obrony granic
państwa, zapobiegania niepokojom oraz przestrzegania ładu
i porządku prawnego.

Rządy Jadwigi

• Maria została królową Węgier,

zatem unia personalna obu krajów
przestała istnieć.

• Jadwiga obejmując tron polski była

zaręczona z księciem austriackim
Wilhelmem Habsburgiem, jednak
możnowładcy sprawujący rządy w
jej imieniu byli przeciwni temu
związkowi, szukając jej nowego
małżonka; Wielkopolanie opowiadali
się za tym, by mężem Jadwigi został
książę mazowiecki Siemowit IV,
Małopolanie widzieli na tym miejscu
księcia litewskiego Jagiełłę, ze
zdaniem Jadwigi nikt się nie liczył.