POMOCNICZE ZESTAWIENIE TREŚCI ARTYKUŁÓW

USTAWY ZASADNICZEJ

∗∗∗∗

I. PRAWA

ZASADNICZE

Art. 1

Ochrona godności człowieka

Art. 2

Prawa wolnościowe

Art. 3

Równość wobec prawa

Art. 4

Swoboda wiary i wyznania

Art. 5

Swoboda przekonań, prasy, sztuki i nauki

Art. 6

Małżeństwo, rodzina, dzieci pozamałżeńskie

Art. 7

Szkolnictwo

Art. 8

Swoboda

Art. 9

Swoboda zrzeszania się. Zakaz podejmowania środków przeciwko
walkom pracowniczym

Art. 10

Tajemnica listowa, pocztowa i telekomunikacyjna

Art. 11

Swoboda wyboru miejsca pobytu

Art. 12

Swoboda wyboru zawodu, zakaz pracy przymusowej

Art. 12a

Obowiązek służby wojskowej i inne służby obowiązkowe

Art. 13

Nienaruszalność mieszkania

Art. 14

Prawo własności, prawo dziedziczenia i wywłaszczenie

Art. 15

Socjalizacja

Art. 16

Pozbawienie obywatelstwa, ekstradycja, prawo azylu
Pozbawienie obywatelstwa, ekstradycja

Art. 16a

Prawo azylu

Art. 17

Prawo petycji

Art. 17a

Ograniczenie praw zasadniczych w odniesieniu do osób pełniących
służbę wojskową lub zastępczą

∗

Zestawienie tematów sporządzono przy posiłkowym wykorzystaniu tekstu Ustawy Zasadniczej,

zamieszczonego w wydawnictwie tekstowym pt. Grundgesetz fűr die Bundersrepublik Deutschland...,
Textausgabe mit ausfűhrlichen Verweisungen und einem Sachverzeichnis. 53 neubearbeitete Auflage, C. H.
Beck’sche Verlagsbuchhandlung, Műnchen 1996.

2

Art. 18

Utrata praw zasadniczych

Art. 19

Ograniczenie praw zasadniczych

II.

FEDERACJA I KRAJE

Art. 20

Zasady konstytucyjne – prawo do oporu

Art. 20a

Ochrona naturalnych podstaw życia

Art. 21

Partie

Art. 22

Flaga federalna

Art. 23

Obszar mocy obowiązujący Ustawy Zasadniczej Unia Europejska

Art. 24

Przyłączenie do systemu bezpieczeństwa zbiorowego
Przeniesienie praw zwierzchnich. Przyłączenie do systemu
bezpieczeństwa zbiorowego

Art. 25

Prawo międzynarodowe częścią składową prawa federalnego

Art. 26

Zakaz prowadzenia wojny napastniczej

Art. 27

Flota handlowa

Art. 28

Federalna rękojmia konstytucji krajowych

Art. 29

Nowy podział obszaru federalnego

Art. 30

Funkcje (zadania) krajów

Art. 31

Pierwszeństwo prawa federalnego

Art. 32

Stosunki z zagranicą

Art. 33

Równy status obywatelski wszystkich Niemców

Art. 34

Odpowiedzialność odszkodowawcza z tytułu naruszenia obowiązków
służbowych

Art. 35

Pomoc prawna i urzędowa – pomoc w razie katastrofy (żywiołowej)

Art. 36

Personel władz federalnych

Art. 37

Przymus federalny

III. PARLAMENT

FEDERALNY

Art. 38

Wybór

Art. 39

Ukonstytuowanie się i kadencja

Art. 40

Prezydent (przewodniczący), regulamin wewnętrzny

Art. 41

Kontrola wyborów

3

Art. 42

Obrady, zasada większości

Art. 43

Obecność członków Rządu Federalnego na posiedzeniach

Art. 44

Komisje śledcze

Art. 45

Stała Komisja

Komisja do spraw Unii Europejskiej

Art. 45a

Komisje: spraw zagranicznych i obrony

Art. 45b

Pełnomocnik Wojskowy Parlamentu Federalnego

Art. 45c

Komisja Petycji

Art. 46

Immunitety poselskie

Art. 47

Poselskie prawo odmowy zeznań

Art. 48

Uprawnienie posłów

Art. 49

Uprawnienia członków Prezydium, Stałej Komisji i innych

IV. RADA

FEDERALNA

Art. 50

Funkcje

Art. 51.

Skład

Art. 52

Prezydent (przewodniczący), podejmowanie uchwał, regulamin
Prezydent (przewodniczący), podejmowanie uchwał, regulamin, Izba
Europejska

Art. 53

Uczestnictwo członków Rządu Federalnego w obradach

IVa. KOMISJA WSPÓLNA

Art. 53a

Skład osobowy, prawo do informacji

V. PREZYDENT

FEDERALNY

Art. 54

Wybór przez Zgromadzenie Federalne

Art. 55

Zakaz wykonywania innych funkcji (zawodu)

Art. 56

Przysięga

Art. 57

Zastępstwo

Art. 58

Kontrasygnata rządu

Art. 59

Uprawnienie do reprezentacji w aspekcie międzynarodowoprawnym

Art. 59a

Ogłoszenie stanu obrony

4

Art. 60

Mianowanie urzędników federalnych; prawo łaski

Art. 61

Postawienie w stan oskarżenia przed Federalnym Trybunałem
Konstytucyjnym

VI. RZĄD FEDERALNY

Art. 62

Skład

Art. 63

Wybór i mianowanie Kanclerza Federalnego

Art. 64

Mianowanie ministrów federalnych

Art. 65

Podział odpowiedzialności

Art. 65a

Władza dowodzenia siłami zbrojnymi

Art. 66

Zakaz wykonywania zawodu

Art. 67

Wotum nieufności

Art. 68

Wotum zaufania –rozwiązanie Parlamentu Federalnego

Art. 69

Zastępca Kanclerza. Upływ urzędowania Kanclerza i ministrów

VII. USTAWODAWSTWO FEDERALNE

Art. 70

Ustawodawstwo Federacji i krajów

Art. 71

Wyłączne ustawodawstwo Federacji

Art. 72

Ustawodawstwo konkurencyjne

Art. 73

Przedmiot ustawodawstwa wyłącznego

Art. 74

Przedmiot ustawodawstwa konkurencyjnego

Art. 74a

Ustawodawstwo konkurencyjne dotyczące uposażeń i zaopatrzenia
osób w służbie publicznej

Art. 75

Przedmiot ustawodawstwa ramowego

Art. 76

Projekty ustaw

Art. 77

Postępowanie przy uchwalaniu ustaw; sprzeciw Rady Federalnej

Art. 78

Dojście ustaw federalnych do skutku

Art. 79

Zmiana Ustawy Zasadniczej

Art. 80

Wydawanie rozporządzeń

Art. 80a

Stosowanie przepisów prawnych w stanie napięcia

Art. 81

Stan wyższej konieczności ustawodawczej

Art. 82

Ogłaszanie ustaw i ich wejście w życie

5

VIII. WYKONYWANE USTAW FERALNYCH

I ADMINISTRACJA FEDERALNA

Art. 83

Zasada właściwości wykonawczej krajów

Art. 84

Administracja krajowa i nadzór federalny

Art. 85

Administracja krajowa wykonywana na zlecenie Federacji

Art. 86

Administracja własna Federacji

Art. 87

Przedmioty administracji własnej Federacji

Art. 87a

Tworzenie, liczebność i zadania sił zbrojnych

Art. 87b

Federalna administracja sił zbrojnych

Art. 87c

Wytwarzanie i wykorzystanie energii jądrowej

Art. 87d

Administracja komunikacji lotniczej

Art. 87e

Administracja komunikacji kolejowej

Art. 87f

Poczta oraz telekomunikacja

Art. 88

Bank Federalny

Art. 89

Federalne drogi wodne

Art. 90

Drogi federalne

Art. 91

Odparcie niebezpieczeństwa grożącego istnieniu Federacji lub krajów

VIIIa. ZADANIA WSPÓLNE

Art. 91a

Zakres współdziałania Federacji w wykonywaniu zadań przez kraje

Art. 91b

współdziałanie Federacji i krajów w planowaniu kształcenia i w
prowadzeniu zadań naukowych

IX. WYMIAR SPRAWIEDLIWOŚCI

Art. 92

Organizacja sądów

Art. 93

Federalny Trybunał Konstytucyjny, właściwość

Art. 94

Federalny Trybunał Konstytucyjny, skład

Art. 95

Najwyższe trybunały Federacji; Wspólny Senat

Art. 96

Sądy Federalne (w tym art. 96a)

Art. 97

Niezawisłość sędziów

Art. 98

Stanowisko prawne sędziów

Art. 99

Spór konstytucyjny w obrębie któregoś z krajów

6

Art. 100

Kontrola norm prawnych

Art. 101

Zakaz sądów wyjątkowych

Art. 102

Zniesienie kary śmierci

Art. 103

Prawa zasadnicze oskarżonego

Art. 104

Gwarancje prawne przy pozbawieniu wolności

X. FINANSE

Art. 104a

Ponoszenie kosztów przez Federację i kraje

Art. 105

Kompetencje ustawodawcze

Art. 106

Podział wpływów podatkowych

Art. 106a

Udział krajów we wpływach z podatków

Art. 107

Kompensacja finansów

Art. 108

Administracja finansowa

Art. 109

Podział budżetów Federacji i krajów; ochrona ustawowa równowagi
ogólnogospodarczej

Art. 110

Budżet Federacji

Art. 111

Wydatki przed zatwierdzeniem budżetu

Art. 112

Przekroczenie budżetu

Art. 113

Zwiększenie wydatków

Art. 114

Sprawozdawczość finansowa. Federalna Izba Obrachunkowa

Art. 115

Zaciąganie kredytów

X. STAN OBRONY

Art. 115a

Pojęcie stanu obrony i stwierdzenie jego zaistnienia

Art. 115b

Sprawowanie dowództwa sił zbrojnych w stanie obrony

Art. 115c

Rozszerzenie kompetencji ustawodawczej Federacji w stanie obrony

Art. 115d

Skrócone postępowanie w odniesieniu do pilnych projektów ustaw w
stanie obrony

Art. 115e

Pozycja i funkcja Komisji Wspólnej

Art. 115f

Nadzwyczajne kompetencje Rządu Federalnego w stanie obrony

Art. 115g

Pozycja Federalnego Trybunału Konstytucyjnego w stanie obrony

Art. 115h

Kadencje władz federalnych w stanie obrony

Art. 115i

Nadzwyczajne kompetencje rządów krajowych w stanie obrony

7

Art.

115k

Ranga i okres mocy obowiązującej ustaw nadzwyczajnych
uchwalonych w stanie obrony

Art. 115i

Zakończenie stanu obrony; uchylenie ustaw Komisji Wspólnej;
zawarcie pokoju

XI. PRZEPISY PRZEJŚCIOWE I KOŃCOWE

Art. 116

Pojęcie „Niemca”, ponowna naturalizacja

Art. 117

Regulacja przejściowa dla art. 3 i art. 11

Art. 118

Nowy podział krajów badeńsko-wirtemberskich

Art. 118a

Nowy podział terytorialny Berlina i Brandenburgii

Art. 119

Uciekinierzy i wysiedleni

Art. 120

Ciężary będące następstwem wojny

Art. 120a

Przeprowadzanie kompensaty ciężarów (obciążeń)

Art. 121

Pojęcie większości w Parlamencie Federalnym i w Zgromadzeniu
Federalnym

Art. 122

Dotychczasowe kompetencje ustawodawcze

Art. 123

Dalsze obowiązywanie dawnego prawa i dawnych umów

Art. 124

Dawne prawo w zakresie ustawodawstwa wyłącznego

Art. 125

Dawne prawo w zakresie ustawodawstwa konkurencyjnego

Art. 125a

Obowiązujące nadal prawo federalne i kompetencja krajów

Art. 126

Spór o dalsze obowiązywanie dawnego prawa

Art. 127

Prawo Zjednoczonego Obszaru Gospodarczego

Art.

128

Dalsza moc obowiązująca uprawnień do wydawania poleceń
(instrukcji) administracyjnych

Art. 129

Dalsza moc obowiązująca uprawnień administracji do wydawania
aktów wykonawczych

Art. 130

Korporacje prawa publicznego

Art. 131

Byli członkowie (pracownicy) służby publicznej

Art. 132

Uchylenie praw urzędniczych

Art. 133

Zjednoczony Obszar Gospodarczy, sukcesja prawna

Art. 134

Sukcesja prawna w zakresie majątku Rzeszy

Art. 135

Majątek w wyniku zmian stanu terytorialnego

Art. 135a

Uchylenie lub zmniejszenie określonych zobowiązań byłej Rzeszy,
byłych Prus oraz innych korporacji, jak również byłej NRD

8

Art. 136

Pierwsze zebranie się Rady Federalnej

Art. 137

Bierne prawo wyborcze (prawo wybieralności) urzędników

Art. 138

Notariat

Art. 139

Nienaruszalność przepisów „o wyzwoleniu narodu niemieckiego spod
narodowego socjalizmu i militaryzmu”

Art. 140

Status wspólnot religijnych; dalsza moc obowiązująca Konstytucji
Weimarskiej

Art. 141

Nauczanie religii

Art. 142

Prawa zasadnicze w konstytucjach krajowych

Art. 142a

Brak kolizji z układami z Bonn i Paryża

Art. 143

Ochrona konstytucyjnego porządku państwa
Prawo przejściowe

Art. 143a

Przekształcenie Kolei Federalnych w przedsiębiorstwo gospodarcze

Art.

144

Ratyfikacja Ustawy Zasadniczej; przedstawiciele Berlina
(Zachodniego) w Parlamencie Federalnym i w Radzie Federalnej

Art. 145

Ogłoszenie Ustawy Zasadniczej

Art. 146

Okres obowiązywania Ustawy Zasadniczej

9

USTAWA ZASADNICZA

REPUBLIKI FEDERALNEJ NIEMIEC

10

W S T Ę P

Świadomy swej odpowiedzialności przed Bogiem i ludźmi,

ożywiony wolą służenia pokojowi świata jako równouprawniony

człon zjednoczonej Europy, Naród Niemiecki nadał sobie mocą swej

władzy ustrojodawczej niniejszą Ustawę Zasadniczą

Niemcy w krajach Badenii-Wirtembegii, Bawarii, Berlina, Brandenburgii,

Bremy, Hamburga, Hesji, Meklemburgii-Przedpomorza, Saksonii Dolnej,
Północnej Nadrenii-Westfalii, Nadrenii-Palatynatu, Kraju Saary, Saksonii,
Saksonii-Anhalt, Szlezwika-Holsztynu i Turyngii dopełnili dzieła jedności i
wolności Niemiec w drodze swobodnego samostanowienia. Tym samym
niniejsza Ustawa Zasadnicza obowiązuje w odniesieniu do całego Narodu
Niemieckiego.

I. PRAWO

ZASADNICZE

Artykuł 1

(1) Godność człowieka jest nienaruszalna. Jej poszanowanie i ochrona jest

obowiązkiem całej władzy państwowej.

(2) Naród Niemiecki uznaje przeto nienaruszalne i niezbywalne prawa

człowieka za podstawę każdej ludzkiej społeczności, pokoju i sprawiedliwości na
świecie.

(3) Następujące prawa zasadnicze wiążą ustawodawstwo, władzę

wykonawczą i wymiar sprawiedliwości jako prawo bezpośrednio obowiązujące.

11

Artykuł 2

(1) Każdy ma prawo do swobodnego rozwoju swej osobowości, dopóki nie

narusza praw innych oraz nie wykracza przeciwko konstytucyjnemu porządkowi i
nakazom moralności.

(2) każdy ma prawo do życia i nietykalności cielesnej. Wolność osobista jest

nienaruszalna. Wkraczać w te prawa wolno tylko na podstawie ustawy.

Artykuł 3

(1) Wszyscy ludzie są równi wobec prawa.
(2) Mężczyźni i kobiety są równouprawnieni. Państwo popiera rzeczywistą

realizację równouprawnienia kobiet i mężczyzn oraz dąży do usunięcia istniejących
uszczerbków.

(3) Nikt nie może być pokrzywdzony albo uprzywilejowany ze względu na

swoją płeć, urodzenie, rasę, język, strony rodzinne i pochodzenie, wyznanie,
poglądy religijne lub polityczne. Nikt nie może być pokrzywdzony ze względu na
swą niepełnosprawność.

Artykuł 4

(1) Wolność wyznania, sumienia oraz wolność przekonań religijnych i

światopoglądowych jest nienaruszalna.

(2) Zapewnia się swobodne wykonywanie praktyk religijnych.
(3) Nikt nie może być wbrew swojemu sumieniu zmuszony do służby

wojennej z bronią w ręku. Szczegóły reguluje ustawa federalna.

Artykuł 5

(1) Każdy ma prawo do swobodnego wyrażania i rozpowszechniania swoich

poglądów w słowie, w piśmie i obrazie oraz do zasięgania bez przeszkód informacji
z powszechnie dostępnych źródeł. Zapewnia się wolność prasy i wolność przekazu
informacji za pośrednictwem radia i filmu. Cenzura nie istnieje.

(2) Prawa te są ograniczone przepisami ustaw powszechnych, ustawowymi

postanowieniami o ochronie młodzieży i prawem do czci osobistej.

12

(3) Sztuka i nauka, badania naukowe i nauczanie są wolne. Wolność

nauczania nie zwalnia od wierności wobec konstytucji.

Artykuł 6

(1) Małżeństwo i rodzina znajdują się pod szczególną ochroną porządku

państwowego.

(2) Opieka nad dziećmi oraz ich wychowanie jest naturalnym prawem

rodziców oraz spoczywającym przede wszystkim na nich obowiązkiem. Nad ich
postępowaniem czuwa społeczność państwowa.

(3) Jeżeli uprawnieni do wychowania zawiodą albo jeżeli z innych powodów

grozi dzieciom zaniedbanie, dzieci mogą zostać odłączone od rodziny wbrew woli
uprawnionych do wychowania tylko na podstawie ustawy.

(4) Każda matka ma prawo do ochrony i opieki ze strony społeczności.
(5) Dzieciom pozamałżeńskim należy stworzyć w drodze ustawodawczej takie

same warunki fizycznego i duchowego rozwoju oraz osiągnięcia pozycji w
społeczeństwie jak dzieciom małżeńskim.

Artykuł 7

(1) Całe szkolnictwo znajduje się pod nadzorem państwa.
(2) Uprawnieni do wychowania mają prawo decydowania o uczestniczeniu

dziecka w nauce religii.

(3) Nauka religii jest w szkołach publicznych, z wyjątkiem szkół

bezwyznaniowych, normalnym przedmiotem nauczania. Z zachowaniem
państwowego prawa nadzoru nauka religii będzie udzielana zgodnie z zasadami
związków religijnych. Żaden nauczyciel nie może zostać wbrew swojej woli
zobowiązany do nauczania religii.

(4) Zapewnia się prawo do zakładania szkół prywatnych. Szkoły prywatne

jako uzupełnienie szkół publicznych wymagają zezwolenia państwa oraz podlegają
ustawom krajowym. Zezwolenia należy udzielić, gdy cele nauczania i urządzenie,
jak również naukowe wykształcenie kadry nauczycielskiej szkół prywatnych nie
ustępują szkołom publicznym oraz gdy nie czyni się różnicy między uczniami ze
względu na sytuację majątkową rodziców. Zezwolenia należy odmówić, gdy

13

ekonomiczna i prawna pozycja kadry nauczycielskiej nie jest dostatecznie
zabezpieczona.

(5) Założenie prywatnej szkoły podstawowej jest dopuszczalne tylko wtedy,

gdy według administracji szkolnej przemawia za tym szczególny interes
pedagogiczny albo gdy, na wniosek uprawnionych do wychowania, ma zostać ona
założona jako szkoła określonej społeczności, jako szkoła wyznaniowa lub
światopoglądowa, a w gminie nie istnieje publiczna szkoła podstawowa tego
rodzaju.

(6) Szkoły wstępne pozostają z niesione.

Artykuł 8

(1) Wszyscy Niemcy mają prawo bez zgłoszenia lub zezwolenia gromadzić

się spokojnie i bez broni.

(2) W odniesieniu do zgromadzeń pod gołym niebem prawo to może zostać

ograniczone ustawą lub na podstawie ustawy.

Artykuł 9

(1) Wszyscy Niemcy mają prawo do tworzenia związków i stowarzyszeń
(2) Zrzeszenia, których cele lub działalność są sprzeczne z ustawami

karnymi, albo które są skierowane przeciw porządkowi konstytucyjnemu lub idei
porozumienia między narodami, są zakazane.

(2)

Prawo do tworzenia zrzeszeń, których celem jest obrona i poprawa

warunków pracy i warunków ekonomicznych, zapewnia się każdemu i wszystkim
zawodom. Umowy, które to prawo ograniczają lub prawu temu usiłują
przeszkodzić, uważa się za niebyłe, a środki na to skierowane są sprzeczne z
prawem. Środki według artykułów 12a, 35 ust. 2 i 3, artykułu 87a, ust. 4 oraz
artykułu 91 nie mogą być skierowane przeciwko walkom pracowniczym,
prowadzonym w celu ochrony i poprawy pracy i warunków ekonomicznych przez
zrzeszenia w rozumieniu zdania 1.

14

Artykuł 10

(1) Tajemnica korespondencji, jak również tajemnica poczty i telekomunikacji

jest nienaruszalna.

(2) Ograniczenia mogą być zarządzone tylko na podstawie ustawy. Jeżeli

ograniczenie służy ochronie wolnościowego demokratycznego porządku
ustrojowego albo ochronie istnienia lub zabezpieczenia Federacji lub któregoś
kraju, to ustawa ta może postanowić, że ograniczenie nie będzie podane do
wiadomości zainteresowanego i że miejsce drogi prawnej zajmie kontrola przez
organy i organy pomocnicze ustanowione przez przedstawicielstwo ludowe.

Artykuł 11

(1) Wszyscy Niemcy korzystają ze swobody wyboru miejsca pobytu na całym

obszarze federalnym.

(2) Prawo to może być ograniczone tylko ustawą lub na podstawie ustawy i

tylko w tych przypadkach, gdy nie istnieje wystarczająca podstawa bytu, przez co
powstałyby dla ogółu szczególne obciążenia, albo gdy wymaga tego ochrona
przed niebezpieczeństwem grożącym istnieniu lub wolnościowemu
demokratycznemu porządkowi ustrojowemu Federacji lub któregoś kraju,
zwalczanie epidemii, katastrof żywiołowych lub szczególnie ciężkich
nieszczęśliwych wypadków, ochrony młodzieży przed zaniedbaniem albo
zapobieganie działalności przestępczej.

Artykuł 12

(1) Wszyscy Niemcy mają prawo do swobodnego wyboru zawodu, miejsca

pracy i miejsca kształcenia. Wykonywanie zawodu może z ostać uregulowane
ustawą lub na podstawie ustawy.

(2) Nikt nie może być zmuszony do wykonywania określonej pracy, poza

ramami tradycyjnego, powszechnego, dla wszystkich równego publicznego
obowiązku świadczeń na cele publiczne.

(3) Praca przymusowa jest dopuszczalna tylko w przypadku sądownie

orzeczonego pozbawienia wolności.

15

Artykuł 12a

(1) Mężczyźni po ukończeniu osiemnastego roku życia mogą być

zobowiązani do służby w siłach zbrojnych, w Federalnej Straży Granicznej albo w
formacji obrony cywilnej.

(2) Kto ze względu na sumienie odmawia służby wojennej z bronią w ręku,

może być zobowiązany do służby zastępczej. Czas trwania służby zastępczej nie
może przekraczać okresu trwania służby wojskowej. Szczegóły reguluje ustawa,
która nie może naruszać swobody kierowania się sumieniem przy podejmowaniu
decyzji i musi także przewidywać możliwość służby zastępczej, nie pozostającej w
żadnym związku z formacjami sił zbrojnych i Federalnej Straży Granicznej.

(3) W stanie obrony osoby objęte obowiązkiem służby wojskowej, które nie są

powołane do służby według ustępu 1 albo 2, mogą być ustawą lub na podstawie
ustawy zobowiązane w ramach stosunku pracy do cywilnych świadczeń
służbowych dla celów obrony, włącznie z ochroną ludności cywilnej; zobowiązania
z publiczno-prawnych stosunków służbowych są dopuszczalne tylko dla
wypełnienia zadań policyjnych lub takich władczych działań administracji
publicznej, które mogą być wypełniane tylko w publiczno-prawnym stosunku
służbowym. Stosunki pracy, o których mowa w zdaniu 1, mogą być ustalone wobec
sił zbrojnych w zakresie ich zaopatrzenia, jak również wobec administracji
publicznej; zobowiązania w ramach stosunków pracy w zakresie zaopatrzenia
ludności cywilnej są dopuszczalne tylko do pokrycia jej koniecznych potrzeb
życiowych albo do zapewnienia jej ochrony.

(4) Jeśli w stanie obrony zapotrzebowanie na cywilne świadczenia służbowe

w cywilnych sprawach sanitarnych i zdrowia, jak również w stałej wojskowej
organizacji szpitalnictwa nie może być pokryte na zasadzie dobrowolności, to
mogą zostać ustawą na podstawie ustawy pociągnięte do tego rodzaju świadczeń
służbowych kobiety od ukończonego osiemnastego do ukończenia pięćdziesiątego
piątego roku życia. W żadnym przypadku nie mogą one pełnić służby z bronią w
ręku.

(5) W okresie poprzedzającym stan obrony zobowiązania, o których mowa w

ustępie 3, mogą być ustalone tylko stosownie do artykułu 80a ust. 1. Do
przygotowania do świadczeń służbowych z ustępu 3, do których konieczna jest
szczególna wiedza lub w prawa, można ustawą lub na podstawie ustawy

16

zobowiązać do udziału w szkoleniu. Zdanie 1 nie ma w tym przypadku
zastosowania.

(6) jeśli w stanie obrony zapotrzebowanie na siłę roboczą w dziedzinach

wymienionych w ustępie 3 zdanie 2 nie może być pokryte na zasadzie
dobrowolności, to może zostać dla zaspokojenia tej potrzeby ograniczona ustawą
lub na podstawie ustawy wolność Niemców do rezygnacji z wykonywania zawodu
lub z miejsca pracy. Przed wprowadzeniem stanu obrony obowiązuje odpowiednio
ustęp 5 zdanie 1.

Artykuł 13

(1) Mieszkanie jest nienaruszalne.
(2) Przeszukania mogą być zarządzone tylko przez sędziego, a w przypadku,

gdy istnieje niebezpieczeństwo zwłoki, także przez inne organy przewidziane w
ustawach i przeprowadzone tylko w sposób tam określony.

(3) Naruszenia i ograniczenia mogą poza tym nastąpić dla odwrócenia

powszechnego niebezpieczeństwa lub zagrożenia życia poszczególnych osób, a
na podstawie ustawy także dla zapobieżenia nagłym zagrożeniom bezpieczeństwa
i porządku publicznego, a zwłaszcza dla usunięcia braku pomieszczeń, dla
zwalczania niebezpieczeństwa epidemii lub dla ochrony zagrożonych
młodocianych.

Artykuł 14

(1) Zapewnia się prawo własności i prawo dziedziczenia. Ich treść i granice

określają ustawy.

(2) Własność zobowiązuje korzystanie z niej winno zarazem służyć dobru

ogółu.

(3) Wywłaszczenie jest dopuszczalne tylko dla dobra ogółu. Może ono

nastąpić tylko przez ustawę lub na podstawie ustawy, która reguluje sposób i
rozmiar odszkodowania. Odszkodowanie należy ustalić na podstawie sprawiedliwej
oceny interesów ogółu i osób zainteresowanych. W sporach o wysokość
odszkodowania przysługuje droga prawna przed sądami powszechnymi.

17

Artykuł 15

Grunty i ziemia, bogactwa naturalne i środki produkcji mogą być przez

ustawę, która reguluje sposób oraz rozmiar odszkodowania, przekształcone w celu
uspołecznienia we własność wspólną albo w inne formy wspólnej gospodarki.
Odnośnie do odszkodowania obowiązuje odpowiednio artykuł 14 ustęp 3 zdanie 3 i
4.

Artykuł16

(1) Nikogo nie można pozbawić niemieckiej przynależności państwowej.

Utrata przynależności państwowej może nastąpić tylko na podstawie ustawy, a
wbrew woli zainteresowanego tylko wtedy, gdy nie stanie się on przez to
bezpaństwowcem.

(2) żaden Niemiec nie może zostać wydany za granicę.

Artykuł 16a

(1) Prześladowani ze względów politycznych korzystają z prawa azylu.
(2) Na ustęp 1 nie może powoływać się ten, kto przybywa z państwa

członkowskiego Wspólnot Europejskich lub z innego państwa trzeciego, w którym
zapewnione jest stosowanie umowy o statusie prawnym uciekinierów i konwencji o
ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Państwa spoza Wspólnot
Europejskich, które spełniają przesłanki określone w zdaniu 1, określa ustawa,
która wymaga zgody Rady Federalnej. W wypadkach określonych w zdaniu 1
mogą być podjęte środki kończące pobyt niezależnie od złożonego przeciwko temu
środka prawnego.

(3) Ustawą, która wymaga zgody Rady Federalnej, mogą być określone

państwa, w których na podstawie sytuacji prawnej, stosowania prawa i
powszechnych stosunków politycznych wydaje się być zagwarantowane, że nie ma
tam miejsca ani prześladowanie polityczne, ani nieludzkie albo poniżające karanie
lub postępowanie. Domniemywa się, że cudzoziemiec z takiego kraju nie jest
prześladowany, dopóki nie przedstawi on faktów, które pozwolą przyjąć, że jest on
wbrew temu założeniu prześladowany ze względów politycznych.

(4) Podjęcie środków kończących pobyt w przypadkach określonych w

ustępie 3 i w innych przypadkach, które w sposób oczywisty uchodzą za

18

bezpodstawne, zostanie przez sąd odroczone tylko wtedy, gdy istnieją poważne
wątpliwości co do zgodności z prawem tych środków; zakres badania może zostać
ograniczony i spóźnione przedłożenia pozostaną nieuwzględnione. Szczegóły
określa ustawa.

(5) ustępy 1 do 4 nie są sprzeczne z zawartymi przez państwa członkowskie

Wspólnot Europejskich między sobą lub z państwami trzecimi umowami
międzynarodowoprawnymi, które z poszanowaniem zobowiązań wynikających z
umowy o statusie prawnym uchodźców i Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i
Podstawowych Wolności, których stosowanie musi być zagwarantowane w
państwach – stronach tych umów, ustanowiły regulacje dotyczące właściwości do
badania żądania azylu włącznie ze wzajemnym uznawaniem orzeczeń w sprawach
azylu.

Artykuł 17

Każdy ma prawo zwracać się indywidualnie do wspólnie z innymi z

pisemnymi prośbami lub zażaleniami do właściwych organów i do
przedstawicielstwa ludowego.

Artykuł 17a

(1) Ustawy o służbie wojskowej i służbie zastępczej mogą stanowić, że w

stosunku do członków sił zbrojnych i służby zastępczej w czasie odbywania służby
wojskowej lub zastępczej zostanie ograniczone ich zasadnicze prawo swobodnego
wyrażania i rozpowszechniania swoich poglądów w słowie, piśmie i obrazie (artykuł
5 ust. 1 pierwsze półzdanie), zasadnicze prawo wolności zgromadzeń (artykuł 8)
oraz prawo petycji (artykuł 17), o ile przyznaje ono prawo składania wspólnie z
innymi próśb i zażaleń.

(2) ustawy, które służą obronie, włącznie z ochroną ludności cywilnej mogą

określić, że zostaną ograniczone zasadnicze prawa swobodnego wyboru miejsca
pobytu (artykuł 11) i nienaruszalności mieszkania (artykuł 13).

Artykuł 18

Kto nadużywa wolności wyrażania poglądów, w szczególności wolności

prasy (artykuł 5 ustęp 1), wolności nauczania (artykuł 5 ustęp 3), wolności

19

zgromadzeń (artykuł 8), wolności tworzenia zrzeszeń (artykuł 9), tajemnicy
korespondencji, poczty i telekomunikacji (artykuł 10), własności (artykuł 14)
lub prawa azylu (artykuł 16a) do walki przeciwko wolnościowemu
demokratycznemu porządkowi ustrojowemu, ten traci niniejsze prawa
zasadnicze. O utracie i jej zakresie orzeka Federalny Trybunał
Konstytucyjny

1

Artykuł 19

(1) Jeżeli niniejszą Ustawą Zasadniczą pewne prawo zasadnicze może być

ograniczone ustawą lub na jej podstawie, to ustawa ta musi obowiązywać
powszechnie, a nie tylko w odniesieniu do pojedynczego przypadku. Ponadto
ustawa ta musi wymieniać prawo zasadnicze z podaniem artykułu.

(2) W żadnym przypadku nie wolno naruszyć prawa zasadniczego w jego

istotnej treści.

(3) Prawa zasadnicze obowiązują również krajowe osoby prawne, jeśli ze

swej istoty mają one do nich zastosowanie.

(4) Jeśli władza publiczna naruszyła czyjeś prawa, to osobie tej przysługuje

droga prawna. Jeżeli nie jest uzasadniona inna właściwość, znajduje zastosowanie
powszechna droga prawna. Artykuł 10 ust. 2 zdanie 2 pozostaje nienaruszony.

II. FEDERACJA

I

KRAJE

Artykuł 20

(1) Republika Federalna Niemiec jest demokratycznym i socjalnym państwem

federalnym.

(2) Wszelka władza państwowa pochodzi od narodu. Naród sprawuje ją

poprzez wybory, głosowania oraz poprzez specjalne organy ustawodawstwa,
władzy wykonawczej i wymiaru sprawiedliwości.

(3) Ustawodawstwo jest związane porządkiem konstytucyjnym, zaś władza

wykonawcza i wymiar sprawiedliwości ustawą i prawem.

1

Nazwa tego organu winna w dokładnym tłumaczeniu brzmieć: Federalny Sąd Konstytucyjny. Użyto tu

jednakże polskiej nazwy obiegowej.

20

(4) Wobec każdego, kto usiłuje obalić ten porządek, wszyscy Niemcy mają

prawo do oporu, jeśli inne przeciwdziałanie nie jest możliwe.

Artykuł 20a

Państwo chroni także w odpowiedzialności wobec przyszłych pokoleń

naturalne podstawy życia w ramach porządku konstytucyjnego w drodze
ustawodawstwa oraz stosownie do ustaw i prawa poprzez władzę wykonawczą i
wymiar sprawiedliwości.

Artykuł 21

(1) Partie współdziałają w kształtowaniu woli politycznej narodu. Zakładanie

ich jest wolne. Ich wewnętrzna struktura musi odpowiadać zasadom
demokratycznym. muszą one składać publicznie sprawozdanie z pochodzenia i
użycia swoich środków oraz swojego majątku.

(2) Partie, które stosownie do swoich celów lub poprzez zachowanie się

swoich zwolenników zmierzają do naruszenia albo obalenia wolnościowego
demokratycznego porządku ustrojowego, bądź do zagrożenia istnienia Republiki
Federalnej Niemiec, są sprzeczne z konstytucją. W sprawie sprzeczności z
konstytucją orzeka Federalny Trybunał Konstytucyjny.

(3) Szczegóły regulują ustawy federalne.

Artykuł 22

(1) Flaga federalna jest czarno-czerwono-złota.

Artykuł 23

(1) Dla urzeczywistnienia zjednoczonej Europy Republika Federalna Niemiec

współdziała w rozwoju Unii Europejskiej, która zobligowana jest zasadami
państwowoprawnymi, socjalnymi i federacyjnymi i zasadą subsydiarności oraz
gwarantuje porównywalną w zasadzie z niniejszą Ustawą Zasadniczą ochronę
praw zasadniczych. Federacja może nadto przekazać ustawą za zgodę Rady
Federalnej prawa zwierzchnie. Do umocowania Unii Europejskiej, jak również do
zmian jej traktatowych podstaw i porównywalnych uregulowań, w których wyniku

21

niniejsza Ustawa Zasadnicza ulega w swej treści zmianie lub uzupełnieniu albo
takie zmiany lub uzupełnienia staną się możliwe, stosuje się artykuł 79 ust. 2 i 3.

(2) W sprawach Unii Europejskiej współdziałają Parlament Federalny i

poprzez Radę Federalną kraje. Rząd Federalny informuje Parlament Federalny i
Radę Federalną obszernie i w możliwie najkrótszym terminie.

(3) Rząd Federalny stwarza Parlamentowi Federalnemu okazję do zajęcia

stanowiska przed swym współdziałaniem w aktach prawodawczych Unii
Europejskiej. Rząd Federalny uwzględnia w negocjacjach stanowisko Parlamentu
Federalnego. Szczegóły reguluje ustawa.

(4) Radzie Federalnej należy umożliwić udział w kształtowaniu woli

politycznej Federacji na ile winna ona współdziałać w odpowiedniej
wewnętrznopaństwowej sprawie, albo na tyle, na ile kraje byłyby
wewnątrzpaństwowo właściwe.

(5) Na ile w zakresie wyłącznych właściwości Federacji dochodzi do styku z

interesami krajów, albo na ile poza tym prawo ustawodawstwa należy do Federacji,
Rząd Federalny uwzględnia stanowisko Rady Federalnej. Gdy w punkcie ciężkości
uprawnień ustawodawczych krajów chodzi o strukturę władz lub ich postępowanie
administracyjne, należy w określeniu woli Federacji brać pod uwagę w tym
zakresie miarodajny punkt widzenia Rady Federalnej; należy przy tym
przestrzegać ogólnopaństwowej odpowiedzialności Federacji. W sprawach, które
mogą prowadzić do zwiększenia wydatków albo zmniejszenia przychodów w skali
Federacji, konieczna jest zgoda Rządu Federalnego.

(6) Gdy w punkcie ciężkości chodzi o wyłączne uprawnienia ustawodawcze

krajów, realizacja praw, które przysługują Republice Federalnej Niemiec jako
państwu członkowskiemu Unii Europejskiej, winna być przeniesiona przez
Federację na przedstawiciela krajów, wyznaczonego przez Radę Federalną.
Realizacja tych praw następuje z udziałem i w uzgodnieniu Rządu Federalnego,
należy przy tym przestrzegać ogólnopaństwowej odpowiedzialności Federacji.

(7) Szczegóły w odniesieniu do ustępów 4 do 6 reguluje ustawa, która

wymaga zgody Rady Federalnej.

22

Artykuł 24

(1) Federacja może przekazać w drodze ustawy prawa zwierzchnie

instytucjom międzypaństwowym.

(1a) O ile kraje są właściwe do wykonywania państwowych uprawnień i

wypełniania zadań państwowych, mogą one za zgodą Rządu Federalnego
przekazać prawa zwierzchnie sąsiedzkim instytucjom przygranicznym.

(2) Federacja może dla zachowania pokoju włączyć się do systemu

wzajemnego bezpieczeństwa zbiorowego; ze względu na to zezwoli ona na
ograniczenia swoich zwierzchnich praw, które wprowadzą i zapewnią pokojowy i
długotrwały ład w Europie oraz między narodami świata.

(3) W celu uregulowania sporów międzypaństwowych Federacja przystąpi do

porozumień o powszechnym, wszechstronnym, obligatoryjnym międzynarodowym
sądownictwie rozjemczym.

Artykuł 25

Powszechne reguły prawa międzynarodowego są częścią składową prawa

federalnego. Mają one pierwszeństwo przed ustawami i tworzą bezpośrednio
prawa i obowiązki dla mieszkańców obszaru federalnego.

Artykuł 26

(1) Działania, które mogą zakłócić pokojowe współżycie narodów i są

podejmowane w tym zamiarze, a w szczególności przygotowywanie prowadzenia
wojny napastniczej, są sprzeczne z konstytucją. Powinny być one zagrożone karą.

(2) Broń przeznaczoną do prowadzenia wojny wolno produkować, przewozić i

wprowadzać do obrotu tylko za zgodą Rządu Federalnego. Szczegóły reguluje
ustawa federalna.

Artykuł 27

Wszystkie niemieckie statki żeglugi handlowej tworzą jednolitą flotę

handlową.

23

Artykuł 28

(1) Porządek konstytucyjny w krajach musi odpowiadać zasadom

republikańskiego, demokratycznego i socjalnego państwa prawnego w rozumieniu
niniejszej Ustawy Zasadniczej. W wyborach w powiatach i gminach także osoby,
które posiadają przynależność państwową państwa członkowskiego Wspólnoty
Europejskiej, są stosownie do prawa Wspólnoty Europejskiej uprawnione do
głosowania i mogą być wybierane. W krajach, powiatach i gminach naród musi
posiadać przedstawicielstwo, które pochodzi z powszechnych, bezpośrednich,
wolnych, równych i tajnych wyborów. W gminach rolę organu wybieralnego może
spełniać zgromadzenie gminne.

(2) Gminom musi być zagwarantowane prawo do regulowania na własną

odpowiedzialność wszystkich spraw miejscowej społeczności w ramach
zakreślonych przez ustawy. Również związki gminne mają prawo do samorządu w
ramach ich ustawowego zakresu zadań stosownie do postanowień ustaw.

(3) Federacja gwarantuje zgodność porządku konstytucyjnego krajów z

prawami zasadniczymi i postanowieniami ustępu 1 i 2.

Artykuł 29

(1) Obszar federalny może zostać na nowo podzielony w sposób

gwarantujący, że kraje stosownie do swojej wielkości i zdolności do efektywnego
działania będą mogły skutecznie wypełniać ciążące na nich zadania. Należy przy
tym uwzględnić regionalną więź międzyludzką, współzależności historyczne i
kulturalne, gospodarczą celowość, jak również wymogi zagospodarowania
przestrzennego i planowania krajowego.

(2) Czynności związane z nowym podziałem obszaru federalnego określa

ustawa federalna, która wymaga zatwierdzenia w drodze referendum ludowego.
Zainteresowane kraje należy wysłuchać.

(3) referendum ludowe odbywa się w krajach, z których obszarów lub części

obszarów ma zostać utworzony nowy lub na nowo wytyczony kraj (zainteresowane
kraje). Należy głosować nad kwestią, czy zainteresowane kraje powinny istnieć
nadal jak dotychczas, albo czy powinien zostać utworzony nowy lub na nowo
wytyczony kraj. Referendum ludowe w sprawie utworzenia nowego lub na nowo
wytyczonego kraju dochodzi do skutku, jeśli na jego przyszłym obszarze lub

24

łącznie na tych obszarach i częściach obszarów zainteresowanego kraju, których
przynależność krajowa ma być w równym stopniu zmieniona, większość zgodzi się
na zmianę. Referendum ludowe nie dochodzi do skutku, jeśli na obszarze jednego
z zainteresowanych krajów większość odrzuci zmianę; odrzucenie jednakże nie
jest brane pod uwagę, jeśli w części obszaru, którego przynależność do
zainteresowanego kraju ma być zmieniona, większość dwóch trzecich zgodzi się
na zmianę, chyba że na łącznym obszarze zainteresowanego kraju większość
dwóch trzecich odrzuci zmianę.

(4) Jeśli na wzajemnie powiązanym i odgraniczonym obszarze osadniczym i

gospodarczym, którego części leżą w wielu krajach i który liczy co najmniej milion
mieszkańców, jedna dziesiąta uprawnionych na tym obszarze do głosowania w
wyborach do Parlamentu Federalnego zażąda w drodze inicjatywy ludowej, że dla
tego obszaru powinna być ustalona jednolita przynależność krajowa, to należy
określić w ciągu dwóch lat ustawą federalną, albo czy przynależność krajowa
stosownie do ustępu 2 zostanie zmieniona, albo czy w zainteresowanych krajach
odbędzie się referendum opiniodawcze.

(5) Referendum opiniodawcze przeprowadza się w celu ustalenia, czy

zaproponowana w ustawie zmiana przynależności krajowej uzyska aprobatę.
Ustawa ta może przedłożyć referendum opiniodawczemu różne, jednakże nie
więcej niż dwie propozycje. Jeśli większość zgodzi się na proponowaną zmianę
przynależności krajowej, to w ciągu dwóch lat należy określić ustawą federalną,
czy przynależność krajowa zostanie zmieniona stosownie do ustępu 2. Jeśli
propozycja przedstawiona referendum opiniodawczemu uzyska zgodę
odpowiednio do ustępu 3 zdanie 3 i 4, to należy wydać w ciągu dwóch lat po
przeprowadzeniu referendum opiniodawczego ustawę federalną o utworzeniu
proponowanego kraju, która nie wymaga już potwierdzenia w drodze referendum
ludowego.

(6) Większością w referendum ludowym i w referendum opiniodawczym jest

większość oddanych głosów, jeśli obejmuje ona co najmniej jedną czwartą
uprawnionych do głosowania do Parlamentu Federalnego. W pozostałym zakresie
szczegóły dotyczące referendum ludowego, inicjatywy ludowej i referendum
opiniodawczego reguluje ustawa federalna; może ona również przewidzieć, że
inicjatywy ludowe nie mogą być ponowione w ciągu okresu pięciu lat.

(7) Inne zmiany stanu obszaru krajów mogą nastąpić w drodze układów

państwowych zainteresowanych krajów lub ustawą federalną za zgodą Rady

25

Federalnej, jeśli obszar, którego przynależność krajowa ma zostać zmieniona, nie
liczy więcej niż 50 000 mieszkańców. Szczegóły reguluje ustawa federalna, która
wymaga zgody Rady Federalnej oraz większości członków Parlamentu
Federalnego. Ustawa ta powinna przewidywać wysłuchanie zainteresowanych
gmin i okręgów.

(8) Kraje mogą regulować w drodze układu państwowego nowy podział w

objętym nimi każdorazowo obszarze lub w częściach obszarów odmiennie od
przepisów ustępów 2 do 7. Zainteresowane gminy i powiaty należy wysłuchać.
Układ państwowy wymaga potwierdzenia w referendum ludowym w każdym z
zainteresowanych krajów. Jeśli układ państwowy dotyczy części obszarów krajów,
potwierdzenie może być ograniczone do referendów ludowych w tych częściach;
druga połowa zdania 5 nie ma zastosowania. W referendum ludowym decyduje
większość oddanych głosów, o ile obejmuje ona co najmniej jedną czwartą
uprawnionych do głosowania do Parlamentu Federalnego; szczegóły reguluje
ustawa federalna. Układ państwowy wymaga zgody Parlamentu Federalnego.

Artykuł 30

Wykonywanie kompetencji państwowych i wypełnianie zadań państwowych

jest sprawą krajów, o ile niniejsza Ustawa Zasadnicza nie zawiera lub nie
dopuszcza innego uregulowania.

Artykuł 31

Prawo federalne ma pierwszeństwo przed prawem krajowym.

Artykuł 32

(1) Utrzymywanie stosunków z państwami zagranicznymi jest sprawą

Federacji.

(2) Przed zawarciem układu, który dotyczy szczególnej sytuacji któregoś z

krajów, należy we właściwym czasie wysłuchać opinii tego kraju.

(3) W zakresie swoich kompetencji ustawodawczych kraje mogą za zgodą

Rządu Federalnego zawierać układy z państwami zagranicznymi.

26

Artykuł 33

(1) Każdy Niemiec posiada w każdym kraju równe prawa i obowiązki

obywatelskie.

(2) Każdy Niemiec posiada równy dostęp do każdego urzędu publicznego

stosownie do swojej przydatności, swych kwalifikacji i osiągnięć zawodowych.

(3) Korzystanie z praw cywilnych i obywatelskich, dostęp do urzędów

publicznych, jak również prawa nabyte w służbie publicznej są niezależne od
przekonań religijnych. Nikt nie może ponieść szkody z powodu przynależności lub
nieprzynależenia do określonego wyznania lub światopoglądu.

(4) Wykonywanie kompetencji władczych należy jako stałe zadanie z reguły

przekazywać funkcjonariuszom służby publicznej, związanym publiczno-prawnym
stosunkiem służbowym i stosunkiem wierności.

(5) Prawo służby publicznej należy uregulować z uwzględnieniem

tradycyjnych zasad stanowych urzędników zawodowych.

Artykuł 34

Jeśli ktoś w wykonywaniu powierzonego mu urzędu publicznego naruszy

ciążący w nim w stosunku do osoby trzeciej obowiązek służbowy,
odpowiedzialność ponosi w zasadzie państwo albo korporacja, w służbie których
on pozostaje. W przypadku świadomego zamiaru lub rażącego niedbalstwa
zastrzega się prawo regresu. Dla roszczenia odszkodowawczego i dla regresu nie
wolno wykluczyć powszechnej drogi prawnej.

Artykuł 35

(1) wszystkie władze Federacji i krajów świadczą sobie wzajemnie pomoc

prawną i urzędową.

(2) W celu utrzymania lub przywrócenia bezpieczeństwa i porządku

publicznego kraj może w przypadkach o szczególnym znaczeniu zażądać sił i
urządzeń Federalnej Straży Granicznej dla wsparcia swojej policji, jeśli policja bez
tego wsparcia nie mogłaby spełnić tego zadania lub spełniłaby je ze znacznymi
trudnościami. W przypadku klęski żywiołowej lub szczególnie ciężkiego
nieszczęśliwego wypadku kraj może zażądać pomocy sił policyjnych innych krajów,

27

sił i urządzeń administracyjnych innych instytucji, jak również Federalnej Straży
Granicznej i sił zbrojnych.

(3) Jeżeli klęska żywiołowa lub nieszczęśliwy wypadek zagrażają obszarowi

więcej niż jednego kraju, Rząd Federalny może, o ile jest to konieczne do
skutecznego zwalczania, wydawać rządom krajowym polecenie oddania do
dyspozycji innych krajów sił policyjnych, jak również użyć jednostek Federalnej
Straży Granicznej i sił zbrojnych do wsparcia sił policyjnych. Środki Rządu
Federalnego według zdania 1 należy w każdej chwili znieść na żądanie Rady
Federalnej, a ponadto niezwłocznie po usunięciu zagrożenia.

Artykuł 36

(1) W najwyższych władzach federalnych należy korzystać z urzędników z

wszystkich krajów w odpowiednim stosunku. Osoby zatrudnione w pozostałych
władzach federalnych powinny pochodzić z reguły z kraju, w którym działają.

(2) Ustawy wojskowe winny również uwzględniać podział Federacji na kraje

oraz ich specyficzne regionalne stosunki międzyludzkie.

Artykuł 37

(1) Jeśli kraj nie wypełnia ciążących na nim z mocy Ustawy Zasadniczej albo

innej ustawy federalnej obowiązków federalnych, to Rząd Federalny może za
zgodą Rady Federalnej przedsięwziąć konieczne środki, aby w drodze przymusu
federalnego skłonić dany kraj do wypełniania swoich obowiązków.

(2) Dla realizacji przymusu federalnego Rząd Federalny lub jego pełnomocnik

posiada prawo wydawania poleceń krajom i ich władzom.

Artykuł 38

(1) Posłowie Niemieckiego Parlamentu Federalnego są wybierani w wyborach

powszechnych, bezpośrednich, wolnych, równych i tajnych. Są oni
przedstawicielami całego narodu, nie są związani nakazami i instrukcjami oraz
podlegają tylko swemu sumieniu.

(2) Uprawniony do głosowania jest ten, kto ukończył 18 lat, zaś wybranym

może być ten, kto osiągnął wiek, w którym staje się pełnoletni.

(3) Szczegóły określa ustawa federalna.

28

Artykuł 39

(1) Parlament Federalny jest wybierany na cztery lata. Jego kadencja kończy

się z chwilą zebrania się nowego Parlamentu Federalnego. Nowe wybory
odbywają się najwcześniej czterdzieści pięć, a najpóźniej czterdzieści siedem
miesięcy po rozpoczęciu kadencji. W przypadku rozwiązania Parlamentu
Federalnego nowe wybory odbywają się w ciągu sześćdziesięciu dni.

(2) Parlament Federalny zbiera się najpóźniej trzydziestego dnia po

wyborach.

(3) Parlament Federalny ustala zamknięcie i wznowienie swoich posiedzeń.

Prezydent Parlamentu Federalnego może go zwołać wcześniej. Jest on do tego
zobowiązany na żądanie jednej trzeciej członków, Prezydenta Federalnego lub
Kanclerza Federalnego.

Artykuł 40

(1) Parlament Federalny wybiera swojego prezydenta, jego zastępców i

sekretarzy. Nadaje sobie regulamin.

(2) Prezydent sprawuje władzę porządkową i władzę policyjną w gmachu

Parlamentu Federalnego. Bez jego zezwolenia nie wolno dokonać w
pomieszczeniach Parlamentu Federalnego przeszukania lub konfiskaty.

Artykuł 41

(1) Kontrola wyborów jest rzeczą Parlamentu Federalnego. Rozstrzyga on

również, czy poseł do Parlamentu Federalnego utracił mandat.

(2) Przeciwko decyzji Parlamentu Federalnego dopuszczalna jest skarga do

Federalnego Trybunału Konstytucyjnego.

(3) Szczegóły reguluje ustawa federalna.

Artykuł 42

(1) Parlament Federalny obraduje jawnie. Na wniosek jednej dziesiątej

swoich członków lub na wniosek Rządu Federalnego jawność może być wyłączona

29

większością dwóch trzecich głosów. Wniosek jest rozstrzygany na posiedzeniu
niejawnym.

(2) Uchwała Parlamentu Federalnego wymaga większości oddanych głosów,

o ile niniejsza Ustawa Zasadnicza nie stanowi inaczej. Dla wyborów
przeprowadzanych przez Parlament Federalny regulamin może dopuszczać
wyjątki.

(3) Za zgodne z prawdą sprawozdania z jawnych posiedzeń Parlamentu

Federalnego i jego komisji nie ponosi się jakiejkolwiek odpowiedzialności.

Artykuł 43

(1) Parlament Federalny i jego komisje mogą domagać się obecności

każdego członka Rządu Federalnego.

(2) Członkowie Rady Federalnej i Rządu Federalnego, jak również ich

pełnomocnicy mają prawo wstępu na wszystkie posiedzenia Parlamentu
Federalnego i jego komisji. Muszą być w każdej chwili wysłuchani.

Artykuł 44

(1) Parlament Federalny ma prawo, a na wniosek jednej czwartej swoich

członków obowiązek, utworzyć komisję śledczą, która w postępowaniu jawnym
zbiera potrzebne dowody. Jawność może być wyłączona.

(2) Do postępowania dowodowego mają odpowiednio zastosowanie przepisy

postępowania karnego. Tajemnica korespondencji, poczty i t telekomunikacji
pozostaje nienaruszona.

(3) Sądy i władze administracyjne są zobowiązane do pomocy prawnej i

urzędowej.

(4) Uchwały komisji śledczych nie podlegają rozpoznaniu sędziowskiemu.

Sądy posiadają swobodę w uznaniu i ocenie stanu faktycznego, stanowiącego
podstawę śledztwa.

Artykuł 45

Parlament Federalny powołuje Komisję do Spraw Unii Europejskiej. Może on

ją upoważnić do realizacji praw Parlamentu Federalnego wobec Rządu
Federalnego odpowiednio do artykułu 23.

30

Artykuł 45a

(1) Parlament Federalny powołuje Komisję Spraw Zagranicznych i Komisję

Obrony.

(2) Komisja Obrony posiada również uprawnienia komisji śledczej. Na

wniosek jednej czwartej swoich członków ma ona obowiązek uczynić określoną
sprawę przedmiotem śledztwa.

(3) Artykuł 44 ustęp 1 nie ma zastosowania w zakresie obrony.

Artykuł 45b

Dla ochrony praw zasadniczych i jako organ pomocniczy Parlamentu

Federalnego w sprawowaniu kontroli parlamentarnej zostaje powołany
Pełnomocnik Wojskowy Parlamentu Federalnego. Szczegóły reguluje ustawa
federalna.

Artykuł 45c

(1) Parlament Federalny powołuje Komisję Petycji, która jest zobowiązana do

opracowywania próśb i zażaleń, skierowanych do Parlamentu Federalnego
zgodnie z artykułem 17.

(2) Uprawnienia Komisji w zakresie badania zażaleń reguluje ustawa

federalna.

Artykuł 46

(1) Poseł nie może być w żadnym czasie sądownie lub służbowo ścigany, a

nadto pociągnięty do odpowiedzialności poza Parlamentem Federalnym za swoje
głosowanie lub za wypowiedź w Parlamencie Federalnym lub w jednej z jego
komisji. To nie obowiązuje odnośnie do oszczerstw.

(2) Za czyn zagrożony karą poseł może być pociągnięty do odpowiedzialności

albo aresztowany tylko za zgodą Parlamentu Federalnego, chyba że zostanie
schwytany w chwili popełnienia czynu lub w ciągu następnego dnia.

31

(3) Zgoda Parlamentu Federalnego jest ponadto konieczna w każdym

przypadku ograniczenia wolności osobistej posła albo dla wszczęcia postępowania
przeciwko posłowi stosownie do artykułu 18.

(4) Wszelkie postępowanie karne i wszelkie postępowanie stosownie do

artykułu 18 przeciwko posłowi, wszelki areszt oraz wszelkie inne ograniczenia jego
wolności osobistej należy zawiesić na żądanie Parlamentu Federalnego.

Artykuł 47

Posłowie mają prawo odmowy zeznań w odniesieniu do osób, które im jako

posłom wyjawiły pewne fakty lub którym oni w tym charakterze je wyjawili, jak
również w odniesieniu do tych faktów. W zakresie tego prawa odmowy zeznań
niedopuszczalna jest konfiskata dokumentów.

Artykuł 48

(1) Kto ubiega się o mandat do Parlamentu Federalnego, ma prawo do urlopu

koniecznego do przygotowania swojego wyboru.

(2) Nie wolno nikomu przeszkadzać w przyjęciu i wykonywaniu mandatu

poselskiego. Wypowiedzenie albo zwolnienie z pracy z tego powodu jest
niedopuszczalne.

(3) Posłowie mają prawo do stosownego wynagrodzenia, zabezpieczającego

ich niezależność. Mają oni prawo do bezpłatnego korzystania ze wszystkich
państwowych środków komunikacji. Szczegóły reguluje ustawa federalna.

Artykuł 49

IV. RADA

FEDERALNA

Artykuł 50

Za pośrednictwem Rady Federalnej kraje współdziałają w ustawodawstwie i

administracji Federacji oraz w sprawach Unii Europejskiej.

32

Artykuł 51

(1) Rada Federalna składa się z członków rządów krajowych, które ich

powołują i odwołują. Mogą oni być zastępowani przez innych członków swoich
rządów.

(2) Każdy kraj posiada co najmniej trzy głosy, kraje liczące ponad dwa miliony

mieszkańców posiadają cztery głosy, kraje liczące ponad sześć milionów
mieszkańców posiadają pięć, kraje liczące ponad siedem milionów mieszkańców
sześć głosów.

(3) Każdy kraj może delegować tylu członków, ile posiada głosów. Głosy

jednego kraju mogą być oddawane tylko jednolicie i tylko przez członków obecnych
lub ich zastępców.

Artykuł 52

(1) Rada Federalna wybiera swojego Prezydenta na jeden rok.
(2) Prezydent zwołuje Radę Federalną. Zobowiązany jest zwołać ją na

żądanie przedstawicieli co najmniej dwóch krajów albo na żądanie Rządu
Federalnego.

(3) Rada Federalna podejmuje uchwały co najmniej większością swoich

głosów. Rada Federalna nadaje sobie regulamin. Obraduje jawnie. Jawność może
być wyłączona.

(3a) Do spraw Unii Europejskiej Rada Federalna może utworzyć Izbę

Europejską, której uchwały obowiązują jako uchwały Rady Federalnej; artykuł 51
ust. 2 i 3 zdanie 2 obowiązuje odpowiednio.

(4) Do komisji Rady Federalnej mogą należeć inni członkowie i pełnomocnicy

rządów krajowych.

Artykuł 53

Członkowie Rządu Federalnego mają prawo, a na żądanie obowiązek

uczestniczyć w obradach Rady Federalnej i jej komisji. Należy ich w każdej chwili
wysłuchać. Rząd Federalny informuje Radę Federalną o bieżącym stanie spraw.

33

IVa. KOMISJA WSPÓLNA

Artykuł 53a

(1) Komisja Wspólna składa się w dwóch trzecich z posłów do Parlamentu

Federalnego, a w jednej trzeciej z członków Rady Federalnej. Posłowie są
wyznaczani przez Parlament Federalny odpowiednio do stosunku sił frakcji; nie
mogą oni należeć do Rządu Federalnego. Każdy kraj jest reprezentowany przez
jednego, wyznaczonego przez siebie członka Rady Federalnej; członkowie ci nie
są związani instrukcjami. Tworzenie Komisji Wspólnej i jej postępowanie jest
ustalane w regulaminie uchwalonym przez Parlament Federalny i wymagającym
zgody Rady Federalnej.

(2) Rząd Federalny winien informować Komisję Wspólną o swoich planach na

wypadek stanu obrony. Prawa Parlamentu Federalnego i jego komisji według
artykułu 43 ustęp 1 pozostają nienaruszone.

V.

PREZYDENT FEDERALNY

Artykuł 54

(1) Prezydenta Federalnego wybiera Zgromadzenie Federalne bez dyskusji.

Wybranym może być każdy Niemiec, który ma prawo wyborcze do Parlamentu
Federalnego i ukończył czterdziesty rok życia.

(2) Kadencja Prezydenta Federalnego trwa pięć lat. bezpośrednio ponowny

wybór jest dopuszczalny tylko jeden raz.

(3) Zgromadzenie Federalne składa się z członków Parlamentu Federalnego i

w równej liczbie z członków wybranych przez przedstawicielstwa ludowe krajów na
zasadach wyborów proporcjonalnych.

(4) Zgromadzenie Federalne zbiera się najpóźniej trzydzieści dni przed

upływem kadencji Prezydenta Federalnego, a w przypadku wcześniejszego jej
zakończenia najpóźniej trzydzieści dni od tej chwili. Zgromadzenie Federalne
zwołuje Prezydent Parlamentu Federalnego.

(5) Po upływie kadencji, termin określony w ustępie 4 zdanie 1 rozpoczyna

się z chwilą pierwszego posiedzenia Parlamentu Federalnego.

34

(6) Wybrany zostaje ten, kto uzyska głosy większości członków

Zgromadzenia Federalnego. Jeśli w dwóch kolejnych głosowaniach żaden z
kandydatów nie uzyska potrzebnej większości, to zostaje wybrany ten, kto w
następnym głosowaniu osiągnie najwięcej głosów.

(7) Szczegóły reguluje ustawa federalna.

Artykuł 55

(1) Prezydent Federalny nie może być członkiem rządu, ani członkiem

ustawodawczego ciała Federacji lub kraju.

(2) Prezydentowi Federalnemu nie wolno piastować żadnego innego płatnego

urzędu, prowadzić działalności zarobkowej lub wykonywać innego zawodu, ani też
nie wolno należeć do zarządu lub rady nadzorczej przedsiębiorstwa nastawionego
na zysk.

Artykuł 56

Prezydent Federalny obejmując urząd składa przed zebranymi członkami

Parlamentu Federalnego i Rady Federalnej następującą przysięgę:

„Przysięgam poświęcić swoje siły dla dobra Narodu Niemieckiego, pomnażać
jego dobra, odsuwać od niego szkody, strzec i bronić Ustawy Zasadniczej i
ustaw Federacji, zaś swoje obowiązki wypełniać sumiennie i wobec każdego
postępować sprawiedliwie. Tak mi dopomóż Bóg”.

Przysięga może być również złożona bez inwokacji religijnej.

Artykuł 57

W przypadku przeszkody w pełnieniu obowiązków lub przedwczesnego

opróżnienia urzędu przez Prezydenta Federalnego uprawnienia jego wykonuje
Prezydent Rady Federalnej.

Artykuł 58

Zarządzenie i postanowienia Prezydenta Federalnego wymagają dla swej

ważności kontrasygnaty Kanclerza Federalnego albo właściwego ministra
federalnego. Nie obowiązuje to odnośnie do mianowania i odwołania Kanclerza

35

Federalnego, rozwiązania Parlamentu Federalnego stosownie do artykułu 63 i
prośby stosownie do artykułu 69 ustęp 3.

Artykuł 59

(1) Prezydent Federalny reprezentuje Federację międzynarodowo-prawnie.

Zawiera w imieniu Federacji umowy z państwami zagranicznymi. Akceptuje i
przyjmuje posłów.

(2) Umowy regulujące stosunki polityczne Federacji lub dotyczące spraw

będących przedmiotem ustawodawstwa federalnego wymagają zgody i
współdziałania właściwych w danym przypadku dla ustawodawstwa federalnego
ciał i to w formie ustawy federalnej. Odnośnie do umów administracyjnych
obowiązują odpowiednio przepisy o administracji federalnej.

Artykuł 60

(1) Prezydent Federalny mianuje i zwalnia sędziów federalnych, urzędników

federalnych, oficerów i podoficerów, jeśli ustawa nie stanowi inaczej.

(2) W poszczególnych przypadkach wykonuje on w imieniu Federacji prawo

łaski.

(3) Może on przekazać te uprawnienia innym władzom.
(4) Ustępy 2 do 4 artykułu 46 stosuje się odpowiednio do Prezydenta

Federalnego

Artykuł 61

(1) Parlament Federalny lub Rada Federalna mogą zaskarżyć Prezydenta

Federalnego przed Federalnym Trybunałem Konstytucyjnym o umyślne naruszenie
Ustawy Zasadniczej lub innej ustawy federalnej. Wniosek o wniesienie oskarżenia
musi być postawiony przez co najmniej jedną czwartą członków Parlamentu
Federalnego lub jedną czwartą głosów Rady Federalnej. Uchwała o wniesienie
oskarżenia wymaga większości dwóch trzecich członków Parlamentu Federalnego
lub dwóch trzecich głosów Rady Federalnej. Oskarżenie przedstawia pełnomocnik
ciała oskarżającego.

(2) Jeśli Federalny Trybunał Konstytucyjny ustali, iż Prezydent Federalny jest

winien umyślnego naruszenia Ustawy Zasadniczej lub innej ustawy federalnej, to

36

może orzec o złożeniu go z urzędu. Po wniesieniu oskarżenia Trybunał może
stwierdzić w drodze tymczasowego zarządzenia, że istnieją przeszkody w
sprawowaniu urzędu przez Prezydenta Federalnego.

VI.

RZĄD FEDERALNY

Artykuł 62

Rząd Federalny składa się z Kanclerza Federalnego oraz z ministrów

federalnych.

Artykuł 63

(1) Kanclerza Federalnego wybiera Parlament Federalny na wniosek

Prezydenta Federalnego bez dyskusji.

(2) Wybranym jest ten, kto uzyska głosy większości członków Parlamentu

Federalnego. Elekta mianuje Prezydent Federalny.

(3) Jeśli proponowany kandydat nie zostanie wybrany, to Parlament

Federalny może w ciągu czternastu dni od głosowania wybrać Kanclerza
Federalnego więcej niż połową swoich członków.

(4) Jeśli wybór nie nastąpi w tym terminie, to przeprowadza się niezwłocznie

nowe głosowanie, w którym wybranym jest ten, kto uzyskał najwięcej głosów. Jeśli
wybrany uzyskał głosy większości członków Parlamentu Federalnego, to Prezydent
Federalny musi mianować go w ciągu siedmiu dni po wyborze. Jeśli wybrany nie
osiągnął tej większości, to wówczas Prezydent Federalny winien w ciągu siedmiu
dni mianować go albo rozwiązać Parlament Federalny.

Artykuł 64

(1) Ministrowie federalni są mianowani i zwalniani na wniosek Kanclerza

Federalnego przez Prezydenta Federalnego.

(2) Kanclerz Federalny i ministrowie federalni składają przed parlamentem

Federalnym przy objęciu urzędu przysięgę przewidzianą w artykule 56.

37

Artykuł 65

Kanclerz Federalny określa wytyczne polityki oraz ponosi za to

odpowiedzialność. W zakresie tych wytycznych każdy minister federalny kieruje
swoim resortem samodzielnie i na własną odpowiedzialność. W razie różnic
poglądów między ministrami federalnymi decyzje podejmuje Rząd Federalny.
Kanclerz Federalny kieruje pracami Rządu Federalnego zgodnie z regulaminem
uchwalonym przez Rząd Federalny i zatwierdzonym przez Prezydenta
Federalnego.

Artykuł 65a

(1) Federalny Minister Obrony posiada władzę wydawania rozkazów siłom

zbrojnym i dowodzenia nimi.

Artykuł 66

Kanclerzowi Federalnemu oraz ministrom federalnym nie wolno piastować

żadnego innego płatnego urzędu, prowadzić działalności zarobkowej lub
wykonywać innego zawodu, ani też nie wolno należeć do zarządu albo – bez
zgody Parlamentu Federalnego – do rady nadzorczej przedsiębiorstwa
nastawionego na zysk.

Artykuł 67

(1) Parlament Federalny może wyrazić Kanclerzowi Federalnemu wotum

nieufności tylko w ten sposób, że większością swoich członków wybierze następcę
oraz zwróci się do Prezydenta Federalnego o zwolnienie Kanclerza Federalnego.
Prezydent Federalny obowiązany jest przychylić się do wniosku i mianować elekta.

(2) Między wnioskiem a wyborem musi upłynąć czterdzieści osiem godzin.

Artykuł 68

(1) Jeśli wniosek Kanclerza Federalnego o udzielenie mu wotum zaufania nie

uzyska zgody większości członków Parlamentu Federalnego, wtedy Prezydent
Federalny na wniosek Kanclerza Federalnego może rozwiązać Parlament
Federalny w ciągu dwudziestu jeden dni. Prawo rozwiązania wygasa, jeśli

38

Parlament Federalny wybierze większością swoich członków innego Kanclerza
Federalnego.

(2) Między wnioskiem a głosowaniem musi upłynąć czterdzieści osiem

godzin.

Artykuł 69

(1) Kanclerz Federalny mianuje jednego z ministrów federalnych swoim

zastępcą.

(2) Urząd Kanclerza Federalnego lub ministra federalnego kończy się w

każdym przypadku z chwilą zebrania się nowego Parlamentu Federalnego, a urząd
ministra federalnego także z chwilą każdego innego opróżnienia urzędu Kanclerza
Federalnego.

(3) Kanclerz Federalny na prośbę Kanclerza Federalnego lub Prezydenta

Federalnego jest zobowiązany pełnić nadal czynności do chwili mianowania swego
następcy.

VII. USTAWODAWSTWO FEDERACJI

Artykuł 70

(1) Kraje posiadają prawo do wydawania ustaw, o ile niniejsza Ustawa

Zasadnicza nie powierza Federacji kompetencji ustawodawczych.

(2) Rozgraniczenie właściwości Federacji i krajów przeprowadza się według

przepisów niniejszej Ustawy Zasadniczej o ustawodawstwie wyłącznym i
konkurencyjnym.

Artykuł 71

W zakresie ustawodawstwa wyłącznego Federacji kraje posiadają prawo do

wydawania ustaw tylko wtedy i o ile zostały do tego wyraźnie upoważnione w
ustawie federalnej.

39

Artykuł 72

(1) W zakresie ustawodawstwa konkurencyjnego kraje posiadają prawo do

wydawania ustaw, dopóty i o ile Federacja nie skorzysta w drodze ustawy ze
swojej właściwości ustawodawczej.

(2) Federacja posiada w tym zakresie prawo do wydawania ustaw, dopóty i o

ile ustanowienie równoważnych warunków życia na obszarze federalnym lub
zachowanie jedności prawnej i gospodarczej w ogólnopaństwowym interesie
wymaga federalnej regulacji ustawowej.

(3) W drodze ustawy federalnej można postanowić, że federalna regulacja

ustawowa może być zastąpiona przez prawo krajowe, jeśli wymóg w rozumieniu
ustępu 2 przestał już istnieć.

Artykuł 73

Wyłączne ustawodawstwo Federacji dotyczy:

1. spraw zagranicznych oraz obrony wraz ze sprawami ochrony ludności cywilnej;
2. przynależności państwowej na szczeblu Federacji;
3. swobody wyboru miejsca pobytu, spraw paszportowych, imigracji i emigracji

oraz ekstradycji;

4. spraw walutowych, pieniężnych i monetarnych, miar i wag, jak również

ustalania czasu;

5. jedności obszaru celnego i handlowego, umów handlowych i żeglugowych,

swobody obrotu towarowego oraz obrotu towarowego i płatniczego z zagranicą
łącznie z ochroną celną i graniczną;

6. komunikacji lotniczej;
7. poczty oraz telekomunikacji;
8. stosunków prawnych osób będących w służbie Federacji i federalnych

korporacji prawa publicznego;

9. ochrony prawnej działalności wytwórczej, prawa autorskiego i wydawniczego;

10. współpracy Federacji i krajów

a) w dziedzinie policji kryminalnej,
b)

w zakresie ochrony wolnościowego demokratycznego porządku
ustrojowego, istnienia i bezpieczeństwa Federacji lub kraju (ochrona
konstytucji) oraz

40

c) w zakresie ochrony na obszarze federalnym przed dążeniami, które poprzez

stosowanie siły lub podejmowane w tym kierunku działania przygotowawcze
zagrażają zagranicznym interesom Republiki Federalnej Niemiec, jak
również utworzenia federalnego urzędu policji kryminalnej i
międzynarodowego zwalczania przestępczości.

11. statystyki dla celów federalnych.

Artykuł 74

(1) Ustawodawstwo konkurencyjne obejmuje następujące dziedziny:

1. prawo cywilne, prawo karne i wykonanie kar, ustrój sądów, postępowanie

sądowe, adwokaturę, notariat i poradnictwo prawne;

2. sprawy stanu cywilnego;
3. prawo o stowarzyszeniach i zgromadzeniach;
4. prawo pobytu i osiedlania się cudzoziemców;
4a. prawo dotyczące broni i materiałów wybuchowych
6. sprawy uchodźców i wypędzonych;
7. opiekę społeczną;
9. szkody wojenne i odszkodowania;

10. zaopatrzenie inwalidów wojennych oraz rodzin ofiar wojny i opiekę nad byłymi

jeńcami wojennymi;

10a. groby wojenne i groby innych ofiar wojny oraz ofiar władzy opartej na

przemocy;

11. prawo gospodarcze (górnictwo, przemysł, gospodarka energetyczna, rzemiosło,

wytwórczość, bankowość i giełdy, ubezpieczenia prywatno-prawne);

11a. wytwarzanie i użytkowanie energii jądrowej dla celów pokojowych, budowę i

eksploatację urządzeń, które służą tym celom, ochronę przed
niebezpieczeństwem powstającym przy wyzwalaniu się energii jądrowej lub
przez promieniowanie jonizujące oraz usuwanie materiałów radioaktywnych;

12. prawo pracy łącznie z ustrojem przedsiębiorstw, ochroną i pośrednictwem

pracy, jak również ubezpieczenia społeczne łącznie z ubezpieczeniem na
wypadek bezrobocia;

13. regulację zapomóg kształceniowych i popieranie badań naukowych;
14. prawo wywłaszczeniowe, o ile dotyczy ono dziedzin wymienionych w artykułach

73 i 74;

41

15. przekazywanie gruntów i ziemi, bogactw naturalnych i środków produkcji na

własność ogółu lub na rzecz innych form wspólnej gospodarki;

16. zapobieganie nadużywaniu przewagi gospodarczej;
17. popieranie produkcji rolnej i leśnej, zapewnienie wyżywienia, import i eksport

produktów rolnych i leśnych, rybołówstwo dalekomorskie i przybrzeżne oraz
ochronę wybrzeży;

18. obrót nieruchomościami, prawo gruntowe (bez prawa do składek z odkryć) i

sprawy dzierżaw rolniczych, sprawy mieszkaniowe, osadnictwa i domostw
rodzinnych;

19. środki przeciwko groźnym dla ogółu i zakaźnym chorobom ludzi i zwierząt,

dopuszczanie do zawodów lekarskich i innych zawodów medycznych oraz do
pozostałej działalności zarobkowej w lecznictwie, obrót lekarstwami, środkami
medycznymi i odurzającymi oraz truciznami;

19a. gospodarcze zabezpieczenie szpitali i regulacja stawek za opiekę szpitalną;
20. ochronę obrotu środkami żywnościowymi i używkami, przedmiotami pierwszej

potrzeby, paszą oraz nasionami i sadzonkami dla gospodarki leśnej i rolnej,
ochronę roślin przed chorobami i szkodnikami jak również ochronę zwierząt;

21. żeglugę dalekomorską i przybrzeżną, jak również znaki morskie, żeglugę

śródlądową, służbę meteorologiczną, szlaki morskie oraz szlaki rzeczne,
służące komunikacji publicznej;

22. ruch drogowy, sprawy pojazdów mechanicznych, budowę i utrzymanie dróg

krajowych dla ruchu dalekobieżnego, jak również pobieranie i rozdzielanie opłat
za korzystanie z dróg publicznych przez pojazdy;

23. koleje szynowe, które nie są kolejami Federacji, z wyjątkiem kolei górskich;
24. usuwanie odpadków, utrzymanie czystości powietrza oraz zwalczanie hałasu;
25. odpowiedzialność państwową;
26. sztuczne zapłodnienie u ludzi, badanie i sztuczną zmianę informacji

dziedzicznych, jak również regulacje dotyczące transplantacji organów i tkanek
organicznych.

(2) Ustawy dotyczące ustępu 1 pkt 25 wymagają zgody Rady Federalnej.

42

Artykuł 74a

(1) Ustawodawstwo konkurencyjne rozciąga się ponadto na uposażenie i

zaopatrzenie osób należących do służby publicznej, które pozostają w
publicznoprawnym stosunku służbowym i stosunku wierności, o ile Federacji nie
przysługuje stosownie do artykułu 73 pkt 8 ustawodawstwo wyłączne.

(2) Ustawy federalne określone w ustępie 1 wymagają zgody Rady

Federalnej.

(3) Zgody Rady Federalnej wymagają także ustawy federalne z artykułu 73

pkt 8 o ile przewidują one inne niż w ustawach federalnych z ustępu 1 kryteria
struktury lub obliczania uposażenia i zaopatrzenia łącznie z oceną urzędów, albo
inne najniższe i najwyższe należności.

(4) Ustępy 1 i 2 stosuje się odpowiednio do uposażenia i zaopatrzenia

sędziów krajowych. Do ustaw z artykułu 98 ustęp 1 obowiązuje odpowiednio ustęp
3.

Artykuł 75

(1) Federacja ma prawo wydawania, z uwzględnieniem postanowień artykułu

72, przepisów ramowych dla ustawodawstwa krajów w sprawach:
1. stosunków prawnych osób pozostających w służbie publicznej krajów, gmin i

innych korporacji prawa publicznego, o ile artykuł 74a nie stanowi inaczej;

1a. powszechnych zasad szkolnictwa wyższego;
2. powszechnych stosunków prawnych w dziedzinie prasy;
3. łowiectwa, ochrony przyrody i troski o krajobraz;
4. podziału ziemi, zagospodarowania przestrzennego i bilansu wodnego;
5. meldunkowych i dowodów osobistych.
6. ochronę niemieckich dóbr kulturalnych przed wywozem za granicę.

(2) Przepisy ramowe mogą tylko w wyjątkowych przypadkach zawierać

regulacje wchodzące w szczegóły i bezpośrednio obowiązujące.

(3) Jeśli Federacja wyda przepisy ramowe, to kraje są zobowiązane w ciągu

odpowiedniego określonego ustawą terminu wydać potrzebne ustawy krajowe.

43

Artykuł 76

(1) Projekty ustaw są wnoszone do Parlamentu Federalnego przez Rząd

Federalny, z łona posłów Parlamentu Federalnego lub przez Radę Federalną.

(2) Projekty Rządu Federalnego należy skierować najpierw do Rady

Federalnej. Rada Federalna jest uprawniona do ustosunkowania się w ciągu
sześciu tygodni do tych projektów. Jeżeli domaga się ona z ważnego powodu, w
szczególności ze względu na objętość projektu, przedłużenia terminu, to termin
wynosi dziewięć tygodni. Rząd Federalny może projekt, który określił przy
skierowaniu do Rady Federalnej wyjątkowo jako szczególnie pilny, po trzech
tygodniach albo, gdy Rada Federalna wyrazi stosownie do zdania 3 żądanie, po
sześciu tygodniach przesłać do Parlamentu Federalnego, nawet jeśli nie wpłynęła
jeszcze opinia Rady Federalnej; opinię Rady Federalnej powinien on niezwłocznie
po jej nadejściu przekazać Parlamentowi Federalnemu. W przypadku przedłożenia
zmiany niniejszej Ustawy Zasadniczej lub przy przekazaniu praw zwierzchnich
stosownie do artykułu 23 lub artykułu 24 termin wyrażenia opinii wynosi dziewięć
tygodni; zdanie 4 nie ma zastosowania.

(3) Projekty Rady Federalnej kieruje się do Parlamentu Federalnego w ciągu

sześciu tygodni za pośrednictwem Rządu Federalnego. Powinien on przy tym
przedstawić swój pogląd. Jeśli zażąda on z ważnego powodu, w szczególności ze
względu na objętość projektu, przedłużenie terminu, to termin wynosi dziewięć
tygodni. Jeśli Rada Federalna określiła projekt wyjątkowo jako szczególnie pilny,
termin wynosi trzy tygodnie, albo jeśli Rząd Federalny wyrazi stosownie do zdania
3 żądanie, sześć tygodni. W przypadku projektu zmiany niniejszej Ustawy
Zasadniczej albo przy przekazaniu praw zwierzchnich stosownie do artykułu 23 lub
artykułu 24 termin wynosi dziewięć tygodni; zdanie 4 nie ma zastosowania.
Parlament Federalny obraduje nad projektem w stosownym terminie i podejmuje
uchwałę.

Artykuł 77

(1) Ustawy federalne uchwala Parlament Federalny. Po ich przyjęciu

Prezydent Parlamentu Federalnego niezwłocznie przekazuje je Radzie Federalnej.

(2) Rada Federalna może żądać w ciągu trzech tygodni od utworzenia

uchwalonego tekstu ustawy, aby powołano komisję utworzoną z członków

44

Parlamentu Federalnego i Rady Federalnej w celu wspólnego omówienia
przedłożeń. Skład i tryb postępowania tej komisji określa regulamin, uchwalony
przez Parlament Federalny i wymagający zgody Rady Federalnej. Członkowie
Rady Federalnej, oddelegowani do tej komisji, nie są związani instrukcjami. Jeśli
ustawa wymaga zgody Rady Federalnej, to wówczas także Parlament Federalny i
Rząd Federalny mogą żądać powołania komisji. Jeśli komisja zaproponuje zmianę
uchwalonego tekstu ustawy, to wówczas Parlament Federalny musi podjąć na
nowo uchwałę.

(2a) Jeśli ustawa wymaga zgody Rady Federalnej, Rada Federalna, o ile

żądanie stosownie do ustępu 2 zdanie 1 nie jest postawione lub postępowanie
mediacyjne jest zakończone bez projektu zmiany uchwalonego tekstu ustawy,
podejmuje uchwałę o zgodzie w stosownym czasie.

(3) Jeśli ustawa nie wymaga zgody Rady Federalnej, wówczas Rada

Federalna może po zakończeniu postępowania określonego w ustępie 2 wnieść w
ciągu dwóch tygodni sprzeciw w odniesieniu do ustawy uchwalonej przez
Parlament Federalny. Termin wniesienia sprzeciwu rozpoczyna się w przypadku
określonym w ostatnim zdaniu ustępu 2 od momentu otrzymania podjętej na nowo
uchwały Parlamentu Federalnego, a we wszystkich innych przypadkach od
momentu otrzymania zawiadomienia od przewodniczącego komisji przewidzianej w
ustępie 2, że postępowanie przed tą komisją zostało zakończone.

(4) Jeśli sprzeciw został uchwalony większością głosów Rady Federalnej, to

wówczas może on zostać odrzucony uchwałą większości członków Parlamentu
Federalnego. Jeśli Rada Federalna uchwali sprzeciw większością co najmniej
dwóch trzecich głosów, to wówczas odrzucenie przez Parlament Federalny
wymaga większości dwóch trzecich, a przynajmniej większości członków
Parlamentu Federalnego.

Artykuł 78

Ustawa uchwalona przez Parlament Federalny dochodzi do skutku, o ile

Rada Federalna wyrazi na nią zgodę, nie zgłosi wniosku przewidzianego w
artykule 77 ustęp 2, nie wniesie sprzeciwu w terminie określonym w artykule 77
ustęp 3 lub go wycofa, albo jeśli sprzeciw zostanie przegłosowany przez Parlament
Federalny.

45

Artykuł 79

(1) Ustawa Zasadnicza może zostać zmieniona tylko w drodze ustawy, która

wyraźnie zmienia bądź uzupełnia brzmienie Ustawy Zasadniczej. W przypadku
umów międzynarodowoprawnych, których przedmiotem jest regulacja pokojowa,
przygotowanie regulacji pokojowej lub zniesienie systemu okupacyjno-prawnego
albo które mają służyć obronie Republiki Federalnej, wystarcza dla wyjaśnienia, że
postanowienia Ustawy Zasadniczej nie sprzeciwiają się zawarciu i wejściu w życie
tych umów, uzupełnienie brzmienia Ustawy Zasadniczej, które ogranicza się do
tego wyjaśnienia.

(2) Taka ustawa wymaga zgody dwóch trzecich członków Parlamentu

Federalnego i dwóch trzecich głosów Rady Federalnej.

(3) Zmiana Ustawy Zasadniczej, która narusza podział Federacji na kraje,

zasadnicze współdziałanie krajów w zakresie ustawodawstwa albo zasady zawarte
w artykułach 1 i 20, jest niedopuszczalna.

Artykuł 80

(1) Ustawa może upoważnić Rząd Federalny, ministra federalnego lub rządy

krajowe do wydawania rozporządzeń. Ustawa musi określać treść, cel i zakres
udzielonego pełnomocnictwa. W rozporządzeniu należy podać podstawę prawną.
Jeśli ustawa przewiduje możliwość dalszego przeniesienia pełnomocnictwa, to
przeniesienie pełnomocnictwa wymaga formy rozporządzenia.

(2) Zgody Rady Federalnej wymagają, z zastrzeżeniem odmiennej federalnej

regulacji ustawowej, rozporządzenia Rządu Federalnego lub ministra federalnego
dotyczące zasad korzystania i opłat za korzystanie z urządzeń poczty oraz
telekomunikacji, zasad pobierania należności za korzystanie z urządzeń kolei
Federacji, budowy i eksploatacji kolei, jak również rozporządzenia wydane na
podstawie ustaw federalnych, które wymagają zgody Rady Federalnej, albo które
są wykonywane przez kraje na zlecenie Federacji bądź we własnym zakresie.

(3) Rada Federalna może kierować do Rządu Federalnego projekty do

uchwalenia przepisów prawnych, które wymagają jej zgody.

(4) Jeśli w drodze ustawy federalnej lub na podstawie ustaw federalnych

rządy krajowe są uprawnione do wydania przepisów prawnych, to kraje są także
upoważnione do regulacji w drodze ustawy

46

Artykuł 80a

(1) Jeśli niniejsza Ustawa Zasadnicza lub jedna z ustaw federalnych,

dotyczących obrony łącznie z ochroną ludności cywilnej, stanowi, że przepisy
prawne mogą być stosowane tylko według postanowień tego artykułu, to ich
stosowanie jest dopuszczalne – poza stanem obrony – tylko wtedy, gdy Parlament
Federalny stwierdzi zaistnienie stanu napięcia, albo gdy na takie stosowanie
specjalnie wyrazi zgodę. Stwierdzenie stanu napięcia lub wyrażenie specjalnej
zgody w przypadkach określonych w artykule 12a ustęp 5 zdanie 1 i ustęp 6
zdanie 2 wymagają większości dwóch trzecich oddanych głosów.

(2) Przedsięwzięcia podjęte na podstawie przepisów prawnych, o których

mowa w ustępie 1, należy uchylić, jeśli Parlament Federalny tego zażąda.

(3) Odmiennie niż w ustępie 1 dopuszczalne jest stosowanie takich przepisów

prawnych także na podstawie i stosownie do postanowień uchwały podjętej przez
organ międzynarodowy w ramach układu sojuszniczego za zgodą Rządu
Federalnego. Przedsięwzięcia, o których mowa w tym ustępie, należy uchylić, jeśli
zażąda tego Parlament Federalny większością swoich członków.

Artykuł 81

(1) Jeśli Parlament Federalny nie zostanie rozwiązany w przypadku

określonym w artykule 68, Prezydent Federalny może na wniosek Rządu
Federalnego za zgodą Rady Federalnej ogłosić stan wyższej konieczności
ustawodawczej w odniesieniu do projektu ustawy, który został odrzucony przez
Parlament Federalny, mimo że Rząd Federalny określił go jako pilny. To samo
obowiązuje wobec odrzuconego projektu ustawy, chociażby Kanclerz Federalny
powiązał ten projekt z wnioskiem przewidzianym w artykule 68.

(2) Jeśli Parlament Federalny po ogłoszeniu stanu wyższej konieczności

ustawodawczej odrzuci ponownie projekt ustawy albo uchwali go w brzmieniu
określonym jako nie do przyjęcia dla Rządu Federalnego, ustawę uważa się za
uchwaloną, jeśli uzyska ona zgodę Rady Federalnej. To samo obowiązuje, jeśli
projekt ustawy nie zostanie uchwalony przez Parlament Federalny w ciągu
czterech tygodni od ponownego przedłożenia.

47

(3) W okresie kadencji Kanclerza Federalnego może być w terminie sześciu

miesięcy od pierwszego ogłoszenia stanu wyższej konieczności ustawodawczej
stosownie do ustępu 1 i 2 uchwalony także każdy inny projekt ustawy odrzucony
przez Parlament Federalny. Po upływie tego terminu niedopuszczalne jest
ponowne ogłoszenie stanu wyższej konieczności ustawodawczej w okresie
kadencji tego samego Kanclerza Federalnego.

(4) Ustawa Zasadnicza nie może być na mocy ustawy, która została

uchwalona stosownie do ustępu 2 ani zmieniona, ani częściowo lub całkowicie
uchylona bądź zawieszona.

Artykuł 82

(1) Ustawy, które dochodzą do skutku zgodnie z przepisami niniejszej Ustawy

Zasadniczej, zostają po kontrasygnacie sporządzone przez Prezydenta
Federalnego i ogłoszone w Federalnym Dzienniku Ustaw. Rozporządzenia zostają
sporządzone przez organ, który je wydaje, oraz ogłoszone, z zastrzeżeniem
odmiennej regulacji ustawowej, w Federalnym Dzienniku Ustaw.

(2) Każda ustawa i każde rozporządzenie powinny określać dzień wejścia w

życie. Jeśli brak jest takiego postanowienia, wchodzą one w życie czternastego
dnia po upływie dnia wydania Federalnego Dziennika Ustaw.

VIII. WYKONYWANIE USTAW FEDERALNYCH

I ADMINISTRACJA FEDERALNA

Artykuł 83

Wykonywanie ustaw federalnych jest sprawą krajów, o ile niniejsza Ustawa

Zasadnicza nie postanawia lub nie dopuszcza inaczej.

Artykuł 84

(1) Jeśli wykonywanie ustaw federalnych jest sprawą krajów, regulują one

organizację władz oraz postępowanie administracyjne, o ile ustawy federalne za
zgodą Rady Federalnej nie stanowią inaczej.

48

(2) Rząd Federalny może za zgodą Rady Federalnej wydawać powszechnie

przepisy administracyjne.

(3) Rząd Federalny sprawuje nadzór nad zgodnym z obowiązującym prawem

wykonywaniem ustaw federalnych przez kraje. Rząd Federalny może w tym celu
wysyłać pełnomocników do naczelnych władz krajowych za ich zgodą, a w
przypadku odmowy wyrażenia przez te władze zgody, za zgodą Rady Federalnej –
także do władz podległych.

(4) Jeśli braki, które Rząd Federalny stwierdzi przy wykonywaniu ustaw

federalnych w krajach, nie zostaną usunięte, wówczas Rada Federalna na wniosek
Rządu Federalnego lub kraju ustala, czy dany kraj naruszył prawo. Od uchwały
Rady Federalnej przysługuje odwołanie do Federalnego Trybunału
Konstytucyjnego.

(5) W celu wykonania ustaw federalnych Rząd Federalny może zostać

upoważniony przez ustawę federalną, wymagającą zgody Rady Federalnej, do
wydawania w specjalnych przypadkach konkretnych instrukcji. Winny one być
kierowane do najwyższych władz krajowych, chyba że Rząd Federalny uzna dany
przypadek na pilny.

Artykuł 85

(1) Jeśli kraje wykonują ustawy federalne na zlecenie Federacji, organizacja

władz jest sprawą krajów, o ile ustawy federalne za zgodą Rady Federalnej nie
stanowią inaczej.

(2) Rząd Federalny może za zgodą Rady Federalnej wydawać powszechne

przepisy administracyjne. Może on uregulować jednolite wykształcenie urzędników
i pracowników. W porozumieniu z nim winni być mianowani kierownicy władz
szczebla średniego.

(3) Władze krajowe podlegają instrukcjom właściwych najwyższych władz

federalnych, chyba że Rząd Federalny uzna to za pilne. Najwyższe władze krajowe
zapewniają wykonanie instrukcji.

(4) Nadzór federalny dotyczy legalności i celowości wykonywania. W tym celu

Rząd Federalny może żądać sprawozdania i przedłożenia akt oraz wysyłać
pełnomocników do wszystkich władz.

49

Artykuł 86

Jeśli Federacja wykonuje ustawy przy pomocy własnej administracji

federalnej lub korporacji federalnych lub zakładów prawa publicznego, Rząd
Federalny wydaje powszechne przepisy administracyjne, o ile ustawa nie wskaże
szczególnie. Reguluje on organizację władz, o ile ustawa nie stanowi inaczej.

Artykuł 87

(1) Administracja federalna z własnymi organami administracyjnymi niższych

szczebli prowadzi służbę zagraniczną, federalną administrację finansową i
stosownie do artykułu 89 administrację federalnych dróg wodnych i żeglugi. Na
mocy ustawy federalnej mogą zostać utworzone federalne władze straży
granicznej, centralne urzędy do spraw policyjnego wywiadu i informacji, do spraw
policji kryminalnej, do spraw zbierania materiałów w celu ochrony konstytucji i
ochrony przed dążeniami na obszarze federalnym, które poprzez stosowanie siły
lub podejmowane w tym kierunku działania przygotowawcze zagrażają
zagranicznym interesom Republiki Federalnej Niemiec.

(2) Jako federalne korporacje prawa publicznego prowadzone są te instytucje

ubezpieczeń społecznych, których zakres działania rozciąga się na obszar więcej
niż jednego kraju. Instytucje ubezpieczeń społecznych, których zakres działania
rozciąga się na obszar więcej niż jednego kraju, nie więcej jednak niż trzech, mogą
działać odmiennie od zdania 1 jako krajowe korporacje prawa publicznego, jeśli
zainteresowane kraje określą kraj sprawujący nadzór.

(3) Poza tym dla spraw, w stosunku do których przysługuje Federacji

ustawodawstwo, mogą być tworzone na mocy ustawy federalnej samodzielne
wyższe władze federalne oraz nowe federalne korporacje i zakłady prawa
publicznego. Jeśli wyłonią się nowe zadania w dziedzinach, w których Federacji
przysługuje ustawodawstwo, mogą być utworzone w przypadku pilnej potrzeby
oraz za zgodą Rady Federalnej i większości członków Parlamentu Federalnego
federalne władze stopnia średniego i podstawowego.

50

Artykuł 87a

(1) Federacja tworzy siły zbrojne dla obrony. Ich liczebność oraz podstawowe

założenia ich organizacji muszą wynikać z budżetu.

(2) Siły zbrojne mogą być poza obroną użyte tylko wtedy, gdy Ustawa

Zasadnicza to wyraźnie dopuszcza.

(3) Siły zbrojne mają w stanie obrony i w stanie napięcia uprawnienie do

ochrony obiektów cywilnych i spełniania zadań regulacji ruchu, o ile jest to
konieczne dla wykonania ich zadania obronnego. Ponadto siłom zbrojnym w stanie
obrony i w stanie napięcia może być powierzone ochrona obiektów cywilnych także
dla wsparcia środków policyjnych; siły zbrojne współdziałają wtedy z właściwymi
władzami.

(4) Dla odparcia niebezpieczeństwa grożącego istnieniu bądź

wolnościowemu demokratycznemu porządkowi ustrojowemu Federacji lub
któregoś z krajów, Rząd Federalny w przypadku zaistnienia przesłanek z artykułu
91 ust. 2, jeśli siły policyjne i Federalna Straż Graniczna nie wystarczają, może dla
wsparcia policji i Federalnej Straży Granicznej użyć sił zbrojnych do ochrony
obiektów cywilnych i zwalczania zorganizowanych, uzbrojonych wojskowo
powstańców. Użycie sił zbrojnych należy wstrzymać, jeśli zażąda tego Parlament
Federalny lub Rada Federalna.

Artykuł 87b

(1) Federalna administracja sił zbrojnych należy do administracji feudalnej z

własnymi organami administracyjnymi niższych szczebli. Spełnia ona zadania
personalne i związane z bezpośrednim zaspokojeniem potrzeb rzeczowych sił
zbrojnych. Przekazanie do federalnej administracji wojskowej zadań zaopatrzenie
inwalidów i budownictwa może nastąpić jedynie w drodze ustawy federalnej,
wymagającej zgody Rady Federalnej. Zgody Rady Federalnej wymagają ponadto
ustawy, o ile upoważniają one federalną administrację wojskową do wkraczania w
prawa osób trzecich; nie dotyczy to ustaw z dziedziny spraw personalnych.

(2) Ustawy federalne służące obronie łącznie ze sprawami rezerw

wojskowych i ochrony ludności cywilnej mogą poza tym za zgodą Rady Federalnej
stanowić, że wykonywane są one w całości lub w części przez administrację
federalną z własnymi organami administracyjnymi niższych szczebli albo przez

51

kraje na zlecenie Federacji. Ustawy te, w przypadku wykonywania ich przez kraje
na zlecenie Federacji, mogą za zgodą Rady Federalnej postanawiać, że
przysługujące Rządowi Federalnemu i właściwym naczelnym władzom federalnym
na podstawie artykułu 85 uprawnienia będą przekazane w całości lub części
wyższym władzom federalnym; można przy tym postanowić, że te władze przy
wydawaniu powszechnych przepisów administracyjnych zgodnie z artykułem 85
ust. 2 zdanie 1 nie będą potrzebowały zgody Rady Federalnej.

Artykuł 87c

Ustawy, wydane na podstawie artykułu 74 pkt 11a, mogą za zgodą Rady

Federalnej postanawiać, że będą wykonywane przez kraje na zlecenie Federacji.

Artykuł 87d

(1) Administracja komunikacji lotniczej jest prowadzona w ramach

administracji federalnej. O jej publicznoprawnej lub prywatnoprawnej formie
organizacyjnej rozstrzyga ustawa federalna.

(2) Na mocy ustawy federalnej wymagającej zgody Rady Federalnej, zadania

administracji komunikacji lotniczej mogą być przekazane krajom jako administracja
zlecona.

Artykuł 87e

(1) Administracja komunikacji kolejowej kolei Federacji jest prowadzona w

ramach własnej administracji federalnej. Na mocy ustawy federalnej zadania
administracji komunikacji kolejowej mogą zostać przekazane krajom jako zadanie
własne.

(2) Federacja realizuje wykraczające poza zakres kolei Federacji zadania

administracyjne komunikacji kolejowej, przekazane jej przez ustawę federalną.

(3) Koleje Federacji prowadzone są jako przedsiębiorstwo gospodarcze w

formie prywatnoprawnej. Są one własnością Federacji, o ile działalność
przedsiębiorstwa gospodarczego obejmuje budowę, utrzymanie i eksploatację dróg
szynowych. Zbycie udziałów Federacji na rzecz przedsiębiorstwa stosownie do
zdania 2 następuje na podstawie ustawy; większość udziałów w tym
przedsiębiorstwie pozostaje przy Federacji. Szczegóły reguluje ustawa federalna.

52

(4) Federacja gwarantuje, że uwzględni dobro ogółu, szczególnie potrzeby

komunikacji przy rozbudowie i utrzymaniu sieci szynowej kolei Federacji, jak
również ofert komunikacji na tej sieci szynowej, o ile nie dotyczy ona osobowej
komunikacji lokalnego zasięgu. Szczegóły reguluje ustawa federalna.

(5) Ustawy na podstawie ustępów 1 do 4 wymagają zgody Rady Federalnej.

Zgody Rady Federalnej wymagają ponadto ustawy, które regulują likwidację,
połączenie lub podział przedsiębiorstwa kolei Federacji, przekazanie dróg
szynowych kolei Federacji na osoby trzecie, jak również regulacje dotyczące
unieruchomienia dróg szynowych kolei Federacji lub które mają wpływ na osobową
komunikację szynową o zasięgu lokalnym.

Artykuł 87f

(1) Na mocy ustawy federalnej, która wymaga zgody Rady Federalnej.

Federacja gwarantuje w dziedzinie poczty oraz telekomunikacji odpowiednie do
obszaru i wystarczające świadczenie usług.

(2) Świadczenia usług w rozumieniu ustępu 1 są dostarczane jako prywatno-

gospodarcza działalność przez przedsiębiorstwa wywodzące się z majątku
specjalnego Niemieckiej Poczty Federalnej i przez innych prywatnych oferentów.
Zadania zwierzchnie w dziedzinie poczty oraz telekomunikacji wykonywane są w
ramach własnej administracji federalnej.

(3) Bez szkody dla ustępu 2 zdanie 2 Federacja wykonuje w formie prawnej

bezpośrednio federalnego zakładu prawa publicznego poszczególne zadania w
odniesieniu do przedsiębiorstw wywodzących się z majątku specjalnego
Niemieckiej Poczty Federalnej na mocy ustawy federalnej.

Artykuł 88

Federacja tworzy bank walutowo-emisyjny jako Bank Federalny. Jego

zadania i uprawnienia mogą być w ramach Unii Europejskiej przekazane
Europejskiemu Bankowi Centralnemu, który jest niezależny i zobowiązany
priorytetowym celem zapewnienia stabilności cen.

53

Artykuł 89

(1) Federacja jest właścicielem dotychczasowych dróg wodnych Rzeszy.
(2) Federacja zarządza federalnymi drogami wodnymi poprzez własne

władze. Federacja wypełnia państwowe zadania żeglugi śródlądowej,
wykraczające poza zasięg jednego kraju, oraz zadania żeglugi morskiej, które
zostały jej przekazane na mocy ustawy. Federacja może na wniosek przekazać
administrację federalnych dróg wodnych, położonych na obszarze jednego kraju,
temu krajowi jako administrację zleconą. Jeśli droga wodna przebiega przez
obszar kilku krajów, Federacja może zlecić jej administrację krajowi, który
zaproponują zainteresowane kraje.

(3) Przy administracji, rozbudowie i budowie dróg wodnych, należy w

porozumieniu z krajami chronić potrzeby kultury rolnej i gospodarki wodnej krajów.

Artykuł 90

(1) Federacja jest właścicielem dotychczasowych autostrad Rzeszy i dróg

Rzeszy.

(2) Kraje lub właściwe według prawa krajowego korporacje samorządowe

zarządzają autostradami federalnymi i pozostałymi drogami federalnymi ruchu
dalekobieżnego na zlecenie Federacji.

(3) Na wniosek kraju Federacja może przejąć w administrację federalną

autostrady federalne i pozostałe drogi federalne ruchu dalekobieżnego, o ile są
one położone na obszarze tego kraju.

Artykuł 91

(1) Dla odparcia niebezpieczeństwa grożącego istnieniu bądź

wolnościowemu demokratycznemu porządkowi ustrojowemu Federacji lub
któregoś z krajów, kraj może zażądać sił policyjnych innych krajów, a także sił i
urządzeń innych jednostek administracyjnych oraz Federalnej Straży Granicznej.

(2) Jeśli kraj, któremu grozi niebezpieczeństwo, sam nie jest gotów lub w

stanie je zwalczyć, Rząd Federalny może poddać swoim instrukcjom policję w tym
kraju i siły policyjne innych krajów, a także użyć jednostek Federalnej Straży
Granicznej. Zarządzenie to należy uchylić z chwilą usunięcia niebezpieczeństwa, a

54

ponadto każdorazowo na żądanie Rady Federalnej. Jeśli niebezpieczeństwo
rozciąga się na obszar więcej niż jednego kraju, Rząd Federalny może dawać
instrukcje rządom krajowym, o ile jest to konieczne dla skutecznego zwalczania
niebezpieczeństwa; zdanie 1 i zdanie 2 pozostają nienaruszone.

VIIIa. ZADANIA WSPÓLNE

Artykuł 91a

(1) Federacja współdziała w następujących dziedzinach przy wypełnieniu

zadań krajów, jeśli te zdania są znaczące dla ogółu i współdziałanie Federacji jest
konieczne dla polepszenia warunków bytu (zadania wspólne):
1. rozbudowa i budowa szkół wyższych, łącznie z klinikami szkół wyższych;
2. polepszenie regionalnej struktury gospodarczej;
3. polepszenie struktury agrarnej i ochrony wybrzeża.

(2) Zadania wspólne zostaną bliżej określone przez ustawę federalną za

zgodą Rady Federalnej. Ustawa powinna zawierać powszechne zasady ich
wykonywania.

(3) Ustawa ustali postanowienia o procedurze i instytucjach dla wspólnego

planowania ramowego. Umieszczenie przedsięwzięcia w planowaniu ramowym
wymaga zgody kraju na którego terenie ma być ono przeprowadzone.

(4) Federacja ponosi w przypadkach ustępu 1 pkt 1 i 2 połowę wydatków

każdym kraju. W przypadku ustępu 1 pkt 3 Federacja ponosi co najmniej połowę;
udział należy ustalić jednakowo dla wszystkich krajów. Szczegóły reguluje ustawa.
Udostępnienie środków jest zastrzeżone do ustalenia w planach budżetowych
Federacji i krajów.

(5) Rząd Federalny i Radę Federalną należy na żądanie poinformować o

wykonaniu wspólnych zadań.

55

Artykuł 91b.

Federacja i kraje mogą na podstawie porozumień współdziałać w planowaniu

kształtowania i w popieraniu instytucji oraz przedsięwzięć dotyczących badań
naukowych o znaczeniu ponadregionalnym. Podział kosztów zostanie uregulowany
w porozumieniu.

IX. WYMIAR

SPRAWIEDLIWOŚCI

Artykuł 92

Władzę wymiaru sprawiedliwości powierza się sędziom; sprawują ją

Federalny Trybunał Konstytucyjny, sądy federalne przewidziane w niniejszej
Ustawie Zasadnicze oraz sądy krajów.

Artykuł 93

(1) Federalny Trybunał Konstytucyjny orzeka:

1. o wykładni niniejszej Ustawy Zasadniczej w przypadku sporów o zakres praw i

obowiązków poszczególnych najwyższych organów federalnych lub innych
podmiotów, które są wyposażone na mocy niniejszej Ustawy Zasadniczej bądź
regulaminu najwyższego organu federalnego we własne prawa;

2. w przypadku różnicy poglądów lub wątpliwości co do formalnej lub

merytorycznej zgodności prawa federalnego lub prawa krajowego z niniejszą
Ustawą Zasadniczą albo co do zgodności prawa krajowego z pozostałym
prawem federalnym na wniosek Rządu Federalnego, rządu krajowego lub
jednej trzeciej członków Parlamentu Federalnego;

2a. w przypadku różnic poglądów co do tego, czy ustawa odpowiada przesłankom

artykułu 72 ust. 2, na wniosek Rady Federalnej, rządu krajowego lub
przedstawicielstwa ludowego kraju;

3. w przypadku różnic poglądów co do tego, czy ustawa odpowiada przesłankom

artykułu 72 ust. 2, na wniosek Rady Federalnej, rządu krajowego lub
przedstawicielstwa ludowego kraju;

56

4. w innych publicznoprawnych sporach między Federacją i krajami, między

poszczególnymi krajami lub w obrębie jednego kraju, o ile nie jest przewidziana
inna droga prawna;

4a. w sprawie zażaleń

2

konstytucyjnych, które mogą być wniesione przez każdego,

kto jest przekonany, że zostało naruszone przez władzę publiczną któreś z jego
praw zasadniczych lub któreś z jego praw zawartych w artykułach 20 ust. 4, 33,
38, 101, 103 i 104;

4b. w sprawie zażaleń konstytucyjnych gmin i związków gminnych z powodu

naruszenia przez ustawę prawa do samorządu z artykułu 28, zaś w przypadku
ustaw krajowych jedynie wtedy, gdy zażalenie nie może być wniesione do
krajowego sądu konstytucyjnego;

5. w innych przypadkach przewidzianych w niniejszej Ustawie Zasadniczej.

(2) Federalny Trybunał Konstytucyjny zajmuje się ponadto innymi

przypadkami przekazanymi mu na mocy ustawy federalnej.

Artykuł 94

(1) Federalny Trybunał Konstytucyjny składa się z sędziów federalnych i

innych członków. Członków Federalnego Trybunału Konstytucyjnego wybiera po
połowie Parlament Federalny oraz Rada Federalna. Nie mogą oni wchodzić w
skład ani Parlamentu Federalnego, Rady Federalnej lub Rządu Federalnego, ani
odpowiednich organów któregoś z krajów.

(2) Ustawa federalna reguluje jego ustrój i postępowanie oraz określa, w

jakich przypadkach jego orzeczenia posiadają moc ustawy. Może ona ustanowić
warunek uprzedniego wyczerpania drogi prawnej oraz przewidzieć szczególne
postępowanie w sprawie przyjmowania zażaleń konstytucyjnych.

Artykuł 95

(1) W zakresie sądownictwa powszechnego, administracyjnego, finansowego,

pracy i socjalnego Federacja tworzy jako najwyższe trybunały: Trybunał Federalny,
Federalny Sąd Administracyjny, Federalny Trybunał Finansowy, Federalny Sąd
Pracy i Federalny Sąd Socjalny.

2

W literaturze polskiej używa się w takim przypadku również słowa „skarga”.

57

(2) O powołaniu sędziów tych trybunałów decyduje właściwy dla danej

dziedziny minister federalny wspólnie z Komisją Wyboru Sędziów, która składa się
z krajowych ministrów właściwych dla danej dziedziny oraz, w równej liczbie, z
członków, których wybiera Parlament Federalny.

(3) W celu zapewnienia jednolitości orzecznictwa należy utworzyć Wspólny

Senat dla wymienionych w ustępie 1 sądów. Szczegóły reguluje ustawa federalna.

Artykuł 96

(1) Federacja może utworzyć sąd federalny dla spraw ochrony prawnej

działalności wytwórczej.

(2) Federacja może tworzyć wojskowe sądy karne dla sił zbrojnych jako sądy

federalne. Mogą one sprawować sądownictwo karne jedynie w stanie obrony, jak
również w stosunku do członków sił zbrojnych wysłanych za granicę lub
zaokrętowanych na okrętach wojennych. Szczegóły reguluje ustawa federalna.
Sądy te należą do zakresu działania Federalnego Ministra Sprawiedliwości. Ich
zawodowi sędziowie winni posiadać kwalifikacje do piastowania urzędu
sędziowskiego.

(3) Najwyższym trybunałem dla sądów wymienionych w ustępie 1 i 2 jest

Trybunał Federalny.

(4) Federacja może wobec osób, które pozostają z nią w publicznoprawnym

stosunku służbowym, tworzyć sądy federalne do orzekania w postępowaniu
dyscyplinarnym i w postępowaniu zażaleniowym.

(5) W sprawach postępowania karnego w dziedzinach wymienionych w

artykule 26 ust. 1 i ochrony państwa ustawa federalna za zgodą Rady Federalnej
może przewidzieć, że sądy krajów sprawują sądownictwo Federacji.

Artykuł 97

(1) Sędziowie są niezawiśli i podlegają tylko ustawie.
(2) Sędziowie zawodowi powołani planowo na stałe mogą być wbrew swojej

woli przed upływem okresu urzędowania zwolnieni na stałe albo czasowo
pozbawieni swego urzędu, względnie przeniesieni na inne stanowiska bądź w stan

58

spoczynku tylko na mocy orzeczenia sądowego i tylko z przyczyn i w formach
przewidzianych w ustawach. Ustawodawstwo może określić granice wieku, po
osiągnięciu których sędziowie mianowani dożywotnio przechodzą w stan
spoczynku. W przypadku zmiany ustroju sądów lub ich okręgów sędziowie mogą
być przeniesieni do innego sądu lub odsunięci od urzędowania, jednakże tylko z
zachowaniem pełnego uposażenia.

Artykuł 98

(1) Stanowisko prawne sędziów federalnych należy uregulować w drodze

specjalnej ustawy federalnej.

(2) Jeśli sędzia federalny w czasie pełnienia urzędu lub poza pełnieniem

urzędu wykroczy przeciwko zasadom Ustawy Zasadniczej lub przeciwko
porządkowi konstytucyjnemu któregoś kraju. Federalny Trybunał Konstytucyjny
może większością dwóch trzecich głosów zarządzić na wniosek Parlamentu
Federalnego przeniesienie sędziego na inny urząd lub w stan spoczynku. W
przypadku wykroczenia umyślnego można orzec zwolnienie.

(3) Stanowisko prawne sędziów w krajach należy uregulować w drodze

specjalnych ustaw krajowych. Federacja może wydać przepisy ramowe, o ile
artykuł 7a ust. 4 nie stanowi inaczej.

(4) Kraje mogą postanowić, iż o mianowaniu sędziów w krajach decyduje

krajowy minister sprawiedliwości wspólnie z Komisją Wyboru Sędziów.

(5) Kraje mogą w stosunku do sędziów krajowych ustalić regulację

odpowiadającą ustępowi 2. Obowiązujące konstytucyjne prawo krajowe pozostaje
nienaruszone. Orzeczenie w wypadku oskarżenia sędziego należy do Federalnego
Trybunału Konstytucyjnego.

Artykuł 99

(1) Ustawa krajowa może przekazać Federalnemu Trybunałowi

Konstytucyjnemu orzekanie w sporach konstytucyjnych w obrębie któregoś z
krajów, a wymienionym w artykule 95 ust. 1 najwyższym trybunałom federalnym
jako ostatniej instancji orzekanie w tych sprawach, które dotyczą stosowania prawa
krajowego.

59

Artykuł 100

(1) Jeśli zdaniem sądu ustawa, od której ważności zależy wydanie

orzeczenia, jest sprzeczna z konstytucją, należy postępowanie zawiesić i uzyskać
orzeczenie właściwego dla rozstrzygania sporów konstytucyjnych sądu kraju, gdy
chodzi o naruszenie konstytucji krajowej, a orzeczenie Federalnego Trybunału
Konstytucyjnego, gdy chodzi o naruszenie niniejszej Ustawy Zasadniczej. Dotyczy
to również naruszenia niniejszej Ustawy Zasadniczej przez prawo krajowe lub
niezgodności ustawy krajowej z ustawą federalną.

(2) Jeśli w sporze prawnym zachodzi wątpliwość, czy reguła prawa

międzynarodowego jest częścią składową prawa federalnego i czy tworzy ona
bezpośrednio prawo i obowiązki dla jednostki (artykuł 25), sąd powinien uzyskać
orzeczenie Federalnego Trybunału Konstytucyjnego.

(3) Jeśli krajowy sąd konstytucyjny zamierza przy wykładni Ustawy

Zasadniczej odstąpić od orzeczenia Federalnego Trybunału Konstytucyjnego lub
sądu konstytucyjnego innego kraju, to sąd konstytucyjny powinien uzyskać
orzeczenie Federalnego Trybunału Konstytucyjnego.

Artykuł 101

(1) Sądy wyjątkowe są niedopuszczalne. Nikogo nie wolno pozbawić jego

ustawowego sędziego.

(2) Sądy dla szczególnych dziedzin mogą być tworzone tylko na mocy

ustawy.

Artykuł 102

Znosi się karę śmierci.

Artykuł 103

(1) Każdy ma prawo domagać się przed sądem wysłuchania go zgodnie z

prawem.

(2) Czyn tylko wtedy podlega karze, jeśli karalność była ustawowo określona

przed jego popełnieniem.

60

(3) Nikt nie może być wielokrotnie karany na podstawie powszechnych ustaw

karnych za ten sam czyn.

Artykuł 104

(1) Wolność osoby może zostać ograniczona tylko na podstawie formalnej

ustawy i tylko z zachowaniem form w niej przewidzianych. Nie wolno ani
psychicznie, ani fizycznie znęcać się nad zatrzymanymi osobami.

(2) O dopuszczalności i czasie trwania pozbawienia wolności może orzekać

jedynie sędzia. W każdym przypadku pozbawienia wolności, nie opartym na
zarządzaniu sędziego należy niezwłocznie uzyskać orzeczenie sędziowskie. Policji
nie wolno z mocy własnej władzy trzymać nikogo we własnym areszcie dłużej niż
do końca dnia po ujęciu. Szczegóły reguluje ustawa.

(3) Każdego tymczasowo zatrzymanego na skutek podejrzenia o popełnienie

czynu karalnego należy najpóźniej w ciągu dnia po zatrzymaniu doprowadzić do
sędziego, który zobowiązany jest zawiadomić go o przyczynach zatrzymania,
przesłuchać i umożliwić przedstawienie zastrzeżeń. Sędzia powinien niezwłocznie
albo wydać pisemny nakaz aresztowania z uzasadnieniem albo zarządzić
zwolnienie.

(4) O każdym orzeczeniu sędziego, dotyczącym zarządzenia albo

przedłużenia pozbawienia wolności, należy niezwłocznie powiadomić członka
rodziny lub osobę zaufania zatrzymanego.

X. FINANSE

Artykuł 104a

(1) Federacja i kraje ponoszą osobno wydatki, które wynikają z wykonania ich

zadań, o ile niniejsza Ustawa Zasadnicza nie stanowi inaczej.

(2) Jeśli kraje działają na zlecenie Federacji, to wynikające z tego wydatki

ponosi Federacja.

(3) Ustawy federalne, które przyznają świadczenia pieniężne i które są

wykonywane przez kraje, mogą stanowić, że świadczenia pieniężne w całości lub
części pokrywa Federacja. Jeśli ustawa określa, że Federacja ponosi połowę lub
więcej wydatków, to będzie ona wykonywana na zlecenie Federacji. Jeśli ustawa

61

określa, że kraje ponoszą jedną czwartą lub więcej wydatków, to wymaga ona
zgody Rady Federalnej.

(4) Federacja może zapewnić krajom pomoc finansową w przypadku

szczególnie znaczących inwestycji krajów i gmin (związków gmin) koniecznych dla
odparcia zakłócenia równowagi ogólnogospodarczej albo dla wyrównania różnic w
sile gospodarczej na obszarze federalnym albo dla popierania wzrostu
gospodarczego. Szczegóły, a zwłaszcza rodzaje inwestycji, które mają być
popierane, albo porozumienie administracyjne na podstawie federalnej ustawy
budżetowej.

(5) Federacja i kraje ponoszą wydatki administracyjne powstałe w ich

urzędach i ręczą w stosunku wzajemnym za prawidłową administrację. Szczegóły
określa ustawa federalna, wymagająca zgody Rady Federalnej.

Artykuł 105

(1) Federacja sprawuje wyłączne ustawodawstwo w zakresie ceł i monopoli

finansowych.

(2) Federacja sprawuje ustawodawstwo konkurencyjne w zakresie

pozostałych podatków, jeśli przysługują jej wpływy z tych podatków w całości lub
części lub zachodzą przesłanki przewidziane w artykule 72 ustęp 2.

(2a) Kraje mają prawo do ustawodawstwa w zakresie lokalnych podatków od

konsumpcji od luksusu, jak długo i o ile nie są one identyczne z podatkami
regulowanymi przez ustawy federalne.

(3) Ustawy federalne dotyczące podatków, z których wpływy przypadają w

całości lub w części krajom lub gminom (związkom gmin), wymagają zgody Rady
Federalnej.

Artykuł 106

(1) Federacji przypadają zyski monopoli finansowych i wpływy z

następujących podatków:
1. cła,
2. podatki od konsumpcji, o ile nie przypadają one stosownie do ustępu 21

krajom, stosownie do ustępu 3 wspólnie Federacji i krajom lub stosownie do
ustępu 6 gminom,

62

3. podatek od rogowego transportu towarów,
4. podatki od obrotu kapitałowego, podatek ubezpieczeniowy i podatek wekslowy,
5. jednorazowe daniny majątkowe i daniny wyrównawcze pobierane dla

przeprowadzenia kompensaty obciążeń,

6. daniny uzupełniające do podatku dochodowego i do podatku od korporacji,
7. daniny w ramach Wspólnot Europejskich.

(2) Krajom przypadają wpływy z następujących podatków:

1. podatek majątkowy,
2. podatek spadkowy,
3. podatek od pojazdów mechanicznych,
4. podatki od obrotu, o ile nie przypadają one stosownie do ustępu i Federacji albo

stosownie do ustępu 3 wspólnie Federacji i krajom,

5. podatek od piwa,
6. daniny kasyn gry.

(3) Wpływy z podatku dochodowego, z podatku od korporacji i z podatku

obrotowego przypada wspólnie Federacji i krajom (podatki wspólne), o ile wpływ z
podatku dochodowego nie zostanie przyznany stosownie do ustępu 5 gminom. We
wpływach z podatku dochodowego oraz z podatku od korporacji mają udział po
połowie Federacja i kraje. Udziały Federacji i krajów w podatku obrotowym są
ustalane w drodze ustawy federalnej, wymagającej zgody Rady Federalnej. Należy
przy tym wychodzić z następujących założeń:
1. W ramach bieżących przychodów Federacja i kraje mają jednakowe roszczenia

do pokrycia ich koniecznych wydatków. Ponadto należy ustalić zakres
wydatków uwzględniając wieloletnie planowanie finansowe.

2. Pokrycie potrzeb Federacji i krajów należy ze sobą tak uzgodnić, aby osiągnąć

sprawiedliwą kompensatę, uniknąć przeciążenia podatników i zapewnić
jednolity poziom życia na obszarze federalnym.

Dodatkowo są włączane do ustalenia udziałów Federacji i krajów w podatku
obrotowym minimalne przychody podatkowe, które wynikają dla krajów od 1
stycznia 1996 r. z uwzględnienia dzieci w prawie o podatku dochodowym.
Szczegóły określa ustawa federalna według zdania 3.

(4) Udziały Federacji i krajów w podatku obrotowym należy na nowo ustalić,

jeśli stosunek między przychodami i wydatkami Federacji i krajów rozwinie się w
sposób zasadniczo odmienny. Minimalne przychody podatkowe, które stosownie
do ustępu 3 zdanie 5 dodatkowo są włączone do ustalenia udziałów podatku

63

obrotowego, pozostają przy tym nienaruszone. Jeśli zostaną w drodze ustawy
federalnej nałożone na kraje dodatkowe wydatki albo odebrane przychody, to
dodatkowe obciążenie może być w drodze ustawy federalnej, wymagającej zgody
Rady Federalnej, wyrównane także przez dotacje finansowe Federacji, jeśli jest
ono ograniczone do krótkiego okresu. W ustawie należy ustalić zasady obliczania
tych dotacji finansowych oraz ich rozdziału na kraje.

(5) Gminy otrzymują we wpływach z podatku dochodowego udział, który

powinien być przekazywany przez kraje ich gminom na podstawie świadczeń ich
mieszkańców w zakresie podatku dochodowego. Szczegóły określa ustawa
federalna, która wymaga zgody Rady Federalnej. Ustawa może określić, że gminy
ustalają stawki udziału gmin.

(6) Wpływy z podatku realnych przypada gminom, wpływy z lokalnych

podatków od konsumpcji i od luksusu przypadają gminom albo, stosownie do
ustawodawstwa krajowego, związkom gmin. Gminom należy przyznać prawo do
ustalania stawek podatków realnych w ramach ustaw. Jeśli nie ma gmin w kraju, to
wpływy z podatków realnych i lokalnych, podatków konsumpcyjnych i od luksusu
przypada temu krajowi. Federacja i kraje mogą przez repartycję uczestniczyć we
wpływach z podatku od działalności wytwórczej. Szczegóły repartycji określa
ustawa federalna, wymagająca zgody Rady Federalnej. Stosownie do
ustawodawstwa krajowego podstawą wymiaru repartycji mogą zostać podatki
realne i udział gmin we wpływach z podatku dochodowego.

(7) Z udziału krajów w łącznych wpływach z podatków wspólnych przypada

gminom i związkom gmin łącznie udział procentowy, określony przez
ustawodawstwo krajowe. Ponadto ustawodawstwo krajowe określa, czy i w jakim
stopniu przypadają gminom (związkom gmin) wpływy z podatków krajowych.

(8) Jeśli Federacja spowoduje powstanie w poszczególnych krajach lub

gminach (związkach gmin) specjalnych urządzeń, które w krajach lub gminach
(związkach gmin) staną się powodem bezpośrednio większych wydatków lub
mniejszych przychodów (specjalne obciążenia), to Federacja zapewnia konieczną
kompensację, jeśli i o ile nie można wymagać od krajów lub gmin (związków gmin),
aby ponosiły te specjalne obciążenia. Świadczenia odszkodowawcze dla osób
trzecich i korzyści finansowe krajów lub gmin (związków gmin) powstające jako
skutek tych urządzeń, zostaną uwzględnione przy kompensacji.

(9) Za przychody i wydatki krajów w rozumieniu niniejszego artykułu uważa

się również wpływy i przychody gmin (związków gmin).

64

Artykuł 106a

Od 1 stycznia 1996 r. krajom przysługuje dla publicznej komunikacji osobowej

kwota z przychodów podatkowych. Szczegóły reguluje ustawa federalna, która
wymaga zgody Rady Federalnej. Kwota stosownie do zdania 1 pozostaje
nieuwzględniona przy wymiarze siły finansowej stosownie do artykułu 107 ust. 2.

Artykuł 107

(1) Wpływy z podatków krajowych i udział krajów we wpływach z podatku

dochodowego i z podatku od korporacji przypada po szczególnym krajom w
zakresie, w jakim podatki te zostały pobrane przez władze finansowe na ich
obszarze (wpływy lokalne). W drodze ustawy federalnej, wymagającej zgody Rady
Federalnej, należy w odniesieniu do podatku od korporacji i podatku od
wynagrodzeń wydać szczegółowe postanowienia o rozgraniczeniu, jak również o
sposobie i wielkości rozłożenia lokalnych wpływów. Ustawa ta może zawierać
również postanowienia o rozgraniczeniu i rozłożeniu lokalnych wpływów z innych
podatków. Udział krajów we wpływach z podatku obrotowego przypada
poszczególnym krajom stosownie do liczby ich mieszkańców; do wysokości pewnej
części, najwyżej jednak jednej czwartej tego udziału krajów, mogą być
przewidziane w drodze ustawy federalnej, wymagającej zgody Rady Federalnej,
udziały dochodowe dla krajów, których przychody na jednego mieszkańca z
podatków krajowych, z podatku dochodowego i podatku od korporacji są niższe niż
przeciętne w krajach.

(2) W drodze ustawy należy zapewnić stosowną kompensację zróżnicowanej

siły finansowej krajów; należy przy tym uwzględnić siłę finansową i potrzeby
finansowe gmin (związków gmin). Założenia roszczeń kompensacyjnych krajów
uprawnionych do kompensacji i zobowiązania kompensacyjne krajów
obowiązanych do kompensacji, jak również kryteria wysokości świadczeń
kompensacyjnych należy określić w ustawie. Może ona również postanowić, że
Federacja zapewnia ze swoich środków krajom słabym gospodarczo dotacje do
pokrycia ich ogólnych potrzeb finansowych (dotacje uzupełniające).

65

Artykuł 108

(1) Cła, monopole finansowe, podatki od konsumpcji, regulowane w drodze

ustaw federalnych, łącznie z podatkiem obrotowym od przewozu i daninami w
ramach Wspólnot Europejskich są administrowane przez federalne władze
finansowe. Strukturę tych władz reguluje ustawa federalna. Kierowników władz
szczebla średniego należy powoływać za wiedzą rządów krajowych.

(2) Pozostałe podatki są administrowane przez władze finansowe krajów.

Struktura tych władz i jednolite kształcenie urzędników mogą być uregulowane w
drodze ustawy federalnej, wymagającej zgody Rady Federalnej. Kierowników
władz szczebla średniego należy powoływać w porozumieniu z Rządem
Federalnym.

(3) Jeśli władze finansowe krajów administrują podatkami, które w całości lub

w części przypadają Federacji, to działają one na zlecenie Federacji. Artykuł 85
ust. 3 i 4 obowiązuje z tym, że w miejsce Rządu Federalnego działa Federalny
Minister Finansów.

(4) Ustawa federalna, wymagająca zgody Rady Federalnej, może przewidzieć

odnośnie do administrowania podatkami współdziałanie federalnych i krajowych
władz finansowych, jak również odnośnie do podatków, które są wymienione w
ustępie 1, administrowanie przez krajowe władze finansowe, a odnośnie do innych
podatków administrowanie przez federalne władze finansowe, jeśli i o ile w ten
sposób znacznie polepszy się i ułatwi wykonywanie ustaw podatkowych. Odnośnie
do podatków przypadających wyłącznie gminom (związkom gmin) kraje mogą
przekazać w całości lub w części administrowanie przysługujące władzom
finansowym krajów, gminom (związkom gmin).

(5) Postępowanie, które ma być stosowane przez federalne władze

finansowe, reguluje ustawa federalna. Postępowanie, które ma być stosowane
przez krajowe władze finansowe i w przypadkach z ustępu 4 zdanie 2 przez gminy
(związki gmin) może regulować ustawa federalna za zgodą Rady Federalnej.

(6) Sądownictwo finansowe reguluje jednolicie ustawa federalna.
(7) Rząd Federalny może wydać powszechne przepisy administracyjne za

zgodą Rady Federalnej, o ile administrację sprawują władze finansowe krajów lub
gmin (związków gmin).

66

Artykuł 109

(1) Federacja i kraje są w dziedzinie swojej gospodarki budżetowej

samodzielne i wzajemnie niezależne.

(2) Federacja i kraje winny w swojej gospodarce budżetowej uwzględniać

wymagania równowagi ogólnogospodarczej.

(3) Ustawa federalna, wymagająca zgody Rady Federalnej, może ustanowić

odpowiadające koniunkturze zasady gospodarki budżetowej oraz zasady
wieloletniego planowania finansowego.

(4) Dla obrony przed zakłóceniami równowagi ogólnogospodarczej mogą być

wydane w drodze ustawy federalnej, wymagającej zgody Rady Federalnej przepisy
dotyczące:
1. sum maksymalnych, warunków i kolejności terminów przyjmowania kredytów

przez korporacje terytorialne i związki celowe i oraz

2. zobowiązań Federacji i krajów do utrzymywania w Niemieckim Banku

Federalnym nie oprocentowanych wkładów (rezerwy do wyrównania
koniunktury).

Upoważnienia do wydania rozporządzeń mogą być udzielane tylko Rządowi

Federalnemu. Rozporządzenia wymagają zgody Rady Federalnej. Należy je
uchylić, jeśli tego zażąda Parlament Federalny, szczegóły określa ustawa
federalna.

Artykuł 110

(1) Wszystkie wpływy i wydatki Federacji należy umieścić w budżecie;

odnośnie do przedsiębiorstw federalnych i majątku specjalnego wystarczy umieścić
jedynie dotacje lub środki odprowadzone. Budżet należy zrównoważyć we
wpływach i wydatkach.

(2) Budżet ustala się na jeden rok lub więcej lat obrachunkowych z podziałem

na lata, przed rozpoczęciem pierwszego roku obrachunkowego w drodze ustawy
budżetowej. Dla części budżetu można przewidzieć, że obowiązują one w różnych
okresach, z podziałem na lata obrachunkowe.

(3) Projekt ustawy stosownie do ustępu 2 zdanie 1, jak również projekty

zmiany ustawy budżetowej i budżetu wnosi się do Parlamentu Federalnego z

67

równoczesnym skierowaniem do Rady Federalnej; Rada Federalna jest
uprawniona do zajęcia stanowiska wobec projektów ustawy w ciągu sześciu
tygodni, a wobec projektów zmian w ciągu trzech tygodni.

(4) Ustawa budżetowa może zawierać tylko przepisy, które odnoszą się do

wpływów i wydatków Federacji oraz do okresu, na który uchwalona jest ustawa
budżetowa. Ustawa budżetowa może postanowić, że przepisy tracą moc dopiero
po ogłoszeniu następnej ustawy budżetowej, albo w przypadku upoważnienia
stosownie do artykułu 115, w późniejszym czasie.

Artykuł 111

(1) Jeśli do końca roku obrachunkowego nie zostanie w drodze ustawy

ustalony budżet na rok następny, to do chwili jego wejścia w życie Rząd Federalny
jest upoważniony do dokonywania wszystkich koniecznych wydatków do
a) utrzymania

urządzeń istniejących na podstawie ustawy oraz przeprowadzenia

ustawowo uchwalonych przedsięwzięć,

b) wypełnienia prawnie uzasadnionych zobowiązań Federacji,
c) kontynuowanie budów, dostaw i innych świadczeń albo zapewnienia dalszej

pomocy dla tych celów, o ile w budżecie na rok ubiegły przyznane już były na
nie pewne kwoty.

(2) Jeśli oparte na specjalnej ustawie wpływy z podatków, danin i innych

źródeł lub wpływy z rezerwy środków obrotowych nie pokrywają wydatków
wymienionych w ustępie 1, Rząd Federalny może uruchomić w drodze kredytu
środki potrzebne do podtrzymania działalności gospodarczej do wysokości jednej
czwartej sumy końcowej poprzedniego budżetu.

Artykuł 112

Ponadplanowe i pozaplanowe wydatki wymagają zgody Federalnego Ministra

Finansów. Może ona być udzielona jedynie w przypadku nieprzewidzianej i
nieodpartej potrzeby. Szczegóły może określić ustawa federalna.

Artykuł 113

(1) Ustawy, które podwyższają wydatki budżetowe zaproponowane przez

Rząd Federalny albo zawierają nowe wydatki lub spowodują wydatki w przyszłości

68

wymagają zgody Rządu Federalnego. To samo obowiązuje wobec ustaw, które
zawierają zmniejszenie wpływów albo spowodują je w przyszłości. Rząd Federalny
może zażądać, by Parlament Federalny odroczył uchwalenie tych ustaw. W tym
przypadku Rząd Federalny powinien w ciągu sześciu tygodni przekazać do
parlamentu Federalnego swoją opinię.

(2) Rząd Federalny może w ciągu czterech tygodni od uchwalenia przez

Parlament Federalny ustawy zażądać, by Parlament Federalny podjął na nowo
uchwałę.

(3) Jeśli ustawa doszła do skutku stosownie do artykułu 78, Rząd Federalny

może odmówić swej zgody jedynie w ciągu sześciu tygodni i tylko wtedy, gdy
wszczął uprzednio postępowanie stosownie do ustępu 1 zdanie 3 i 4 albo
stosownie do ustępu 2. Po upływie tego terminu uważa się, że zgoda została
udzielona.

Artykuł 114

(1) Federalny Minister Finansowy powinien w ciągu następnego roku

obrachunkowego zdać Parlamentowi Federalnemu i Radzie Federalnej
sprawozdanie o wpływach i o wydatkach, jak również o majątku i zadłużeniach w
celu udzielenia Rządowi Federalnemu absolutorium.

(2) Federalna Izba Obrachunkowa, której członkowie posiadają niezawisłość

sędziowską, bada sprawozdanie, jak również gospodarność i prawidłowość
działalności budżetowej i gospodarczej. Izba ta powinna, poza Rządem
Federalnym, zdawać sprawozdanie corocznie bezpośrednio Parlamentowi
Federalnemu i Radzie Federalnej. W pozostałym okresie uprawnienia Federalnej
Izby Obrachunkowej reguluje ustawa federalna.

Artykuł 115

(1) Zaciąganie kredytów, jak również przejmowanie rękojmi, gwarancji lub

innych poręczeń, które mogą spowodować wydatki w przyszłych latach
obrachunkowych, wymaga określonego lub możliwego do określenia, według
wysokości, upoważnienia przez ustawę federalną. Wpływy z kredytów nie mogą
przewyższać sumy wydatków na inwestycje zaplanowane w budżecie; wyjątki są

69

dopuszczalne jedynie w celu obrony przed zakłóceniami równowagi
ogólnogospodarczej. Szczegóły reguluje ustawa federalna.

(2) Odnośnie do majątku specjalnego Federacji można w drodze ustawy

federalnej dopuścić wyjątku od ustępu 1.

Xa. STAN OBRONY

Artykuł 115a

(1) Stwierdzenia, że obszar federalny został zbrojnie zaatakowany lub atak

taki bezpośrednio grozi (stan obrony), dokonuje Parlament Federalny za zgodą
Rady Federalnej. Stwierdzenie następuje na wniosek Rządu Federalnego i
wymaga większości dwóch trzecich oddanych głosów, a co najmniej większości
członków Parlamentu Federalnego.

(2) Jeśli sytuacja wymaga koniecznie natychmiastowego działania, a

nieprzezwyciężalne przeszkody uniemożliwiają zebranie się na czas Parlamentu
Federalnego lub jest on niezdolny do podejmowania uchwał, wówczas
stwierdzenia tego dokonuje Komisja Wspólna większością dwóch trzecich
oddanych głosów, a co najmniej większością swoich członków.

(3) Stwierdzenie jest ogłoszane przez Prezydenta Federalnego w Federalnym

Dzienniku Ustaw stosownie do artykułu 82. Jeśli nie jest to w odpowiednim czasie
możliwe, ogłoszenie następuje w inny sposób; należy je ponowić w Federalnym
Dzienniku Ustaw, gdy tylko pozwolą na to okoliczności.

(4) Jeśli obszar federalny zostanie zbrojnie zaatakowany, a właściwe organy

federalne nie są w stanie stwierdzić tego natychmiast stosownie do ustępu 1
zdanie 1, to uważa się to stwierdzenie za dokonane i ogłoszone z chwilą, gdy
rozpoczął się atak. Datę tę ogłasza Prezydent Federalny, gdy tylko okoliczności na
to pozwolą.

(5) Jeśli ogłoszono stwierdzenie o zaistnieniu stanu obrony, a obszar

federalny został zbrojnie zaatakowany. Prezydent Federalny może za zgodą
Parlamentu Federalnego składać międzynarodowoprawne oświadczenia o
istnieniu stanu obrony. W sytuacji wymienionej w ustępie 2 w miejsce Parlamentu
Federalnego wstępuje Komisja Wspólna

70

Artykuł 115b

Z chwilą ogłoszenia stanu obrony władza wydawania rozkazów siłom

zbrojnym i dowodzenia nimi przechodzi na Kanclerza Federalnego.

Artykuł 115c

(1) W stanie obrony Federacja ma prawo ustawodawstwa konkurencyjnego

także w dziedzinach, które należą do kompetencji ustawodawczej krajów. Ustawy
te wymagają zgody Rady Federalnej.

(2) Jeśli okoliczności w czasie trwania stanu obrony tego wymagają, ustawa

federalna dla stanu obrony może:
1. przy wywłaszczeniach uregulować odszkodowania tymczasowo odmiennie od

artykułu 14 ustęp 3 zdanie 2,

2. przy pozbawieniu wolności ustalić inny termin niż przewidziany w artykule 104

ustęp 2 zdanie 3 i ustęp 3 zdanie 1, najwyżej jednak termin czterech dni w
przypadku, gdy sędzia nie mógł działać w terminie obowiązującym w
normalnym czasie.

(3) Jeśli to konieczne dla odparcia trwającego lub bezpośrednio grożącego

ataku, administracja i finanse Federacji i krajów mogą w przypadku stanu obrony
być uregulowane ustawą federalną za zgodą Rady Federalnej odmiennie od
postanowień rozdziałów VIII, VIIIa i X, przy czym należy zachować zdolność do
życia krajów, gmin i związków gmin, szczególnie pod wzglądem finansowym.

(4) Ustawy federalne, o których mowa w ustępach 1 i 2 pkt 1, mogą być dla

przygotowania ich wykonania stosowane już przed zaistnieniem stanu obrony.

Artykuł 115d

(1) Dla ustawodawstwa Federacji obowiązuje w stanie obrony odmiennie od

artykułu 76 ustęp 2, artykułu 77 ustęp 1 zdanie 2 i ustęp 2 do 4, artykułu 78 i
artykułu 82 ustęp 1 regulacja z ustępów 2 i 3.

(2) Projekty ustaw Rządu Federalnego, określone przezeń jako pilne, należy

jednocześnie z wniesieniem ich do Parlamentu Federalnego przesłać Radzie
Federalnej. Parlament Federalny i Rada Federalna bezzwłocznie obradują nad
tymi projektami wspólnie. Jeśli dla jakiejś ustawy konieczna jest zgoda Rady
Federalnej, to dla dojścia ustawy do skutku konieczna jest zgoda większości

71

głosów Rady. Szczegóły określa regulamin, uchwalony przez Parlament Federalny
i wymagający zgody Rady Federalnej.

(3) Dla ogłoszenia ustaw obowiązuje odpowiednio artykuł 115a ust. 3 zdanie

2.

Artykuł 115e

(1) Jeśli w stanie obrony Komisja Wspólna stwierdzi większością dwóch

trzecich oddanych głosów, a co najmniej większością swoich członków, że
nieprzezwyciężalne przeszkody uniemożliwiają zebranie się na czas Parlamentu
Federalnego albo, że nie jest on zdolny do podejmowania uchwał, to Komisja
Wspólna wstępuje w miejsce Parlamentu Federalnego i Rady Federalnej oraz
korzysta jednolicie z ich praw.

(2) Ustawa Komisji Wspólnej nie może ani zmienić, ani w całości lub w części

uchylić Ustawy Zasadniczej albo zawiesić jej stosowania. Do wydawania ustaw
stosownie do artykułu 23 ust. 1 zdanie 2, artykułu 24 ust. 1 lub artykułu 29 nie jest
uprawniona Komisja Wspólna.

Artykuł 115f

(1) W stanie obrony Rząd Federalny może, jeśli wymagają tego okoliczności:

1. użyć Federalnej Straży Granicznej na całym obszarze federalnym;
2. dawać instrukcje, poza administracją federalną, także rządom krajowym i jeśli

uzna on to za pilne, władzom krajowym oraz przekazać te uprawnienia
wyznaczonym przez siebie członkom rządów krajowych.

(2) O podjętych stosownie do ustępu 1 przedsięwzięciach należy

bezzwłocznie powiadomić Parlament Federalny, Radę Federalną i Komisję
Wspólną.

Artykuł 115g

Konstytucyjna pozycja i wypełnianie konstytucyjnych zadań przez Federalny

Trybunał Konstytucyjny i jego sędziów nie mogą być naruszone. Ustawa Komisji
Wspólnej może zmieniać ustawę o Federalnym Trybunale Konstytucyjnym tylko o
tyle, o ile jest to zdaniem Federalnego Trybunału Konstytucyjnego niezbędne dla
utrzymania zdolności do jego funkcjonowania. Aż do wydania takiej ustawy
Federalny Trybunał Konstytucyjny może podjąć niezbędne środki zapewniające mu

72

zdolność do pracy. Uchwały, o których mowa w zdaniu 2 i w zdaniu 3, podejmuje
Federalny Trybunał Konstytucyjny większością obecnych sędziów.

Artykuł 115h

(1) Kadencje Parlamentu Federalnego oraz przedstawicielstw ludowych

krajów, upływające w czasie trwania stanu obrony, kończą się w sześć miesięcy po
zakończeniu stanu obrony. Kadencja Prezydenta Federalnego, upływająca w
czasie trwania stanu obrony, jak również pełnienie przez Prezydenta Rady
Federalnej obowiązków Prezydenta Federalnego w przypadku przedterminowego
złożenia przez niego urzędu, kończą się w dziewięć miesięcy po zakończeniu
stanu obrony. Kadencja członka Federalnego Trybunału Konstytucyjnego,
upływająca w czasie trwania stanu obrony, kończy się w sześć miesięcy po
zakończeniu stanu obrony.

(2) Jeżeli będzie konieczny nowy wybór Kanclerza Federalnego przez

Komisję Wspólną, to wybiera ona nowego Kanclerza Federalnego większością
swoich członków; Prezydent Federalny przedkłada Komisji Wspólnej swoją
propozycję. Komisja Wspólna może wyrazić wotum nieufności Kanclerzowi
Federalnemu tylko w ten sposób, iż większością dwóch trzecich swoich członków
wybierze jego następcę.

(3) W czasie trwania stanu obrony rozwiązanie Parlamentu Federalnego jest

wykluczone.

Artykuł 115i

(1) Jeśli właściwe organy federalne nie są w stanie przedsięwzięć

koniecznych środków dla odparcia niebezpieczeństwa, a sytuacja wymaga
nieodparcie natychmiastowego i samodzielnego działania w poszczególnych
częściach obszaru federalnego, rządy krajów lub przez nie wyznaczone władze lub
pełnomocnicy są uprawnieni do przedsięwzięcia w zakresie swoich kompetencji
środków przewidzianych w artykule 115f ustęp 1.

(2) Środki, o których mowa w ustępie 1, mogą być w każdej chwili uchylone

przez Rząd Federalny, a w stosunku do władz krajowych i niższych władz
federalnych także przez premierów krajów.

73

Artykuł 115k

(1) Ustawy, o których mowa w artykułach 115c, 115e i 115g oraz

rozporządzenia wydawane na podstawie tych ustaw, zawieszają w czasie ich
stosowania prawo z nimi sprzeczne. Nie dotyczy to wcześniejszego prawa
wydanego na podstawie artykułów 115c, 115e i 115g.

(2) Ustawy uchwalone przez Komisję Wspólną i rozporządzenia wydane na

podstawie tych ustaw przestają obowiązywać najpóźniej w sześć miesięcy po
zakończeniu stanu obrony.

(3) Ustawy, które zawierają uregulowania odmienne niż w artykułach 91a,

91b, 104a, 106 i 107, obowiązują najdalej do końca drugiego roku
obrachunkowego, który następuje po zakończeniu stanu obrony. Mogą one być po
zakończeniu stanu obrony zmienione przez ustawę federalną za zgodą Rady
Federalnej, aby doprowadzić do regulacji zgodnej z rozdziałami VIIIa i X.

Artykuł 115l

(1) Parlament Federalny może każdorazowo za zgodą Rady Federalnej

uchylić ustawy Komisji Wspólnej. Rada Federalna może zażądać, aby Parlament
Federalny podjął w tej sprawie uchwałę. Inne środki podjęte przez Komisję
Wspólną lub Rząd Federalny dla odparcia niebezpieczeństwa należy uchylić, jeśli
Parlament Federalny i Rada Federalna tak postanowią.

(2) Parlament Federalny może za zgodą Rady Federalnej każdorazowo

ogłosić w formie uchwały opublikowanej przez Prezydenta Federalnego stan
obrony za zakończony. Rada Federalna może zażądać, aby Parlament Federalny
podjął w tej sprawie uchwałę. Stan obrony należy bezzwłocznie ogłosić za
zakończony, jeśli przestały istnieć warunki przewidziane dla jego stwierdzenia.

(3) O zawarciu pokoju decyduje ustawa federalna.

74

XI POSTANOWIENIA PRZEJŚCIOWE I KOŃCOWE

Artykuł 116

(1) Niemcem w rozumieniu niniejszej Ustawy Zasadniczej z zastrzeżeniem

odmiennej regulacji ustawowej jest każdy, kto posiada niemiecką przynależność
państwową lub jako uciekinier albo wypędzony narodowości niemieckiej lub też
jego współmałżonek albo potomek znalazł przyjęcie na obszarze Rzeszy
Niemieckiej według stanu z 31 grudnia 1937 r.

(2) Byłym niemieckim przynależnym państwowym, którzy między 30 stycznia

1933 r. a 8 maja 1945 r. ze względów politycznych, rasowych lub religijnych
pozbawieni zostali przynależności państwowej oraz ich potomkom należy ją na
wniosek przywrócić. Uważa się, że nie zostali oni pozbawieni przynależności
państwowej, o ile przyjęli miejsce zamieszkania w Niemczech po dniu 8 maja 1945
r. i nie wyrazili odmiennej woli.

Artykuł 117

(1) Prawo sprzeczne z artykułem 3 ustęp 2 pozostaje w mocy do chwili jego

dostosowania do tego postanowienia Ustawy Zasadniczej, jednak nie dłużej niż do
31 marca 1953 r.

(2) Ustawy ograniczające prawo swobody wyboru miejsca pobytu z uwagi na

obecny brak pomieszczeń, pozostają w mocy aż do chwili ich uchylenia przez
ustawę federalną.

Artykuł 118

Nowy podział obszaru obejmującego kraje Badenię, Wirtembergię-Badenię i

Wirtembergię-Hohenzollern może nastąpić odmiennie od postanowień artykułu 29
w drodze porozumienia między zainteresowanymi krajami. Jeśli nie dojdzie do
porozumienia, nowy podział zostanie uregulowany przez ustawę federalną, która
musi przewidywać referendum opiniodawcze.

75

Artykuł 118a

Nowy podział obszaru obejmującego kraj Berlina i Brandenburgię może

nastąpić odmiennie od postanowień artykułu 29 przy udziale uprawnionych w nich
do głosowania w drodze porozumienia obu krajów.

Artykuł 119

W sprawach uciekinierów i wypędzonych, szczególnie co do ich

rozmieszczenia w krajach, Rząd Federalny może do chwili federalnej regulacji
ustawowej wydawać za zgodą Rady Federalnej rozporządzenia z mocą ustawy. W
szczególnych przypadkach Rząd Federalny może zastać upoważniony do
wydawania konkretnych instrukcji. Instrukcje winny być kierowane do naczelnych
władz krajowych, chyba że istnieje niebezpieczeństwo zwłoki.

Artykuł 120

(1) Federacja ponosi nakłady z tytułu kosztów okupacyjnych oraz pozostałe

wewnętrzne i zewnętrzne ciężary będące następstwem wojny stosownie do
szczegółowego postanowienia ustaw federalnych. O ile ciężary będące
następstwem wojny zostały do 1 października 1969 r. uregulowane w drodze ustaw
federalnych. Federacja i kraje we wzajemnych stosunkach ponoszą nakłady
stosownie do tych ustaleń. O ile nakłady związane z ciężarami będącymi
następstwem wojny, które ani nie zostały uregulowane, ani nie zostaną
uregulowane w ustawach federalnych, były do 1 października 1965 r. ponoszone
przez kraje, gminy (związki gmin) albo inne podmioty, które wykonują zadania
krajów i gmin, to Federacja nie jest zobowiązana do przejęcia nakładów tego
rodzaju także po tym terminie. Federacja pokrywa subwencje do ciężarów
ubezpieczenia społecznego z uwzględnieniem ubezpieczenia od bezrobocia i
pomocy dla bezrobotnych. Ustanowione w niniejszym ustępie rozłożenie ciężarów
będących następstwem wojny między Federację i kraje nie narusza ustawowej
regulacji roszczeń odszkodowawczych z tytułu następstw wojny.

(2) Wpływy przechodzą na Federację w tej samej chwili, w jakiej Federacja

przejmuje wydatki.

76

Artykuł 120a

(1) Ustawy służące przeprowadzeniu kompensaty ciężarów mogą za zgodą

Rady Federalnej postanawiać, że w dziedzinie świadczeń kompensacyjnych będą
one wykonywane w części przez Federację, a w części na zlecenie Federacji przez
kraje oraz że przysługujące w tym zakresie na podstawie artykułu 85 uprawnienia
Rządu Federalnego lub właściwych naczelnych władz federalnych będą w całości
lub w części przekazane Federalnemu Urzędowi Kompensacyjnemu. Federalny
Urząd Kompensacyjny nie potrzebuje przy wykonywaniu tych uprawnień zgody
Rady Federalnej; jego instrukcje mają być kierowane, wyjąwszy pilne przypadki, do
naczelnych władz krajowych (krajowych urzędów kompensacyjnych).

(2) Artykuł 87 ustęp 3 zdanie 2 pozostaje nienaruszony.

Artykuł 121

Większością członków Parlamentu Federalnego i Zgromadzenia Federalnego

w rozumieniu niniejszej Ustawy Zasadniczej jest większość ustawowej liczby
członków.

Artykuł 122

(1) Poczynając od chwili zebrania się Parlamentu Federalnego ustawy są

uchwalane wyłącznie przez władze ustawodawcze przewidziane w niniejszej
Ustawie Zasadniczej.

(2) Ciała ustawodawcze oraz współdziałające doradczo w ustawodawstwie,

których właściwość kończy się stosownie do ustępu 1, ulegają z tą chwilą
rozwiązaniu.

Artykuł 123

(1) Prawo z okresu przed zebraniem się Parlamentu Federalnego obowiązuje

nadal, o ile nie jest sprzeczne z Ustawą Zasadniczą.

(2) Układy państwowe zawarte przez Rzeszę Niemiecką, których

przedmiotem są sprawy należące według niniejszej Ustawy Zasadniczej do

77

właściwości ustawodawstawa krajowego, o ile są ważne i nadal obowiązujące w
świetle powszechnych zasad prawnych, pozostają w mocy z zachowaniem
wszystkich praw i zastrzeżeń uczestników, dopóki nie zostaną zawarte nowe
układy państwowe przez organy właściwe według niniejszej Ustawy Zasadniczej
albo do czasu, gdy w inny sposób nie wygasną na podstawie zawartych w nich
postanowień.

Artykuł 124

Prawo dotyczące przedmiotów wyłącznego ustawodawstwa Federacji staje

się w zakresie swego obowiązywania prawem federalnym.

Artykuł 125

Prawo dotyczące przedmiotów ustawodawstwa konkurencyjnego Federacji

staje się w zakresie swego obowiązywania prawem federalnym.
1. o ile obowiązuje jednolicie na obszarze jednej lub więcej stref okupacyjnych,
2. o ile chodzi o prawo, w wyniku którego po 8 maja 1945 r. zmienione zostało

dawne prawo Rzeszy.

Artykuł 125a

(1) Prawo, które zostało uchwalone jako prawo federalne, ale wobec zmiany

artykułu 74 ustęp 1 lub artykułu 75 ustęp 1 nie może już być uchwalone jako prawo
federalne, obowiązuje nadal jako prawo federalne. Może ono zostać zastąpione
prawem krajowym.

(2) Prawo, które na podstawie artykułu 72 ustęp 2 zostało uchwalone w

kształcie obowiązującym do 15 listopada 1994 r., obowiązuje nadal jako prawo
federalne. W drodze ustawy federalnej można postanowić, że może ono zostać
zastąpione przez prawo krajowe. Odpowiednio obowiązuje dla prawa federalnego
to, co przed tą datą zostało uchwalone i co stosownie do artykułu 75 ustęp 2 nie
może już zostać uchwalone.

78

Artykuł 126

W przypadku różnicy poglądów co do dalszego obowiązywania prawa jako

prawa federalnego orzeka Federalny Trybunał Konstytucyjny.

Artykuł 127

Rząd Federalny za zgodą rządów zainteresowanych krajów może w ciągu

roku od ogłoszenia Ustawy Zasadniczej wprowadzić w życie w krajach: Badenia,
Wielki Berlin, Nadrenia-Palatynat i Wirtembergia-Hohenzollern prawo administracji
Zjednoczonego Obszaru Gospodarczego, o ile stosownie do artykułów 124 i 125
obowiązuje on nadal jako prawo federalne.

Artykuł 128

O ile obowiązujące nadal prawo przewiduje uprawnienia do wydawania

poleceń w rozumieniu artykułu 84 ustęp 5, pozostają one w mocy do czasu
odmiennej regulacji ustawowej.

Artykuł 129

(1) Jeśli przepisy prawne obowiązujące nadal jako prawo federalne

przewidują uprawnienia do wydawania rozporządzeń albo powszechnych
przepisów administracyjnych, jak również do dokonywania aktów
administracyjnych, to przechodzi ono na rzeczowo dotąd właściwe organy. W
przypadkach wątpliwych decyduje Rząd Federalny w porozumieniu z Radą
Federalną; decyzję należy ogłosić.

(2) Jeśli przepisy prawne obowiązujące nadal jako prawo krajowe przewidują

takie uprawnienie, to jest ono wykonywane przez organy właściwe według prawa
krajowego.

(3) Jeśli przepisy prawne w rozumieniu ustępów 1 i 2 uprawniają do ich

zmiany lub uzupełnienia albo wydania przepisów prawnych w miejsce ustaw, to
wówczas uprawnienia te wygasają.

(4) Przepisy ustępów 1 i 2 stosuje się odpowiednio, jeśli przepisy prawne

powołują się na przepisy już nie obowiązujące bądź na nie istniejące już instytucje.

79

Artykuł 130

(1) Organy administracji oraz inne instytucje służące publicznej administracji i

wymiarowi sprawiedliwości, nie oparte na prawie krajowym albo na układach
państwowych między krajami, jak również Zjednoczenie Kolei
Południowozachodnioniemieckich oraz Rada Administracyjna Poczty i
Telekomunikacji francuskiej strefy okupacyjnej podlegają Rządowi Federalnemu.
Reguluje on za zgodą Rady Federalnej ich przejęcie, rozwiązanie bądź likwidację.

(2) Najwyższym przełożonym dyscyplinarnym członków tych administracji lub

instytucji jest właściwy minister federalny.

(3) Korporacje i zakłady prawa publicznego nie podlegające bezpośrednio

krajom lub nie oparte na układach państwowych zawartych między krajami
podlegają nadzorowi właściwej naczelnej władzy federalnej.

Artykuł 131

Ustawa Federalna określi stosunki prawne osób, włącznie z uciekinierami i

wypędzonymi, które w dniu 8 maja 1945 pozostawały w służbie publicznej, a które
opuściły ją z innych powodów aniżeli zawarte w prawie urzędniczym lub
taryfikatorowym oraz które dotąd nie zostały zatrudnione w ogóle lub odpowiednio
do poprzednio zajmowanego stanowiska. To samo dotyczy również osób, włącznie
z uciekinierami i wypędzonymi, które w dniu 8 maja 1945 r. miały prawo do
zaopatrzenia, a z innych przyczyn niż zawarte w prawie urzędniczym bądź
taryfikatorowym nie otrzymują żadnego zaopatrzenia lub zaopatrzenie
nieodpowiednie. Do czasu wejścia w życie ustawy federalnej dochodzenie
roszczeń prawnych jest niedopuszczalne z zastrzeżeniem odmiennej regulacji
przez prawo krajowe.

Artykuł 132

(1) Urzędnicy i sędziowie, którzy do czasu wejścia w życie niniejszej Ustawy

Zasadniczej są dożywotnio zatrudnieni, mogą w ciągu sześciu miesięcy od czasu
pierwszego zebrania się Parlamentu Federalnego być przeniesieni w stan
spoczynku, w stan nieczynny lub na stanowisko, na którym przewidziane jest
niższe uposażenie służbowe, jeśli nie posiadają oni kwalifikacji osobistych i
zawodowych do zajmowanego stanowiska. Przepis ten stosuje się odpowiednio do

80

pracowników, których stosunek służbowy nie podlega wypowiedzeniu. W stosunku
do pracowników, których stosunek służbowy podlega wypowiedzeniu, mogą być w
tym samym terminie uchylone terminy wypowiedzenia przewidziane w regulacji
taryfikatorowej.

(2) Postanowienie to nie ma zastosowania do funkcjonariuszy służby

publicznej, których nie dotyczą przepisy o „wyzwoleniu od narodowego socjalizmu i
militaryzmu” lub którzy zostali uznani za prześladowanych przez narodowy
socjalizm, o ile nie istnieje ważna przyczyna natury osobistej.

(3) Osobom zainteresowanym przysługuje droga prawna stosownie do

artykułu 19 ustęp 4.

(4) Szczegóły określa rozporządzenie Rządu Federalnego, wymagające

zgody Rady Federalnej.

Artykuł 133

Federacja wchodzi w prawa i obowiązki administracji Zjednoczonego

Obszaru Gospodarczego.

Artykuł 134

(1) Majątek Rzeszy staje się w zasadzie majątkiem federalnym.
(2) Jeśli majątek ten zgodnie ze swym pierwotnym przeznaczeniem służył

głównie zadaniom administracyjnym, które w myśl niniejszej Ustawy Zasadniczej
nie należą do zadań administracyjnych Federacji, należy przekazać go
nieodpłatnie na rzecz podmiotów obecnie właściwych do wypełnienia tych zadań
oraz na rzecz krajów, o ile majątek ten stosownie do swego obecnego, nie tylko
przejściowego wykorzystania, służy zadaniom administracyjnym, które według
niniejszej Ustawy Zasadniczej mają obecnie wykonywać kraje. Federacja może
przekazać krajom także inny majątek.

(3) Majątek, który kraje i gminy (związki gmin) pozostawiły były nieodpłatnie

do dyspozycji Rzeszy, staje się ponownie majątkiem krajów i gmin (związków
gmin), o ile Federacja nie potrzebuje go do własnych zadań administracyjnych.

(4) Szczegóły reguluje ustawa federalna, wymagająca zgody Rady

Federalnej.

81

Artykuł 135

(1) Jeśli w czasie po 8 maja 1945 r., a przed dniem wejścia w życie niniejszej

Ustawy Zasadniczej zmieniła się przynależność krajowa jakiegoś obszaru, to
wówczas znajdujący się na tym obszarze majątek kraju, do którego obszar należał,
staje się majątkiem kraju, do którego należy obszar obecnie.

(2) Majątek nie istniejących już krajów lub nie istniejących już innych

korporacji i zakładów prawa publicznego, jeśli zgodnie ze swym pierwotnym
przeznaczeniem służył głównie zadaniom administracyjnym bądź jeśli według
obecnego, nie tylko przejściowego wykorzystania służy głównie zadaniom
administracyjnym, przechodzi na ten kraj bądź korporację bądź zakład prawa
publicznego, które obecnie te zadania spełniają.

(3) Majątek nieruchomy nie istniejących już krajów przechodzi łącznie z

przynależnościami, o ile nie należy on już do majątku w rozumieniu ustępu 1, na
kraj, na którego obszarze jest położony.

(4) Jeśli wymaga tego ważny interes Federacji bądź szczególny interes

jakiegoś obszaru, może być wprowadzone w drodze ustawy federalnej
uregulowanie odmienne od przewidzianych w ustępach od 1 do 3.

(5) Ponadto sukcesja prawna i podział majątku, jeśli nie nastąpiły do 1

stycznia 1952 r. w drodze porozumienia między zainteresowanymi krajami bądź
korporacjami bądź zakładami prawa publicznego, zostaną uregulowane przez
ustawę federalną, wymagającą zgody Rady Federalnej.

(6) Udziały byłego kraju Prus w przedsiębiorstwach prawa prywatnego

przechodzą na Federację. Szczegóły reguluje ustawa federalna, która może
również zawierać odmienne postanowienia.

(7) Jeśli majątkiem, który przypadałby krajowi albo korporacji bądź zakładowi

prawa publicznego w myśl ustępów od 1 do 3, uprawniony w świetle tych
przepisów zadysponował w drodze ustawy krajowej lub na podstawie ustawy
krajowej bądź w inny sposób przed wejściem w życie niniejszej Ustawy
Zasadniczej, to uważa się, że przejęcie tego majątku nastąpiło przed tym
zadysponowaniem.

82

Artykuł 135a

(1) Ustawodawstwo federalne, przewidziane w artykule 134 ustęp 4 i w

artykule 135 ustęp 5, może także postanawiać, że nie będą wypełnione lub będą
wypełnione w niepełnej wysokości:
1. zobowiązania Rzeszy, jak i zobowiązania byłego kraju Prus i innych nie

istniejących już korporacji i zakładów prawa publicznego,

2. zobowiązania Federacji lub innych korporacji i zakładów prawa publicznego,

które pozostają w związku z przejściem wartości majątkowych w myśl artykułów
89, 90, 134 i 135, oraz zobowiązania tych przedmiotów prawa, które opierają
się na aktach podmiotów prawa wymienionych w punkcie 1,

3. zobowiązania krajów i gmin (związków gmin), powstałe z aktów podjętych przez

te podmioty prawa przed 1 sierpnia 1945 r., dla przeprowadzenia zarządzeń
władz okupacyjnych albo dla usunięcia uwarunkowanego wojną stanu wyższej
konieczności w ramach ciążących na Rzeszy lub przez Rzeszę przekazanych
zadań administracyjnych.

(2) Ustęp 1 stosuje się odpowiednio do zobowiązań Niemieckiej Republiki

Demokratycznej lub jej przedstawicieli prawnych, jak również do zobowiązań
Federacji i innych korporacji i zakładów prawa publicznego, które mają związek z
przejściem wartości majątkowych Niemieckiej Republiki Demokratycznej na
Federację, kraje lub gminy oraz do zobowiązań, które polegają na
przedsięwzięciach Niemieckiej Republiki Demokratycznej lub jej przedstawicieli
prawnych.

Artykuł 136

(1) Rada Federalna zbierze się po raz pierwszy w dniu pierwszego zebrania

się Parlamentu Federalnego.

(2) Do czasu wyboru pierwszego Prezydenta Federalnego uprawnienia jego

wykonuje Prezydent Rady Federalnej. Nie przysługuje mu prawo rozwiązania
Parlamentu Federalnego.

83

Artykuł 137

(1) Bierne prawo wyborcze urzędników, pracowników służby publicznej,

żołnierzy zawodowych, terminowych żołnierzy ochotniczych i sędziów w Federacji,
w krajach i w gminach może być ograniczone ustawowo.

(2) Dla wyborów do pierwszego Parlamentu Federalnego, do pierwszego

Zgromadzenia Federalnego i dla wyboru pierwszego Prezydenta Federalnego
Republiki Federalnej obowiązuje ustawa wyborcza, którą uchwali Rada
Parlamentarna.

(3) Uprawnienie przysługujące w myśl artykułu 41 ustęp 2 Federalnemu

Trybunałowi Konstytucyjnemu wykonuje do czasu jego utworzenia Wyższy Sąd
Niemiecki Zjednoczonego Obszaru Gospodarczego, który orzeka stosownie do
swojego regulaminu proceduralnego.

Artykuł 138

Zmiany organizacji notariatu istniejącego obecnie w krajach Badenia,

Bawaria, Wirtembergia-Badenia, Wirtembergia-Hohenzollern wymagają zgody
rządów tych krajów.

Artykuł 139

Postanowienia niniejszej Ustawy Zasadniczej nie naruszają przepisów

prawnych wydanych w celu „wyzwolenia narodu niemieckiego od narodowego
socjalizmu i militaryzmu”.

Artykuł 140

Postanowienia artykułów 136, 137, 138, 139 i 141 niemieckiej konstytucji z 11

sierpnia 1919 r. stanowią część składową niniejszej Ustawy Zasadniczej.

Artykuł 141

Artykuł 7 ustęp 3 zdanie 1 nie ma zastosowania w kraju, w którym 1 stycznia

1949 r. obowiązywała inna regulacja prawa krajowego.

84

Artykuł 142

Niezależnie od przepisu artykułu 31 pozostają w mocy postanowienia

konstytucji krajowych również w tym zakresie, w jakim zapewniają one prawa
zasadnicze zgodnie z artykułami od 1 do 18 niniejszej Ustawy Zasadniczej.

Artykuł 143

(1) Prawo na obszarze wymienionym w artykule 3 układu zjednoczeniowego

może najdłużej do 31 grudnia 1992 r. różnić się od postanowień niniejszej Ustawy
Zasadniczej, o ile i jak długo na skutek odmiennych stosunków nie może jeszcze
osiągnąć pełnego dopasowania do porządku niniejszej Ustawy Zasadniczej.
Różnice nie mogą naruszać artykułu 19 ustęp 2 i muszą być zgodne z zasadami
wymienionymi w artykule 79 ustęp 3.

(2) Różnice w stosunku do rozdziałów II, VIII, VIIIa, IX, X i XI są dopuszczalne

najdłużej do 31 grudnia 1995 r.

(3) Niezależnie od ustępu 1 i 2, istnieje nadal artykuł 41 układu

zjednoczeniowego i regulacje dotyczące jej realizacji także o tyle, gdy przewidują
one, że naruszenia własności na obszarze wymienionym w artykule 3 tego układu
nie mają już miejsca (nie dochodzą do skutku).

Artykuł 143a

(1) Federacja ma wyłączne ustawodawstwo w sprawach, które wynikają z

przekształcenia Kolei Federalnych prowadzonych w ramach administracji
federalnej w przedsiębiorstwo gospodarcze. Artykuł 87c ustęp 5 stosuje się
odpowiednio. Urzędnicy Kolei Federalnych mogą w drodze ustawy z zachowaniem
ich pozycji prawnej i odpowiedzialności pracodawcy zostać przydzieleni prywatno-
prawnie zorganizowanej Kolei Federacji do świadczenia usług.

(2) Ustawy stosownie do ustępu 1 wykonuje Federacja.
(3) Wykonanie zadań w zakresie osobowej komunikacji o lokalnym zasięgu

dotychczasowych Kolei Federalnych jest do 31 grudnia 1995 r. sprawą Federacji.
Dotyczy to także odpowiednich zadań administracji ruchu kolejowego. Szczegóły
zostaną uregulowane w drodze ustawy federalnej, która wymaga zgody Rady
Federalnej.

85

Artykuł 143b

(1) Majątek specjalny Niemieckiej Poczty Federalnej zostanie przekształcony

na mocy ustawy federalnej w przedsiębiorstwo o prywatnej formie prawnej.
Federacja posiada wyłączne ustawodawstwo we wszystkich z tego wynikających
sprawach.

(2) Istniejące przed przekształceniem wyłączne prawa Federacji mogą zostać

w drodze ustawy federalnej nadane na czas przejściowy przedsiębiorstwom
pochodzącym z Niemieckiej Poczty Federalnej SŁUŻBA POCZTOWA i z
Niemieckiej Poczty Federalnej TELEKOM. Z większości kapitałowej w
przedsiębiorstwie sukcesyjnym Niemieckiej Poczty Federalnej SŁUŻBA
POCZTOWA wolno Federacji zrezygnować najwcześniej w pięć lat po wejściu w
życie ustawy. Do tego wymaga się ustawy federalnej za zgodą Rady Federalnej.

(3) Urzędnicy federalni czynni w Niemieckiej Poczcie Federalnej zostaną

zatrudnieni z zachowaniem ich pozycji prawnej i odpowiedzialności pracodawcy w
prywatnych przedsiębiorstwach. Przedsiębiorstwa wykonują uprawnienia
pracodawców. Szczegóły określa ustawa federalna.

Artykuł 144

(1) Niniejsza Ustawa Zasadnicza wymaga przyjęcia przez przedstawicielstwa

ludowe dwóch trzecich krajów niemieckich, w których ma zrazu obowiązywać.

(2) Jeśli stosownie niniejszej Ustawy Zasadniczej w jednym z krajów

wymienionych w artykule 23 albo w części jednego z tych krajów podlega
ograniczeniom, kraj ten lub dana część kraju ma prawo wysyłać stosownie do
artykułu 38 przedstawicieli do Parlamentu Federalnego oraz stosownie do artykułu
50 przedstawicieli do Rady Federalnej.

Artykuł 145

(1) Rada Parlamentarna stwierdza na posiedzeniu jawnym ze współudziałem

deputowanych Wielkiego Berlina przyjęcie niniejszej Ustawy Zasadniczej,
sporządza ją i ogłasza.

(2) Niniejsza Ustawa Zasadnicza wchodzi w życie z upływem dnia jej

ogłoszenia.

(3) Podlega ona opublikowaniu w Federalnym Dzienniku Ustaw.

86

Artykuł 146

Niniejsza Ustawa Zasadnicza, która po dopełnieniu jedności i wolności

Niemiec obowiązuje w odniesieniu do całego Narodu Niemieckiego, utraci swoje
obowiązywanie w dniu, w którym wejdzie w życie konstytucja, która zostanie
uchwalona przez Naród Niemiecki w drodze wolnej decyzji.

Bonn nad Renem, w dniu 23 maja 1949 r.

Dr A d e n a u e r

Prezydent Rady Parlamentarnej

S c h ő n f e l d e r D r

S c h ä f e r

1. Wiceprezydent

2. Wiceprezydent

Tłumaczenie na język polski opublikowano za zgodą
Instytutu Zachodniego w Poznaniu