BACTERIA

Rzęski
Fimbrie
Pile
Plazmidy
Genofor

z mureiny

z mureiny

PODZIAŁ BAKTERII ZE WZGLĘDU NA KSZTAŁT:

ziarniaki

- kuliste

pałeczki

- wydłużone

krętki

- spiralne

promieniowce

- nitkowato rozgałęzione

przecinkowce

- przypominające przecinki

maczugowce

- przypominające maczugi

śrubowce

- mają kształt falisty i są podobne do węży

przecinkowiec cholery
Vibrio cholerae.



Niezwykłe kształty



Gwiazdo-kształtne Stella



Kwadratowe Haloarcula



Większość bakterii jest monomorficznych

PODZIAŁ BAKTERII ZE WZGLĘDU NA SPOSÓB GRUPOWANIA SIĘ:

dwoinki

- występują parami

czworaczki

- występują czwórkami

sześcianki

- występują szóstkami (w dwu rzędach po trzy)

paciorkowce

- tworzą łańcuszki

gronkowce

- nieregularne skupienia na kształt kiści winogron

Dwoinki zapalenia opon
mózgowych
Neisseria meningitidis.

Chemosynteza:

BAKTERIE SIARKOWE

- utleniają związki zawierające siarkę

BAKTERIE NITRYFIKACYJNE

- utleniają związki zawierające azot

BAKTERIE ŻELAZOWE

- utleniają związki zawierające żelazo

BAKTERIE WODOROWE

- utleniają wodór

Sposoby odżywiania się u bakterii

50 nm

Unikatowa budowa bakteryjnych wici pozwala na ich obrót w przeciwieństwie do ruchu falowego

rzęsek archeanów i eukariontów (protistów czy ludzkich plemników)

chemotaksja + i - , fototaksja + i -

POMNAŻANIE BAKTERII

-podział komórki
-pączkowanie (rzadziej)
-fragmentacja (nitkowate)
-formy przetrwalnikowe: CYSTY (całe komórki bakterii otoczone grubą ścianą)
ENDOSPORY (powstają wewnątrz komórki macierzystej
przez wydzielenie mniejszej części i otoczenie jej własną
ścianą komórkową – zdolność rozwoju przez wiele lat,
ogromna wytrzymałość na niekorzystne warunki)

PROCESY PŁCIOWE

-koniugacja: czasowe

łączenie się komórek męskich z żeńskimi w celu

jednokierunkowego przekazania

komórce żeńskiej części genomu lub

plazmidu

-transformacja: przekazanie informacji genetycznej za

pomocą krótkich

fragmentów DNA uwalnianych do środowiska w czasie naturalnego lub
stymulowanego rozpadu bakterii

-transdukcja: przekazanie informacji genetycznej za

pośrednictwem

wirusów, tzw. bakteriofagów łagodnych

ZNACZENIE BAKTERII
-

niezwykle groźne pasożyty człowieka, zwierząt i roślin

-

udział w krążeniu w przyrodzie węgla, tlenu, wodoru, azotu, siarki i innych

pierwiastków

-

coraz częściej zastępują chemiczne środki grzybobójcze, chwastobójcze

i owadobójcze

-

biologiczne oczyszczalnie ścieków

-

przemysł spożywczy (m. in. mleczarstwo)

-

przemysł farmaceutyczny (produkcja antybiotyków, enzymów)

Rhizobium

Arthrobacter, Azotobacter, Azospirillum, Beijerinckia

ZAGROŻENIA

-Nieracjonalne stosowanie mineralnego

nawożenia azotowego może

powodować zaburzenia funkcjonowania agrosystemów, prowadząc do
gromadzenia w glebie

związków niekorzystnie oddziałujących na zespół

mikroorganizmów glebowych

-

Obniżenie odczynu glebowego (zakwaszenie), spowodowane m. in.

nasilającym się zanieczyszczeniem atmosfery, wzrostem stosowania nawozów
mineralnych, niedostatecznym wapnowaniem

użytków rolnych. Proporcjonalnie

do zakwaszenia zmniejsza

się aktywność biologiczna gleb związana ze

zmniejszeniem

różnorodności mikroorganizmów glebowych. Objawią się to

recesją w występowaniu wielu ważnych grup bakterii i wzrostem udziału grzybów,
w tym wielu fitopatogennych.

-Zanieczyszczenie metalami

ciężkimi powoduje zakłócenia w aktywności

biochemicznej, fizjologii i

przeżywalności bakterii i grzybów i wpływ na

różnorodność gatunkową mikroorganizmów glebowych.

OCHRONA

-Polska Kolekcja

Mikroorganizmów (PCM) (Instytut Immunologii i Terapii

Doświadczalnej PAN we Wrocławiu). Zajmuje się przyjmowaniem depozytów,
przechowywaniem i

dystrybucją szczepów, które wykorzystuje się głównie do

celów naukowo-badawczych, zastosowań przemysłowych, edukacji, leczenia i
terapii.

Współpracuje z instytucjami takimi jak Instytut Biotechnologii i Antybiotyków

w Warszawie, Instytut Medycyny Morskiej i Tropikalnej w Gdyni.

-W Polskiej kolekcji

mikroorganizmów przechowuje się około 3000 szczepów

bakterii zaklasyfikowanych do 298

gatunków i 83 rodzajów o charakterze

medycznym,

ogólnym oraz szczepy patentowe.



Wirus – niekomórkowy element genetyczny który wykorzystuje komórki do swojego namnażania, posiada stan

pozakomórkowy.



Cząsteczka wirusa zawierająca kwas nukleinowy otoczony przez białko lub/i inne komponenty makrocząsteczkowe

jest nazywana wirionem.



Wirusy są silnie uzależnione od struktury komórki „żywiciela” i jej składników metabolicznych.



Wirusy mogą nadawać ważne nowe właściwości komórkom w których się namnażają.

WIRUSY

Wielkość wirusów: 20 nm do 300 nm

Największy wirus: wirus ospy naturalnej ma 200 nm

Najmniejszy wirus: wirus Polio ma 28 nm

Genom wirusowy: Mniejszy niż u komórkowców, największy znany genom wirusa: ma tylko

190 KB.

Genomy bakteryjne: 1000-9000 KB

(1 kb = 1000 par zasad)

Wirus helikalny

kapsyd – osłonka białkowa, w której jest zamknięty genom zbudowany z
kwasu
nukleinowego
kapsomery - jednostki morfologiczne dostrzegalne w mikroskopie
elektronowym
na powierzchni wirusów dwudziestościennych, stanowią skupienia
polipeptydów

Wirus polihedralny /dwudziestoscienny/

KLASYFIKACJA WIRUSÓW



W zależności od gospodarza:



wirusy bakteryjne (bakteriofagi)



wirusy zwierzęce



wirusy roślinne



W zależności od struktury kwasów
nukleinowych:



DNA wirusy



RNA wirusy



RNA-DNA wirusy

Cykl lityczny

Fag powoduje lizę i śmierć komórki
gospodarza



Adsorpcja

Fag przyczepia się nićmi ogonka do komórki

żywiciela



Penetracja

Lizozym faga nadtrawia ścianę

komórkową,pochewka kurczy się, aby
wypchnąć szyjkę i DNA do komórki



Biosynteza

Produkcja fagowego DNA i białek



Dojrzewanie

Składanie się fragmentów faga



Uwolnienie

Lizozym fagowy

Cykl lizogeniczny

Profagowe DNA włączane w
DNA gospodarza

GRZYBY

-Organizmy o stosunkowo

dużym

areale

występowania

(zarodniki

mogą

być

przenoszone

na

odległość

tysięcy

kilometrów,

antropochoria - efekt masowego
przewożenia ludzi i towarów na
duże odległości). Liczne są gatunki
kosmopolityczne =

wszędobylskie

-Znaczna

cześć

gatunków

mikoryzowych,

chorobotwórczych

roślin, rozkładających saprofitycznie
określone

substraty,

wykazuje

rozmieszczenie

zgodne

z

rozmieszczeniem

roślin

-

gospodarzy

Stan rozpoznania

- Zarejestrowana gatunkowa

różnorodność (82 tyś. gatunków), jest zaledwie

fragmentem

liczebności rzeczywistej (1 – 1,5 mln, Kirk i in. 2001)

- Rocznie odkrywanych jest

przeciętnie 800 gat.

- W Polsce

występuje ponad 3600 gat. spośród opisanych grzybów (dotyczy

grup,

które były rewidowane).

-Liczne gatunki zawleczone (np. okratek australijski Clathrus archeri,
pierścieniak uprawny Stropharia rugosoannulata)

Microsphaera alphitoides

– mączniak prawdziwy dębu

Pniarek lekarski

[modrzewnik lekarski]

Laricifomes officinalis

GŁÓWNE ZAGROŻENIA

- Degradacja siedlisk
-

Przemysłowe i komunikacyjne zanieczyszczenia powietrza, wody i gleby

- zmiany w produkcji rolniczej i sadowniczej
-

nadmierny zbiór owocników

Pniarek lekarski [modrzewnik lekarski]
Laricifomes officinalis

Borowik szatański

Boletus satanas

POROSTY = GRZYBY LICHENIZOWANE

-Opisano

około 13500 gatunków (3000-3200 w Europie, około 1600 w Polsce)

-

Najważniejsze grupy siedliskowe to: porosty epifityczne (nadrzewne), epilityczne

(naskalne), epiksyliczne (nadrzewne), epigeiczne (naziemne)

-

Większość ma wąską skalę ekologiczną, w związku z tym są bardzo czułymi

wskaźnikami zmian siedliskowych, szczególnie wrażliwe na zanieczyszczenia

powietrza, wykorzystywane jako bioindykatory stanu aerosanitarnego.

Rhizocarpon

geographicum

–

plecha skorupiasta

Lobaria pulmonaria

–

plecha listkowata

Pseudevernia furfuracea

–

plecha krzaczkowata

ZAGROŻENIA

-Zanieczyszczenia powietrza

-

gospodarka leśna

-

Usuwanie starych drzew rosnących poza lasami

-Gospodarka rolna

-

Urbanizacja, motoryzacja, turystyka, zanieczyszczenie wód cieków, zbieractwo

OCHRONA

Jedynie

działania na szeroką skalę, polegające m. in. na:

-Zmniejszeniu

ilości zanieczyszczeń

-Tworzeniu wielkoobszarowych

obiektów objętych różnymi formami ochrony

-Podniesieniu na

dużych obszarach wieku rębności drzew

- ochrona

głazów narzutowych na niżu, również tych które nie są pomnikami

przyrody.

Flavocetraria nivalis

GLONY

-

Różnorodne grupy systematyczne roślin beznaczyniowych (niższych)

-

Glony morskie, słodkowodne i aerotroficzne występują na całej kuli ziemskiej,

we wszystkich strefach klimatycznych.

-

Od jednokomórkowych, mikroskopijnych, po nawet 100 (300) m długości,

makroskopowe plechy

-

Z Polski znanych jest prawdopodobnie około 10 000 taksonów glonów z

różnych grup systematycznych, w tym 734 opisano w Polsce jako taksony

nowe dla nauki

1. GLONY PROKARIOTYCZNE

Gromada: Sinice (Cyanophyta, Cyanobacteria),

Prochlorofity (Prochlorophyta)

2. GLONY EUKARIOTYCZNE

Gromada: Glaukofity (Glaucophyta)

Krasnorosty (Rhodophyta)

Różnowiciowce (Heterokonthophyta) (okrzemki, brunatnice)

Haptofity (Haptophyta)

Kryptofity (Kryptophyta)

Dinofyty (Dinophyta)

Euleniny (Euglenophyta)

Chlorarachnofity (Chlorarachniophyta)

Zielenice (Chlorophyta)

-

Organizmy jednokomórkowe, nie posiadające jądra komórkowego, żyjące pojedynczo lub

w koloniach

-Barwniki asymilacyjne zlokalizowane w tylakoidach:

chlorofil a

, niebieski

fikocyjan

,

czerwona

fikoerytryna

, żółty

karoten

-

Materiał genetyczny:

DNA w postaci nukleoidu

-

Propagacja wyłącznie na drodze

pomnażania

(przez podział komórki, fragmentację

wielokomórkowych nici lub za pomocą sporów)

-

Wyłącznie

samożywne

-Produktem fotosyntezy jest tzw.

skrobia sinicowa

.

-

150 rodzajów i 2 000 gatunków, w Polsce

około 1 000 taksonów

Sinice

mają zdolność asymilacji azotu atmosferycznego dzięki

heterocystom.

Heterocysta -

komórka sinic otoczona grubą ścianą komórkową i

posiadająca uwsteczniony aparat fotosyntetyczny (brak produkcji tlenu). W

takich warunkach

może działać nitrogenaza (enzym asymilujący azot).

Organizmy pionierskie

-W wodzie do 85

°C

-W glebie i na jej powierzchni
-Na korze drzew
-

W miejscach zupełnie pozbawionych wody

Organizmy symbiotyczne (cyanelle)

Cefalodia u Peltigera sp.

sinica

zielenica

Sinice często występują w postaci

skupień kolonii

.

Wyróżnia się dwa typy nici sinicowych:

TYP PLEUROKAPSALNY -

nić zbudowana jest z komórek otoczonych

całkowicie ścianą komórkową.

TYP TRYCHOMOWY -

wszystkie komórki sinic tkwią w wspólnej ścianie

komórkowej.

Chlorococcus

Oscillatoria

Sinica

Toksyna

Struktura

Toksyczność

Microcystis

aeruginosa

Mikrocystyna

Peptyd cykliczny

Wątroba

Mikrocystyna typu c

Peptyd

Wątroba

Aphanizomenon

flosaquae

Afantoksyny

Alkaloidy

Aksony nerwów

Neosaksytoksyna

Alkaloidy

Aksony nerwów

Saksytoksyna

Alkaloidy

Aksony nerwów

Anabaena flosaquae

Anatoksyna a

Alkaloidy

Synapsy nerwów

Schizothrix calcicola

Aplyziatoksyny

Fenole alkilowe

Skóra

Lyngbya gracilis

Debromoaplyziatoksyna

Fenole alkilowe

Skóra, układ pokarmowy

L. majuscule

Debromoaplyziatoksyna

Fenole alkilowe

Skóra, układ pokarmowy

Oscillatoria

nigroviridis

Aplyziatoksyna

Fenole alkilowe

Skóra

Calothrix crustacean

Aplyziatoksyna

Fenole alkilowe

Skóra

Nostoc muscorum

Aplyziatoksyna

Fenole alkilowe

Skóra

S. muscorum

Aplyziatoksyna

Fenole alkilowe

Skóra

Nodularia

Nodularyna

Peptydy

Wątroba

Wszystkie

Lipopolisacharydy (LPS)

Alkaloidy

Potencjalnie drażniące na

tkanki

TOKSYNY WYTWARZANE PRZEZ SINICE

-U

większości glonów jądrowych chloroplasty zawierające

chlorofil

,

barwniki

karotenoidowe

i

ksantofile

, u

kryptofitów i krasnorostów również barwniki

fikobilinowe

-

Skrobia

– główny materiał zapasowy (czasem inne wielocukry i tłuszcze)

-

Ściana komórkowa zbudowana głównie z

celulozy

Zróżnicowanie morfologiczne glonów

Glony planktonowe

– zawieszone w

wodzie i biernie unoszone przez jej
prądy;

przystosowane

do

przeciwstawiania

się opadaniu na dno

(np.

substancje

tłuszczowe

u

okrzemek).

Glony bentosowe

– spoczywające na dnie i brzegach zbiorników wodnych,

przytwierdzone do

podłoża (za pomocą śluzu lub tworów czepnych, lub pełzające

po nim.

Neuston

– glony (oraz bakterie i mikroskopijne zwierzęta) występujące na granicy

wody i atmosfery

Peryfiton

– formy pokrywające np. rośliny, kamienie, gałęzie zanurzone w wodzie

Środowiska ekstremalne

-

Śnieg i lód (kriofity)

-

Ciepłe źródła (okrzemki występują w wodach o temp. do 50°C)

Formy naziemne, występujące na innych organizmach (epibionty), we wnętrzu
roślin i zwierząt (endofity)

Chlamydomonas tatrae

Rozmnażanie

Bezpłciowe
-

podział (u jednokomórkowych)

-fragmentacja plechy
-

komórki rozrodcze (tzw. zarodniki)

Płciowe

-

Glony przeprowadzają prawie całą fotosyntezę w morzach i wodach słodkich

-

Umożliwiają proces „samooczyszczania się” wód

-

Wskaźniki czystości i żyzności wód

-Agar, antybiotyki, kwas alginowy (impregnacja tkanin, produkcja tektury, kartonu)

-

Produkcja kosmetyków

ZNACZENIE

ZAGROŻENIA

Eutrofizacja - sprzyja rozwojowi

glonów kosmopolitycznych i

eurytypowych

(=wszędobylskich) o mało wyspecjalizowanych

wymaganiach siedliskowych. Wiele

spośród tych gatunków wywołuje

ZAKWITY WODY (=masowy

rozwój)

-Wypieranie

gatunków o ograniczonej amplitudzie zasięgu

-Pogorszenie

jakości wód na skutek chemizacji rolnictwa i działania

kwaśnych deszczy

-Niszczenie siedlisk (m. in. zasypywanie

śródpolnych stawów, osuszanie

torfowisk, regulacja, umacnianie

brzegów)

Mszaki

– zarodnikowe z dominującym gametofitem

Gromada: Bryophyta

– Mchy

Gromada: Marchantiophyta

– Wątrobowce

Gromada: Anthocerophyta

– Glewiki

Bryophyta

– Mchy

-Organizmy pionierskie

-Liczne gatunki o

wąskim zakresie amplitudy ekologicznej (duża wrażliwość na

zmiany

środowiska). Dzięki temu są wykorzystywane jako bioindykatory w

monitorowaniu

skażenia powietrza atmosferycznego, czystości wody, zmian

klimatycznych.

12 000-

15 000 gatunków

1 084 gat. w Europie

660 gat. W Polsce

Zagrożenia

-Zanieczyszczenie atmosfery,

wód i gleby

-Zmiany

stosunków wody (osuszanie terenu)

-Eksploatacja torfowisk

-Urbanizacja

-Ekspansywne, zawleczone gatunki

synantropijne (np. Campylopus introflexus)

Czerwona lista gatunków zagrożonych

Polska

znalazła się w czołówce krajów, które

opracowały krajowe listy zagrożonych gatunków, w
wydaniu z 1992 r. lista

obejmowała 137 gatunków.

Marchantiophyta

– Wątrobowce

-

Od kilku do kilkudziesięciu mm

-

Ciała oleiste

-

Jednokomórkowe chwytniki

-

Grzbietobrzuszne spłaszczenie ciała

-Formy plechowate

-

Liście zbudowane z jednej warstwy komórek

-

Krótkotrwały sporofit, który zostaje w rodni do momentu

dojrzenia zarodników

-6000-

8000 gatunków, w Polsce występuje około

250

Zagrożenia

- Organizmy stenotypowe,

wrażliwe na nawet niewielkie zmiany warunków

siedliskowych (=potencjalne bioindykatory zmian

środowiska przyrodniczego)

-

Ubywanie siedlisk w wyniku ich użytkowania

-Fragmentacja siedlisk

-Zakwaszanie siedlisk

-

Osuszanie terenów

-Ruderalizacja terenu

Czerwona lista gatunków zagrożonych
45 gatunków (19,2 % flory wątrobowców w Polsce)

Glewiki (Anthocerotophyta)

-Sporofit trwale

połączony z gametofitem (jak u

mszaków), zielony, zachowuje zdolność wzrostu (jak u
paprotników), nie wykształca sety, a między stopą a
zarodnią nieprzerwanie produkowane są elementy
budujące zarodnię.

-4 gatunki w Polsce, 8 w Europie, (100-200) 330 na
Świecie

Zagrożenia

Glewiki w Polsce znane

są jedynie z siedlisk antropogenicznych (porastają

gliniastą glebę na polach).

Flora segetalna, w

skład której wchodzą glewiki, ustępuje w wyniku intensywnego

nawożenia i stosowania pestycydów.

Spośród 4 występujących w Polsce gatunków 2 są zagrożone i mają kategorię

wymierających

Z uwagi na trudną do realizacji ochronę, glewiki w Polsce nie są umieszczane

na listach gatunków chronionych

Widłakowe (Lycophyta),

Widłakowe (Lycophyta), Psylotowe (Psylotophyta),

Skrzypowe (Sphenophyta), Paprociowe (Pterophyta)

–

zarodnikowe z dominującym sporofitem

ROŚLINY NASIENNE

MONILOPHYTA

WIDŁAKI

MSZAKI

Ponad 300

milionów lat temu (Paleozoik) widłaki dominowały na

Ziemi.

Tworzyły rozległe podmokłe lasy. Dorównywały rozmiarami

dzisiejszym drzewom.

Gromada LYCOPODIOPHYTA, podgromada: Lycopodiophytina -

widłaki

-

Żyjące dziś widłaki są niewielkimi, zimozielonymi

roślinami

-W Polsce 13

gatunków, 900 gat. na Świecie

-

Długi cykl życiowy (nawet 20 lat)

-Widlasto

rozgałęzione pędy i korzenie

Zagrożenia

-Antropogeniczne

przekształcenia borów

-W przypadku stanowisk

gatunków górskich zanik pasterstwa na halach i sukcesja

lasów

-Zanik torfowisk

przejściowych

-Eutrofizacja jezior

(zagrożenie dla Isoetes)

Wszystkie występujące w Polsce widłakowe są roślinami zagrożonymi

i są objęte ścisła ochroną.

-W Polsce 52 gatunki, w Europie ponad 120 gat.
-Wiele europejskich paprociowych jest antropofitami o
zwykle szerokim zasięgu występowania

Gromada Pteridopsida

Zagrożenia

Zależne od rodzaju siedliska preferowanego przez dany gatunek.

-W przypadku Osmunda regalis

– osuszanie terenu i likwidacja zabagnień

- Asplenium spp.

– wycinanie drzew zacieniających skały, na których rosną

Equisetophyta obecnie obejmuje tylko jeden rodzaj

Equisetum

z 15 gatunkami, z których 10 występuje w Polsce,

żaden z nich nie jest uznany za zagrożony

Gromada Equisetophyta

ROŚLINY NASIENNE

MONILOPHYTA

WIDŁAKI

MSZAKI

Ponad 300

milionów lat temu (Paleozoik) występowało 5 rzędów 12

rodzajów i ponad 50 gatunków. W tym dochodzące do 20 m
wysokości Kalamity

Gromada LYCOPODIOPHYTA, podgromada: Lycopodiophytina -

widłaki

ROŚLINY NASIENNE (SPERMATOPHYTA)
Nagonasienne (Gymnospermae)

Nasiona powstają na tzw. łuskach nasiennych

osadzonych na osi

podpartych

łuskami wspierającymi

tworzących struktury zwane szyszkami

Nagonasienne (Gymnospermae)

Gromada Cycadophyta
Klasa Pteridospermopsida
Klasa Cycadopsida
Klasa Bennetitopsida

Gromada Gnetophyta
Klasa Gnetopsida

Rząd Ephedrales

Rząd Gnetales

Rząd Welwitschiales

Gromada Ginkgophyta

Klasa Ginkopsida

Gromada Pinophyta

Klasa Cordaitopsida

Klasa Taxopsida

Klasa Pinopsida

Nagonasienne (Gymnospermae)

ROŚLINY NASIENNE (SPERMATOPHYTA)
Nagonasienne (Gymnospermae)

Nagozalążkowe wielkolistne

Nagozalążkowe drobnolistne

Cecha

Cycadopsida

Gnetopsida

Gingkopsida

Pinopsida

Przyrost wtórny

drewna

brak

brak

znaczny

znaczny

Pień

nierozgałęziony

nierozgałęziony

silnie

rozgałęziony

silnie

rozgałęziony

Liście

duże, pierzaste

duże, taśmowate

drobne,

wachlarzowate

drobne,

szpilkowe

W zalążku

komory pyłkowa

i archegonalna

komory pyłkowa

i archegonalna

komory pyłkowa

i archegonalna

tylko

archegonalna

Nasiona kiełkują

bez okresu
spoczynku

bez okresu
spoczynku

bez okresu
spoczynku

po okresie

spoczynku

Gromada:
Cycadophyta
Klasa:
Cycadopsida

-

grupa o charakterze reliktowym (szczątki kopalne tych roślin pochodzą między

innymi z końca paleozoiku i szczególnie licznie z jury
-

obecnie występują wyłącznie w strefie tropikalnej i subtropikalnej

-

kwiaty rozdzielnopłciowe, dwupienność

Cycas circinalis

, kwiatostan męski

Cycas revoluta

kwiatostan żeński

Gromada:
Cycadophyta
Klasa:
Gniotowce (Gnetopsida)
Rząd: Welwitschiales; Welwitschia mirabilis

Gromada:
Cycadophyta

Klasa:
Gnetopsida (Gniotowce)

Rząd: Ephedrales; Ephedra – przęśl (40 gatunków)

Gromada:
Ginkgophyta
Klasa:
Ginkopsida

-

silnie zróżnicowane w erze mezozoicznej,

współcześnie tylko jeden przedstawiciel – Ginkgo biloba

-

Rośliny dwupienne

-

Kwiaty męskie mają postać kotek, kwiaty żeńskie mają postać

trzoneczków z 2 zalążkami na szczycie
-

Nasiona otoczone osnówką

-

Liście spłaszczone, opadają na zimę

krótkopędy

długopęd

Gromada:
Pinophyta
Klasa:
Cordaitopsida

Walchia

Voltzia

-

ważny element flory w paleozoiku

-

obecnie całkowicie wymarłe

-Wysokie drzewa (do 30 m)
-

Duże, równowąskie lub lancetowate

liście
-

Kwiaty rozdzielnopłciowe, zebrane w

kotkowatych kwiatostanach

Gromada:
Pinophyta
Klasa:
Taxopsida

Taxus baccata

-zimozielone drzewa i krzewy.

-

należą tu 4 współcześnie żyjące rodzaje,

z których tylko Taxus ma przedstawiciela
w Polsce.

Gromada:
Pinophyta
Klasa:
Pinopsida

-

przeważająca część współczesnych roślin nagonasiennych

-

głównie rośliny drzewiaste

-

liście zwykle iglaste lub łuskowate

-

większość to rośliny zimozielone

-

bardzo często pędy zróżnicowane są na krótkopędy i długopędy

Larix decidua

„kwiat” męski

„kwiat” żeński

-Kwiaty

męskie zebrane w niewielkie strobile, umieszczone są pojedynczo, czasami

tworzą kwiatostany kotkowate. Każda strobila składa się ze spiralnie umieszczonych
łusek, do których, przyczepione są mikrosporangia. Ziarna pyłku zaopatrzone są
często w worki powietrzne – anemogamia.
-Kwiaty

żeńskie zebrane są w szyszki. Szyszka składa się z osi i także spiralnie,

ustawionych

łusek wspierających. W kątach tych łusek znajdują się łuski nasienne. Na

ich doosiowej powierzchni

znajdują się zalążki.

Szpilkowe

należą też do najbardziej długowiecznych roślin Świata. Najstarszą żywą

rośliną jest Pinus longaeva, niewielkie drzewo z gór Kalifornii. Jak wykazały ostatnie
obliczenia najstarszy

żyjący okaz liczy 4789 lat!

Sequoia sempervirens

do 110 m wys., pień do 6 m średnicy

Sequoiadendron giganteum

„Giant Sequoia”

wys. 97 m

i średnica 9 m

-

Najważniejsze drzewa półkuli północnej (główny składnik m. in. tajgi)

-

Jedno z głównych źródeł drewna dla człowieka

-We florze Polski 11-

13 gatunków, 70 gatunków w Europie, blisko

700 gatunków na Świecie

Zagrożenia

-

Pyłowe i gazowe zanieczyszczenia powietrza

-

Gatunki introdukowane (np. Jałowiec japoński (Larix kaemoferi))

MAGNOLIOPHYTA (Okrytozalążkowe)

-Ok. 265

tyś. gatunków dominujących w większości stref roślinnych

na Ziemi

– sukces ewolucyjny (okrycie zalążka - słupek i

dodatkowa ochrona nasion

– owoc)

płatki korony

działki kielicha

dno kwiatowe

zalążek

zalążnia

szyjka

znamię

słupek

pylnik

nitka

pręcik

Kwiaty

Rozdzielnopłciowe

Obupłciowe

Rośliny o kwiatach rozdzielnopłciowych

Jednopienne

Dwupienne

Kwiaty promieniste

– ich

człony

w

poszczególnych

okółkach są jednakowe, a
układ członów taki, że przez
kwiat

można przeprowadzić

dwie lub

więcej osi symetrii.

Kwiaty grzbieciste

–

posiadają tylko jedną
oś symetrii.

Kwiaty niesymetryczne

– nie

da

się przez nie przeprowadzić

żadnej osi symetrii

Kleistogamia

– rodzaj samopylności zachodzący w

zamkniętym kwiecie (pąku kwiatowym). Rośliny te mają cechy
budowy kwiatu

przystosowujące je do samozapylenia. Ich

kwiaty

są cały czas zamknięte, płatki korony są często

niedorozwinięte, a pyłek samorzutnie wysypuje się z pylników
na

znamię słupka (pszenica, jęczmień, niektóre gatunki fiołków,

jasnota).

Specularia biflora

Kwiat chasmogamiczny

Kwiat kleistogamiczny

Mechanizmy zapobiegające

samozapyleniu:

•

Dwupienność

•

Nierównoczesne dojrzewanie
pręcików i słupków na tym samym
kwiecie (przedprątność i
przedsłupność)

•

Różnosłupkowość (heterostylia)

•

Samoniezgodność
(

samobezpłodność)

Obecnie

92

%

wszystkich

gatunków roślin zapylanych jest
w drodze zoogamii.
Rośliny zapyla ok. 1 200
gatunków zwierząt kręgowych i
ponad 150 000

bezkręgowców

Cork & Shelton 2000

Ophrys sp.

Drakea sp.

Traunsteinera globosa

Scabiosa lucida

Amorphophallus titanum

Arum maculatum

Podwójne zapłodnienie

-

komórki jajowej (zalążek)

-

jądra

wtórnego

woreczka

zalążkowego

(bielmo).

Z

zalążka i bielma tworzy się nasienie.

Z

zalążni powstaje owoc.

NASIONA:
Bielmowe (A)

– tkankę odżywczą stanowi silnie rozbudowane

bielmo

wtórne, a u nagozalążkowych bielmo pierwotne;

zarodek jest niewielki, np. nasiona maku, tytoniu, lnu,

zbóż;

Obielmowe (B)

– tkankę odżywczą stanowi obielmo

(perysperm)

powstające z ośrodka zalążka, np. goździkowate.

Bezbielmowe (C)

– bielmo zostaje zużyte podczas rozwoju

nasienia,

a

substancje

zapasowe

gromadzone

są

bezpośrednio

w

silnie

rozwiniętych liścieniach, np.

motylkowate, kasztanowiec, orzech

włoski, ogórek, dynia;

kwiatostan

rozetowy

drzewiasty

krzaczasty

kępowy

wzniesiony

areole

ciernie

formy kaudyczne

cebula

łodyga

liście

glochidy

kłącze

stolony

kolce

wąsy

bulwa

szypuła

przysadka

szypuła

łodyga
spichrzowa

•

Fanerofity

(jawnopączkowe) – są to trwałe rośliny, przeważnie o pędach zdrewniałych z

zimotrwałymi pąkami odnawiającymi, umieszczonymi wyżej niż 50 cm nad powierzchnią podłoża.

•

Chamefity

(niskopączkowe) – należą tu krzewinki o pędach zdrewniałych (chamefity zdrewniałe)

i

trwałe rośliny zielne (chamefity zielne) o pąkach umieszczonych na pędach nie wyżej niż 50 cm

nad

podłożem, chronionych zwykle przez pokrywę śnieżną.

•

Hemikryptofity (

naziemnopączkowe) – to przede wszystkim byliny, których pąki zimujące

umieszczone

są na pędach przy powierzchni gleby, chronione są przez żywe lub obumarłe liście i

pokrywę śnieżną.

•

Kryptofity

(skrytopączkowe) – są to rośliny mające pąki odnawiające osadzone na ukrytych w

glebie,

błocie lub wodzie organach spichrzowych, np. bulwach, kłączach, rozłogach i cebulach.

Rośliny wykształcające podziemne kłącza, rozłogi, bulwy lub cebule (geofity) mogą zakwitać
bardzo

wcześnie, przed wytworzeniem pełnego ocienienia przez drzewa. Rośliny wodne, które są

całkowicie zanurzone w wodzie, reprezentują grupę hydrofitów. Rośliny wieloletnie wyrastające
ponad

wodę zalicza się do helofitów.

•

Terofity

– to rośliny jednoroczne przeżywające niesprzyjającą porę roku w postaci nasion. Rośliny

te

swą ontogenezę zamykają w jednym okresie wegetacyjnym.

fanerofity

chamefity

geofity

terofity

hemikryptofity

Formy życiowe roślin wg Raunkiera

trawy ,
poziomki

drzewa ,
krzewy
epifity,
kaktusy kolumnowe

wrzos ,
borówka,
rozchodnik

tulipany,
narcyzy

irysy,
kosaćce

ziemniaki

rośliny
jedroroczne

Hydrofity

Wolffia arrhiza

Victoria amazonica

Aerenchyma

–

miękisz powietrzny

sukulenty

sklerofity

Kserofity

Lodoicea maldivica

ciernie

kolce

wąsy

Angiospermae (Okrytozalązkowe)

Magnoliopsida

Liliopsida

-

W Polsce flora okrytozalążkowych liczy 2844 gatunków rodzimych i trwale

zadomowionych (około 1 % gatunków znanych na Świecie), flora Europy liczy 25-
30 000 gatunków.

-

439 notowanych w Polsce gatunków to antropofity, które są już stałymi

składnikami polskiej flory (Mirek i in. 2002)

-

40 gatunków wymarłych (1.7% flory rodzimej)

-

10% gatunków flory zagrożonych wyginięciem

Pulsatilla vulgaris

Zagrożenia

-Przemiany i likwidacja siedlisk, np. zmiana sposobu gospodarowania

(używanie oczyszczonego materiału siewnego) i używanie środków ochrony

roślin powoduje ubytek chwastów polnych (archeofitów), np. gatunków

związanych z uprawi lnu - kanianka lnowa (Cuscuta epilinum) i związane z

polami na

rędzinach, np. czosnek kulisty (Allium rotundum).