Lokalizacja

Torfowisko pod Zieleńcem leży w górach Bystrzyckich na europejskim dziale wodnym. Do Morza Bałtyckiego
prowadzi swe wody Bystrzyca Dusznicka, a do Morza Północnego rzeka Dzika Orlica.

Teren torfowiska leży w zasięgu administracyjnym Szczytnej, powiat kłodzki województwo dolnośląskie. Stanowi
własność Skarbu Państwa i jest administrowany przez

Nadleśnictwo Zdroje

.

Zespół torfowisk składa się z trzech części: północnej, środkowej i południowej. Część północna ma postać

wypiętrzonej kopuły i charakter torfowiska wysokiego. Środkowa jest torfowiskiem wysokim od strony zachodniej

a od wschodniej torfowiskiem przejściowym. Dwie pierwsze stanowią uroczysko Topielisko. Trzecia część kompleksu
to Czarne Bagno - torfowisko przejściowe.

Mapka rezerwatu

Ścieżka przyrodnicza leży na zielonym szlaku turystycznym prowadzącym z Zieleńca do Polanicy. Do rezerwatu
dojechać można z

Dusznik Zdroju

poprzez przełęcz Polskie Wrota, drogą krajową nr 8, następnie drogą nr 389

(Autostrada Sudecka). Po przejechaniu przez stację narciarską

Zieleniec

należy skręcić w lewo do Dusznik Zdroju (ten

odcinek drogi jest jednokierunkowy). Po około 1 km zatrzymujemy się obok przystanku autobusowego. Tutaj znajduje

się pierwsza tablica przedstawiająca lokalizację rezerwatu i ścieżki przyrodniczej. Dalej idziemy pieszo szlakiem

turystycznym lub leśną drogą. Po około 25 minutach dochodzimy do początku ścieżki przyrodniczej.

Trochę historii

Wiek torfowiska ocenia się na 7600 lat.

Tereny, na których leży torfowisko stanowiły w przeszłości dobra królewskie. Należały do króla Czech, książąt

śląskich, cesarza Austrii i króla Prus.

Znane są próby eksploatacji gospodarczej torfowiska. W latach 1754-56 wykopano rów, odprowadzający nadmiar
wody z Topieliska do Bystrzycy Dusznickiej. W 1790 r. usypano, dla potrzeb eksploatacji torfu, północną groblę.

Grobla podzieliła Topielisko na dwie części. Po kilku latach przerwano eksploatację torfu. W XIX wieku podjęto

ponownie osuszania torfowiska i jego eksploatacji. Wykonano drugą groblę, dzielącą Czarne Bagno na dwie części.
Po tej grobli biegnie obecnie droga leśna, zwana Zieloną Drogą.

Działania, mające na celu ochronę torfowiska podjęto w 1919 roku. Objęto ochroną rezerwatową obszar 85 hektarów.
W okresie międzywojennym zwiększono chronioną powierzchnię do 218 ha. W tym czasie istniały w rezerwacie

ścieżki dla zwiedzających i dwie wieże widokowe. W roku 1954 utworzono ponownie rezerwat. Ochroną objęto 123 ha
- Topielisko i niewielką część Czarnego Bagna.

W chwili obecnej (wrzesień 2000 r) na ukończeniu są prace, mające na celu powiększenie rezerwatu. Powierzchnia
chroniona obejmie cały obszar uroczysk Topielisko i Czarne Bagno.

Na terenie rezerwatu zabronione jest:

1. poruszanie się poza wyznaczonymi szlakami
2. zrywanie, zbieranie, pozyskiwanie roślin lub ich części

3. płoszenie, chwytanie zwierząt
4. pozyskiwanie torfu

5. śmiecenie

Budowa

Podłożem geologicznym są gnejsy jako skała dominująca, a na nich spoczywają wapienie plenerowe, zaścielone
nieprzepuszczalnymi, szaroniebieskimi iłami. Na iłach występuje warstwa gytii (osad mułowy powstający

z obumierających roślin bez dostępu tlenu). Wierzchnia warstwa to torf z żywą nawierzchnią roślin. Ponieważ

torfowce (mchy tworzące górną warstwę) ciągle rosną, torfowisko stale zwiększa swoją miąższość.

Schemat budowy torfowiska

Proces wzrostu jest wolniejszy na obrzeżach torfowiska, a szybszy w jego centrum. Powoduje to soczewkowe
wypiętrzanie torfowiska. Obecnie miąższość torfu wynosi od 3,5 do 8,5 metra. Górna część Topieliska (kopuła) uległa

spękaniu i powstało wiele jeziorek szczelinowych dających przyczynek nazwie uroczyska. Jeziorko znajduje się przy
kładce drewnianej, prowadzącej do wieży widokowej.

Świat roślinny

Topielisko i Czarne Bagno stanowią najobszerniejszy zespół torfowiskowy w polskich Sudetach i jeden z największych
w kraju. Jest to najciekawszy florystycznie teren Gór Bystrzyckich. Torfowiska położone są na wysokości 750 -

770 m n.p.m. Topielisko i Czarne Bagno posiadały pierwotnie ten sam charakter. Działania człowieka spowodowały

zmiany. Czarne Bagno nabrało cech torfowiska przejściowego. Na jego teren wkroczył bór świerkowy.

Na torfowisku rośnie około 100 gatunków roślin wyższych. Wątrobowców znanych jest 16 gatunków, mchów

torfowych 18, oraz mchów brunatnych 20. Rośliny kwiatowe reprezentowane są przez 50 gatunków. Z glonów
zidentyfikowano dotychczas 173 gatunki. Wśród glonów występuje kilka gatunków zielenic niezwykle rzadkich, które

na świecie rosną tylko na kilku stanowiskach. Do osobliwości florystycznych i gatunków rzadkich zalicza się:

brzozę

karłowatą

, turzycę skąpokwiatową, turzycę bagienną, przygiełkę białą, bagnicę torfową,

rosiczki

,

sosnę błotną

,

żurawinę drobnolistną. Na Topielisku występują dwa, odmienne zespoły roślinne.

Kępowy: suchszy i nie ulegający podtopieniu. W kępach rosną brzozy karłowate, sosna błotna, żurawina błotna,
turzyca skąpokwiatowa,

wełnianka pochwowata

, modrzewnica zwyczajna, borówka brusznica, bażyna czarna,

rosiczka okrągłolistna, kosodrzewina.

Dolinowy: występują tu bagnica torfowa i wiele gatunków turzyc. Obydwa zespoły zdominowane są przez

torfowce

.

Świat zwierzęcy

Reprezentowany jest m.in. przez ssaki (jelenia europejskiego, sarnę), ptaki (m.in. świergotka, piecuszka, słonkę),

gady (jaszczurkę zwinkę, jaszczurkę żyworodną, żmiję zygzakowatą). Najbogatszy jest świat bezkręgowców.

Klimat

Warunki klimatyczne w rejonie torfowiska są ekstremalne. Roczna suma opadów przekracza 1300 mm, a średnia

roczna temperatura osiąga +4°C.

Kosodrzewina

(Pinus mugo Turra)

Gatunek pod ścisłą ochroną

Jest typowym krzewem wysokich gór, gdzie tworzy własne piętro. Występuje również na torfowiskach. Rośnie bardzo

wolno. Dorasta do 3 metrów wysokości. Ma bardzo elastyczne, trudno łamliwe gałęzie dzięki czemu doskonale chroni
glebę przed erozją. W górach zapobiega lawinom.

Kosodrzewina

Kwiat męski

Co 2 lub 3 lata w czerwcu kosodrzewina obficie zakwita i wydaje kwiaty w rozdzielnopłciowych kwiatostanach. Inne

nazwy kosodrzewiny to kosodrzew kosówka sosna górska, krępulec.

Sosna błotna

(Pinus rhaetica Brugg.)

Gatunek pod ścisłą ochroną

Gatunek bardzo rzadki. Wpisany do Czerwonej Księgi Roślin. W Polsce znany jest na ośmiu stanowiskach.
Na torfowisku występuje w części północnej i środkowej. Najbardziej typowe dla tego gatunku okazy znajdują

się pobliżu wieży widokowej.

Jest to mieszaniec sosny pospolitej i kosodrzewiny. Przybiera różne formy w zależności od udziału genów roślin

rodzicielskich.

Dorasta do 20 metrów wysokości.

Sosna błotna

Budowle

Droga, którą przemierza się torfowisko ma ciekawą budowę. Ze względu na małą nośność torfu nie można układać

nawierzchni bezpośrednio na gruncie, gdyż kamień ciągle by się zagłębiał. Aby temu zapobiec ułożono najpierw
drewniane drągi (dyle) - mające zapewnić właściwą nośność - a dopiero na nie układano kamień. Droga stanowi więc

jakby tratwę unoszącą się na miękkim torfie.

Wieża widokowa

Schemat budowy drogi. Rys. Oksana Kmiecik

Podobnie wznoszono wieżę widokową. Grubość torfu w rezerwacie sięga do 8,5 metra. Gdybyśmy próbowali postawić
wieżę na pionowych palach, wieża ciągle by się zapadała w głąb torfowiska. Cały ciężar wieży spoczywa

więc na poziomych belkach (legarach).

Torfowce

(Sphagnum)

Grupa mchów, która cechuje się ciągłym wzrostem na długość. Dzięki tej właściwości ciągle zwiększa się grubość
torfowiska. Grubość pokładu torfu wynosi do 850 cm (średnio 300-400 cm). Torfowisko składa się ze złoża torfu

i żywej nawierzchni w postaci warstw roślin, które stopniowo obumierając, przekształcają się w torf. Przyrost roczny

torfu wynosi 1-2 mm Wiek tutejszego torfowiska oceniono na 7600 lat.

Kępa torfowców

Torfowce rosną w kępach i darniach. Miejscami mogą występować tak obficie, że tworzą olbrzymie mszary.

Zatrzymują w liściach i łodygach duże ilości wody.

Barwa wody

Zabarwienie wody wypływającej z rezerwatu pochodzi od kwasów humusowych. Kwasy są wypłukiwane gdy woda

z opadów przesącza się przez warstwy torfu. Woda ta nadaje się do picia, choć jej wygląd na to nie wskazuje.

Brunatny kolor mają też potoki biorące początek na torfowisku. Intensywność barwy zmniejsza się z biegiem rzeki
gdy dołączają się nowe dopływy. Odczyn wód na torfowisku jest kwaśny - pH wynosi 3,8 - 4,0

Zabarwiony strumień

Brzoza karłowata

(Betula nanaa L.)

Gatunek pod ścisłą ochroną

Jest bardzo rzadkim krzewem. Dorasta do 1 metra wysokości. W Polsce występuje na Pomorzu i torfowiskach

sudeckich. Stanowisko w tutejszym rezerwacie jest największym co do liczebności w Polsce. Brzoza karłowata liczniej

występuje na dalekiej północy.

Fragment gałązki

a) kwiat żeński b) kwiat męski c) liść d) gałązka e) łuska f) owoc.
Rys. Władysław Micek

Brzoza karłowata stanowi relikt epoki lodowcowej, tzn. jest rośliną, która nie wycofała się z tych terenów wraz z

lądolodem.

Rosiczka

(Drosera)

Gatunek pod ścisłą ochroną

Jest rośliną owadożerną. Organami chwytającymi owady są liście. Na liściach znajdują się liczne włoski. Każdy
włosek jest zakończony główką wydzielającą lepki sok. Przywabione owady przyklejają się do liści, które zaczynają

wydzielać enzymy i trawić owada (pozostaje tylko pancerz chitynowy). Przetrawiony owad zostaje wchłonięty
przez liście.

Liście rosiczki

Rys. Hanna Rembertowicz-Szymborska

Na terenie rezerwatu występują trzy gatunki rosiczki: rosiczka okrągłolistna (Drosera rotundifolia L.) r. pośrednia

(D. intermedia Hayne) r. długolistna (D. anglica Huds.)