FIZYKOTERAPIA KLINICZNA

BIOMASAŻ SEMESTR I

Fizykoterapia kliniczna

Jest to dział współczesnej medycyny klinicznej, która stosuje w celach leczniczych, 

profilaktycznych i rehabilitacyjnych rożne formy energii, przede wszystkim fizycznej, 

związanej ze środowiskiem przyrodniczym człowieka.

Profilaktyka, leczenie, rehabilitacja...

Metody fizykalne są  uzupełnieniem farmakoterapii i leczenia operacyjnego oraz 

podstawą rehabilitacji medycznej i profilaktyki chorób.

Pośrednie  działanie lecznicze
Metody fizjoterapeutyczne:

Pobudzają i  usprawniają fizjologiczne, naturalne mechanizmy samoobrony i zdrowienia organizmu

Nie  działają na przyczyny chorób lecz aktywizują organizm do walki z nimi

Działanie pośrednie czyli efekt jest widoczny dopiero po pewnym czasie.

Cele fizykoterapii:
jest to usunięcie procesów chorobowych lub ich następstw i zapobieganie im, zapobieganie 
nawrotom i postępowi choroby, usuwanie dolegliwości, możliwie najdalej idące przywrócenie 
zdrowia i jego utrwalenie.
Cele szczegółowe:
Zwalczanie bólu

Zwalczanie stanów zapalnych

Poprawa trofiki przez zwiększenie ukrwienia

Zwiększenie odporności ogólnej i zapobieganie zakażeniom

Usprawnienie mechanizmów regulacyjnych układu krążenia, oddychania, przemiany materii, 

termoregulacji, ukrwienia skóry i in.

Poprawa wydolności ogólnej

Normalizacja sprawności czynnościowej nerwowego układu autonomicznego

Przeciwdziałanie skutkom zmniejszonej aktywności ruchowej-jak?..rozluźnić mm, zwiększyć ich 

silę, zwiększenie ruchomości stawów, profilaktyka przykurczów

Usprawnienie czynności poszczególnych narządów

Ewentualne przygotowanie do operacji i rehabilitacji po niej

Skutki działania bodźców fizjoterapeutycznych

Pojedynczy zabieg:
Zbyt slaby bodziec o małym polu działania powoduje słabe i ograniczone reakcje
Bodźce odpowiednio silne działają na większe obszary ciała wywołując zmiany przeciwdziałające 
powstającym zakłóceniom homeostazy
Seria zabiegów:
powoduje odległą reakcję w postaci adaptacji czynnościowej np. normalizacja zaburzonych funkcji, 
poprawa funkcji układów regulujących, nastawienie mechanizmów homeostazy na nieco inne 
wartości parametrów oraz adaptacji morfologicznej np.. przerost mięśni pod wpływem 
długotrwałego treningu

Działanie zabiegów jako czynników  wpływających na proc. regulacji  układów ustroju
Ukł. Krążenia-reakcje naczynioruchowe

bodźce---------->CO2

bodźce---------->ciepło

bodźce---------->mechaniczne

Reakcje naczynioruchowe cd.
Rozszerzenie naczyń krwionośnych ( głównie naczyń  włosowatych i tętnic, ale także  żył) i 
otwarcie nieczynnych naczyń  włosowatych

Następuje przekrwienie miejscowe i uogólnione--> wypełnienie krwią tętnic i  żył

Wzrost  dopływu krwi do tkanek  poprawia ich zaopatrzenie w: tlen, substraty energetyczne i 
substancje czynnościowe

Równoczesne zwiększenie  odpływu krwi przyspiesza usuwanie: odpadowych produktów 
przemiany materii,  chemicznych produktów ognisk zapalnych  wywołujących np.. ból

Reguła Dastre'a-Morata
Naczynia krwionośne narządów wewnętrznych jamy brzusznej zachowują się przeciwnie do naczyń 
krwionośnych skóry, co oznacza, że w przypadku rozszerzenia naczyń krwionośnych skóry 
naczynia narządów jamy brzusznej ulegają zwężeniu i odwrotnie. Jest to mechanizm  kompensujący 
przesunięcie krwi w obrębie  układu krążenia dla zapewnienia należytego  dopływu krwi do serca. 
(Regule tej nie podlegają naczynia śledziony, nerek i mózgu)

Zmiany naczynioruchowe cd.
Zmiany ukrwienia skóry z miejsca zabiegu rozszerzają się na sąsiednie okolice

W pewnych przypadkach dochodzi także do zmian ukrwienia w  położonych symetrycznie po 
przeciwległej stronie części  ciała tzw. odruch konsensualny

Zmiany w mechanizmach termoregulacyjnych

Zachodzą przez zabiegi, które dostarczają do organizmu energię cieplną lub powodują jej powstanie 
w nich oraz zabiegi z zakresu zimnolecznictwa, które odbierają tkankom energię cieplną

Wpływ na narządy wewnętrzne
Zabiegi fizjoterapeutyczne  wpływają na narządy wewnętrzne na drodze:

Nerwowej-odruchy skórno-trzewne

Humoralnej-przez hormony tj. noradrenalina, histiamina, acetylocholina

Odruchy skórno-trzewne

Pobudzenie receptorów skóry

powoduje odczyn ze strony jej naczyń krwionośnych oraz wpływa na cały organizm na
drodze odruchu skórno-trzewnego wyzwalając odczyn w narządach wewnętrznych.
Przystosowanie termoregulacyjne organizmu obejmuje miejscową odpowiedź jak
również reakcję ogólną. Impulsacja biegnąca od receptorów skórnych jest przekazywana
przez autonomiczne drogi afferentne do ośrodkowego układu nerwowego. Rodzaj reakcji,
stopień jej złożoności zależy od poziomu ośrodkowego układu nerwowego, na którym
wystąpiła integracja impulsów docierających z obwodu. Połączenia między elementami
somatycznymi i autonomicznymi układu nerwowego istniejące na poziomie rdzenia
kręgowego stanowią podstawę odruchów skórno-trzewnych. Łuki odruchowe odruchów
somatycznych wegetatywnych splatają się a bodźce z receptorów narządów wewnętrznych
docierają do tych samych neuronów zwojowych, które przyjmują również impulsy z
receptorów skóry.

Droga humoralna

W zależności od tego jaki bodziec zastosujemy to dojdzie to wydzielenia konkretnego hormonu o 
ściśle określonym działaniu. Wszystko zależy od tego co chcemy osiągnąć.
Kąpiele zimne wpływają na układ neuroendokrynny powodując zwiększenie
wydzielania glikokortykoidów i 17 – ketosteroidów oraz TSH i tyroksyny. Pod wpływem
zimna dochodzi do aktywacji układu adrenergicznego i zwiększenia przemiany materii. W
czasie stosowania bodźców zmienno-cieplnych następuje zwiększone miejscowe uwalnianie
w skórze noradrenaliny, 5 hydroksytryptaminy, acetylocholiny i histaminy, które to związki
oddziałują na życiowo ważne narządy ustroju. Zabiegi hydro-balneologiczne wpływają
również na prędkość przepływu i przewodzenie impulsów w ruchowych i czuciowych
włóknach nerwowych.
Zabiegi z użyciem ciepła np. kąpieli powodują zwiększenie wytwarzania acetylocholiny, co 
powoduje zmniejszenie napięcia układu współczulnego-w rezultacie pojawia się wagatonia i jej 
następstwa. Objawy wagatonii:

•

zwolnienie tętna

•

zwężenie źrenic

•

niskie ciśnienie tętnicze

•

skłonność do stanów skurczowych jelit

•

obniżenie napięcia życiowego 

•

obniżone zużycie tlenu 

•

obniżona przemiana podstawowa 

•

niski poziom glukozy

Małe przypomnienie działania autonomicznego układu nerwowego

•

kieruje funkcją narządów wewnętrznych, mięśni gładkich i gruczołów. 

•

działa niezależnie od woli.

•

dzieli się go na części współczulną i przywspółczulną, które działają przeciwstawnie 
względem siebie

•

układ wegetatywny jest czynnościowo ściśle połączony z układem hormonalnym.

•

Neuroprzekaźnikami są acetylocholina i noradrenalina. 

•

Układ współczulny ma swoje ośrodki w rdzeniu kręgowym. Umożliwia podjęcie przez 
organizm wysiłku fizycznego oraz wyrównuje zaburzenia homeostazy. Pobudzenie 
przejawia się rozszerzeniem źrenic, zwężeniem tętnic, rozszerzeniem oskrzeli, 
zahamowaniem czynności trawiennych, wzrostem stężenia glukozy we krwi oraz nasileniem 
procesów katabolicznych. Zwiększa się też koncentracja.

•

Układ przywspółczulny uaktywnia się w stanie relaksacji organizmu. Wzmaga procesy 
trawienne, zwalnia akcję serca, rozszerza naczynia krwionośne, zwęża źrenice, nasila 
procesy anaboliczne. Ośrodki układu przywspółczulnego znajdują się w śródmózgowiu, 
międzymózgowiu, rdzeniu przedłużonym oraz rdzeniu kręgowym.

Po co ta powtórka?!
Zabiegi fizjoterapeutyczne wpływają na wydzielanie hormonów, co skutkuje zwiększeniem 
napięcia jednego z części układu autonomicznego.

Tylko jaki zabieg powoduje wydzielenie którego z  hormonów?!
Popracujmy na przykładach:)
Ciepłe zabiegi wodolecznicze-zwiększone wytwarzanie acetylocholiny powoduje zmniejszone 
napięcie układu współczulnego

Kąpiele zimne wpływają na układ neuroendokrynny powodując zwiększenie wydzielania 
glikokortykoidów oraz TSH i tyroksyny. Pod wpływem zimna dochodzi do aktywacji układu 
adrenergicznego i zwiększenia przemiany materii.

Wpływ zabiegów fizjoterapeutycznych na ból

•

Teoria bramki kontrolnej:

Teoria tłumacząca hamujący wpływ bodźców odbieranych przez receptory skórne na 
odczuwanie bólu. Stymulacja nerwów czuciowych w miejscu bólu, ogranicza ilość bodźców 
bólowych docierających do świadomości i osłabia dolegliwości bólowe, ponieważ nerwy 
czuciowe są grubsze i przewodzą sygnały szybciej niż nerwy bólowe. Na poziomie rdzenia 
kręgowego dochodzi do "blokowania" bodźców bólowych. Mózg, odbierając bodźce 
czuciowe, nie nadąża z przetwarzaniem bodźców bólowych. Bodźcem stymulującym może 
być masaż, nalepiony plaster (taping), prąd elektryczny, ciepło lub zimno. Zjawisko to leży u 
podstaw przeciwbólowego działania zabiegów fizjoterapeutycznych. 

•

Teoria bardziej neuro:)
Z anatomicznego punktu widzenia, zanim nastąpi percepcja bólu, muszą wystąpić ściśle 
określone mechanizmy w CUN. Nocyceptory (receptory bólowe), odbierające informację 
bólową rozmieszczone są w większości tkanek naszego organizmu, a macierzysta dla nich 
komórka nerwowa znajduje się w zwoju korzenia tylnego (DRG – dorsal root ganglion) lub 
w zwojach nerwów czaszkowych (17). Informacja bólowa biegnie włóknami dośrodkowymi, 
zarówno mielinowymi A delta jak i bezmielinowymi C. Informacja nocyceptywna w postaci 
impulsu elektrycznego dociera do zwoju rdzeniowego i powoduje uwalnianie odpowiednich 
substancji, będących neuroprzekaźnikami i neuromodulatorami.

W neuronach rogów tylnych rdzenia kręgowego neuroprzekaźniki łączą się z odpowiednimi 
receptorami. Tu odbywa się przetwarzanie informacji bólowej, a także modulowanie (hamowanie i 
torowanie) przewodzonych impulsów. Dzięki tym procesom możliwe jest zahamowanie uwalniania 
neuroprzekaźników z ośrodkowych zakończeń aferentnych lub też modulowanie aktywności rogów 
tylnych rdzenia. W przetwarzaniu informacji bólowej znamienną rolę odgrywa również tzw. 
zstępujący układ antynocyceptywny, który moduluje procesy nocycepcji na poziomie rogów tylnych 
rdzenia.

W końcowym etapie przetwarzania informacji – ból jest uświadamiany, daje reakcje emocjonalne. 
Teoria ,,bramki kontrolnej’’ zakłada, iż selektywna stymulacja grubych i średnio-grubych włókien 
nerwowych (mielinowe A alfa i A beta), powoduje hamowanie aktywności cienkich włókien 
nerwowych (odpowiedzialnych za przekazywanie bodźców bólowych).

Informacje bólowe przechodzące przez substancję galaretowatą, biegną także przez specjalnie 
wyspecjalizowane komórki T (transmisyjne). Stymulacja włókien mielinowych powoduje 
,,zamknięcie bramki’’w rogach tylnych rdzenia kręgowego, powodując blok presynaptyczny w 
ośrodkowych zakończeniach włókien A delta i C (przewodzących czucie bólu z tkanek 
obwodowych do rogów tylnych rdzenia kręgowego). Następstwem tego jest hamowanie przepływu 
impulsów bólowych do wyższych pięter CUN.

Podstawy dawkowania zabiegów fizjoterapeutycznych

Jakość reakcji na bodziec zależy od wielu czynników.
Reakcje na bodziec mogą być szybkie lub powolne, silne bądź słabe.
Reakcje mogą występować w miejscu zadziałania bodźca lub w innych obszarach ciała
Reakcje miejscowe mogą ulegać rozprzestrzenieniu z miejsca powstania na sąsiednie okolice

Ważniejsze czynniki wywierające wpływ na reagowanie organizmu na bodźce:
Siła bodźca
Długość czasu oddziaływania
Wielkość powierzchni oddziaływania
Okolica ciała
Wiek
Płeć
Stan zdrowia/okres choroby

Stan czynnościowy układu autonomicznego
Typ reaktywności
Adaptacja do bodźca

Siła bodźca

Dawka powinna być tak duża, jak to jest konieczne i równocześnie tak mała, jak tylko to jest 
możliwe.
Reguła Arndta-Schulza
Słabe bodźce działają na procesy życiowe jedynie inicjująco i podtrzymująco
Bodźce o średniej sile działają na nie pobudzająco, usprawniająco i ćwicząco (rodzaj treningu)
Silne bodźce działają niekorzystnie, hamując reakcje lub wywołując reakcje paradoksalne np. tzw. 
odczyn uzdrowiskowy (jego wystąpienie świadczy o nadmiernym obciążeniu organizmu bodźcami i 
powinno spowodować przerwanie zabiegów; objawy są swoiste związane z chorobami na które 
cierpi pacjent, mogą być także nieswoiste-nie związane z nimi;mogą być wyrazem zaostrzenia 
procesu chorobowego lub uaktywnienia starych, utajonych ognisk infekcji; często towarzyszy im 
wzrost tem. ciała, stwardnienie mięśni, częstoskurcz lub rzadkoskurcz, krzywka, zapalenia skóry, 
apatyczny nastrój, bezsenność lub senność, niespokojny sen, drażliwość, brak łaknienia itp.)
Reguła ta uzasadnia posługiwanie się przez fizjoterapię bodźcami o średniej sile.

Odczyn występujący w tkance w wyniku zadziałania na nią określonej postaci energii zależy 
od:
-ilości energii
-czasu działania energii
-właściwości tkanki
Jeśli natężenie danego czynnika fizykalnego jest małe, a czas jego działania krótki, to odczyn jest 
minimalny lub nie występuje wcale. W celu uzyskania, zatem odczynu konieczne jest dostarczenie 
do tkanki określonej ilości energii o której decyduje jej natężenie i czas działania.
Najmniejszy stwierdzalny odczyn nazywa się odczynem progowym. Zwiększanie natężenia danego 
czynnika lub wydłużanie czasu jego oddziaływania nasila oczywiście odczyn tkanki. Stopień 
odczynu zależy od wrażliwości tkanki na daną postać energii. Przekroczenie granicy zdolności 
przystosowania się tkanki do bodźca fizycznego powoduje jej uszkodzenie. Granicę tę określa się 
nazwą wartości progowej tolerancji tkanki, której miarą jest ilość energii dostarczonej w 
określonym czasie.
Wyróżnia się odczyny nieodwracalne, powstałe w wyniku uszkodzenia tkanek, oraz odczyny 
odwracalne, które ustępują po upływie pewnego czasu. W pierwszym przypadku w zależności od 
nasilenia bodźca, dochodzi do uszkodzenia tkanki, czyli upośledzenia lub zniesienia jej czynności, 
oraz zaburzenia lub zniszczenia jej struktury. Rodzaj i stopień odczynu zależy również od stanu 
czynnościowego tkanki. Tkanki wykazujące prawidłowe czynności regulują w określony sposób, 
który można przewidywać. Odczyn taki nazywa się odczynem normalnym. W przypadkach, gdy 
tkanki są zmienione chorobowo lub zaburzone są mechanizmy ustrojowe decydujące o odczynie, 
może wystąpić skutek odmienny od spodziewanego. Odczyn taki nazywa się odczynem 
paradoksalnym. Przykładem odczynu paradoksalnego może być reakcja naczyń krwionośnych na 
bodziec cieplny, występująca niekiedy w zaburzeniach naczynioruchowych, kiedy zamiast 
spodziewanego rozszerzenia naczyń następuje ich skurcz. 
Znajomość odczynów i umiejętne ich wykorzystanie w celach leczniczych warunkuje skuteczność 
leczenia fizykalnego. Pamiętać jednak należy, że może występować nadwrażliwość na pewne 
postacie energii. Może być ona samoistna lub spowodowana stanami chorobowymi lub 
przyjmowaniem pewnych leków. Występować może również nadwrażliwość na jedną postać 

energii, jeśli uprzednio zadziałała inna jej postać. Tak np. ogrzanie promieniami podczerwonymi 
zwiększa jej wrażliwość na promienie nadfioletowe. Zaistnieć może również sytuacja odwrotna, a 
mianowicie zmniejszenie odczynu na jedną postać energii w wyniku działania innej jej postaci. 
Przykładem tego może być ogrzanie skóry po naświetleniu promieniami nadfioletowymi, które 
wyraźnie zmniejsza lub całkowicie znosi odczyn.
Skóra spełnia ważną rolę w mechanizmie oddziaływania na ustrój czynników fizykalnych. Stanowi 
ona, bowiem strukturę tkankową, która okrywając cały organizm, odbiera i przetwarza oddziałującą 
na nią energię. Jest bogato unerwiona i powiedzenie, że skóra jest anteną ośrodkowego układu 
nerwowego, dzięki której napływają do niego informacje o wszelkich zmianach zachodzących w 
środowisku zewnętrznym, kryje w sobie głęboki sens. Znajdujące się w skórze zakończenia nerwów 
dośrodkowych –receptory-są odbiornikami określonych postaci energii. 
Zachodzące pod jej wpływem pobudzenie receptorów zostaje drogą nerwów dośrodkowych 
przekazane do ośrodkowego układu nerwowego, skąd przez nerwy odśrodkowe zostają wysłane 
impulsy nerwowe do narządów wykonawczych, czyli efektorów, którymi są mięśnie i gruczoły. W 
ten sposób zamyka się łuk odruchowy na drodze receptor-ośrodkowy układ nerwowy-efektor. 
Pobudzenie receptorów skóry może powodować na drodze odruchowej odczyn nie tylko w samej 
skórze, lecz również w narządach wewnętrznych w wyniku odruchów skórno-trzewnych. Dlatego 
też umiejętne korzystanie z odczynów odruchowych jest konieczne do powodzenia leczenia 
fizykalnego. 

Czas i częstotliwość działania bodźca

Każdy bodziec, by wywołać jakąś reakcję, musi działać na tkankę przez wystarczająco długi czas. 
Aby uzyskać efekt leczniczy ważna jest także częstotliwość powtarzanych zabiegów.

Zabiegi o małej sile bodźcowej-wykonuje się codziennie, a nawet kilka razy dziennie (z przerwą 3-
4h, by wygasła reakcja na poprzedni zabieg)

Zabiegi o średniej sile- codziennie

Zabiegi silne- co drugi trzeci dzień

Powierzchnia działania bodźca

Im większa powierzchnia działania-->tym silniejsza reakcja na bodziec

Tym silniejsza reakcja--> im okolica ciała poddana zabiegowi jest lepiej ukrwiona, unerwiona i ma 
większą liczbę receptorów

Stan organizmu

Reakcja na bodziec zależy od nasilenia czynności narządu, na który działa-a to zależy od stanu 
czynnościowego układu autonomicznego

Zadaniem regulacji autonomicznej jest wytworzenie i utrzymanie odpowiedniego poziomu poziomu 
czynnościowego organizmu, najbardziej odpowiedniego do wymagań stawianych przez środowisko 
zewnętrzne i wewnętrzne.

Oprócz normalnego zrównoważonego napięcia-normotonii, może istnieć zmniejszone (hipotonia) 
lub zwiększone (hipertonia) zrównoważone napięcie

Reguła Wildera

Wraz ze wzrostem stanu pobudzenia układu współczulnego lub przywspółczulnego zmniejsza się 
ich pobudliwość, co oznacza, że im silniejsze jest pobudzenie nerwu autonomicznego, tym mniejsza 
jest pobudliwość dla bodźców pobudzających i tym większa dla bodźców hamujących

W praktyce oznacza to, ze im bardziej nasilona jest czynność jakiegoś narządu, tym mniejsza jest 
możliwość dalszego zwiększania jej pod wpływem bodźców pobudzających i zarazem tym większa 
możliwość zmniejszania jej pod wpływem bodźców hamujących

Reakcja na bodziec zależna od pobudzenia konkretnej części ukł. autonomicznego
cz. współczulna POBUDZONA

→stosujemy krótkie i słabe bodźce z krótkimi przerwami

→zimny zabieg wodoleczniczy powoduje rozluźnienie mięśni, działa uspokajająco i sprzyja 
zasypianiu

cz. przywspółczulna POBUDZONA

→stosujemy dłuższe i silniejsze bodźce z dłuższymi przerwami

→zimny zabieg wodoleczniczy powoduje zwiększa napięcie mięśni, usuwa zmęczenie i orzeźwia

Testy stanu czynnościowego układu wegetatywnego
Badamy tętno

u dzieci: 100/min

u młodzieży: 85/min

u dorosłych: 70/min

u ludzi starszych: 60/min

Badanie dermografizmu

Jest to test skóry polegający na silnym potarciu lub ucisku skóry

→test dodatni-silne zaczerwienienie występujące szybko

→test ujemny-reakcja słaba i opóźniona

Aktualna zdolność reagowania na bodźce
Nie zależy ona od naszej woli. Wpływa na nią wiele czynników tj.:

Wiek

Płeć

Rodzaj choroby

Kres choroby

Aktualnie przyjmowane leki

Inne zabiegi fizykalne

Chwilowego stanu organizmu

Wiek:

Małe dzieci

silnie reagują na bodźce termiczne gdyż ich układ termoregulacji jest niedoskonały, dojrzewa 
między 1 a 2 r.ż.

Cienka warstwa tłuszczu silnie uwodniona, cienka skóra i mała pow. ciała

Labilność ukł. autonomicznego u młodzieży

Nie stosujemy silnych bodźców termicznych

Seniorzy

Zmniejszona pobudliwość nerwów

Mniejsza elastyczność skóry, tk. łącznej i ścięgien

Zmniejszona tolerancja organizmu na silne bodźce

Wydłużony czas wypoczynku po zabiegu

Płeć:

Kobiety-

Temperatura cz. dystalnych jest niższa

Więcej tk. tłuszczowej, mniejsza masa ciała i niższy wzrost

Zależność reakcji od cyklu miesiączkowego:

przed i w czasie miesiączki-silna reakcja na b.termiczne

wrażliwość na zimno przed miesiączką jest mniejsza, a po jest większa i czas powrotu obniżonej 
tem. ulega wydłużeniu

Rodzaj choroby

Najmniejsza tolerancja na bodźce termiczne, po których mogą wystąpić nieprawidłowe odczyny 
naczyniowe:

→choroby serca i ukł. krążenia, cukrzyca, miażdżyca tętnic

→w przypadku chorób neurologicznych przebiegających z zaburzeniem czucia temperatury nie 
stosujemy zabiegów termicznych

Aktualnie przyjmowane leki

Mogą zmieniać sposób reagowania na bodźce fizykalne

np. leki przeciwbólowe, które podwyższają próg pobudliwości receptorów bólowych- utrudniają 
później dobranie odpowiedniej dawki np.. prądów imp. i doprowadzić do ich przedawkowania

Działanie antagonistyczne lub synergistyczne w stosunku do przyjmowanych leków, np. leki na 
nadciśnienie+zabiegi również obniżające ciś. 

→może dojść do jego niebezpiecznego obniżenia 

Inne zabiegi fizjoterapeutyczne w tym samym dniu...

Odpowiednia kolejność zabiegów np. w uzdrowisku czy przychodni, gdzie personel współpracuje 
ze sobą

Zwrócić uwagę na zabiegi działające antagonistycznie-odpowiednio długa przerwa między nimi

Wywiad z pacjentem-czy nie bierze zabiegów w innym miejscu w tym samym czasie

Chwilowy stan organizmu

Zmęczenie wysiłkiem fizycznym lub umysłowym

Przeziębienie

Nie przespana noc

Nadużycie alkoholu

Ból głowy

Zdenerwowanie

Zaburzenia żołądkowo-jelitowe

Wywołanie adaptacji

Zabiegi fizjoterapeutyczne powodują najpierw natychmiastową reakcję, a następnie w ciągu 
pewnego czasu pojawiają się odległe reakcje w postaci różnego rodzaju adaptacji

W przypadku stosowania serii zabiegów dochodzi do zmian reaktywności i zdolności 
kompensacyjnych ustroju

Adaptacje mogą mieć charakter: normalizacji zaburzonych funkcji, wzrostu ogólnej odporności, 
koordynacji czynności narządów

Adaptacja czynnościowa 

Rozwija się jako pierwsza

Wyraża się poprawą zdolności wykonawczej efektorów np. : poprawa ukrwienia skóry, zwiększenie 
wytwarzania ciepła, zwiększenie lub zmniejszenie częstości skurczów serca

Nastawienie mechanizmów homeostazy na nieco inne wartości parametrów jakie maja być 
utrzymane

Usprawnienie mechanizmów regulacyjnych układów: krążenia, oddychania, przemiany materii, 
ruchu, termoregulacji i in.

Adaptacja morfologiczna

Rozwija się bardzo wolno

Wymaga dłuższego czasu stosowania energii związanej z zabiegami fizykoterapeutycznymi

Przykłady:

→przerost mięśni pod wpływem długotrwałego treningu

→wzrost liczby erytrocytów pod wpływem niskiego ciś. cząsteczkowego tlenu