1

Sztuka do prezentacji

Sztuka do prezentacji

Sztuka do prezentacji

Sztuka do prezentacji

Sztuka do prezentacji

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Cogito

Cogito

Cogito

Cogito

Cogito

Miasto: Jerozolima i Troja

Miasto: Jerozolima i Troja

Miasto: Jerozolima i Troja

Miasto: Jerozolima i Troja

Miasto: Jerozolima i Troja

Miasto – to motyw przez malarzy bardzo lubiany. Wśród wielu obrazów o tej tematyce poja-
wiały się również wizerunki – symbole miast świętych i mitycznych. Poniższy materiał wyko-
rzystaj też w prezentacji o biblijnej mitologii.

Do prezentacji o:

Biblii,

Biblii,

Biblii,

Biblii,

Biblii,

mieście,

mieście,

mieście,

mieście,

mieście,

motywach antycznych

motywach antycznych

motywach antycznych

motywach antycznych

motywach antycznych

w

w

w

w

w literaturze i sztuce,

literaturze i sztuce,

literaturze i sztuce,

literaturze i sztuce,

literaturze i sztuce,

świątyni

świątyni

świątyni

świątyni

świątyni

Miniatura Jeana Fouqueta ukazuje budowę gotyckiej katedry. Malarz z dużą precyzją
i realizmem oddaje nie tylko wygląd wzniesionej do połowy fasady gotyckiego kościoła,
z jego wysmukłymi proporcjami i pnącymi się ku górze ostrymi łukami, ale również
przebieg prac budowlanych – kamieniarzy i rzeźbiarzy kujących ozdobne detale archi-
tektoniczne – a także grupy mieszczan przybywających na miejsce budowy, by podzi-
wiać wspaniałe dzieło ludzkich rąk. Kościół z miniatury Fouqueta zwykle jest utożsa-
miany z katedrą św. Stefana w Bourges, której fasada powstawała między XIV a XVI
wiekiem. Jednak w rzeczywistości ów malarski „dokument” nie ilustruje prac architek-
tonicznych we francuskim mieście, ale budowę świątyni króla Salomona w Jerozolimie.

Świątynia Salomona

Świątynia Salomona

Świątynia Salomona

Świątynia Salomona

Świątynia Salomona

Zgodnie z tekstem Starego Testamentu budowa tego przybytku trwała siedem lat i zo-
stała ukończona ok. 960 roku p.n.e. Mury ogromnej świątyni zostały obłożone drewnem
cedru libańskiego, a wnętrze – „szczerym złotem”. Sądzono, że została wzniesiona w sa-
mym środku świata, na „świętej skale” uważanej przez Żydów za miejsce ofiary Abra-
hama. Gdy w sanktuarium umieszczono Arkę Przymierza, „dom Pański” wypełnił obłok
– znak obecności Boga, a Salomon zwrócił się do Jahwe: „Już zbudowałem Ci dom na
mieszkanie, miejsce przebywania Twojego na wieki”. Wedle tradycji żydowskiej świą-
tynia była „tronem Jahwe”, gdyż w niej miał stale przebywać.

Dla ludzi średniowiecza ziemska Jerozolima urzeczywistniała ideał świętego, Bo-

żego miasta, w którym dokonało się odkupienie ludzkości przez ukrzyżowanie Chrystu-
sa. Była również obrazem nowego Jeruzalem Niebieskiego – miasta „mającego chwałę
Boga”, którego wspaniałości szczegółowo opisywała Apokalipsa św. Jana, a którego mit
przyczynił się znacznie do rozpowszechnienia na Zachodzie idei wypraw krzyżowych.

Salomon uchodził w chrześcijańskiej Europie za władcę idealnego, mądrego, potęż-

nego i sprawiedliwego, a jego świątynia – za
„cud świata”. Niemal każdy średniowieczny
władca pragnął doścignąć Salomona. Nie tyl-
ko w czynach, ale również wystawiając kościół,
który dorównywałby jerozolimskiej świątyni.

Świątynia Salomona została zniszczona po

raz pierwszy przez króla Babilonii Nabucho-
donozora w 587 – 586 roku p.n.e., a ostatecz-
nie w 70 roku n.e. przez Rzymian (do dziś za-
chował się jedynie fragment jej muru, czczona
przez Żydów Ściana Płaczu).

W wieku Fouqueta świątynia nie istniała

już od dawna, podobnie jak nie były znane
żadne przedstawienia, które mówiłyby ma-
larzom cokolwiek o jej wyglądzie. Ale archi-
tektura gotycka, którą możemy oglądać na
miniaturze Fouqueta, była dla wielu artystów
jedyną, a z pewnością najdoskonalszą i naj-
wspanialszą formą budownictwa, jaką kiedy-
kolwiek oglądali. Nie był to jednak jedyny
powód, dla którego ukazywali dzieło Salomo-
na w formie budowli gotyckiej. Fouquet, ma-

El Greco, Laokoon, 1610–1614

2

Sztuka do prezentacji

Sztuka do prezentacji

Sztuka do prezentacji

Sztuka do prezentacji

Sztuka do prezentacji

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Cogito

Cogito

Cogito

Cogito

Cogito

lując ją w taki właśnie sposób, dał wyraz poglądom swojej epoki na architekturę
i piękno. Katedra gotycka bowiem według ludzi średniowiecza była niczym innym
jak powtórzeniem idealnego wzoru świątyni jerozolimskiej i postrzegano ją jako
„niebo na ziemi”, symbol Niebieskiego Jeruzalem. Według średniowiecznej filozo-
fii przeznaczone dla duchowieństwa prezbiterium symbolizowało niebo, nawa, gdzie
przebywali wierni – Kościół ziemski, a przedsionek – świat oczekujący dopiero na
zbawienie. To tam musieli przebywać katechumeni i ludzie czasowo odłączeni od
wspólnoty. Wierzono, że od zburzenia świątyni w Jerozolimie każdy chrześcijański
kościół obdarzony jest cząstką jej świętości.

Śmierć kapłana Laokoona

Śmierć kapłana Laokoona

Śmierć kapłana Laokoona

Śmierć kapłana Laokoona

Śmierć kapłana Laokoona

Obraz Laokoon autorstwa El Greca, na którym widnieją nagie poskręcane ciała męż-
czyzn duszonych przez węże, ilustruje opowieść o zdobyciu Troi. W dziesiątym roku jej
oblężenia Grecy zbudowali konia, olbrzymiego i pustego w środku, dzięki czemu mogli
ukryć się w jego wnętrzu, zamierzając w ten sposób wedrzeć się za mury. Obrońcy Troi
przekonani, że jest to dar Ateny, próbowali wciągnąć konia do miasta. Przeciwstawiali
się temu tylko kapłan Laokoon i wieszczka Kasandra. Ale Laokoon wraz z synami zo-
stał zaduszony przez dwa wielkie węże morskie, wysłane przez Apolla, co uciszyło wszel-
ki sprzeciw.

Ta mrożąca krew w żyłach historia stała się inspiracją dla obrazu El Greca, który

powstał najprawdopodobniej pod wpływem starożytnej rzeźby znanej jako Grupa
Laokoona.

Tłem tragedii jest wspaniały, lecz tchnący grozą widok twierdzy, do której bram

zbliża się ogromny koń. Usytuowane na wzgórzach rozległe miasto otoczone jest niere-
gularnymi murami, zza których wyłaniają się zarysy kamiennych budowli, strzeliste wie-
że kościołów i czworokątna cytadela, alkazar. Pejzaż utrzymany jest w dość ciemnej
kolorystyce, przesycony wewnętrznym dramatyzmem. Budowle miasta zdają się chwiać
w posadach, a niebo nad nimi niemalże wali się pod ciężarem burzowych chmur. Jest to
bez wątpienia jeden z najbardziej przejmujących i ekspresyjnych krajobrazów w histo-
rii malarstwa.

Ukazane tu miasto to jednak nie starożytna Troja, lecz Toledo – stolica średnio-

wiecznej Hiszpanii.

Dumne miasto

Dumne miasto

Dumne miasto

Dumne miasto

Dumne miasto

W czasach El Greca, pomimo że zostało już opuszczone przez dwór królewski, który
przeniósł się do Madrytu, pozostawało w dalszym ciągu siedzibą arcybiskupa, religijną
stolicą Hiszpanii, i – jak pisał Cervantes – jednym z najbogatszych i najlepszych miast
kraju. Zamieszkiwało je 80 000 mieszkańców, co jak na owe czasy było liczbą ogromną.
Podobnie jak inne ważne centra kultury w tej części Europy, Toledo powstało i rozwijało
się na skrzyżowaniu trzech kultur: żydowskiej, muzułmańskiej i chrześcijańskiej. Wedle
legendy zostało założone przez Żydów uciekających przed Nabuchodonozorem (tym
samym, który zburzył w VI wieku p.n.e. świątynię Salomona). Stanowiło ważny ośrodek
kultury żydowskiej – magii, alchemii i kabały. Jednak w XVI i XVII wieku ten obraz
zaczął ulegać zmianie. Rozpoczęły się bowiem prześladowania wyznawców judaizmu
i islamu. Trybunały inkwizycji, której główna siedziba znajdowała się w Toledo, działa-
ły bezustannie, rozprawiając się z innowiercami i heretykami. Te kwestie jednak nie
dotyczyły artysty, który związał się z miastem na stałe i zaliczał się do jego wyższych sfer.
Ten urodzony na Krecie i wykształcony we Włoszech Grek żył w wielkim stylu i ponad
stan, miał mnóstwo długów i ciągłe kłopoty finansowe, wszystko to jednak wynikało z je-
go ogromnych potrzeb, a przede wszystkim z chęci dorównania miejscowym bogaczom.

Laokoon to jeden z ostatnich obrazów artysty, jeden z nielicznych, w których pod-

jął on tematykę mitologiczną (na co dzień pracował głównie na zlecenia Kościoła,
malując przede wszystkim świętych i sceny religijne). Widok Toledo wielokrotnie
powracał w jego dziełach. Tu jednak nabrał szczególnego, symbolicznego znacze-
nia. Toledo jako Troja – dumne miasto, któremu grozi zagłada. Nie ma przed nią
ucieczki, bowiem bogowie wydali już wyrok. Ostatni sprawiedliwi zostali zabici. Co
chciał przekazać tym dziwnym obrazem El Greco – wierny malarz Kościoła, portre-
cista jego hierarchów i inkwizytorów?

Jean Fouquet, Budowa świątyni
w Jerozolimie, 1470 – 1476