1

Problemy w wieku podeszłym

Cz

ęść

I

Społecze

ń

stwo jest organizmem zło

ż

onym z ludzi poł

ą

czonych ze sob

ą

wspólnym

interesem

-

mo

ż

liwo

ś

ci

ą

bezpiecznego

przetrwania.

W celu

zapewnienia

bezpiecznego

ż

ycia społecze

ń

stwo stara si

ę

organizowa

ć

szereg struktur

ochraniaj

ą

cych sprawne funkcjonowanie ludzi zarówno w zdrowiu jak i w chorobie.

Społecze

ń

stwo - to dzieci, ludzie doro

ś

li i ludzie starzy. Du

ż

o miejsca po

ś

wi

ę

ca si

ę

w mass-mediach dzieciom i ich chorobom (bo s

ą

kontynuatorami i realizatorami

naszych d

ąż

e

ń

), ludziom w

ś

rednim wieku (bo zmniejszenie efektywno

ś

ci ich

działania pogarsza poziom funkcjonowania społecze

ń

stwa), natomiast bardzo rzadko

opisuje si

ę

rado

ś

ci i smutki wieku podeszłego. Mechanizm pomijania problemów

ludzi starych jest prawdopodobnie zło

ż

ony:

1. Wskutek fizjologicznego spadku aktywno

ś

ci i wydolno

ś

ci fizycznej w tym

wieku działania ludzi starych nie s

ą

tak spektakularne, aby mo

ż

na było nimi

epatowa

ć

czytelników;

2. U ludzi młodych obecny jest l

ę

k przed staro

ś

ci

ą

- ludzie starzy pokazuj

ą

nam

jacy b

ę

dziemy ze wszystkimi ułomno

ś

ciami, niewydolno

ś

ciami i licznymi

chorobami;

3. Propagowany jest kult młodo

ś

ci i zdrowia w pogoni za sprawno

ś

ci

ą

,

efektywno

ś

ci

ą

i umiej

ę

tno

ś

ci

ą

urz

ą

dzania si

ę

w

ż

yciu, w przeciwie

ń

stwie do

dojrzałej refleksji, spokojnej powolno

ś

ci i zadumy nad własn

ą

niemo

ż

no

ś

ci

ą

.

O ile opis chorób wyst

ę

puj

ą

cych w młodym wieku jest dla wi

ę

kszo

ś

ci zdrowego

społecze

ń

stwa pewn

ą

egzotyk

ą

, rzadko

ś

ci

ą

, która wymaga wsparcia ze strony osób

zdrowych, o tyle obraz chorób w wieku podeszłym jest swoistym memento
o nadchodz

ą

cej

ś

mierci.

Wła

ś

nie dlatego,

ż

e dotyczy to nas wszystkich, nale

ż

y dokładnie pozna

ć

nasz

ą

przyszło

ść

. Nale

ż

y pisa

ć

o szczególnej sytuacji psychologicznej starego człowieka

izolowanego od wi

ę

kszo

ś

ci dobrodziejstw współczesnej cywilizacji, nale

ż

y pisa

ć

o licznych przewlekłych, inwalidyzuj

ą

cych chorobach i w ko

ń

cu, nale

ż

y pokaza

ć

,

ż

e odpowiednio urz

ą

dzona staro

ść

mo

ż

e by

ć

satysfakcjonuj

ą

cym okresem

ż

ycia,

radosnym podsumowaniem osi

ą

gni

ęć

i bezpiecznym etapem

ż

ycia.

Mimo izolacji społecznej ludzie starzy nie s

ą

sami. Brak najbli

ż

szej rodziny jest

zast

ę

powany przez przyjaciół i s

ą

siadów, ich brak powoduje wsparcie ze strony

pomocy społecznej. Jako

ść

tych pomocy jest ró

ż

na, ale ma przynajmniej jedn

ą

cech

ę

wspóln

ą

- anga

ż

uje członków społecze

ń

stwa. Badania naukowe wykazuj

ą

jak bardzo

obci

ąż

eni s

ą

opiekunowie osób cierpi

ą

cych z powodu przewlekłych chorób.

Ś

miertelno

ść

w tej grupie ludzi jest wy

ż

sza ni

ż

w grupach osób nie obci

ąż

onych

2

opiek

ą

, cz

ę

sto cierpi

ą

na liczne choroby somatyczne i depresj

ę

. Omawiana sytuacja

dotyczy zwłaszcza cz

ę

sto wyst

ę

puj

ą

cych w staro

ś

ci chorób społecznych takich jak

przewlekłe choroby neurologiczne czy zespoły ot

ę

pienne naczyniopochodne

i choroba Alzheimera. Chorzy z chorobami somatycznymi i ot

ę

pieniami, którzy nie

maj

ą

opieki, wyrywani s

ą

z

ś

rodowiska i zamykani w domach pomocy.

Komfort ich

ż

ycia ulega znacznemu pogorszeniu, a obci

ąż

enie finansowe

społecze

ń

stwa znacznie zwi

ę

ksza si

ę

.

Rozumienie problemów staro

ś

ci powinno zaowocowa

ć

wizj

ą

lepszych form opieki

np. form po

ś

rednich oferuj

ą

cych pomoc profesjonaln

ą

zlokalizowan

ą

w

ś

rodowisku.

Konieczna jest wiedza o tych zjawiskach w celu budowania lepszej
przyszło

ś

ci...tak

ż

e dla nas samych.

Cz

ęść

II

Gwałtowne zwi

ę

kszanie si

ę

liczby osób w wieku podeszłym zmusza do nowego

spojrzenia na problemy geriatryczne. Starzenie si

ę

osób urodzonych w latach

szczytu demograficznego 1946-1963 powoduje znacz

ą

ce zwi

ę

kszenie liczby ludzi

starych na pocz

ą

tku III stulecia, np. w roku 2040 w USA liczba osób starych si

ę

gnie

40 milionów. Wydłu

ż

enie

ż

ycia i lepsze rozumienie procesów fizjologicznych jest

przyczyn

ą

,

ż

e przestaje si

ę

mówi

ć

o osobach w wieku podeszłym jako o jednorodnej

grupie wiekowej; coraz cz

ęś

ciej gerontolodzy dziel

ą

tych ludzi na kilka grup:

•

65-75 lat - młodzi starzy,

•

75-85 lat - starzy-starzy,

•

powy

ż

ej 85 roku

ż

ycia - najstarsi-starzy.

W ci

ą

gu ostatnich 20 lat badania epidemiologiczne odnotowuj

ą

znacz

ą

ce

zmniejszenie liczby chorób skracaj

ą

cych długo

ść

ż

ycia np. liczba zgonów

z powodu chorób naczy

ń

mózgowych zmniejszyła si

ę

z 105.8/100.000 w roku

1968 do 56.4/100.000 w roku 1994. Cz

ę

sto

ść

wyst

ę

powania krwotoków

wewn

ą

trzmózgowych obni

ż

yła si

ę

z 23.5/100.000 do 8.3/100.000, a zakrzepy

t

ę

tnic

mózgowych

z 30.2/100.000

do

6.1/100.000

(Katzman,

1997).

Mimo tak spektakularnego zmniejszenia przyczyn chorób w wieku podeszłym
nadal znacz

ą

ca jest ogólna liczba czynników chorobotwórczych. Zaburzenia

homeostazy organizmu, zwi

ę

kszaj

ą

ca si

ę

liczba stresowych czynników

psychospołecznych, zmniejszone poczucie bezpiecze

ń

stwa stały si

ę

norm

ą

ko

ń

ca XX wieku. Ro

ś

nie tak

ż

e liczba starzej

ą

cych si

ę

chorych z endogennymi

chorobami psychicznymi leczonych przewlekle lekami psychotropowymi.
Konieczna staje si

ę

pomoc specjalisty psychiatry w zakresie problematyki wieku

podeszłego rozumiej

ą

cego ró

ż

norodno

ść

uwarunkowa

ń

wpływaj

ą

cych na stan

psychiczny

ludzi

starych.

3

Takimi wła

ś

nie stanami zajmuje si

ę

psychogeriatria. Według definicji WHO

"psychiatria wieku podeszłego jest działem psychiatrii i tworzy cz

ęść

wielodyscyplinarnej słu

ż

by opieki nad stanem psychicznym starszych ludzi.

Specjalno

ść

ta mo

ż

e by

ć

nazywana psychiatri

ą

geriatryczn

ą

, psychiatri

ą

wieku

podeszłego lub psychogeriatri

ą

(WHO konsensus,1997).

Zajmowanie si

ę

problemami psychicznymi ludzi w wieku podeszłym wyznacza

granice zainteresowa

ń

psychogeriatrii. Uwa

ż

a si

ę

,

ż

e doln

ą

granic

ą

jest 65 rok

ż

ycia - rok przej

ś

cia na emerytur

ę

, a wi

ę

c rok gwałtownej zmiany modelu

ż

ycia

i konieczno

ś

ci przebudowy celów oraz dobrania adekwatnych do tych celów

ś

rodków.

Problemy zdrowotne w tym wieku to znacz

ą

ca liczba reakcji adaptacyjnych do

nowych warunków oraz reakcji dekompensacyjnych u osób, które nie potrafi

ą

odnale

źć

nowych celów w

ż

yciu; to zwi

ę

kszona liczba reakcji depresyjnych

i urojeniowych zwi

ą

zanych z nieprawidłow

ą

interpretacj

ą

nowych sytuacji

ż

yciowych; to tak

ż

e narastaj

ą

ca niesprawno

ść

funkcji poznawczych, narastanie

zaburze

ń

procesów fizjologicznych powoduj

ą

cych upo

ś

ledzenie percepcji

zmysłowej.

W

ś

ród zaburze

ń

psychicznych wyst

ę

puj

ą

cych w wieku podeszłym mo

ż

na

wyró

ż

ni

ć

pewne cechy charakterystyczne: przewag

ę

problemów somatycznych

i biologicznych nad psychologicznymi. Nie oznacza to oczywi

ś

cie zmniejszenia

roli czynników psychospołecznych w

ż

yciu osób w wieku podeszłym; oznacza

jedynie

zwi

ę

kszenie

wpływu

czynników

biologicznych

niejednokrotnie

modyfikuj

ą

cych

zakres

i mo

ż

liwo

ś

ci

funkcjonowania

psychologicznego

i społecznego. Jednocze

ś

nie zwi

ę

kszona liczba czynników psychologicznych -

negatywny bilans

ż

ycia, izolacja społeczna,

ś

wiadomo

ść

utraty pozycji

społecznej, obawy przed zubo

ż

eniem materialnym ograniczaj

ą

funkcjonowanie

społeczne starszego człowieka i zwi

ę

kszaj

ą

liczb

ę

dolegliwo

ś

ci somatycznych.

Psychogeriatria zajmuje si

ę

wi

ę

c zjawiskami i zadaniami typowymi dla tego

specyficznego okresu

ż

ycia, które rzadko wyst

ę

puj

ą

w wieku

ś

rednim. Zaliczy

ć

do

nich mo

ż

na:

•

zaburzenia psychiczne u osób wzgl

ę

dnie sprawnych somatycznie wymagaj

ą

ce

interwencji kryzysowych, zmniejszenia socjalnych czynników ryzyka, zmniejszenia
izolacji

społecznej

i samotno

ś

ci

oraz budowania

bezpiecznego

ś

rodowiska

dostosowanego dla ludzi starych;

•

psychozy o pó

ź

nym pocz

ą

tku;

•

przewlekle leczone choroby psychiczne powikłane wyst

ą

pieniem chorób

somatycznych, wymagaj

ą

cych interwencji medycznej;

•

choroby somatyczne w których wyst

ę

puj

ą

ostre i przewlekłe zaburzenia

psychiczne wymagaj

ą

ce nie tylko wielodyscyplinarnego podej

ś

cia terapeutycznego,

ale tak

ż

e spełnienia roli opieku

ń

czej w przypadku rokowania niekorzystnego

np. ot

ę

pienia,

4

•

zaburzenia

ś

wiadomo

ś

ci u chorych z niewydolno

ś

ci

ą

oddechowo-kr

ąż

eniow

ą

PRZYCZYNY I RODZAJE OSTEOPOROZY

Medycyna zna szereg stanów i schorze

ń

, które b

ą

d

ź

to sprzyjaj

ą

wyst

ą

pieniu

ubytków masy kostnej b

ą

d

ź

te

ż

wywołuj

ą

jawn

ą

osteoporoz

ę

. Poni

ż

sze zestawienie

zwraca uwag

ę

na najcz

ę

stsze i najwa

ż

niejsze sytuacje prowadz

ą

ce do zaburze

ń

struktury i czynno

ś

ci tkanki kostnej.



osteoporoza pomenopauzalna

Głównym czynnikiem prowadz

ą

cym do jej rozwoju jest niedoczynno

ść

jajników i

zwi

ą

zany z tym niedobór estrogenów, nasilaj

ą

cy si

ę

wyra

ź

niej po 50-tym roku

ż

ycia.

Dalszymi czynnikami s

ą

: deficyt aktywnych postaci witaminy D-3 oraz obni

ż

ona

aktywno

ść

fizyczna. W sumie maj

ą

one wpływ na ponad 40% całkowitego poziomu

wapnia we krwi w tym okresie. Dla osteoporozy pomenopauzalnej charakterystyczne
jest stałe tempo ubytku masy kostnej rz

ę

du 2-3 % rocznie; jest ono

najintensywniejsze w pierwszych pi

ę

ciu latach menopauzy. Dominuje utrata ko

ś

ci

g

ą

bczastej (du

ż

o beleczek) a je

ś

li dochodzi do złama

ń

to dotycz

ą

one głównie

kr

ę

gów oraz przynadgarstkowej cz

ęś

ci ko

ś

ci promieniowej. Poziom wapnia jest z

reguły prawidłowy a jego dodatkowe przyjmowanie ma zapobiega

ć

deficytowi w

pó

ź

niejszym wieku. W wi

ę

kszo

ś

ci przypadków istniej

ą

uzasadnione wskazania do

stosowania hormonalnej terapii zast

ę

pczej (estrogeny + progestageny). Czasami ten

typ zaburze

ń

okre

ś

la si

ę

mianem osteoporozy typu I.



osteoporoza w wieku podeszłym

Ró

ż

ni si

ę

ona od poprzedniej szeregiem szczegółów. Przede wszystkim obejmuje

osoby starsze w wieku 70 lat i wi

ę

cej. Stosunek m

ęż

czyzn do kobiet jest jak 1 do 2

(osteoporoza typu I - 1 do 6). W tym okresie

ż

ycia zaznacza si

ę

wyra

ź

ny wpływ

niedoborów wapnia zwi

ą

zanych z pokarmem, gorszym wchłanianiem z jelit i nerek.

To prowadzi do wzmo

ż

onej aktywno

ś

ci przytarczyc, które wydzielaj

ą

c parathormon

mobilizuj

ą

wap

ń

z ko

ś

ci, podnosz

ą

c jego poziom we krwi, ale wtórnie osłabiaj

ą

szkielet. Nie bez znaczenia jest równie

ż

fakt niedoboru testosteronu - m

ę

skiego

hormonu płciowego, który chroni ko

ś

ci przed utrat

ą

wapnia, wzmacnia mi

ęś

nie i

korzystnie (podobnie jak estrogeny u kobiet) wpływa na naczynia krwiono

ś

ne. Ubytek

ko

ś

ci w tym typie osteoporozy, nazywanym czasem typem II, dotyczy w równym

stopniu ko

ś

ci g

ą

bczastej jak i korowej.

Je

ś

li dochodzi do złama

ń

to ma to miejsce w kr

ę

gosłupie i ko

ś

ci udowej z czym

wi

ąż

e si

ę

du

ż

a ilo

ść

powikła

ń

i inwalidztwa.

Warto zaznaczy

ć

,

ż

e opisane wy

ż

ej przypadki stanowi

ą

ś

rednio 80% wszystkich

postaci osteoporozy.



zaburzenia gruczołów wydzielania wewn

ę

trznego

5

Tradycyjnie wyró

ż

nia si

ę

je oddzielnie dla zwrócenia uwagi na istotn

ą

rol

ę

czynników

hormonalnych w regulacji gospodarki wapniowo-fosforanowej. Cz

ę

sto w jednym

przypadku współistnieje kilka niekorzystnych czynników. Osteoporoza " hormonalna"
mo

ż

e wyst

ą

pi

ć

w przebiegu:

- nadczynno

ś

ci i niedoczynno

ś

ci kory nadnerczy

- nadczynno

ś

ci i niedoczynno

ś

ci tarczycy

- zaawansowanej cukrzycy
- nadczynno

ś

ci przytarczyc

- niedoczynno

ś

ci gruczołów płciowych (j

ą

dra, jajniki)

- niedoboru hormonu wzrostu

Stanowi

ą

one kilka procent przypadków osteoporozy ale je

ś

li uwzgl

ę

dni si

ę

rol

ę

hormonów w menopauzie i zaburzeniach wieku podeszłego, odsetek ten znacznie
wzrasta.



choroby narz

ą

du ruchu i tkanki ł

ą

cznej

- reumatoidalne zapalenie stawów
- choroba zwyrodnieniowa stawów
- bardzo rzadkie uwarunkowane genetycznie choroby np. zespół Marfana, zespół
Ehlers-Danlos i inne
- długotrwałe unieruchomienie
- martwica jałowa ko

ś

ci



przewlekłe choroby przewodu pokarmowego zwi

ą

zane z zaburzonym

wchłanianiem wapnia



choroby nowotworowe w przebiegu których dochodzi do zaj

ę

cia ko

ś

ci

(niektóre białaczki, chłoniaki, szpiczak mnogi, przerzuty do ko

ś

ci)



przewlekłe choroby nerek prowadz

ą

ce do ich niewydolno

ś

ci



przewlekłe choroby w

ą

troby o znacznym stopniu zaawansowania



przewlekłe stosowanie niektórych leków (patrz wy

ż

ej)

W ka

ż

dym przypadku osteoporozy wa

ż

na jest odpowied

ź

na pytanie jak szybkie jest

tempo utraty tkanki kostnej i w zwi

ą

zku z tym lekarze u

ż

ywaj

ą

cz

ę

sto terminu

osteoporoza z szybkim obrotem kostnym (ang. high bone turn-over) lub wolnym
obrotem kostnym (ang. low bone turn-over). Okre

ś

lenie tempa zmian ma du

ż

e

znaczenie praktyczne, gdy

ż

na ogół przyspiesza podjecie decyzji o leczeniu lub

zapewnia wdro

ż

enie odpowiedniej profilaktyki.

Przyjmuje si

ę

zwykle

ś

rednie tempo ubytku jak w osteoporozie pomenopauzalnej a

je

ś

li przekracza ono je przynajmniej dwukrotnie to mówimy o przyspieszonym obrocie

kostnym. Uwa

ż

a si

ę

,

ż

e od 20 do 30 % osób z osteoporoz

ą

nale

ż

y do tej grupy i s

ą

6

one szczególnie nara

ż

one na złamania.

Wolny obrót kostny dotyczy z reguły przypadków w przebiegu:

- ludzi w wieku podeszłym
- cukrzycy
- niewielkich zaburze

ń

hormonalnych

- tzw. adynamicznych chorób ko

ś

ci

Szybki obrót kostny znamionuje osteoporoz

ę

w przebiegu:

- menopauzy (wi

ę

kszo

ść

przypadków, łagodniej u osób z wi

ę

ksz

ą

mas

ą

ciała)

- przewlekłego leczenia sterydami lub w nadmiarze kortyzolu
- martwicy jałowej ko

ś

ci

- osteomalacji (gdy jest słaba mineralizacja ko

ś

ci przy zachowanej masie, inaczej

krzywica)

Cukrzyca w wieku podeszłym

artykuł lek. med. Marcina Pustkowskiego

Wprawdzie na cukrzyc

ę

typu 2 choruj

ą

osoby w ró

ż

nym wieku, ale najcz

ęś

ciej

pojawia si

ę

ona u osób po 55. roku

ż

ycia. A

ż

10-15% ludzi powy

ż

ej 65. roku jest

dotkni

ę

tych t

ą

chorob

ą

. Je

ż

eli ponadto uwzgl

ę

dni si

ę

tych, którzy maj

ą

podwy

ż

szone

st

ęż

enie glukozy, nie osi

ą

gaj

ą

ce jednak jeszcze warto

ś

ci charakterystycznych dla

cukrzycy (zjawisko to dotyczy 25-30% populacji w tym wieku), to oka

ż

e si

ę

,

ż

e prawie

połowa osób po 65. roku

ż

ycia ma kłopoty z gospodark

ą

w

ę

glowodanow

ą

(cukrow

ą

).

Jakie s

ą

przyczyny cukrzycy u osób starszych?

Cukrzyca w tym wieku jest mi

ę

dzy innymi wynikiem naturalnego procesu starzenia.

Ten proces zmian wstecznych, zachodz

ą

cy w starzej

ą

cym si

ę

organizmie, obejmuje

równie

ż

trzustk

ę

i inne organy odpowiedzialne za prawidłowe zu

ż

ytkowanie glukozy.

Zmienia si

ę

te

ż

stosunek tkanki tłuszczowej do mi

ęś

niowej (niestety, na korzy

ść

tej

pierwszej). Wynikiem tego jest mi

ę

dzy innymi "oporno

ść

" receptorów insuliny na jej

działanie, co jest najwa

ż

niejszym czynnikiem w ła

ń

cuchu zdarze

ń

wywołuj

ą

cych

cukrzyc

ę

typu 2.

Na insulinooporno

ść

wpływaj

ą

równie

ż

inne czynniki cz

ę

sto wyst

ę

puj

ą

ce w okresie

staro

ś

ci: otyło

ść

, niska aktywno

ść

ruchowa, inne przewlekłe choroby i przyjmowanie

du

ż

ej ilo

ś

ci leków, które cz

ę

sto zaburzaj

ą

procesy utrzymuj

ą

ce równowag

ę

w

ę

glowodanow

ą

w organizmie.

Na powstanie cukrzycy w tym wieku maj

ą

tak

ż

e wpływ hormony wydzielane przez

przysadk

ę

mózgow

ą

, nadnercza i trzustk

ę

. Obok insuliny reguluj

ą

one st

ęż

enie

7

glukozy we krwi. Te tzw. hormony stresu działaj

ą

odwrotnie ni

ż

insulina, gdy

ż

podnosz

ą

poziom glukozy. W starzej

ą

cym si

ę

organizmie wyst

ę

puje nadmiar

najwa

ż

niejszego z tych hormonów - kortyzolu, tworz

ą

c stan okre

ś

lany jako

przewlekła hiperkortyzolemia. Powoduje to stałe podwy

ż

szone st

ęż

enie glukozy i

sprzyja wyst

ą

pieniu jawnej cukrzycy.

Podst

ę

pna choroba

Cukrzyca pojawiaj

ą

ca si

ę

w tym okresie jest podst

ę

pn

ą

chorob

ą

, długo nie daj

ą

c

ą

wyra

ź

nych, klasycznych objawów, takich jak zwi

ę

kszone pragnienie i oddawanie

moczu, zamazane widzenie i chudni

ę

cie. Cz

ę

sto jest rozpoznawana przypadkowo

podczas bada

ń

profilaktycznych czy wykonywanych z powodu wyst

ą

pienia innej

choroby, np. maj

ą

cych na celu rozpoznanie czynników ryzyka zagro

ż

enia chorob

ą

wie

ń

cow

ą

. Wtedy nieoczekiwanie mo

ż

e si

ę

okaza

ć

,

ż

e st

ęż

enie glukozy jest wysokie,

chocia

ż

chory nie ma objawów cukrzycy.

Niestety, utajony, bezobjawowy przebieg powoduje opó

ź

nienie leczenia, które

mogłoby zapobiec powikłaniom. Podwy

ż

szony długotrwale poziom glukozy mo

ż

e

bowiem wywoła

ć

mia

ż

d

ż

c

ę

naczy

ń

wie

ń

cowych (chorob

ę

wie

ń

cow

ą

, zawał serca) i

naczy

ń

mózgowych (udar mózgu), a tak

ż

e powodowa

ć

uszkodzenie małych naczy

ń

siatkówki i nerek (retinopati

ę

i nefropati

ę

).

Jedna z przyczyn tego utajonego przebiegu to podwy

ż

szenie tzw. progu nerkowego

dla glukozy. Jak pami

ę

tamy, jest to ten poziom glukozy, przy której cukier przechodzi

do moczu. Cały ten proces przypomina sytuacj

ę

w rzece, na której znajduje si

ę

zapora o okre

ś

lonej wysoko

ś

ci (w przypadku progu nerkowego 180-200 mg/dl).

Powy

ż

ej tej wysoko

ś

ci woda przelewa si

ę

na drug

ą

stron

ę

. "Przelewanie si

ę

" glukozy

do moczu, która "poci

ą

ga" za sob

ą

wod

ę

, powoduje wła

ś

nie charakterystyczne

objawy: zwi

ę

kszone oddawanie moczu i wzmo

ż

one pragnienie. W starszym

organizmie ta tama jest wy

ż

sza ni

ż

180-200 mg/dl i glukoza "nie przelewa" si

ę

do

moczu mimo wysokich st

ęż

e

ń

(poziomu) we krwi. Wszystko to powoduje nierzadkie

rozpoznawanie cukrzycy dopiero wtedy, gdy rozwin

ą

si

ę

jej długotrwałe powikłania.

Cukrzyca i inne choroby

Chorzy w podeszłym wieku s

ą

nara

ż

eni na ró

ż

ne niedogodno

ś

ci. Dokuczaj

ą

im

choroby kr

ąż

enia i stawów. Słabnie wzrok i słuch, zaczynaj

ą

dr

ż

e

ć

r

ę

ce, pogarsza si

ę

ogólna sprawno

ść

ruchowa. U chorego na cukrzyc

ę

do powikła

ń

naczyniowych

doł

ą

cza si

ę

tak

ż

e upo

ś

ledzenie układu nerwowego - neuropatia cukrzycowa -

objawiaj

ą

ca si

ę

charakterystycznym upo

ś

ledzeniem czucia, które dotyczy głównie

dłoni i stóp.

To wszystko razem sprawia,

ż

e chorzy cz

ę

sto wymagaj

ą

pomocy nie tylko ze strony

8

lekarza, ale tak

ż

e rodziny czy piel

ę

gniarki, a cz

ę

sto konieczne staje si

ę

równie

ż

zaanga

ż

owanie pracownika socjalnego i konsultacja dietetyka.

Dieta i

ć

wiczenia

Specyfika tej choroby wymaga szczególnego zwrócenia uwagi na to, aby osoba
chora na cukrzyc

ę

ś

ci

ś

le przestrzegała diety. Przy obliczaniu zapotrzebowania

kalorycznego trzeba uwzgl

ę

dni

ć

wiek pacjenta. Cz

ę

sto konieczna b

ę

dzie tu dieta

redukuj

ą

ca wag

ę

ciała ze wzgl

ę

du na otyło

ść

, jednak jej skuteczno

ść

ze wzgl

ę

du na

mniejsz

ą

aktywno

ść

fizyczn

ą

mo

ż

e by

ć

zmniejszona. Jednak je

ś

li po 4-6 tygodniach

leczenia sam

ą

diet

ą

nie osi

ą

gamy odpowiedniego spadku st

ęż

enia glukozy, nale

ż

y

zastosowa

ć

leki doustne.

Niestety, starsze osoby cz

ę

sto nie mog

ą

czerpa

ć

wi

ę

kszych korzy

ś

ci z wysiłku

fizycznego, który jest szczególnie wskazany podczas tej choroby (zwi

ę

ksza

wra

ż

liwo

ść

tkanek na działanie insuliny). Jednak mała sprawno

ść

ruchowa zwi

ą

zana

z wiekiem oraz niebezpiecze

ń

stwo (u niektórych osób) niedokrwienia mi

ęś

nia

sercowego nakazuj

ą

zachowa

ć

szczególn

ą

ostro

ż

no

ść

. Na ogół wystarczy

bezpieczny półgodzinny spacer trzy razy w tygodniu.

Leki i leczenie

Problemem mo

ż

e by

ć

równie

ż

odpowiedni dobór leków doustnych, stosowanych u

chorych w podeszłym wieku. Specjali

ś

ci nie zalecaj

ą

metforminy powy

ż

ej 70 roku

ż

ycia, a przy stosowaniu innej grupy leków, czyli pochodnych sulfonylomocznika

wskazane s

ą

preparaty krótko działaj

ą

ce: gliklazyd, glipizyd i glikwidon.

U tych, którzy wymagaj

ą

leczenia insulin

ą

, sposób podawania leku powinien by

ć

maksymalnie uproszczony. Im prostszy i wymagaj

ą

cy mniej czynno

ś

ci

przygotowawczych, tym lepszy. Optymalnym sposobem leczenia w tej grupie
wiekowej jest podawanie dwa razy dziennie insuliny izofanowej lub mieszaniny
dwóch rodzajów insulin: krótko i długo działaj

ą

cej. Najlepsze s

ą

tu strzykawki typu

pen lub jednorazowe dozowniki.

Jak wyrówna

ć

cukrzyc

ę

?

Chorych w podeszłym wieku obowi

ą

zuj

ą

te

ż

inne, nieco "łagodniejsze" kryteria

wyrównania cukrzycy, aby nie tylko zmniejszy

ć

st

ęż

enie glukozy we krwi i zapobiec

powikłaniom, ale równie

ż

nie dopu

ś

ci

ć

do niedocukrzenia organizmu (hipoglikemii),

które mo

ż

e powsta

ć

na skutek nieodpowiedniej dawki leków doustnych czy insuliny.

Takie niedocukrzenie jest bardziej niebezpieczne w starszym wieku ni

ż

u młodszych

osób. Starzej

ą

cy si

ę

organizm mo

ż

e bowiem z opó

ź

nieniem lub niewła

ś

ciwie

zareagowa

ć

na spadek st

ęż

enia glukozy. U osób w podeszłym wieku zalecane jest

9

nieprzekraczanie warto

ś

ci 120-180 mg/dl na czczo i 150-200 mg/dl po posiłku. Je

ś

li

nie mo

ż

na cz

ę

sto kontrolowa

ć

st

ęż

enia glukozy w surowicy krwi, trzeba (jako

program minimum) codziennie sprawdza

ć

jej obecno

ść

w moczu (glukoza nie

powinna w nim wyst

ę

powa

ć

). Mo

ż

na to zrobi

ć

w warunkach domowych, za pomoc

ą

specjalnych pasków, dost

ę

pnych w aptekach (pasek umieszcza si

ę

w próbce

moczu).

Mimo tych wszystkich niedogodno

ś

ci zwi

ą

zanych z cukrzyc

ą

w wieku podeszłym

pacjent, który stosuje si

ę

do wszystkich zalece

ń

i ch

ę

tnie współpracuje z lekarzem,

mo

ż

e w du

ż

ym stopniu złagodzi

ć

przebieg choroby. Dobrze, je

ż

eli przestrzega

ś

ci

ś

le

diety, stracił na wadze, stosuje odpowiedni

ą

dawk

ę

leków doustnych i kilka razy w

tygodniu wychodzi na dłu

ż

szy spacer. Wa

ż

na jest tu tak

ż

e samokontrola, w której

du

żą

rol

ę

odgrywa glukometr, za pomoc

ą

którego mo

ż

na samemu bada

ć

poziom

glukozy. Na pewno z cukrzyc

ą

mo

ż

na walczy

ć

i do pewnego stopnia wygrywa

ć

nawet wtedy, gdy przekroczyło si

ę

ju

ż

sze

ść

dziesi

ą

tk

ę

.

Słowniczek

homeostaza - utrzymywanie niektórych wielko

ś

ci (np. st

ęż

enia glukozy) w

okre

ś

lonych granicach

neuropatia - upo

ś

ledzenie funkcji układu nerwowego, w cukrzycy dotyczy nerwów

obwodowych i układu autonomicznego

nefropatia - upo

ś

ledzenie funkcji nerek; w cukrzycy na skutek upo

ś

ledzenia filtracji w

kł

ę

buszkach nerkowych

retinopatia - uszkodzenie siatkówki na skutek zaburze

ń

w jej ukrwieniu

hiperkortyzolemia - podwy

ż

szony poziom kortyzolu (jednego z głównych hormonów

stresu) we krwi

peny - nowoczesne dozowniki insuliny, przeznaczone do wielokrotnego u

ż

ytku po

wymianie wkładu

"

ś

yjmy dłu

ż

ej" 11 (listopad) 1998

Dieta w chorobie wrzodowej

artykuł mgr. Magdaleny Makarewicz-Wujec i dr. n. med. Małgorzaty Kozłowskiej-
Wojciechowskiej z Instytutu

ś

ywno

ś

ci i

ś

ywienia

Chorob

ą

wrzodow

ą

nazywamy ubytki błony

ś

luzowej

ż

oł

ą

dka i dwunastnicy. Je

ś

li ból

pojawia si

ę

ok. 30 min po jedzeniu - mamy najcz

ęś

ciej do czynienia z chorob

ą

wrzodow

ą

ż

oł

ą

dka, je

ś

li 1-3 godz. po jedzeniu, w nocy lub nad ranem - z wrzodami

10

dwunastnicy.

Nale

ż

y do najcz

ęś

ciej wyst

ę

puj

ą

cych schorze

ń

przewodu pokarmowego na całym

ś

wiecie. Pojawia si

ę

na ogół u ludzi w wieku 25-55 lat, m

ęż

czy

ź

ni choruj

ą

trzykrotnie

cz

ęś

ciej ni

ż

kobiety. Cech

ą

charakterystyczn

ą

tego schorzenia, szczególnie wrzodów

dwunastnicy, jest zale

ż

no

ść

od pory roku - zaostrzenie objawów obserwuje si

ę

zwykle wiosn

ą

i jesieni

ą

.

Na rozwój choroby wrzodowej s

ą

bardziej nara

ż

one osoby pal

ą

ce papierosy,

za

ż

ywaj

ą

ce niesterydowe leki przeciwzapalne (np. aspiryn

ę

), pij

ą

ce alkohol,

ż

yj

ą

ce w

stresie oraz te, których krewni te

ż

cierpi

ą

na to schorzenie (podło

ż

e genetyczne).

Niekorzystne jest równie

ż

nieregularne spo

ż

ywanie posiłków. Ponad 95%

przypadków wrzodów dwunastnicy i ok. 70% wrzodów

ż

oł

ą

dka jest

ś

ci

ś

le zwi

ą

zane z

zaka

ż

eniem Helicobacter pylori - bakteri

ą

niszcz

ą

c

ą

warstw

ę

ochronnego

ś

luzu, co

doprowadza do stanu zapalnego o charakterze przewlekłym, który mo

ż

e trwa

ć

latami, powoduj

ą

c owrzodzenia.

Chorob

ę

wrzodow

ą

leczy si

ę

farmakologicznie i za pomoc

ą

wła

ś

ciwej diety. Obecnie

przewa

ż

a pogl

ą

d,

ż

e restrykcyjna dieta jest konieczna tylko w okresie zaostrze

ń

objawów, a gdy one ust

ę

puj

ą

, mo

ż

na powróci

ć

do normalnego

ż

ywienia, wykluczaj

ą

c

te produkty, które powoduj

ą

dolegliwo

ś

ci ze strony układu trawiennego (wzd

ę

cia,

bóle brzucha).

Najwa

ż

niejsze zasady diety

•

Twoje po

ż

ywienie powinno by

ć

pełnowarto

ś

ciowe. Szczególnie wa

ż

na jest

odpowiednia ilo

ść

białka, składników mineralnych i witamin, zwłaszcza w

okresie nasilenia objawów chorobowych.

•

Jedz posiłki w niewielkich porcjach, co 2-3 godziny. Jest to wa

ż

ne w czasie

zaostrzenia choroby, gdy

ż

zapobiega obci

ąż

eniu

ż

oł

ą

dka, umo

ż

liwiaj

ą

c

szybkie gojenie wrzodu.

•

Pami

ę

taj o rozdrabnianiu spo

ż

ywanych produktów. Ich mielenie lub

przecieranie ułatwia trawienie.

•

Zrezygnuj ze sma

ż

enia potraw i spo

ż

ywania wywarów mi

ę

snych. Wywołuj

ą

nadmierne wydzielanie soku

ż

oł

ą

dkowego. Najlepsze jest gotowanie,

zwłaszcza na parze, pieczenie w folii, duszenie bez obsma

ż

ania.

•

Zast

ą

p przecierami i sokami warzywno-owocowymi

ś

wie

ż

e warzywa i owoce.

Dotyczy to szczególnie okresu zaostrzenia choroby, w którym trzeba zapewni

ć

organizmowi odpowiedni

ą

ilo

ść

witamin i składników mineralnych.

11

•

Wyeliminuj z jadłospisu ci

ęż

ko strawne produkty. Wywołuj

ą

bóle brzucha,

wzd

ę

cia i zgag

ę

. Nale

żą

do nich m.in. nasiona ro

ś

lin str

ą

czkowych, kapusta,

pieczywo ciemne, w

ę

dzone w

ę

dliny, ryby w

ę

dzone, niedojrzałe owoce.

•

Nie jedz zbyt gor

ą

cych potraw. Mo

ż

e to spowodowa

ć

przekrwienie błony

ś

luzowej

ż

oł

ą

dka, dlatego dania i napoje powinny mie

ć

umiarkowan

ą

temperatur

ę

.

•

Ogranicz ilo

ść

przypraw w posiłkach. Dotyczy to zwłaszcza wszystkich

przypraw ostrych, takich jak pieprz, papryka, musztarda, gorczyca, chili, curry.
Niewskazany jest równie

ż

ocet, jak i produkty go zawieraj

ą

ce, np. ogórki

konserwowe, grzybki marynowane. Natomiast s

ą

polecane przyprawy łagodne

(koperek, wanilia, sok z cytryny, kminek), nie pobudzaj

ą

ce wydzielania soku

ż

oł

ą

dkowego.

•

W okresie remisji (ust

ą

pienia objawów) nie zapominaj o cz

ę

stym i regularnym

jedzeniu urozmaiconych posiłków. Dania powinny by

ć

niewielkie, spo

ż

ywane

w stanie odpr

ęż

enia nerwowego, powoli (trzeba

ż

u

ć

dokładnie, co najmniej 20

razy), o ustalonej porze, a ostatni lekki posiłek - bezpo

ś

rednio przed snem.

Unikaj u

ż

ywek. Kawa i mocna herbata silnie pobudzaj

ą

wydzielanie soku

ż

oł

ą

dkowego. Dotyczy to równie

ż

alkoholu, który dodatkowo podra

ż

nia błon

ę

ś

luzow

ą

ż

oł

ą

dka, oraz tytoniu - zmniejsza ukrwienie

ś

luzówki wy

ś

ciełaj

ą

cej

ż

oł

ą

dek i

dwunastnic

ę

.