MECHANIZMY DZIAŁANIA

MECHANIZMY DZIAŁANIA

MECHANIZMY DZIAŁANIA

MECHANIZMY DZIAŁANIA

ŚRODKÓW

ŚRODKÓW

ŚRODKÓW

ŚRODKÓW

PSYCHOAKTYWNYCH

PSYCHOAKTYWNYCH

PSYCHOAKTYWNYCH

PSYCHOAKTYWNYCH

Tomasz Szałek

BUDOWA NEURONU

SYNAPSA

SYNAPSA

Substancja, która łączy się

z receptorem i pobudza go

Substancja, która łączy się

z receptorem i hamuje go

AGONISTA

ANTAGONISTA

SEROTONINA

(5–HT)

ACETYLOCHOLINA

(ACh)

NORADRENALINA

(NA)

DOPAMINA

(DA)

NEUROPRZEKAŹNIKI

•AMINY:

Kwas Glutaminowy

(Glu)

Kwas Asparaginowy

(Asp)

Kwas γ-aminomasłowy

(GABA)

NEUROPRZEKAŹNIKI

•AMINOKWASY:

SEROTONINA

(5–HT)

•Indoloamina

•Regulacja procesu czuwania,
odbioru informacji czuciowych,
nastroju

Mania

Depresja,

bezsenność

SEROTONINA

(5–HT)

•Neurony wytwarzające
5-HT są zgrupowane
w JĄDRACH SZWU

Receptory serotoninergiczne:

•5-HT

1

(hamujący-IPSP)

•5-HT

2A

(pobudzający-EPSP)

•5-HT

3

NORADRENALINA

(NA)

•Katecholamina

•Regulacja procesu czuwania,
koncentracji, czynności ruchowych
•Podstawowy przekaźnik układu współczulnego

Mania,

lęk,

bezsenność

Depresja

NORADRENALINA

(NA)

•Neurony
wytwarzające
noradrenlainę są
zgrupowane
w MIEJSCU
SINAWYM

Receptory NA:

• α

1

, α

2

•β

1

, β

2

ACETYLOCHOLINA

(ACh)

•Główny przekaźnik układu przywspółczulnego

•Reguluje funkcje motoryczne

•Koncepcja starzenia się OUN – niedobór Ach

(Choroba

Parkinsona)

Choroba

Alzheimera,

nużliwość

mięsni

•Ważna w procesie zapamiętywania

DOPAMINA

(DA)

•Katecholamina

•Neurony dopaminergiczne tworzą trzy szlaki:

1. Szlak nigrostriatalny- regulacja procesów

ruchowych

2. Szlak MEZOLIMBICZNY- procesy

emocjonalne i układ nagrody

3. Szlak guzowo-lejkowaty- regulacja

hormonalna w obrębie podwzgórza

MEZOLIMBICZNY UKŁAD NAGRODY

VTA

NAC

FC

DA

VTA – OBSZAR

NAKRYWKI

BRZUSZNEJ

NAC – JĄDRO

PÓŁLEśACE

PRZEGRODY

FC – KORA

CZOŁOWA

DOPAMINA

(DA)

Działa przez RECEPTORY DOPAMINOWE:

•grupa D

1

(D

1

; D

5

)

•grupa D

2

(D

2

; D

3

;D

4

)

Schizofrenia,

dyskinezy

Choroba

Parkinsona

Kwas Glutaminowy

(Glu)

Kwas Asparaginowy

(Asp)

•Aminokwasy pobudzające

Działają przez receptory:

•NMDA

•AMPA

•kainianowe

Kwas γ-aminomasłowy

(GABA)

•Podstawowy przekaźnik hamujący

•Neurony GABA nie tworzą dużych
szlaków, lecz sieć neuronów
wstawkowych modulujących
czynność innych układów

Receptory:

GABA-A

GABA-B

ŚRODKI PSYCHOAKTYWNE

•Halucynogeny

•Kanabinoidy

•Psychostymulanty

•Opioidy

•Alkohol

•Nikotyna

FENETYLAMINOWE:

INDOLOWE:

•MESKALINA

•DOI

•DOM

SEROTONINA

PSYLOCYNA

LSD

HALUCYNOGENY

LSD

•Dietyloamid kwasu
lizergowego

•Pochodna ergotaminy
(alkaloid sporyszu)

LSD zostało

zsyntetyzowane

w 1938 r.

przez Alberta

Hofmanna

LSD jest agonistą

receptora

serotoninergicznego 5-HT

2A

Lokalizacja tychże receptorów:

KORA MÓZGU

WZGÓRZE

MIEJSCE

SINAWE

JĄDRA

SZWU

V T A

KORA

CZOŁOWA

5-HT

2A

LSD

1

LSD a

KORA CZOŁOWA

2

KORA

CZOŁOWA

WZGÓRZE

5-

H

T

2A

L

S

D

LSD a

WZGÓRZE

JĄDRA

SZWU

KORA

CZOŁOWA

5-HT

1

5-HT

5-

H

T

1

LS

D

GABA

5-HT

2A

LSD

3

LSD a

JĄDRA SZWU

4

KORA

CZOŁOWA

MIEJSCE

SINAWE

α

1

NA

5-

H

T

2A

LS

D

LSD a

MIEJSCE SINAWE

5

KORA

CZOŁOWA

V T A

DO

PA

D

1

5-HT

2A

LSD

LSD a

VTA

WZGÓRZE

MIEJSCE

SINAWE

JĄDRA

SZWU

V T A

KORA

CZOŁOWA

MIEJSCA DZIAŁANIA LSD

LSD

•Bezpośrednio pobudza neurony

kory czołowej

;

•Pośrednio pobudza neurony kory czołowej,
poprzez wpływ na inne struktury mózgu i
zaburzenie przekaźnictwa

5-HT

,

NA

,

DA

;

•Zaburza pracę

miejsca sinawego

uważanego za

„detektor nowości” (novelty detector) –
ignorowane na co dzień obiekty stają się
niezwykle fascynujące;

•Zaburza filtracyjną funkcję

wzgórza

prowadząc

do przeładowania informatycznego kory.

ŚRODKI PSYCHOAKTYWNE

•Halucynogeny

•Kanabinoidy

•Psychostymulanty

•Opioidy

•Alkohol

•Nikotyna

•Haszysz

(żywica)

•Marihuana

(kwiatostany i liście)

Przetwory konopi indyjskich:

Przetwory konopi indyjskich:

Przetwory konopi indyjskich:

Przetwory konopi indyjskich:

KANABINOIDY

Przetwory konopi indyjskich
zawierają:

•Tetrahydrokanabinol(THC)

•Kanabinol

•Kanabitriol

•Anandamid

•I wiele innych

ENDOGENNY UKŁAD KANABINOIDOWY

•1990 r. – odkryto pierwszy receptor CB

•2003 r. – wyodrębniono dwa typy
receptora ( CB1 oraz CB2)

ENDOGENNE KANABINOIDY

:

1. Anandamid
2. 2-arachidonyloglicerol
3. Palmityloetanoloamid
4. DTEA, HLEA
5. Oleamid

Rozmieszczenie receptorów kanabionoidowych

CB1

CB1

CB1

CB1

CB2

CB2

CB2

CB2

•MÓśDśEK I ISTOTA CZARNA

•UKŁAD LIMBICZNY (HIPOKAMP)

•KORA MÓZGU

•SIATKÓWKA

•UKŁAD ROZRODCZY

•UKŁAD
ODPORNOŚCIOWY

WPŁYW KANABINOIDÓW NA:

1

HIPOKAMP

:

Zmniejsza wyrzut:

Ach, NA, DA, 5-HT,

GABA, Glu, Asp

Zaburzenie

powstawania

nowych synaps

ZABURZENIA PAMIĘCI KRÓTKOTRWAŁEJ

WPŁYW KANABINOIDÓW NA:

2

UKŁAD LIMBICZNY:

EUFORIA

HAMOWANIE ZACHOWAŃ AGRESYWNYCH

3

UKŁAD MEZOLIMBICZNY:

Zwiększony wurzut

dopaminy

WZMOCNIENIE

POZYTYWNE

WPŁYW KANABINOIDÓW NA:

4

MÓśDśEK I ISTOTĘ CZARNĄ

:

OSŁABIENIE KOORDYNACJI

I SPRAWNOŚCI RUCHOWEJ

5

KORĘ MÓZGU:

ZABURZENIE

PROCESÓW MYŚLOWYCH

6

OŚRODEK GŁODU (w podwzgórzu)

WZMOśONE ŁAKNIENIE

WPŁYW KANABINOIDÓW NA:

7

SIATKÓWKĘ

ZABURZENIA WZROKOWE

8

ENDOGENNY UKŁAD OPIOIDOWY

DZIAŁANIE PRZECIWBÓLOWE

9

OŚRODEK WYMIOTNY

(w rdzeniu przedłużonym)

DZIAŁANIE PRZECIWWYMIOTNE

ŚRODKI PSYCHOAKTYWNE

•Halucynogeny

•Kanabinoidy

•Psychostymulanty

•Opioidy

•Alkohol

•Nikotyna

PSYCHOSTYMULANTY

KOKAINA

POCHODNE

FENETYLAMINOWE

np.

AMFETAMINA

FENCYKLIDYNA

POCHODNE FENETYLAMINOWE

:

•AMFETAMINA

•Metamfetamina

•Metylenodioksymetamfetamina (MDMA –

ecstasy

)

•DOI

•DOB

•DOM

•Efedryna (np.Tussipect)

•Metylfenidat

I

KOKAINA

•Alkaloid z liści
krasnodrzewu pospolitego
(Erythroxylon coca)

II

FENCYKLIDYNA

•PCP, Angel dust

•Pierwotnie środek
znieczulający

•Może powodować psychozę
podobną do schizofrenii

Jest antagonistą receptorów NMDA dla

aminokwasów pobudzających

Zwiększone uwalnianie dopaminy

w układzie mezolimbicznym

III

DOPAMINY

(DOPA)

NORADRENALINY

(NA)

SEROTONINY

(5–HT)

AMFETAMINA

•Zwiększa wyrzut,

•Hamuje wychwyt
zwrotny,

•Hamuje rozkład
enzymatyczny:

Zwiększa wyrzut

DA, NA, 5-HT

Hamuje wychwyt

zwrotny

Hamuje rozkład enzymatyczny

AMFETAMINA

Efekty działania amfetaminy:

Pobudzenie układu współczulnego:

•Przyspieszenie akcji serca

•Wzrost ciśnienia krwi

•Rozkurcz oskrzeli

•Rozszerzenie źrenic

•Skurcz naczyń skóry

1

NORADRENALINY

(NA)

2

Nasilenie aktywności motorycznej:

DOPAMINY

(DA)

w układzie

NIGROSTRIATALNYM

Efekty działania amfetaminy:

3

Przyspieszenie procesów kojarzeniowych:

Efekty działania amfetaminy:

DOPAMINY

(DA)

NORADRENALINY

(NA)

w KORZE CZOŁOWEJ

4

Działanie anorektyczne:

Efekty działania amfetaminy:

SEROTONINY

(5–HT)

w OŚRODKU SYTOŚCI

(w podwzgórzu)

Działanie euforyzujące i uzależniające:

Efekty działania amfetaminy:

5

DOPAMINY

(DA)

w układzie

MEZOLIMBICZNYM

MEZOLIMBICZNY UKŁAD NAGRODY

VTA

NAC

FC

DA

VTA – OBSZAR

NAKRYWKI

BRZUSZNEJ

NAC – JĄDRO

PÓŁLEśACE

PRZEGRODY

FC – KORA

CZOŁOWA

Zaburzenia psychiczne o typie
schizofrenii paranoidalnej:

Efekty działania amfetaminy:

6

„Dopaminergiczna” koncepcja
schizofrenii (A. Carlsson):

DOPAMINY

(DA)

hamuje filtracyjną funkcję

wzgórza

i prowadzi do

przeładowania informatycznego

kory czołowej

ECSTASY

DOPAMINY

(DA)

NORADRENALINY

(NA)

SEROTONINY

(5–HT)

ECSTASY

•Euforia, empatia
spowodowana masywnym
wyrzutem

SEROTONINY

•W ciągu kilku godzin zużycie
całych zapasów 5-HT
(odnowa: 24h-tygodnie)

•DEPRESJA

(niskie poziomy 5-HT;

„regulacja w dół” receptorów)

•NEUROTOKSYCZNOŚĆ

ŚRODKI PSYCHOAKTYWNE

•Halucynogeny

•Kanabinoidy

•Psychostymulanty

•Opioidy

•Alkohol

•Nikotyna

OPIOIDY

•MORFINA

•HEROINA
(diacetylomorfina)

•Kodeina

•Loperamid

•Dekstrometorfan

ENDOGENNE PEPTYDY OPIOIDOWE

ENDORFINY

ENKEFALINY

DYNORFINY

•Hamują doznania bólowe

•Działają przeciwlękowo

•Regulują czynność
hormonalną

•Ważne podczas stresu

•Hamują procesy uczenia się

κ

µ

σ

RECEPTORY OPIOIDOWE

I kilkanaście innych...

κ

µ

σ

Przeciwbólowe,

depresja oddechowa,

euforia

Przeciwbólowe,

dysforia, sedacja,

zależność fizyczna

Przeciwbólowe,

depresja oddechowa,

hamowanie pracy jelit

MECHANIZM DZIAŁANIA MORFINY

M

µ

↓cAMP

•Zamknięcie kanałów
wapniowych

•Odkomórkowy transport
potasu

HIPERPOLARYZACJA

błony komórkowej

ZAHAMOWANIE PRZEWODNICTWA NERWOWEGO

DZIAŁANIE OŚRODKOWE MORFINY

1.PRZECIWBÓLOWE

2.Uspokajające

3.Spowolnienie
psychofizyczne

4.Euforia/dysforia

5. Depresja czynności
oddechowej

DZIAŁANIE OŚRODKOWE MORFINY

6. Przeciwkaszlowe

7. Hipotermiczne

8. Zwężenie źrenic

9. Hamuje/pobudza ośrodek
wymiotny

10. Zmiany hormonalne

DZIAŁANIE OBWODOWE MORFINY

1. Zwiększenie napięcia mięśni

gładkich:

•

przewodu pokarmowego

•

dróg żółciowych

•

dróg moczowych

2. Zwolnienie czynności serca

3. Spadek ciśnienia krwi

4. Uwalnianie histaminy

MEZOLIMBICZNY UKŁAD NAGRODY

VTA

NAC

FC

DOPA

VTA – OBSZAR

NAKRYWKI

BRZUSZNEJ

NAC – JĄDRO

PÓŁLEśACE

PRZEGRODY

FC – KORA

CZOŁOWA

ŚRODKI PSYCHOAKTYWNE

•Halucynogeny

•Kanabinoidy

•Psychostymulanty

•Opioidy

•Alkohol

•Nikotyna

ALKOHOL

ETANOL

(alkohol etylowy

)

Mechanizmy działania etanolu

1

•Zwiększa płynność błon komórkowych.

Mechanizmy działania etanolu

2

•Hamuje aktywność

receptorów NMDA

•Pobudza niektóre

receptory GABA

Działanie depresyjne na OUN

(uspokajająco – nasenne)

Mechanizmy działania etanolu

3

Etanol

Aldehyd octowy

Dehydrogenaza alkoholowa

•Rozszerzenie naczyń
krwionośnych
(zaczerwienienie twarzy)

•Nudności

•Wymioty

•Duszność

•Zaburzenia rytmu serca

Aminy

biogenne

Salsolinol,

β-karboliny

•Silne działanie

ośrodkowe,

podobne do

opioidów

Mechanizmy działania etanolu

4

Wzrost DOPAMINY

w układzie

mezolimbicznym

Aktywacja układu

opioidowego

Aktywacja receptora

nikotynowego

(układ cholinergiczny

)

Aktywacja receptora

5-HT

3

MEZOLIMBICZNY UKŁAD NAGRODY

VTA

NAC

FC

DA

VTA – OBSZAR

NAKRYWKI

BRZUSZNEJ

NAC – JĄDRO

PÓŁLEśACE

PRZEGRODY

FC – KORA

CZOŁOWA

Mechanizmy działania etanolu

5

•Hamuje wydzielanie

WAZOPRESYNY

(Hormon tylnego płata

przysadki, powoduje
zagęszczanie moczu)

DZIAŁANIE MOCZOPĘDNE

ŚRODKI PSYCHOAKTYWNE

•Halucynogeny

•Kanabinoidy

•Psychostymulanty

•Opioidy

•Alkohol

•Nikotyna

NIKOTYNA

Działa przez

RECEPTOR
NIKOTYNOWY

•W małych dawkach
pobudza

•W dużych dawkach
blokuje

(środek owadobójczy)

Zlokalizowany w:

•zwojach układu
autonomicznego

•rdzeniu nadnerczy

•OUN

DZIAŁANIE NIKOTYNY

Pobudzenie zwojów układu autonomicznego:

•Tachykardia

•Wzrost ciśnienia krwi

•Wzrost poziomu glukozy we krwi

•Pobudzenie mięśni przewodu
pokarmowego

•Zwiększone wydzielanie soku
żołądkowego, śliny

•Nudności, wymioty, biegunka

DZIAŁANIE NIKOTYNY

Powoduje
wyrzut

ADRENALINY

z rdzenia
nadnerczy

DZIAŁANIE NIKOTYNY

Zwiększa uwalnianie

neuroprzekaźników w OUN

ACETYLOCHOLINY

•ułatwia procesy uczenia się

NA

,

DA

,

ENDORFIN

•polepsza nastrój

•zwiększa aktywność
i koncentrację

MEZOLIMBICZNY UKŁAD NAGRODY

VTA

NAC

FC

DA

VTA – OBSZAR

NAKRYWKI

BRZUSZNEJ

NAC – JĄDRO

PÓŁLEśACE

PRZEGRODY

FC – KORA

CZOŁOWA