mgr Małgorzata Mazurek-Chwiejczak
Katedra Finansów Publicznych
UMCS w Lublinie

1

SALDO BUDŻETOWE – różnica pomiędzy dochodami a

wydatkami ustalona dla okresu rozliczeniowego.

Rodzaje sald budżetowych:



RÓWNOWAGA BUDŻETOWA - saldo zerowe:

D – W = 0; D = W;



DEFICYT BUDŻETOWY – saldo ujemne:

D – W< 0; D < W;



NADWYŻKA BUDŻETOWA – saldo dodatnie:

D – W >0; D > W.

© Małgorzata Mazurek-Chwiejczak

2



SALDO PIERWOTNE (KREDYTOWE) – saldo budżetowe obliczone w ten

sposób, że do dochodów publicznych nie zalicza się środków

pochodzących z poprzednich okresów, a w przychodach nie

uwzględnia się zaciągniętych zobowiązań; budżet ma zrównoważone

saldo pierwotne, jeżeli w ciągu okresu rozrachunkowego nie ma

konieczności zaciągania nowych zobowiązań;



SALDO MAJĄTKOWE – różnica pomiędzy dochodami bieżącymi

(obliczonymi w ten sposób, że do dochodów publicznych nie zalicza

się wpływów ze sprzedaży majątku, zaś do przychodów publicznych

nie zalicza się zaciągniętych na cele inwestycyjne) a wydatkami

bieżącymi; informuje o zmianie stanu majątku publicznego;



SALDO OGÓLNE – pokrywa się z saldem pierwotnym (kredytowym);



SALDO KRAJOWE – saldo ogólne skorygowane o rozliczenia

zagraniczne; określa wpływ rozliczeń zagranicznych na saldo ogólne

budżetu; mówi o tym, jak wyglądałoby saldo budżetu, gdyby

wyeliminować rozliczenia zagraniczne;



SALDO NOMINALNE – nominalna różnica między dochodami i

wydatkami budżetu;



SALDO REALNE – saldo nominalne po uwzględnieniu procesów

inflacyjnych.

© Małgorzata Mazurek-Chwiejczak

3



NADWYŻKA / DEFICYT BUDŻETU PAŃSTWA – dodatnia

/ ujemna różnica między dochodami a wydatkami

budżetu państwa;



NADWYŻKA / DEFICYT BUDŻETU ŚRODKÓW

EUROPEJSKICH – dodatnia / ujemna różnica między

dochodami a wydatkami budżetu środków

europejskich;



NADWYŻKA / DEFICYT SEKTORA FP – dodatnia /

ujemna różnica między dochodami publicznymi a

wydatkami publicznymi, ustalona dla okresu

rozliczeniowego po wyeliminowaniu przepływów

finansowych pomiędzy jednostkami tego sektora (po

konsolidacji).

© Małgorzata Mazurek-Chwiejczak

4

© Małgorzata Mazurek-Chwiejczak

5

1)

DEFICYT RZECZYWISTY – faktyczna różnica między

dochodami a wydatkami ustalona dla danego

okresu;

2)

DEFICYT STRUKTURALNY – wielkość hipotetyczna;

określa różnicę między dochodami a wydatkami dla

danego okresu przy założeniu pełnego

wykorzystania czynników wytwórczych;

3)

DEFICYT CYKLICZNY – różnica między dochodami a

wydatkami dla danego okresu rozliczeniowego,

występująca, gdy gospodarka nie funkcjonuje w

warunkach pełnego wykorzystania zdolności

wytwórczych; jest rezultatem cyklu

koniunkturalnego.

© Małgorzata Mazurek-Chwiejczak

6



POTRZEBY POŻYCZKOWE BUDŻETU PAŃSTWA –

zapotrzebowanie na środki finansowe niezbędne do

sfinansowania:



deficytu budżetu państwa,



deficytu budżetu środków europejskich,



rozchodów budżetu państwa.



Potrzeby pożyczkowe budżetu państwa są finansowane

przychodami pochodzącymi:



ze sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku

krajowym i zagranicznym;



z kredytów zaciąganych w bankach krajowych i zagranicznych;



z pożyczek;



z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa;



z innych operacji finansowych.

© Małgorzata Mazurek-Chwiejczak

7

8



DŁUG PUBLICZNY – suma deficytów z lat poprzednich, czyli

finansowe zobowiązanie władz publicznych powstałe w związku z

koniecznością pokrycia deficytu budżetowego.



AKUMULACJA PUBLICZNA – suma nadwyżek z lat poprzednich.

PRZYKŁAD:

© Małgorzata Mazurek-Chwiejczak

9

Rok DOCHODY WYDATKI

DEFICYT BUDŻET. (-)

lub NADWYŻKA

BUDŻETOWA (+)

DŁUG PUBL. (-) lub

AKUMULACJA

PUBL. (+)

2001

1200

1000

+ 200

+ 200

2002

900

900

0

+200

2003

900

1400

- 500

-300

2004

1000

1100

-100

-400

2005

1200

900

+300

-100



to wartość nominalna zobowiązań jednostek sektora

finansów publicznych ustalone po wyeliminowaniu

wzajemnych zobowiązań między jednostkami należącymi

do tego sektora (po konsolidacji);



obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z

następujących tytułów:

1.

wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na

wierzytelności pieniężne;

2.

zaciągniętych kredytów i pożyczek;

3.

przyjętych depozytów;

4.

wymagalnych zobowiązań:



wynikających z odrębnych ustaw, prawomocnych orzeczeń sądów lub

ostatecznych decyzji administracyjnych;



uznanych ze bezsporne przez właściwą jednostkę sektora finansów

publicznych będącą dłużnikiem.

© Małgorzata Mazurek-Chwiejczak

10

© Małgorzata Mazurek-Chwiejczak

11



Ustawa

Prawo budżetowe

wprowadza dwie

kategorie długu publicznego:

1.

PAŃSTWOWY DŁUG PUBLICZNY (w tym dług jednostek

samorządu terytorialnego) – wartość nominalna

zobowiązań wszystkich jednostek sektora finansów

publicznych, po wyeliminowaniu ich wzajemnych

zobowiązań

2.

DŁUG SKARBU PAŃSTWA – zadłużenie jednostek Skarbu

Państwa (czyli jednostek państwowych).



Państwowy dług publiczny obejmuje również m.

in. zadłużenie sektora samorządowego oraz

sektora ubezpieczeń społecznych.

© Małgorzata Mazurek-Chwiejczak

12

© Małgorzata Mazurek-Chwiejczak

13

© Małgorzata Mazurek-Chwiejczak

14

1.

Kryterium przyczyn powstania:



DŁUG PUBLICZNY PRODUKTYWNY – powiększający i finansujący aktywa

w gospodarce;



DŁUG PUBLICZNY MARTWY – nie odpowiadają mu żadne aktywa

istniejące w gospodarce;

2.

kryterium źródeł finansowania:



WEWNĘTRZNY (KRAJOWY) DŁUG PUBLICZNY – dług finansowany przez

podmioty krajowe



ZEWNĘTRZNY (ZAGRANICZNY) DŁUG PUBLICZNY - dług finansowany

przez podmioty zagraniczne



GLOBALNY DŁUG PUBLICZNY – suma długu wewnętrznego i

zewnętrznego

3.

kryterium czasu:



DŁUG KRÓTKOTERMINOWY (BIEŻĄCY, PŁYNNY) – do roku włącznie;



DŁUG ŚREDNIOTERMINOWY – powyżej roku do 5 lat włącznie;



DŁUG DŁUGOTERMINOWY (TRWAŁY, FUNDOWANY) – powyżej 5 lat;

© Małgorzata Mazurek-Chwiejczak

15

4.

kryterium zasad ewidencji, a także rzeczywistego obciążenia

gospodarki i społeczeństwa długiem publicznym:



DŁUG PUBLICZNY BRUTTO – zobowiązania władz publicznych względem

podmiotów krajowych i zagranicznych znajdujących się poza sektorem finansów

publicznych, wynikające ze stosunków wierzycielsko-dłużniczych;



DŁUG PUBLICZNY NETTO – dług publiczny brutto skorygowany o możliwość

wyegzekwowania zobowiązań;

5.

kryterium uwzględnienia zjawisk inflacyjnych:



DŁUG NOMINALNY – wartość nominalna zobowiązań władz publicznych (wartość

instrumentów zaciągania długu w momencie jego powstawania);



DŁUG REALNY – bieżąca wartość długu publicznego, a równa wartości długu

nominalnego po uwzględnieniu wskaźnika inflacji;

6.

kryterium uwzględnienia instrumentów w bilansie:



DŁUG RZECZYWISTY - wartość nominalna zobowiązań władz publicznych; jest to

bilansowe zobowiązanie władz publicznych;



DŁUG POTENCJALNY – warunkowe pozabilansowe zobowiązanie władz publicznych

związane najczęściej z udzielonymi poręczeniami i gwarancjami, które mogą (choć

nie muszą) przekształcić się w zobowiązanie rzeczywiste.

© Małgorzata Mazurek-Chwiejczak

16

© Małgorzata Mazurek-Chwiejczak

17



deficyt sektora General Goverment - maksymalnie 3% PKB,

chyba że „deficyt ten zmniejszył się znacznie oraz w sposób

trwały i osiągnął poziom bliski wartości odniesienia lub

przekroczenie wartości ma charakter wyjątkowy oraz

tymczasowy i stosunek ten pozostaje bliski wartości

odniesienia”



dług sektora General Government – maksymalnie 60 % PKB,

chyba że „stosunek ten zmniejsza się dostatecznie i zbliża się

do wartości odniesienia w zadowalającym tempie”

W przypadku przekroczenia wartości referencyjnych kraj może

zostać objęty procedurą nadmiernego deficytu (EDP -

Excessive

Debt Procedure

). Decyzję o objęciu taką procedura podejmuje Rada

Ecofin.

© Małgorzata Mazurek-Chwiejczak

18

1.

Konstytucja RP

zawiera:



zakaz zaciągania pożyczek lub udzielania gwarancji i poręczeń

finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny

przekroczy 60% wartości rocznego PKB;



zakaz finansowania deficytu budżetowego przez bank centralny.

2.

Ustawa o finansach publicznych

zawiera:



szczegółowe procedury oszczędnościowe i sanacyjne dotyczące

budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego

oraz udzielania poręczeń i gwarancji uruchamiane w sytuacji,

gdy relacja państwowego długu publicznego (PDP) do PKB

przekroczy poziom 50%, 55% oraz 60%;



obowiązek przygotowania przez Ministra Finansów czteroletniej

strategii zarządzania długiem Skarbu Państwa oraz

oddziaływania na państwowy dług publiczny.

© Małgorzata Mazurek-Chwiejczak

19

jeśli relacja w roku x jest większa od 50%,

a nie większa od 55% PKB

:

relacja deficytu budżetu państwa do jego

dochodów w uchwalanym przez Radę

Ministrów projekcie ustawy budżetowej na rok

x+2 nie może być wyższa niż w roku x+1

© Małgorzata Mazurek-Chwiejczak

20

Jeśli relacja w roku x jest większa od 55%, a mniejsza od 60% PKB:

a)

przyjmuje się brak deficytu lub poziom różnicy dochodów i wydatków budżetu państwa w

uchwalanym przez Radę Ministrów projekcie ustawy budżetowej na rok x+2 zapewniający

spadek relacja długu Skarbu Państwa do PKB w stosunku do relacji ogłoszonej dla roku x;

b)

deficyt budżetowy JST pomniejszony o nadwyżkę budżetową z lat ubiegłych oraz wolne środki

w uchwale budżetowej na rok x+2 może wynikać jedynie z wydatków związanych z realizacją

zadań współfinansowanych ze środków pochodzących z budżetu UE oraz niepodlegających

zwrotowi z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie EFTA;

c)

w uchwalanym przez Radę Ministrów projekcie ustawy budżetowej na rok x+2:



nie przewiduje się wzrostu wynagrodzeń pracowników państwowej sfery budżetowej,



waloryzacja rent i emerytur nie może przekroczyć wzrostu cen towarów i usług

konsumpcyjnych w roku budżetowym x+1,



wprowadzony jest zakaz udzielania nowych pożyczek i kredytów z budżetu państwa,



wzrost wydatków Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta

Rzeczypospolitej Polskiej, Trybunału Konstytucyjnego, Najwyższej Izby Kontroli, Sądu

Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego, Krajowej Rady Sądownictwa,

sądownictwa powszechnego oraz wojewódzkich sądów administracyjnych, Rzecznika Praw

Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Generalnego

Inspektora Ochrony Danych Osobowych, Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania

Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Krajowego Biura Wyborczego, Państwowej Inspekcji

Pracy nie może być wyższy niż w administracji rządowej;

d)

Rada Ministrów przeprowadza przegląd:



wydatków budżetu państwa finansowanych środkami pochodzącymi z kredytów

zagranicznych,



programów wieloletnich;

e)

Rada Ministrów przedstawia program sanacyjny, mający zapewnić spadek relacji państwowego

długu publicznego do PKB.

© Małgorzata Mazurek-Chwiejczak

21

Jeśli relacja w roku x jest równa lub większa od 60% PKB:

a)

przyjmuje się brak deficytu lub poziom różnicy dochodów i wydatków budżetu państwa w

uchwalanym przez Radę Ministrów projekcie ustawy budżetowej na rok x+2 zapewniający

spadek relacja długu Skarbu Państwa do PKB w stosunku do relacji ogłoszonej dla roku x;

b)

deficyt budżetowy JST pomniejszony o nadwyżkę budżetową z lat ubiegłych oraz wolne

środki w uchwale budżetowej na rok x+2 może wynikać jedynie z wydatków związanych z

realizacją zadań współfinansowanych ze środków pochodzących z budżetu UE oraz

niepodlegających zwrotowi z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie EFTA;

c)

w uchwalanym przez Radę Ministrów projekcie ustawy budżetowej na rok x+2:



nie przewiduje się wzrostu wynagrodzeń pracowników państwowej sfery budżetowej,



waloryzacja rent i emerytur nie może przekroczyć wzrostu cen towarów i usług

konsumpcyjnych w roku budżetowym x+1,



wprowadzony jest zakaz udzielania nowych pożyczek i kredytów z budżetu państwa,



wzrost wydatków Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta

Rzeczypospolitej Polskiej, Trybunału Konstytucyjnego, Najwyższej Izby Kontroli, Sądu

Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego, Krajowej Rady Sądownictwa,

sądownictwa powszechnego oraz wojewódzkich sądów administracyjnych, Rzecznika Praw

Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Generalnego

Inspektora Ochrony Danych Osobowych, Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania

Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Krajowego Biura Wyborczego, Państwowej

Inspekcji Pracy nie może być wyższy niż w administracji rządowej;

d)

uchwalane na rok x+2 budżety JST muszą być przynajmniej zrównoważone;

e)

wprowadzany jest zakaz udzielania nowych poręczeń i gwarancji przez podmioty sektora

finansów publicznych;

f)

Rada Ministrów przedstawia Sejmowi program sanacyjny mający na celu ograniczenie relacji

państwowego długu publicznego do PKB do poziomu poniżej 60%.

© Małgorzata Mazurek-Chwiejczak

22



Zgodnie z art. 75 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o

finansach publicznych Minister Finansów jest

zobowiązany do opracowania co roku

czteroletniej strategii zarządzania długiem

Skarbu Państwa oraz oddziaływania na państwowy

dług publiczny.



Dokument ten Minister Finansów przedstawia

Radzie Ministrów do zatwierdzenia, a następnie

Rada Ministrów przedstawia go Sejmowi wraz z

uzasadnieniem projektu ustawy budżetowej.

© Małgorzata Mazurek-Chwiejczak

23

Minimalizacja kosztów obsługi długu

publicznego w długim horyzoncie czasu

przy akceptowalnym poziomie ryzyka

© Małgorzata Mazurek-Chwiejczak

24



SKARBOWY PAPIER WARTOŚCIOWY –papier

wartościowy, w którym Skarb Państwa stwierdza, że

jest dłużnikiem właściciela takiego papieru i

zobowiązuje się wobec niego do spełnienia

określonego świadczenia, które może mieć charakter

pieniężny lub niepieniężny.



SPW mogą być emitowane lub wystawiane jako

papiery wartościowe o pierwotnym terminie wykupu:

1)

nie dłuższym niż rok (krótkoterminowe skarbowe papiery

wartościowe, a w szczególności BONY SKARBOWE);

2)

dłuższym niż rok (długoterminowe skarbowe papiery

wartościowe, a w szczególności OBLIGACJE SKARBOWE).

© Małgorzata Mazurek-Chwiejczak

25



BON SKARBOWY – to krótkoterminowy papier wartościowy, oferowany do sprzedaży w kraju

na rynku pierwotnym z dyskontem i wykupywany według wartości nominalnej, po upływie

czasu, na jaki został wyemitowany

◦

służą finansowaniu bieżącego deficytu budżetowego i utrzymywaniu płynności

budżetowej w ciągu roku

◦

są papierami wartościowymi na okaziciela, zdematerializowanymi (fakt nabycia lub zbycia

jest jedynie odnotowany na rachunkach papierów wartościowych, a nabywca otrzymuje

świadectwo depozytowe)

◦

wartość nominalna jednego bonu wynosi 10.000 zł ; nominowane w PLN

◦

termin zapadalności i: od 1 do 90 dni lub od 1 do 52 tygodni



OBLIGACJA SKARBOWA –papier wartościowy emitowany do sprzedaży w kraju lub za granicą,

oprocentowany w postaci dyskonta lub odsetek

◦

są papierami wartościowymi na okaziciela, zdematerializowanymi

◦

termin zapadalności: powyżej 1 roku

◦

nominowane w PLN lub euro

◦

wartość nominalna: 1.000 jednostek waluty lub wielokrotność tej kwoty

◦

mogą być emitowane jako obligacje:



o stałej stopie procentowej



o zmiennej stopie procentowej



zerokuponowe – nie są oprocentowane, zyskiem nabywców jest dyskonto



indeksowane

© Małgorzata Mazurek-Chwiejczak

26

© Małgorzata Mazurek-Chwiejczak

27

© Małgorzata Mazurek-Chwiejczak

28