Instytucje międzynarodowe

Instytucje międzynarodowe

Wstęp
1. U podstaw organizacji instytucji międzynarodowych
2. Instytucjonalizacja i funkcje współczesnych organizacji międzynarodowych

2.1. Instytucjonalizacja instytucji międzynarodowych
2.2. Funkcje instytucji międzynarodowych

3. ONZ — organizacja i struktura

3.1. Cele ONZ

3.2. Zasady ONZ

4. NATO — rola Sojuszu Północnoatlantyckiego

5. Funkcjonowanie organizacji międzynarodowych

5.1. ONZ — praktyczne rozczarowanie
5.2. NATO — w poszukiwaniu rozwiązań

Słownik
Bibliografia

Bibliografia stron WWW

1

Instytucje międzynarodowe

Wstęp

Proces tworzenia i formowania instytucji międzynarodowych stał się, zwłaszcza po
II wojnie światowej, procesem nieodwracalnym. W zdecentralizowanym świecie, gdzie
głównymi aktorami są państwa, rozpoczęto proces formowania wielostronnych
organizacji, sojuszy i paktów. Takie instytucje mają być zaprzeczeniem nieładu oraz
chaosu i mają stanowić o stabilizacji i dążeniu do hierarchii. Z perspektywy 60 lat należy
uznać, że instytucje międzynarodowe odgrywały, odgrywają i z pewnością nadal ogrywać
będą ważną rolę. Dla zrozumienia zagadnienia trzeba przede wszystkim przedstawić
problemy związane z przyczynami powstania instytucji międzynarodowych, ich
instytucjonalizacją oraz funkcjami. Zasady i strukturę organizacji przedstawiono na
przykładzie najbardziej znanych podmiotów — Organizacji Narodów Zjednoczonych
i Sojuszu Północnoatlantyckiego. I wreszcie spróbujemy odpowiedzieć na jedno
z najważniejszych pytań we współczesnych stosunkach międzynarodowych— czy
instytucje międzynarodowe sprawdzają się w praktyce?

2

Instytucje międzynarodowe

1. U podstaw organizacji instytucji międzynarodowych

Najczęściej spotykanym podziałem instytucji międzynarodowych jest podział na
organizacje rządowe (zwane również organizacjami międzyrządowymi) i organizacje
pozarządowe.

Organizacje rządowe są tworzone przez państwa i działają na podstawie umów
międzynarodowych — ich członkami są wyłącznie państwa. Jest to zorganizowana forma
stałej współpracy państw, określona i ustalona w wielostronnej umowie
międzynarodowej. Organizacje rządowe obejmują względnie stały zakres uczestników,
a podstawową ich cechą jest istnienie stałych organów o określonych kompetencjach
i uprawnieniach, które służą realizacji wspólnych celów.

Druga grupa, czyli organizacje pozarządowe, tworzone są przez związki, instytucje,
osoby prawne i fizyczne z różnych państw. W organizacje tego typu mogą łączyć się
różne podmioty działające w poszczególnych państwach, mające wspólne interesy. Po
nawiązaniu przez organizacje kontaktów tworzone są następnie organizacje, które są
stałą i zinstytucjonalizowaną formą tych kontaktów. Organizacje pozarządowe to dużo
większa grupa podmiotów niż organizacje rządowe. Podstawą działania są porozumienia
nieformalne lub porozumienia o charakterze wewnętrznoprawnym. Stanowi to podstawę
odróżnienia organizacji rządowej od pozarządowych — taki zapis odnajdziemy w rezolucji
Rady Gospodarczo-Społecznej Narodów Zjednoczonych z 27 lutego 1950, która mówi, że
za organizację pozarządową będzie uznana każda organizacja, która nie powstanie na
mocy umowy międzyrządowej.

W pewnym zakresie organizacje pozarządowe mogą brać udział w działaniach organizacji
rządowych. Jeżeli problem dotyczy spraw wchodzących w zakres kompetencji Rady
Gospodarczo-Społecznej ONZ, organizacje pozarządowe mogą kierować prośbę
o przeprowadzenie konsultacji.

Powracając do grupy pierwszej — organizacje rządowe można scharakteryzować
według trzech podstawowych kryteriów:

1. Członkostwo

Wyróżniamy organizacje, które są dostępne dla wszystkich państw, jak również takie,
do których dostęp jest ograniczony — państwa, które są przyjmowane muszą
charakteryzować się pewnymi określonymi cechami (kulturalnymi, gospodarczymi

3

Instytucje międzynarodowe

itp.). Organizacje, które są otwarte dla wszystkich państw, dążą do przyjęcia w swoje
ramy jak największej liczby członków. Organizacje tego typu są określane jako
organizacje uniwersalne lub powszechne. Typowym przykładem organizacji tego
typu jest ONZ. Do organizacji, które ograniczają możliwość wstępowania w ich szeregi
należą organizacje, które z założenia skierowane są do grupy państw określonego
rodzaju, jak na przykład OECD czy Liga Państw Arabskich. Organizacje tego typu
nazywa się często organizacjami regionalnymi bądź partykularnymi.

2. Kompetencje

Drugiego podziału organizacji rządowych możemy dokonać, analizując kompetencje
danych podmiotów. Wyróżnimy wówczas organizacje o kompetencjach ogólnych,
które mają bardzo szeroki zakres działania lub nie mają go dokładnie sprecyzowanego
(np.: ONZ, Organizacja Jedności Afryki), jak również organizacje specjalne, zwane
również funkcjonalnymi, których działalność ogranicza się do określonej dziedziny,
np.: gospodarki — EWG.

3. Stopień władzy wobec państw członkowskich

W kryterium tym wyróżnić można organizacje o charakterze koordynacyjnym,
które uzgadniają ze swoimi członkami działalność w zakresie realizacji celów,
określonych w statucie organizacji. Organizacje te nie mogą niczego narzucić
państwom członkowskim. Drugą grupą, którą obejmuje to kryterium, są organizacje
o charakterze ponadpaństwowym — mają one uprawnienia do narzucenia
państwom członkowskim decyzji (nawet wbrew ich woli), akceptowanych większością
głosów w organizacji.

Do głównych zadań organizacji międzynarodowych (rządowych) należy:
1) regulowanie działalności państw członkowskich w zakresie wspólnych interesów,
2) kontrola stanu faktycznego z ustalonymi normami i wzorcami,
3) własna działalność organizacji, czyli świadczenie różnych usług, w zakresie których

posiadają kompetencje.

Struktura organizacji międzynarodowych w przypadku większości tworzona jest według
podstawowego wzorca:
1) zgromadzenie ogólne — organ posiadający najogólniejsze kompetencje, w którym

wszyscy członkowie mają swoich reprezentantów,

2) rada — organ wykonawczy, pełniący funkcje wykonawcze, o mniejszym składzie niż

zgromadzenie ogólne,

4

Instytucje międzynarodowe

3) sekretariat — organ działający stale i spełniający przede wszystkim czynności

techniczno-biurowe.

Oczywiście nie wszystkie organizacje międzynarodowe posiadają strukturę zgodną z tym
podziałem. W zależności od sytuacji i charakteru organizacji międzynarodowych ich
struktura może się różnić. Podstawowe różnice dotyczą takich kryteriów, jak:
1) skład (państwa lub osoby fizyczne),
2) miejsce w strukturze organizacji (organy główne lub pomocnicze),
3) czas, na jaki zostały powołane (organy stałe lub czasowe).

Na podstawie podziału według składu wyróżnimy dla organizacji skupiających państwa:
organy plenarne — obejmujące wszystkich członków organizacji (np. Zgromadzenie
Ogólne ONZ) oraz organy o ograniczonym składzie — w skład których wchodzą tylko
niektórzy członkowie (np. Rada Bezpieczeństwa). Z kolei w przypadku organizacji
skupiających osoby fizyczne, różnica polega jedynie na tym, że osoby — członkowie
— działają we własnym imieniu.

Biorąc pod uwagę miejsce w strukturze organizacji, istnieją organy główne — powołane
w statucie organizacji oraz organy pomocnicze — powołane w statucie albo przez
organy główne w momencie zaistnienia takiej potrzeby. Organy pomocnicze podlegają
organom głównym.

Czas, na jaki została powołana dana organizacja określa, czy jej organy są organami
stałymi, czy czasowymi. Należy jednak pamiętać, że organy główne są najczęściej
organami stałymi, natomiast organy pomocnicze mogą być stałe, jak również powołane
tylko na pewien czas.

Głównym sposobem działania organizacji międzynarodowych jest podejmowanie uchwał.
Mogą one dotyczyć zarówno kwestii postępowania danego członka organizacji poza
organizacją międzynarodową, jak również wewnętrznej struktury i funkcjonowania
organizacji. Uchwały mogą mieć charakter wiążący, jak również występować w formie
zaleceń, życzeń czy propozycji.

Procedura podejmowania uchwał powinna być na tyle elastyczna, aby gwarantowała
sprawne i efektywne działanie organizacji i jednocześnie uniemożliwiała jednej grupie
członków podporządkowanie sobie całej organizacji. Z tego powodu we współczesnych
organizacjach międzynarodowych najczęściej obowiązuje system podejmowania uchwał
zwykłą większością głosów, bezwzględną większością głosów oraz większością

5

Instytucje międzynarodowe

kwalifikowaną. Aby jednak zapobiegać sytuacji narzucenia członkom organizacji uchwał
zgodnych z interesem jednego stronnictwa, niektórym państwom przyznaje się głosy
o szczególnym znaczeniu. Na przykład w ONZ rozwinął się zwyczaj uzgadniania
niektórych uchwał w drodze konsultacji (consensus), co daje im większą szansę na
prawidłową realizację.

6

Instytucje międzynarodowe

2. Instytucjonalizacja i funkcje współczesnych organizacji

międzynarodowych

2.1. Instytucjonalizacja instytucji międzynarodowych

Przez instytucjonalizację rozumiemy proces rozrostu instytucji międzynarodowych
— zarówno ilościowego, jak i jakościowego. Tendencje prowadzące do instytucjonalizacji
można zauważyć, śledząc historię. W XV–XVI wieku kształtowała się na przykład
równowaga sił Anglii i Wenecji. Pierwsze zaczątki dyplomacji możemy odnaleźć już
w starożytności, choć stałe misje wiąże się dopiero z okresem odrodzenia we Włoszech.
W miarę rozpowszechniania się stałych misji dyplomatycznych kształtowało się również
prawo dyplomatyczne. W XIX wieku, na przykładzie Kongresu wiedeńskiego możemy
prześledzić rozwój wpływów wielkich mocarstw na kształt polityki całego kontynentu.
Również w XIX wieku powstały pierwsze międzynarodowe organizacje, głównie
o charakterze gospodarczym, jak na przykład Międzynarodowy Związek Telegraficzny.

Organizacje międzynarodowe ulegają przekształceniom, jedne powstają, inne są
likwidowane (np. Liga Narodów), jeszcze inne zmieniają swój status i rozbudowują się.
Współcześnie intensywność procesów instytucjonalizacji organizacji międzynarodowych
jest największa w historii. A zatem jest ona odpowiedzią na zwiększone zapotrzebowanie
na działalność organizacji międzynarodowych we wzajemnych kontaktach
międzypaństwowych. Ilość kontaktów i stopień zależności jest obecnie tak duży, że nie
jest on możliwy do realizacji tylko na poziomie państwowym, część kompetencji w tej
dziedzinie jest więc przenoszona na organizacje międzynarodowe.

Dowodem wskazującym bezpośrednio na wzrost instytucjonalizacji jest liczba organizacji
działających na arenie międzynarodowej oraz liczba zawieranych porozumień
międzynarodowych. Do końca lat 80-tych XX wieku wzrastała liczba organizacji
międzyrządowych, następnie na początku lat 90-tych gwałtownie spadła (nastąpił rozpad
organizacji regionalnych, głównie o charakterze gospodarczym w państwach
rozwijających się), obecnie nie obserwuje się dużych wahań w ich liczbie, wynoszącej
ponad 200 podmiotów.

Wprowadzono również swoiste substytuty w miejsce nieistniejących już organizacji.
Rozwinęły się bardziej nieformalne porozumienia regionalne, na przykład w Europie
w latach 90-tych XX wieku — Rada Bałtycka, Grupa Wyszehradzka.

7

Instytucje międzynarodowe

Poza wzrostem liczby organizacji, kolejnym przejawem instytucjonalizacji jest
poszerzanie zakresu przedmiotowego instytucji. Współczesne organizacje to nie tylko
organizacje polityczne — wszelkiego rodzaju inicjatywy gospodarcze, społeczne,
kulturalne również przyjmują formę organizacji.

Do współcześnie powstałych organizacji, których głównym celem nie jest działalność
polityczna zaliczymy organizacje:

— gospodarcze — m.in. OECD, EBOIR, NAFTA,

— społeczne — m.in. WHO, UNICEF,

— kulturalne — m.in. UNESCO,

— techniczne — m.in. WMO, ICAO.

Po II wojnie światowej powstawały również kolejne, typowo polityczne, organizacje
międzynarodowe. Do tej grupy zalicza się między innymi organizacje sojusznicze, jak
NATO, CENTO.

Kolejnym, trzecim przejawem wzrostu instytucjonalizacji jest ogólny rozwój istniejących
organizacji międzynarodowych. Wzrost kompetencji i funkcji powoduje jednocześnie
rozrost biurokracji wewnątrz organizacji. Wiele organizacji składa się z kilkuset jednostek
pomocniczych (np. ONZ).

2.2. Funkcje instytucji międzynarodowych

Instytucje międzynarodowe wywierają niewątpliwy wpływ na proces funkcjonowania
stosunków międzynarodowych. Wśród funkcji organizacji międzynarodowych należy
wyróżnić trzy podstawowe:
1) regulacyjną,
2) stabilizacyjną,
3) legitymizacyjną.

Pierwsza z nich polega na ustaleniu norm i sposobu funkcjonowania, który obowiązuje
państwa członkowskie organizacji. Funkcja regulacyjna tworzy i określa zasady oraz
charakter i kształt współpracy między uczestnikami organizacji — stwarza przez to kształt
ogólnego porządku międzynarodowego. Instytucje międzynarodowe, przez funkcję
regulacyjną, stanowią ważną rolę w kierowaniu interesami, celami i oddziaływaniami
międzynarodowymi. Ograniczają one działania poszczególnych uczestników stosunków
międzynarodowych, narzucając im ograniczanie w wyborze celów i metod działania,

8

Instytucje międzynarodowe

a także zwiększają koszty działań niezgodnych z przyjętymi kanonami, a często nawet
eliminują je. Funkcja regulacyjna organizacji międzynarodowych stwarza dodatkowe
możliwości porozumienia się państw i uczestników pozapaństwowych. Przez stabilne
regulacje oraz dostarczanie informacji fora międzynarodowych organizacji stają się
miejscem zawierania porozumień.

Funkcja stabilizacyjna instytucji międzynarodowych polega na utrwalaniu i ochronie
status quo w dziedzinach i sferach stosunków międzynarodowych, które są
zinstytucjonalizowane. Państwa, działając w ramach instytucji międzynarodowych,
stabilizują sytuację. Ponadto instytucje międzynarodowe przyczyniają się do stabilizacji
oczekiwań uczestników i zwiększają ich poczucie pewności w środowisku
międzynarodowym. Jeżeli państwa przystają na kontrolę rozbrojeniową, wówczas mają
pewność, że kontrola przebiegnie zgodnie z ustalonymi normami i nie będzie
destabilizowała sytuacji, np. w regionie objętym procesem rozbrojenia.

Ostatnią z wymienionych funkcji jest funkcja legitymizująca. Przez działanie
w organizacjach stwarzana jest sytuacja, w której uczestnicy uzasadniają i usprawniają
określone wartości, interesy, cele i działania. Przykładem mogą być ustalone wobec
mniejszości narodowych prawa, które obowiązują we wszystkich państwach włączonych
w struktury danej instytucji. Instytucje te działają zatem jak punkt odniesienia do
formułowania ocen odnoszących się do polityki danego państwa. Innym przykładem są
decyzje organizacji międzynarodowych, które mogą wyrażać poparcie bądź negować
dane procesy w środowisku międzynarodowym.

9

Instytucje międzynarodowe

3. ONZ — organizacja i struktura

Organizacja Narodów Zjednoczonych jest organizacją międzynarodową, a zatem
takim podmiotem, który stanowi formę współpracy państw, ustaloną w wielostronnej
umowie międzynarodowej. Jak już wcześniej wspomniano, cechą charakterystyczną
takich organizacji jest względnie stały skład członkowski (zakres ten może ulec zmianie
na skutek przystąpienia nowych lub wystąpienia dotychczasowych członków) oraz
istnienie stałych organów, mających określone kompetencje i uprawnienia.

ONZ utworzona została po drugiej wojnie światowej. 24 października 1945 r. oficjalnie
podpisano Kartę Narodów Zjednoczonych — data ta weszła do historii jako data
powstania ONZ. Karta Narodów Zjednoczonych jest wielostronną umową
międzynarodową, a zobowiązania wynikające z ustaleń zawartych w niej są nadrzędne
wobec ustaleń innych umów międzynarodowych. Siedziba ONZ znajduje się w Nowym
Jorku, gdzie został wyznaczony jej okręg administracyjny, wyłączony spod jurysdykcji
amerykańskiej. ONZ zajmuje szczególną pozycję wśród innych organizacji
międzynarodowych, ze względu na to, iż ma powszechny charakter oraz bardzo szeroki
zakres celów i zadań. Skupia obecnie 191 niepodległych państw (stan z kwietnia
2003 r.). Do ONZ nie należy Watykan i Palestyna (posiadają status obserwatora) oraz
Tajwan, Somaliland i Sahara Zachodnia.

3.1. Cele ONZ

Podstawowym celem ONZ jest zapewnienie trwałego pokoju i bezpieczeństwa na świecie.
ONZ ma ponadto rozwijać przyjazne stosunki między państwami oraz ich współpracę
polityczną. Kolejnym celem nadrzędnym jest popieranie współpracy międzynarodowej
w dziedzinie gospodarczej, społecznej, kulturalnej, humanitarnej oraz w zakresie
poszanowania praw człowieka.

3.2. Zasady ONZ

W Karcie Narodów Zjednoczonych określono zasady działania państw członkowskich na
forum Organizacji, mające służyć osiągnięciu celów. Należą do nich:

— suwerenna równość członków,

— nieinterwencja,

10

Instytucje międzynarodowe

— wykonywanie zobowiązań międzynarodowych,

— pokojowe rozwiązywanie sporów,

— deklaracja o nieużywaniu siły,

— zasada bezpieczeństwa zbiorowego.

Działalność ONZ opiera się na równouprawnieniu państw członkowskich. Obowiązuje
zasada nieingerencji w wewnętrzne sprawy innych państw. Wszystkie spory
rozwiązywane są środkami pokojowymi w celu niedopuszczenia do zagrożenia pokoju
i bezpieczeństwa międzynarodowego. Członków ONZ obowiązuje zakaz użycia siły
przeciwko innemu państwu. Sygnatariusze Karty Narodów Zjednoczonych zobowiązują
się do przestrzegania zasad zbiorowego bezpieczeństwa, a także udzielania pomocy
innemu państwu w sytuacji zagrożenia jego bezpieczeństwa narodowego.

Członkostwo państw w ONZ ma dwojaki charakter:

— pierwotny,

— następczy.

Członkowie pierwotni to grupa 51 państw (również Polska), które uczestniczyły
w konferencji założycielskiej w San Francisco i podpisały oraz ratyfikowały Kartę.
W przypadku Polski, która nie mogła wziąć udziału w tej konferencji, państwa-założyciele
ONZ uznały podpisanie deklaracji Narodów Zjednoczonych z 1 stycznia 1942 r. oraz
podpisanie i ratyfikowanie Karty za wystarczający warunek uzyskania statusu członka
pierwotnego. Wśród państw-członków pierwotnych szczególną pozycję zajmują światowe
mocarstwa, tj. Stany Zjednoczone, Rosja, Wielka Brytania, Francja i Chiny, które są
stałymi członkami Rady Bezpieczeństwa i które mają szczególne prawa i obowiązki
w zakresie utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.

Pozostali członkowie (następczy). Nowi członkowie ONZ są przyjmowani przez
Zgromadzenie Ogólne ONZ na zalecenie Rady Bezpieczeństwa, większością 2/3 głosów.
Państwo starające się o przyjęcie do ONZ musi spełniać wszystkie poniższe warunki:

— prowadzić pokojową politykę,

— przyjąć zobowiązania wynikające z Karty Narodów Zjednoczonych,

— być zdolnym i zdecydowanym wykonywać zobowiązania.

Zrzeczenie się członkostwa w ONZ może być suwerenną decyzją państwa. Przykładem
manifestu politycznego było wystąpienie Indonezji z ONZ w 1965 r. Z kolei w 1971 r.
wykluczono z ONZ Tajwan, po to aby przyjąć do ONZ Chiny (była to rezolucja Albanii,
największego ówczesnego sojusznika Chin, nota bene leżało to w interesie zarówno Chin,

11

Instytucje międzynarodowe

jak i USA). Utrata członkostwa w ONZ może nastąpić również w wyniku permanentnego
łamania prawa i zasad Karty Narodów Zjednoczonych — jednak jak dotąd nie doszło
z tych powodów do wykluczenia członka ONZ.

W skład systemu Narodów Zjednoczonych wchodzą:
1) Organizacja Narodów Zjednoczonych — składa się z sześciu organów (większość ma

swoją siedzibę w Nowym Jorku, jedynie Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości
w Hadze w Holandii):

— Zgromadzenia Ogólnego,

— Rady Bezpieczeństwa,

— Rady Gospodarczo-Społecznej,

— Rady Powierniczej,

— Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości,

— Sekretariatu,

2)

3)

programy i fundusze Narodów Zjednoczonych — m.in. Fundusz Narodów
Zjednoczonych na Rzecz Dzieci (UNICEF), Program Narodów Zjednoczonych do spraw
Rozwoju (UNDP), Światowy Program Żywnościowy (WFP),
wyspecjalizowane organizacje Narodów Zjednoczonych — zajmują się zróżnicowanymi
dziedzinami, np. ochroną zdrowia, rolnictwem i meteorologią. Dzięki specjalnym
umowom instytucje te koordynują swoją pracę z ONZ, pozostając osobnymi,
autonomicznymi organizacjami.

Oprócz wymienionych sześciu organów ONZ, mogą być tworzone także organy
pomocnicze. Są one wówczas podporządkowane organom głównym, które je powołały.
Przykładem może być Komisja Prawa Międzynarodowego, która jest organem
pomocniczym Zgromadzenia Ogólnego.

Organem ONZ o najszerszych kompetencjach jest Zgromadzenie Ogólne, w skład
którego wchodzą wszystkie państwa-członkowie. W każdy trzeci wtorek września
rozpoczynają się sesje zwyczajne Zgromadzenia — trwają one zazwyczaj do połowy
grudnia. Czasem zwoływane są również sesje nadzwyczajne (przez Sekretarza
Generalnego na żądanie Rady Bezpieczeństwa lub większości członków ONZ).
Zgromadzenie dysponuje takim uprawnieniami, jak np.:

— wydawanie zaleceń, których celem jest rozwój współpracy międzynarodowej

w różnych dziedzinach działalności państw, np. politycznej, gospodarczej, społecznej,
kulturalnej, prawnej (dotyczącej prawa międzynarodowego),

— badanie i zatwierdzanie budżetu ONZ,

— analizowanie sprawozdań składanych przez inne organy ONZ,

12

Instytucje międzynarodowe

— w dziedzinie bezpieczeństwa i pokoju międzynarodowego Zgromadzenie może

rozważać ogólne zasady współpracy państw w tym zakresie (np. dotyczące regulacji
zbrojeń) i formułować określone zalecenia oraz omawiać konkretne sprawy związane
z międzynarodowym bezpieczeństwem, w niektórych jednak przypadkach
kompetencje Zgromadzenia są ograniczone na rzecz Rady Bezpieczeństwa.

Głosowanie nad uchwałami przeprowadzane jest najczęściej zwykłą większością głosów
członków obecnych i głosujących, czyli tych, którzy głosowali za albo przeciw; natomiast
nie bierze się pod uwagę tych, którzy wstrzymali się od głosowania. W sprawach
ważnych, dotyczących m.in. wyboru niestałych członków Rady Bezpieczeństwa, członków
Rady Gospodarczo-Społecznej i Rady Powierniczej, przyjmowania nowych członków ONZ,
uchwały zapadają większością 2/3 głosów członków obecnych i głosujących. Uchwały
dotyczące wewnętrznej struktury i funkcjonowania Organizacji są prawnie
wiążące, natomiast te odnoszące się do postępowania państw poza ONZ mają
w zasadzie jedynie charakter zaleceń. Nie mają one mocy prawnej, mogą mieć
jedynie znaczenie moralne lub polityczne.

Rada Bezpieczeństwa to główny organ ONZ. Jest ona odpowiedzialna za utrzymanie
międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. W jej skład wchodzą członkowie stali
(przedstawiciele państw, określanych często jako potęgi światowe, tj. Stany
Zjednoczone, Rosja, Chiny, Wielka Brytania, Francja) i 10 członków niestałych,
wybieranych przez Zgromadzenie Ogólne (co roku po 5), z uwzględnieniem podziału
geograficznego świata. Do kompetencji Rady Bezpieczeństwa należy m.in.:

— pokojowe załatwianie sporów,

— podejmowanie akcji w razie zagrożenia lub naruszenia pokoju,

— popieranie układów regionalnych sprzyjających utrzymaniu pokoju,

— tworzenie planów systemu regulacji zbrojeń.

Rada posiada ponadto dodatkowe kompetencje w zakresie przyjmowania nowych
i wykluczania obecnych członków, wyboru sędziów Międzynarodowego Trybunału
Sprawiedliwości oraz powoływania Sekretarza Generalnego. Uchwały Rady zapadają
kwalifikowaną większością 9 głosów, z tym, że w sprawach proceduralnych
(organizacyjnych) wystarcza większość wszystkich członków Rady. Natomiast
w sprawach merytorycznych głosy muszą oddać wszyscy stali członkowie. Jest to wyraz
zasady jednomyślności pięciu członków stałych, określanej też jako zasada weta, gdyż
w razie sprzeciwu jednego z państw — stałych członków — uchwała nie zostanie podjęta.
Jeśli stały członek wstrzymuje się od głosu, oznacza to, że nie korzysta z prawa weta
i nie ma przeszkód do podjęcia uchwały. Zasada jednomyślności okazała się szczególnie

13

Instytucje międzynarodowe

przydatna zwłaszcza w okresie zimnej wojny. Zapobiegała ona bowiem przekształceniu
ONZ w koalicję jednych państw wymierzoną przeciwko innym, realizującym odmienną,
opartą na innych założeniach ideologicznych politykę. Decyzje Rady mają moc wiążącą
dla członków ONZ, co jest równoznaczne z obowiązkiem przyjęcia i wykonania
postanowień Rady Bezpieczeństwa. Zgodnie z postanowieniami Karty Narodów
Zjednoczonych Rada Bezpieczeństwa decyduje o podjęciu decyzji m.in. w sprawie
podjęcia akcji w razie zagrożenia pokoju, naruszenia pokoju i aktów agresji.

ONZ nie posiada własnych sił zbrojnych, może jednak powoływać siły pokojowe ONZ
lub siły zbrojne ONZ. Składają się one z narodowych kontyngentów oddanych do
dyspozycji ONZ w celu prowadzenia konkretnych operacji. Może również upoważniać
państwa członkowskie do użycia siły w celu wymuszenia przestrzegania rezolucji Rady
Bezpieczeństwa. Karta Narodów Zjednoczonych

nie definiuje jednak bezpośrednio

operacji pokojowych. W koncepcji ONZ siły pokojowe lub zbrojne stanowią
nieprzymusowy instrument kontroli konfliktów zbrojnych. Pierwszą akcję w ramach sił
pokojowych ONZ rozpoczęto w 1948 r. w Palestynie.

W 1993 r. liczba żołnierzy

i policjantów sił pokojowych ONZ osiągnęła 80 tys. Na mocy decyzji ONZ, z siłami
pokojowymi współpracują wojska NATO. Siły pokojowe ONZ otrzymały w 1988 r.
Pokojową Nagrodę Nobla.

Rada Gospodarczo-Społeczna jest organem zajmującym się sprawami gospodarczymi,
kulturalnymi, zdrowotnymi oraz związanymi z ochroną praw człowieka. Składa się
z 54 członków, wybieranych przez Zgromadzenie Ogólne na okres 3 lat. Co roku
wybieranych jest osiemnastu nowych, czyli 1/3 składu Rady. Rada koordynuje działalność
ONZ i podległych jej organizacji wyspecjalizowanych, może zawierać z tymi
organizacjami umowy i udzielać zaleceń.

Rada ma możliwość kierowania zaleceń do Zgromadzenia Ogólnego, do członków ONZ
oraz organizacji wyspecjalizowanych ONZ. Przysługuje jej również inicjatywa
prawotwórcza, co sprowadza się do możliwości opracowywania projektów umów
i przedstawiania ich Zgromadzeniu Ogólnemu. Rada może także zwoływać konferencje
międzynarodowe.

Głosowanie w Radzie przeprowadzane jest w systemie większościowym, w którym bierze
się pod uwagę głosy członków obecnych. Uchwały dotyczące spraw organizacyjnych
i proceduralnych mają charakter wiążący, natomiast uchwały adresowane do państw
mają charakter zaleceń.

14

Instytucje międzynarodowe

Zadaniem Rady Powierniczej było czuwanie nad prawidłowym zarządem obszarów
powierniczych. Obecnie — wobec likwidacji systemu powierniczego — praktycznie
przestała ona pełnić swoje funkcje.

Najwyższym urzędnikiem ONZ jest Sekretarz Generalny. Stoi on na czele
Sekretariatu — mianuje jego pracowników i odpowiada za całość jego działalności.
Sekretarz Generalny zwraca uwagę Rady Bezpieczeństwa na każdą sprawę, która w jego
przekonaniu może zagrażać utrzymaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.
W praktyce uprawnienia Sekretarza Generalnego są stale rozszerzane. Sekretarz
Generalny powoływany jest przez Zgromadzenie Ogólne ONZ, na polecenie Rady
Bezpieczeństwa. Obecnie funkcję tę pełni Kofi Annan (od 1997 r. do 31 grudnia 2006 r.).
Sekretarz Generalny i jego zastępcy korzystają z immunitetu funkcyjnego, co oznacza, że
nie ponoszą odpowiedzialności za działania podejmowane w związku z zajmowaną
funkcją. Sekretarz Generalny i personel sekretariatu wykonują swoje obowiązki w sposób
niezależny, to znaczy, że nie mogą w tym zakresie żądać ani przyjmować instrukcji od
jakiegokolwiek rządu czy innej władzy poza samą Organizacją. Rozwiązanie takie ma
zapewnić wykonywanie funkcji przez Sekretarza i personel Sekretariatu w interesie
wszystkich państw wchodzących w skład Organizacji.

Całość organizacyjnej działalności ONZ jest wspierana przez tzw. organizacje
wyspecjalizowane. Mają one charakter międzyrządowy i zajmują się ściśle określoną
dziedziną, np. zdrowiem międzynarodowym czy stanem środowiska naturalnego. Do
organizacji wyspecjalizowanych należą m.in.:
1) Światowa Organizacja Handlu (WTO),
2) Światowa Organizacja Zdrowia (WHO),
3) Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO),
4) Międzynarodowy Fundusz Walutowy (IMF),
5) Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny (ITU),
6) Światowa Organizacja Meteorologiczna (WMO),
7) Światowa Organizacja Własności Intelektualnej (WIPO),
8) Międzynarodowa Organizacja Pracy (ILO),
9) Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO).

ONZ posiada również własne godło i flagę. Godło przedstawia mapę świata. W punkcie
centralnym znajduje się Biegun Północny, zaś całość wpisana jest w wieniec ze
splecionych gałązek drzewa oliwnego w kolorze złotym. Tło jest białe, natomiast
kontynenty mają kolor błękitny. Gałązki oliwne symbolizują pokój, mapa świata zaś

15

Instytucje międzynarodowe

— obszar zainteresowań Organizacji Narodów Zjednoczonych, dążącej do osiągnięcia
pokoju i bezpieczeństwa na świecie.

Z kolei Flaga ONZ, zawiera oficjalne godło ONZ w kolorze białym, umieszczonym
centralnie na jasnoniebieskim tle.

16

Instytucje międzynarodowe

4. NATO — rola Sojuszu Północnoatlantyckiego

Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego (North Atlantic Treaty Organization) swój
początek wzięła od Traktatu brukselskiego, który został podpisany w marcu 1948 r. przez
pięć państw: Francję, Wielką Brytanię, Belgię, Holandię i Luksemburg. W czerwcu 1948 r.
— na podstawie uchwalonej przez Senat USA tzw. rezolucji Vandenberga, która w celu
obrony przed zagrożeniem sowieckim, proponowała tworzenie bloków militarnych
— przyłączyły się do niego Stany Zjednoczone. Traktat z 1948 r. zapoczątkował
wojskową współpracę tych państw po II wojnie światowej.

Właściwy Pakt Północnoatlantycki podpisano 4 kwietnia 1949 r. w Waszyngtonie. Zaczął
on obowiązywać 24 sierpnia 1949 r. Siedzibą władz NATO były kolejno: Londyn (do
1952) i Paryż (do 1966), zaś obecnie jest nią Bruksela.

Do członków-założycieli NATO zaliczamy 12 państw: Stany Zjednoczone, Wielką Brytanię,
Francję, Belgię, Holandię, Luksemburg, Danię, Islandię, Norwegię, Włochy, Portugalię
oraz Kanadę.

W kolejnych latach do Paktu przystąpiły: Grecja, Turcja, Niemcy, Hiszpania. Wielkim
wydarzeniem było przyjęcie w 1999 r. pierwszych trzech państw z dawnego Układu
Warszawskiego. W strukturach NATO znalazły się trzy państwa z Europy Środkowo-
Wschodniej, tj. Polska, Czechy i Węgry. Państwa te są pełnoprawnymi członkami Paktu
Północnoatlantyckiego od 12 marca 1999 r. Z kolei 29 marca 2004 r. protokoły o akcesji
podpisali dyplomaci Litwy, Łotwy, Estonii, Bułgarii, Rumunii, Słowacji i Słowenii. Tym
samym NATO powiększyło liczbę członków do 26.

Pakt Północnoatlantycki jest układem międzynarodowym, który stał się podstawą
sojuszu polityczno-wojskowego oraz zawiązania NATO.

Celami sojuszu są: ochrona wolności oraz wspieranie stabilności i dobrobytu w strefie
północnoatlantyckiej. Cele te dzielimy na polityczne i obronne (polegające na dążeniu do
zachowania pokoju i bezpieczeństwa).

Państwa NATO są obowiązane do udzielania wzajemnej pomocy. Jest to główny cel
Sojuszu, przedstawiony w artykule 5 traktatu: „Atak zbrojny na jednego lub większą
liczbę (członków NATO) w Europie lub Ameryce Północnej będzie uważany za atak na nich
wszystkich” (casus foederis). Dotyczy to terytoriów państw członkowskich w Europie

17

Instytucje międzynarodowe

i Ameryce Płn. oraz wysp znajdujących się pod władzą państw członkowskich na północ
od Zwrotnika Raka i statków morskich lub powietrznych stron w tym rejonie.

System działania NATO opiera się na zasadzie głoszącej, iż wspólne bezpieczeństwo
państw członkowskich jest niepodzielne, co oznacza, że:
1) państwa członkowskich nie muszą polegać jedynie na własnych (narodowych)

działaniach obronnych i zasobach ekonomicznych, aby przeciwstawić się zagrożeniom
swojego bezpieczeństwa — mogą liczyć na pomoc państw — stron NATO,

2) żadne z państw członkowskich nie zrezygnuje z wypełnienia swoich zobowiązań

sojuszniczych wobec innych państw w sytuacji zagrożenia ich bezpieczeństwa.

Generalnie Sojusz Północnoatlantycki jest organizacją otwartą — może do niego
przystąpić każde państwo pod warunkiem zaproszenia przez członka NATO
i zaakceptowania jego kandydatury przez pozostałych członków Sojuszu. Dodatkowym
warunkiem przyjęcia państw do NATO jest zastrzeżenie, że kandydat będzie w stanie
wypełnić wymagania Sojuszu, a także gwarantować bezpieczeństwo wymiaru
północnoatlantyckiego.

Członkostwo w NATO jest jednakowe dla wszystkich państw, ale istnieje różny zakres
powiązań między poszczególnymi państwami a organizacją. Klasycznym przykładem jest
Francja, która po decyzji prezydenta Ch. De Gaulle’a wystąpiła z filaru wojskowego
NATO. Dziś Francja — jedynie na mocy decyzji prezydenta — może brać udział
w obradach Komitetu Wojskowego NATO. Innym przykładem jest Hiszpania, która nie
tylko uczestniczy w procesie planowania, ale również utrzymuje misje łącznikowe przy
dowództwach regionalnych. Charakterystyczna cechę wykazują wojska niemieckie, które
podporządkowane są dowództwu centralnemu NATO. Państwem będącym wyjątkowo
członkiem wojskowego paktu, a nieposiadającym własnych sił zbrojnych jest
Islandia.

Sojusz Północnoatlantycki funkcjonuje w dwóch pionach: wojskowym i cywilnym.

Do pierwszego z nich zaliczamy następujące organy: Komitet Wojskowy, Międzynarodowy
Sztab Wojskowy oraz Dowództwa Regionalne. Drugi zaś obejmuje: Radę
Północnoatlantycką, Komitet Planowania Obrony, Grupę Planowania Nuklearnego oraz
Sekretariat Generalny.

Podstawowym organem decyzyjnym jest Rada Północnoatlantycka (North Atlantic
Council — NAC). Jest ona organem plenarnym, składającym się z przedstawicieli państw

18

Instytucje międzynarodowe

członkowskich w randze ambasadora. Obrady Rady Północnoatlantyckiej odbywają się
w następujących szczeblach:
 szefów państw i rządów (szczyty NATO),

— ministerialnym (spotkania ministrów państw członków NATO co najmniej dwa razy

w roku),

— stałych przedstawicieli (ambasadorowie państw członkowskich odbywają spotkania raz

w tygodniu, tworząc Radę Stałych Przedstawicieli).

Rada Północnoatlantycka jest zwoływana przez przewodniczącego. Podejmowanie decyzji
w Sojuszu odbywa się na zasadzie jednomyślności. Zatem decyzje podejmowane przez
NATO nie podlegają głosowaniu.

Do najważniejszych zadań Rady należy:

— prowadzenie konsultacji politycznych między członkami,

— wyznaczanie dyrektyw dla władz wojskowych,

— zapewnienie obrony cywilnej,

— ustalanie wysiłku zbrojeniowego państw członkowskich.

Drugim po Radzie organem NATO jest Komitet Planowania Obrony (Defence Planning
Committee — DPC). W ramach Komitetu podejmowane są decyzje dotyczące
strategicznej obrony państw członkowskich. Posiedzenia odbywają się w dwóch
kategoriach: ministerialnej i stałych przedstawicieli.

Ważnym organem z punktu widzenia strategicznego jest Grupa Planowania
Nuklearnego (Nuclear Planning Group — NPG). Do jej zadań należy planowanie
potencjału nuklearnego NATO oraz możliwości i zakresu jego użycia. Grupa należy do
najważniejszych organów decydujących o strategii nuklearnej NATO. Niewątpliwie
decydujący głos należy do państw członków NATO posiadających broń nuklearną
— Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i Francji.

Dodatkowo w ramach NATO rozbudowany jest jeszcze system organów kolegialnych.
Funkcjonują one na zasadzie mandatu przyznanego przez Radę Północnoatlantycką. Do
zadań organów kolegialnych należy podejmowanie szczegółowych decyzji oraz ich
nadzorowanie.

W skład Sekretariatu Międzynarodowego wchodzi Sekretarz Generalny, jego zastępcy
i czterech asystentów. Sekretarz Generalny pełni funkcje przewodniczącego m.in.
podczas posiedzeń Rady Północnoatlantyckiej czy Komitetu Planowania Obrony, oraz

19

Instytucje międzynarodowe

sprawuje nadzór nad wykonaniem uchwał organów NATO, opracowywaniem raportów itp.
W 2004 r. Rada Północnoatlantycka na stanowisko sekretarza generalnego NATO
zatwierdziła kandydaturę Jaap de Hoop Scheffera, który zastąpił G. Robertsona.

Wojskowy pion NATO stanowi Zintegrowana Struktura Wojskowa (Integrated Military
Structure). W skład struktury wchodzą:
1) połączone dowództwa,
2) zintegrowane sztaby generalne,
3) poszczególne kontyngenty sił zbrojnych.

Państwa członkowskie wydzielają kontyngenty wojskowe, które mają brać udział we
wspólnych manewrach oraz zgrupowaniach strategicznych. Należy jednak podkreślić, że
pion wojskowy jest podrzędny w stosunku do struktury politycznej i realizuje jedynie
plany określone przez nią.

Najważniejszym organem konsultacyjnym i doradczym Rady Północnoatlantyckiej
w dziedzinie wojskowej jest Komitet Wojskowy. Komitet Wojskowy bezpośrednio
podlega Komitetowi Planowania Obrony i jest odpowiedzialny za implementację jego
decyzji. Komitet Wojskowy tworzony jest przez przedstawicieli szefów sztabów sił państw
członkowskich. Całość działań komitetu jest koordynowana przez Międzynarodowy Sztab
Wojskowy (IMS). Komitet Wojskowy wraz z Sekretarzem Generalnym, Sekretariatem
Wykonawczym, Biurem Prasy i Informacji, Biurem Bezpieczeństwa NATO oraz Sztabem
Międzynarodowym stanowią podstawowe organy wykonawcze Sojuszu.

Komitet Wojskowy jest organem pełniącym funkcje kierownicze w stosunku do Dowództw
regionalnych i innych organów wojskowych, oraz funkcję opiniującą w stosunku do
Komitetu Planowania Obrony i Grupy Planowania Nuklearnego. Obraduje na dwóch
szczeblach: szefów sztabów generalnych poszczególnych państw członkowskich oraz
przedstawicieli sztabów generalnych — w formie Stałego Komitetu Wojskowego.

Organem wykonawczym Komitetu Wojskowego jest Międzynarodowy Sztab
Wojskowy. Decyzje Komitetu Wojskowego przekazywane są w formie rozkazów do
poszczególnych armii państw członkowskich. Do zadań Międzynarodowego Sztabu
Wojskowego należy również przygotowywanie planów wojskowych, rozwijanie studiów
nad problematyką wojskową oraz utrzymywanie stałych kontaktów z Sekretarzem
Generalnym i Komitetami.

20

Instytucje międzynarodowe

W skład Dowództwa NATO wchodzą:
1) Dowództwo Naczelne, w skład którego wchodzą:

 Dowództwa Połączonych Sił Zbrojnych NATO na Atlantyku (ATLANT),
 Dowództwa Połączonych Sił Zbrojnych w Europie (ACE),

2) Dowództwa Regionalne: Europy Zachodniej, Środkowej i Południowej,
3) Grupa Planowania Regionalnego w ramach współpracy kanadyjsko-amerykańskiej

(szerzej patrz

http://www.nato.int/structur/structure.htm#CS

).

TURCJA

1952

WŁOCHY

1949

POLSKA

1999

SŁOWACJA

CZECHY

ESTONIA

ŁOTWA

LITWA

NORWEGIA

1949

RUMUNIA

BUŁGARIA

FRANCJA

1949

HISZPANIA

1982

PORTUGALIA

1949

LUKSEMBURG

1949

BELGIA

1949

HOLANDIA

1949

NIEMCY

1955

WIELKA

BRYTANIA

1949

DANIA

1949

GRECJA

1952

SŁOWENIA

WĘGRY

1999

Obecni członkowie NATO
i daty ich przyjęcia

Kraje przyjęte
29 marca 2004r.

Obszar byłego
Układu Warszawskiego

ISLANDIA

1949

Rozszerzenie NATO w 2004 r.

Źródło: Gazeta Wyborcza. Witryna internetowa.

http://bi.gazeta.pl/im/1994/m1994235.jpg

,

stan z 11 kwietnia 2005 r.

Tabela 1. Potencjał nowych członków NATO

Bułgaria Estonia Łotwa Litwa Rumunia

Słowacja Słowenia

Ludność (mln)

7,8

1,4

2,4

3,5

21,7

5,4

2,0

Siły zbrojne

68 400

5500

5500

13 500 99 200

26 200

9000

Rezerwiści

303 000 24 000 14 000 25 000 130 000 20 000

20 000

OKB (mld dol.)

15,7

6,3

8,4

13,9

58,6*

22,7

27,4*

Wydatki na zbrojenia

(mln dol.)

378 93 141 233

999 439 454*

* Dane z 2003 r. (pozostałe dane z 2002 r.)

21

Instytucje międzynarodowe

5. Funkcjonowanie organizacji międzynarodowych

Struktura i cele organizacji o zasięgu międzynarodowym są jednym zagadnieniem,
odrębną zaś sprawą jest ich funkcjonowanie w rzeczywistości międzynarodowej. Jak
mawiał twórca konserwatyzmu Edmund Burke „coś może wyglądać pozornie słusznie
w teorii, a mimo to w praktyce okazać się fatalne, lub też coś może źle wyglądać w teorii,
a mimo to w praktyce okazać się czymś wspaniałym” (Macfie D., 1997: 61) — tak też
jest z organizacjami międzynarodowymi. Praktyka organizacji międzynarodowej zostanie
przedstawiona na przykładzie dwóch wyżej opisanych organizacji — ONZ i NATO.
Podstawowym pytaniem nasuwającym się przy analizie praktycznej działalności
organizacji międzynarodowych jest pytanie o ich skuteczność, a także o to, w jakiej
formie i w jakich okolicznościach daje się wymiernie ocenić ich działalność i jaki przynosi
ona skutek.

5.1. ONZ — praktyczne rozczarowanie

Jednym z celów Narodów Zjednoczonych jest przywracanie, zaprowadzanie
i utrzymywanie pokoju. Dodatkowo w Karcie Narodów Zjednoczonych istnieją specjalne
zapisy umożliwiające powołanie i użycie międzynarodowych sił zbrojnych w celu
utrzymania lub ustanowienia pokoju. Główne zadanie w tej mierze leży po stronie Rady
Bezpieczeństwa. Brak definicji operacji pokojowych i ich charakter nieprzymusowy
stanowią jednak o ich słabości. Przykładem tego może być wprowadzenie misji pokojowej
do Palestyny w 1948 r. Do dziś Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Nadzoru
Rozejmu (ang. United Nations Truce Supervision Organization — USTNO) próbuje
utrzymać porozumienie arabsko-izraelskie o przerwaniu walk. W przeciągu ponad 50 lat
na Bliskim Wschodzie wybuchło kilka poważnych konfliktów z udziałem Izraela — w tym
wojna sześciodniowa w 1967 r. oraz wojna Jom Kippur w 1973 r. Analogiczna sytuacja
występuje na pograniczu Indii i Pakistanu, gdzie od 1949 r. stacjonuje misja pokojowa
ONZ — Grupa Obserwatorów Wojskowych Organizacji Narodów Zjednoczonych w Indiach
i Pakistanie (

http://www.un.org/Depts/dpko/missions/unmogip/index.html

).

Za jedyną udaną misję należy uznać misję ONZ w Kambodży. Na mocy rezolucji Rady
Bezpieczeństwa 717 (1991) powołano Misję Przygotowawczą Organizacji Narodów
Zjednoczonych w Kambodży. Celem misji było jak najszybsze rozdzielenie stron konfliktu
i utrzymanie rozejmu do czasu utworzenia i rozmieszczenia Tymczasowej Administracji

22

Instytucje międzynarodowe

Narodów Zjednoczonych w Kambodży. W operacji wzięło udział ponad 1000 żołnierzy,
a trwała ona niespełna pięć miesięcy — od października 1991 r. do marca 1992 r.

Dodatkowym wymiarem misji ONZ są tzw. misje polityczne. Misje te są wspierane
i monitorowane przez Departament Spraw Politycznych. Polegają głównie na budowie
środków pokoju oraz na zapobieganiu, kontroli i rozwiązywaniu konfliktów. Jednym
z takich przykładów jest Misja Wsparcia Organizacji Narodów Zjednoczonych
w Afganistanie. Bierze w niej udział 211 członków międzynarodowego personelu
cywilnego, 692 członków lokalnego personelu cywilnego, 8 obserwatorów wojskowych,
3 policjantów (

http://www.unama-afg.org/

).

ONZ, mimo misji pokojowych, z racji na różnice interesów w Radzie Bezpieczeństwa nie
potrafi wypracować wspólnego stanowiska w kwestiach dotyczących globalnego
bezpieczeństwa. Przykładem tego może być dyskusja na temat problemu irackiego na
przełomie roku 2002 i 2003. Mimo że przyjmowane rezolucje, w tym rezolucja 1441,
wzywały Saddama Husajna do likwidacji broni masowej zagłady, przywódca irański nie
stosował się do wskazań ONZ. Jednak znów paraliż ONZ nastąpił w wyniku
nieprecyzyjnego określenia ewentualnych sankcji. W rezolucji przyjętej przez Radę
Bezpieczeństwa ostrzegano Irak przed „poważnymi konsekwencjami”, nie definiując
znaczenia konsekwencji. W tym przypadku tylko Rada Bezpieczeństwa mogła wyrazić
zgodę na użycie międzynarodowych sił. Mimo prób stworzenie konsensusu nie udało się
osiągnąć porozumienia. Przeciwko Stanom Zjednoczonym i Wielkiej Brytanii opowiedziały
się Francja, Niemcy, Rosja i Chiny. Francja i Niemcy uznały ewentualną interwencję za
niezgodną z prawem międzynarodowym. Rosja z kolei, w obawie przed zachwianiem cen
ropy naftowej, próbowała zmniejszyć prawdopodobieństwo amerykańskiego ataku.
Z kolei chiński MSZ uznał, iż wojna z terroryzmem nie oznacza arbitralnego uderzenia
Stanów Zjednoczonych w każdym rejonie świata i wymaga konsultacji międzynarodowej.
I w taki sposób Stany Zjednoczone i wojska koalicyjne, mimo braku zgody ONZ,
rozpoczęły wojnę w Iraku. Mimo początkowych sporów, po 18 miesiącach kryzysu,
w czerwcu 2004 r. społeczność międzynarodowa uchwaliła na forum Rady
Bezpieczeństwa nową rezolucję w sprawie Iraku — 1546. Zapowiedziano w niej
przeprowadzenie wyborów w Iraku (styczeń 2005 r.) oraz że ONZ udzieli pomocy
w przeprowadzeniu wyborów, a także — jeśli względy bezpieczeństwa na to pozwolą
— wyśle własną misję pokojową. Z przedstawionej analizy można odnieść wrażenie, że
ONZ czeka, aż Stany Zjednoczone stworzą dogodne warunki do wkroczenie sił Narodów
Zjednoczonych. Tak było w Kosowie, podobnie sytuacja kształtowała się w konflikcie
z Bagdadem.

23

Instytucje międzynarodowe

Trudno też nie zgodzić się z przedstawicielami dyplomacji państw biorących udział
w operacji Iracka Wolność, że słabość ONZ i jej niemoc w kwestii rozwiązywania spraw
zasadniczych, takich jak na przykład kwestia wojny i pokoju, zdecydowały o tym, że
Stany Zjednoczone i reszta koalicji pod ich przewodnictwem, nie starały się o uzyskanie
formalnego przyzwolenia Rady Bezpieczeństwa ONZ na wojnę z Irakiem.

Organizacja Narodów Zjednoczonych, a przede wszystkim Rada Bezpieczeństwa wymaga
reform. Dla usprawniania mechanizmu działania powinny zostać przyjęte nowe kryteria
członkostwa w Radzie Bezpieczeństwa, które uwzględniają (cyt. za

http://www.longinpastusiak.neo.pl/prasa/publikacje/gw_2003_04_18a.html

):

1) nowy układ sił we współczesnym świecie,
2) demokratyzację międzynarodowego systemu,
3) pozamilitarne aspekty siły politycznego oddziaływania,
4) zwiększającą się liczbę krajów rozwijających się i wiele innych czynników.

5.2. NATO — w poszukiwaniu rozwiązań

U podstaw powstania Sojuszu stały próby rywalizacji ze Związkiem Radzieckim. Z tego
też powodu nie można porównywać NATO i ONZ. W skład państw NATO wchodzą państwa
o podobnych korzeniach cywilizacji judeochrześcijańskiej i podobnych ustrojach
politycznych. To zapewnia, choć nie do końca, o w miarę sprawnym działaniu organizacji.
Najbardziej wymiernym przykładem jest realizacja artykułu 5 Traktatu
waszyngtońskiego, który mówi, że „Strony zgadzają się, że zbrojna napaść na jedną lub
więcej z nich w Europie lub Ameryce Północnej, będzie uznana za napaść przeciwko nim
wszystkim i dlatego zgadzają się, że jeżeli taka zbrojna napaść nastąpi, to każda z nich,
w ramach wykonania prawa do indywidualnej lub zbiorowej samoobrony, na mocy
artykułu 51 Karty Narodów Zjednoczonych, udzieli pomocy Stronie lub Stronom
napadniętym, podejmując niezwłocznie, samodzielnie, jak i w porozumieniu z innymi
Stronami działania, jakie uzna za konieczne, łącznie z użyciem siły zbrojnej, w celu
przywrócenia i utrzymania bezpieczeństwa obszaru północnoatlantyckiego”
(

http://bbn.gov.pl/pl/nato/traktat.html

). Przykładem zastosowania tego artykuły było

opowiedzenie się państw NATO po stronie Stanów Zjednoczonych tuż po ataku
terrorystycznym 11 września 2001 r. Państwa te powołały się 12 września 2001 r. na
zobowiązania wspólnej obrony w ramach NATO (art. V Traktatu waszyngtońskiego).
Stworzyło to podstawy dla utworzenia nowej, militarnej koncepcji obrony przed
terroryzmem. Państwa Sojuszu Północnoatlantyckiego zobowiązały się do współpracy
w dwóch dziedzinach: zapobiegania rozprzestrzenianiu broni masowego rażenia

24

Instytucje międzynarodowe

i reagowania na skutki konfliktów, gdyby zawiodły środki prewencyjne. W opinii wielu
ekspertów NATO miało stać się centralnym punktem koordynacji i planowania
wielonarodowego militarnego wkładu w obronę przed terroryzmem i innymi nowymi
zagrożeniami.

Przed szczytem NATO w Pradze w 2002 r., Sekretarz Obrony Donald Rumsfeld
przedstawił ideę stworzenia w ramach Sojuszu sił szybkiego reagowania. Składałyby się
one z 5–20 tysięcy żołnierzy i mogłyby interweniować w dowolnym miejscu świata
w ciągu kilku dni lub tygodni (m.in. w razie potrzeby w Afganistanie). Udział europejskich
sojuszników Stanów Zjednoczonych w operacji Enduring Freedom znamionował poparcie
dla Waszyngtonu. W kwietniu 2002 r. sześćdziesiąt państw wspierało amerykańską
ofensywę w Afganistanie, z czego trzynaście brało w niej czynny udział. Wielka Brytania
rozlokowała siły morskie na Oceanie Indyjskim, m.in. lotniskowiec Illustrious oraz trzy
łodzie podwodne. W listopadzie 2001 r. francuskie wojska lądowe uczestniczyły
w osłanianiu portu lotniczego w Kabulu. W grudniu Francja zdecydowała o wysłaniu
w rejon konfliktu lotniskowca Charles de Gaulle. Na początku 2002 r. wojska kanadyjskie
zostały rozlokowane w rejonie Kandaharu. Wojska natowskie brały również udział w akcji
humanitarnej, m.in. w oddziałach International Security Assistance Force (ISAF).

Jednak już wkrótce okazało się, że interesy członków NATO nie są zbieżne i państwa,
takie jak Niemcy i Francja sprzeciwiły się amerykańskiej interwencji w Iraku. W aspekcie
rozszerzania możliwości Sojuszu Północnoatlantyckiego konieczne jest partnerstwo
z Rosją, a w dalszej perspektywie z Chinami. Jednak przede wszystkim o znaczeniu NATO
stanowią dobre kontakty transatlantyckie.

Podane przykłady ONZ i NATO dobitnie świadczą o trudnościach, jakie napotykają
organizacje międzynarodowe. Przede wszystkim nadrzędnym problemem jest brak
możliwości wypracowania kompromisu. Zarówno w Radzie Bezpieczeństwa ONZ, jak
i w strukturach NATO ścierają się interesy różnych państw. W konsekwencji powoduje to
niemożność aktywnego reagowania na sytuacje kryzysowe. Jednym rozwiązaniem
w takiej sytuacji jest reforma Organizacji Narodów Zjednoczonych oraz usprawnienie jej
działalności.

25

Instytucje międzynarodowe

Słownik

Arbitraż — polubowny sąd, którego celem jest rozstrzygnięcie sporu między stronami,
w oparciu o poszanowanie prawa.
Azyl — udzielenie schronienia cudzoziemcowi ściganemu w kraju ojczystym lub
w państwie trzecim, z uwagi na popełnione przestępstwa polityczne.
Bezpieczeństwo narodowe — stan, w którym państwa mają poczucie pewności, że
brak jest groźby ataku militarnego, politycznych presji, nacisku gospodarczego,
zagrożenia ekologicznego czy utraty istotnych wartości kulturowych, tożsamości
kulturowych i narodowych.
Dyplomacja (ang. Diplomacy, franc. Diplomatie, hiszp. Diplomacia, ros. Dipłomatija)
— termin mający wiele znaczeń: 1) negocjowanie umów międzynarodowych, mających
na celu zawarcie korzystnych umów handlowych, uzyskanie poparcia politycznego czy
wojskowego, 2) zapobieganie powstawaniu sporów i łagodzenie konfliktów, 3) działalność
instytucji państwowych czy międzynarodowych, regulujących stosunki z innymi
państwami czy organizacjami międzynarodowymi, 4) instrument, za pomocą którego
państwo wyraża i prowadzi swoją politykę zagraniczną w stosunkach zewnętrznych,
5) sztuka zawierania kompromisu i ugody.
Embargo — środek odwetowy polegający na zatrzymaniu przedmiotów należących do
innego państwa bądź zakazie eksportu do danego państwa, mający na celu m.in.
nakłonienie do powrotu do rokowań czy spełnienia określonych ram prawa
międzynarodowego.
Klauzula arbitrażowa — uprzednie wyrażenie zgody na poddanie arbitrażowi wszelkich
sporów wynikłych na tle interpretacji lub stosowania danej umowy.
Klauzula największego uprzywilejowania — zagwarantowanie przez państwa umowy
najwyższego uprzywilejowania w kontaktach handlowych i politycznych.
Koncepcja transnarodowa — nurt w stosunkach międzynarodowych zakładający
wyższość struktur ponadnarodowych nad narodowymi. Do jej głównych założeń zaliczmy:
procesy transnarodowe, wzrost współzależności międzypaństwowej, globalizację
interakcji. Zwolennicy koncepcji transnarodowej zakładają również internalizację polityki
wewnętrznej oraz to, że wzrost współzależności prowadzi do rozstrzygania sporów
i konfliktów na drodze negocjacji. Do głównych ideologów nurtu transnarodowego
zaliczamy K. Kaisera i E. Morse’a.
Koncyliacja — metoda zakończenia sporu, w której organ międzynarodowy po zbadaniu
stanu faktycznego zaleca podjęcie odpowiednich kroków mających doprowadzić do
rozmów.

26

Instytucje międzynarodowe

Konflikt asymetryczny — rodzaj konfliktu zbrojnego, w którym między siłą
i możliwościami stron występuje duża dysproporcja. Stroną konfliktu asymetrycznego
mogą być na przykład terroryści lub partyzanci.
Konflikt zbrojny — przejaw walki zbrojnej między państwami nawet w sytuacji, kiedy
wojna nie została wypowiedziana.
Koncert mocarstw — określenie używane w odniesieniu do postanowień Kongresu
Wiedeńskiego z 1815 r., definiujące stan stosunków międzynarodowych, oparty na
porozumieniach i układach wielkich mocarstw.
Liberalna wizja stosunków międzynarodowych — nurt filozoficzny, zakładający
zastąpienie siły prawem oraz systemem porozumień i organizacji międzynarodowych.
Celem liberałów jest osiągniecie harmonii interesów społeczeństw i pokoju przez
powszechną demokratyzację świata. Nie wykluczono jednak możliwości użycia siły, która
miała okazać się korzystna dla procesu przekształceń. Do głównym myślicieli liberalizmu
zaliczamy prezydenta Stanów Zjednoczonych W. Wilsona.
Marksizm — nurt filozoficzny odnoszący się również do spraw międzynarodowych.
Według marksistów światowy pokój miał być zapewniony przez zdobycie i utrzymanie
władzy przez proletariat. Ponadto najważniejszym założeniem ideologii jest uzależnienie
polityki zagranicznej od przemian wewnętrznych. Do główny ideologów marksizmu
zaliczamy K. Marksa i F. Engelsa.
Naród — trwała wspólnota ludzka, stworzona dzięki: wspólnej przeszłości, kulturze,
wspólnemu językowi, terytorium i życiu ekonomicznemu oraz świadomości własnej
odrębności wśród innych narodów.
Nurt ekologiczny — koncepcje zakładające stworzenie struktur ponadnarodowych,
mających na celu zachowanie pokoju oraz harmonii człowieka i natury. Stworzenie takich
struktur ma prowadzić do wzmożonej kontroli nad wypełnianiem światowych norm
ekologicznych. Wypracowane zostaną również podstawy do tzw. zdecentralizowanego
autorytaryzmu. Wśród poglądów ekologicznych wyróżniamy: 1) podejście
environmentalistyczne — akceptujące istnienie państwa, porządku społecznego
i ekonomicznego i w ramach ekosystemu poszukujące rozwiązań proekologicznych,
2) green theory — teorię negującą potrzebę tworzenia państw, a ich funkcjonowanie
postrzegającą jako główną przyczynę światowych klęsk.
Opinia publiczna — poglądy, oceny, sądy członków całej społeczności. Poglądy i opinie
dotyczą przede wszystkim ważnych spraw natury państwowej.
Organizacje międzynarodowe — trwałe związki państw lub osób fizycznych i prawnych
pochodzących z różnych państw. Są to zatem podmioty zbiorowe o międzynarodowym
składzie, realizujące wspólne cele i reprezentujące zbiorowe interesy.

27

Instytucje międzynarodowe

Organizacja Narodów Zjednoczonych (ang. United Nations — UN, fr. Organisation
des Nations Unies, hiszp. Organización de las Naciones Unidas, ros. Организация
Объединенных Наций — Organizacija Objediniennych Nacij, arab. الأمم المتحدة

— al-Umamu al-Muttahida, chiń. 联合国 — Lianheguo) — międzynarodowa organizacja

uniwersalna z siedzibą w Nowym Jorku, powstała 24 października 1945 r. Do jej
głównych celów należy zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa, promowanie współpracy
międzynarodowej oraz przestrzeganie praw człowieka.
Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego (ang. North Atlantic Treaty
Organization — NATO, fr. Organisation du Traité de l’Atlantique Nord — OTAN)
— organizacja o charakterze polityczno-wojskowym, powstała w wyniku podpisania
4 kwietnia 1949 r. Traktatu Północnoatlantyckiego. Do głównych zadań organizacji należy
zapewnienie bezpieczeństwa członkom Paktu.
Państwo — podmiot prawa międzynarodowego, posiadający: stałych mieszkańców,
struktury karne, suwerenną władze, określone terytorium oddzielone od innych granicą,
zdolność wchodzenia w relacje międzynarodowe.
Prawo międzynarodowe — jedna z gałęzi prawa, obejmująca zespół norm i regulacji
odnoszących się do problemów międzynarodowych. Prawo międzynarodowe
charakteryzuje się przede wszystkim sposobem powstawania norm i regulacji
międzynarodowych oraz rodzajem podmiotów będących adresatami prawa
międzynarodowego.
Realistyczna wizja stosunków międzynarodowych — nurt filozoficzny stworzony
przez Nicolas Spykmana i Hansa Morgenthau’a. Do jego głównych założeń zaliczamy:
równowagę sił, właściwie rozumiany interes narodowy, politykę powstrzymywania,
odrzucenie koncepcji reprezentowania idealnych praw moralnych, unikanie konfrontacji
ideologicznej.
Rokowania — negocjacje, po których następuje podpisanie umowy międzynarodowej.
Termin ten rozumiany jest również jako najprostsza metoda polegająca na bezpośrednim
uzgadnianiu stanowisk, prowadząca do rozwiązania konfliktu.
Rozejm — zawieszenie wszelkich operacji wojennych.
Suwerenność państwowa — niezależność władzy państwowej od jakiejkolwiek innej
władzy.
Umowa bilateralna — umowa dwustronna, której stronami są dwa podmioty prawa
międzynarodowego.
Umowa międzynarodowa — wspólne oświadczenie podmiotów prawa
międzynarodowego, które tworzą prawo międzynarodowe.
Umowa multilateralna — umowa wielostronna, której stronami jest wiele podmiotów
prawa międzynarodowego.

28

Instytucje międzynarodowe

Wojna — zerwanie między państwami stosunków pokojowych i przejście do stosunków
wojennych, które charakteryzują się walką zbrojną i aktami wrogimi, skierowanymi
przeciwko drugiemu państwu.
Zwyczaj — zgodne postępowanie, czyli zgodna, tworząca prawo praktyka państw.

29

Instytucje międzynarodowe

Bibliografia

1. Barnett A. D., 1967: Cadres, Bureaucrasy, and Political Power in Communist China,

with a Contribution by Ezra Vogel, Columbia Univ. Press, New York, London, p. 4–9.

2. Bayer J., Dziak W. J., 2004: Korea — broń masowego rażenia, Polska Akademia

Nauk, Warszawa.

3. Brzeziński Z., 1990: Cztery lata w Białym Domu. Wspomnienia, Wydawnictwo

Omnipress, Warszawa.

4. Kissinger H., 1996: Dyplomacja, Wydawnictwo Philips Wilson, Warszawa.
5. Kukułka J., 1978: Problemy teorii stosunków międzynarodowych, PAN, Warszawa.
6. Kukułka J., 1982: Międzynarodowe stosunki polityczne, PWN, Warszawa.
7. Kukułka J., 2000: Teoria stosunków międzynarodowych, Wydawnictwo „Scholar”,

Warszawa.

8. Macfie D., 1997: Ocena rentowności inwestycji w akcje, Warszawa.
9. Mao Zedong, 1994: Ruguo Nikesong yuanyi lai wo yuanyi he ta tan (Jeśli Nixon

wyraża wolę przyjechania, wyrażam wolę prowadzenia rozmów), [w:] Mao Zedong
waijiao wenxuan (Mao Zedong o dyplomacji — wybór pism), Beijing, s. 593.

10. Mierzejewski D., 2003: Polityka prezydenta Federacji Rosyjskiej Władimira

Putina wobec systemu bezpieczeństwa Unii Europejskiej, [w:] Europa
Środkowa i Wschodnia wobec współczesnych wyzwań integracyjnych,
(red.) A. Stępień-Kuczyńska, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź,
s. 314–325.

11. Pierwsza wojna światowa 1914–1918, [w:] Teksty źródłowe do nauki historii,

1960: oprac. A. Deruga, J. Drużyna, nr 47, Warszawa.

12. Qian Jiang, 1997: Pingpang qiu waijiao (Dyplomacja pingpongowa), Beijing.
13. Stosunki międzynarodowe, Geneza, struktura, dynamika, 2001: (red.) E. Haliżak,

R. Kuźniar, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.

14. Stosunki międzynarodowe, Teorie — systemy — uczestnicy, 2000:

(red.) T. Łoś-Nowak, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.

15. Wang Fuchun, 2003: Waishi guanli xue gailun (Wprowadzenie do zarządzania

sprawami zagranicznymi), Beijing Daxue Guojiguanxi Xueyuan Xili Jiaocai (Zeszyty
Naukowe Instytutu Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Pekińskiego), Beijing,
s. 118.

16. Wstęp do teorii polityki zagranicznej, 2003: (red.) R. Zięba, Wydawnictwo Adam

Marszałek, Toruń.

17. Wu Xujun, 1995: Mao Zedong de wu bu gaoqi — da kai Zhong Mei guanxi de da men

(Pięć posunięć na szachownicy weiqi Mao Zedonga — otwarcie drzwi w stosunkach

30

Instytucje międzynarodowe

chińsko-amerykańskich), [w:] Lin Ke, Xu Tao, Wu Xujun, Lishi de zhenshi (Prawda
o historii), Xiang Kang (Hong Kong), s. 244–245.

Bibliografia stron WWW

1. Asian Legal Resource Centre. Witryna internetowa.

http://www.alrc.net/index.php

,

stan z 11 kwietnia 2005 r.

2. Americans and the World. Witryna internetowa.

http://www.americans-

world.org/digest/regional_issues/china/china4.cfm

, stan z 11 kwietnia 2005 r.

3. Biuletyn Informacyjny Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP, Witryna internetowa.

www.msz.gov.pl/file_libraries/40/4274/20030305.doc

, stan z 11 kwietnia 2005 r.

4. Biuletyn Informacyjny MSZ. Witryna internetowa.

www.msz.gov.pl/file_libraries/39/3775/030822.doc

, stan z 11 kwietnia 2005 r.

5. Biuro Bezpieczeństwa Narodowego. Witryna internetowa.

http://bbn.gov.pl/pl/nato/traktat.html

, stan z 11 kwietnia 2005 r.

6. CBOS. Witryna internetowa.

http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2004/K_178_04.PDF

,

stan z 11 kwietnia 2005 r.

7. Duke University. Witryna internetowa.

http://docs.lib.duke.edu/igo/guides/ngo/define.htm

, stan z 11 kwietnia 2005 r.

8.

EIA. Witryna internetowa.

http://www.eia.org

, stan z 11 kwietnia 2005 r.

9. Federation of American Scientists. Witryna internetowa.

http://www.fas.org/spp/starwars/program/nmd/

, stan z 11 kwietnia 2005 r.

10. Federation of American Scientists. Witryna internetowa.

http://www.fas.org/irp/dia/product/smp_89.htm

, stan z 11 kwietnia 2005 r.

11. G-77. Witryna internetowa.

http://www.g77.org/

, stan z 11 kwietnia 2005 r.

12. Gazeta Wyborcza. Witryna internetowa.

http://bi.gazeta.pl/im/1994/m1994235.jpg

,

stan z 11 kwietnia 2005 r.

13. Greendevils. Witryna internetowa.

http://www.greendevils.pl/terroryzm/panstwo_pod_presja/panstwo_pod_presja.html

,

stan z 11 kwietnia 2005 r.

14. Helsińska Fundacja Praw Człowieka. Witryna internetowa.

http://www.hfhrpol.waw.pl/index_pliki/informatory/uchodzcy/status%20uchodzcy_a5
.pdf

, stan z 11 kwietnia 2005 r.

31

Instytucje międzynarodowe

15. Human Developments Report. Witryna internetowa.

http://www.undp.org/hdr2003/faq.html

, stan z 11 kwietnia 2005 r.

16. Human Developments Report. Witryna internetowa.

http://hdr.undp.org/reports/global/2001/en/pdf/hdi.pdf

, stan z 11 kwietnia 2005 r.

17. Human Developments Report. Witryna internetowa.

http://hdr.undp.org/docs/statistics/indices/index_tables.pdf

, stan z 11 kwietnia

2005 r.

18. IAEA.org. Witryna internetowa.

http://www.iaea.org/About/statute_text.html

,

stan z 11 kwietnia 2005 r.

19. Instytut Stosunków Międzynarodowych. Witryna internetowa.

http://www.ism.uw.edu.pl/halizak3.pdf

, stan z 11 kwietnia 2005 r.

20. Instytut Studiów nad Rodziną UKSW. Witryna internetowa.

http://www.isr.org.pl/slownik/maltuzjan.htm

, stan z 11 kwietnia 2005 r.

21. Longin Pastusiak. Witryna internetowa.

http://www.longinpastusiak.neo.pl/prasa/publikacje/gw_2003_04_18a.html

,

stan z 11 kwietnia 2005 r.

22. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji. Witryna internetowa.

www.mswia.gov.pl/cudzo_uch.html

, stan z 11 kwietnia 2005 r.

23. NigeriaBusinessInfor.com. Witryna internetowa.

http://www.nigeriabusinessinfo.com/nigeria-fdi2002.htm

, stan z 11 kwietnia 2005 r.

24. OECD. Witryna internetowa.

http://www.oecd.org/home/

, stan z 11 kwietnia 2005 r.

25. Onet.pl. Witryna internetowa.

http://www.republika.pl/zarzadportudarlowo/str7.htm

,

stan z 11 kwietnia 2005 r.

26. Ośrodek Informacji ONZ w Warszawie. Witryna internetowa.

http://www.unic.un.org.pl/dokumenty/karta_onz.php#8

, stan z 11 kwietnia 2005 r.

27. Ośrodek Informacji ONZ w Warszawie. Witryna internetowa.

http://www.unic.un.org.pl/terroryzm/organyonz.php

, stan z 11 kwietnia 2005 r.

28. Ośrodek Studiów Wschodnich. Witryna internetowa.

http://www.osw.waw.pl/pub/prace/nr9/01.htm#2

, stan z 11 kwietnia 2005 r.

(K. Strachota, Abchazja).

29. Ośrodek Studiów Wschodnich. Witryna internetowa.

http://www.osw.waw.pl/pub/prace/nr9/01.htm#5

, stan z 11 kwietnia 2005 r.

(M. Falkowski, Czeczenia).

30. Oxford University Press. Witryna internetowa.

http://www.oup.co.uk/pdf/bt/cassese/cases/part3/ch18/1702.pdf

,

stan z 11 kwietnia 2005 r.

32

Instytucje międzynarodowe

33

31. Polski Punkt Informacyjny Galileo. Witryna internetowa.

http://galileo.kosmos.gov.pl/index.php?option=content&task=view&id=21&Itemid=4
9

, stan z 11 kwietnia 2005 r.

32. Stosunki.pl. Witryna internetowa.

http://www.stosunki.pl/main253925520210,2,yisvp.htm

, stan z 11 kwietnia 2005 r.

33. Stosunki.pl. Witryna internetowa.

http://www.stosunki.pl/main322935530310,3,yisvp.htm

, stan z 11 kwietnia 2005 r.

34. The Kyrgyz Committee for Human Rights. Witryna internetowa.

http://www.kchr.org/index.html

, stan z 11 kwietnia 2005 r.

35. The Official Website of the Olympic Movement. Witryna internetowa.

http://www.olympic.org/uk/index_uk.asp

, stan z 11 kwietnia 2005 r.

36. UN Assistance Mission In Afganistan. Witryna internetowa

. http://www.unama-

afg.org/

, stan z 11 kwietnia 2005 r.

37. UNHCR. Witryna internetowa.

http://www.unhcr.pl/

, stan z 11 kwietnia 2005 r.

38. United Nations. Witryna internetowa.

http://www.un.org/Depts/dpko/missions/unmogip/index.html

, stan z 11 kwietnia

2005 r.

39. Visegrád Group. Witryna internetowa.

http://www.visegradgroup.org/

,

stan z 11 kwietnia 2005 r.

40. European Environment Agency. Witryna internetowa.

http://org.eea.eu.int/links/ngo.html

, stan z 11 kwietnia 2005 r.

41. Zbiór dokumentów. Witryna internetowa.

http://www.zbiordokumentow.pl/1993/2/14.html

, stan z 11 kwietnia 2005 r.

42. Zbiór dokumentów. Witryna internetowa.

http://www.zbiordokumentow.pl/1995/3/1.html

, stan z 11 kwietnia 2005 r.

43. Zbiór dokumentów. Witryna internetowa.

http://www.zbiordokumentow.pl/1994/3/14.html

, stan z 11 kwietnia 2005 r.