Na mocy traktatów założycielskich Wspólnot EWWiS, EWG oraz EWEA pierwotną instytucją sądową był Trybunał Sprawiedliwości, który stał się instytucją wspólną dla Wspólnot w 1958 r. na mocy „Konwencji o niektórych wspólnych instytucjach”.

Zmiany w strukturze instytucji sądowych wprowadził Jednolity Akt Europejski. Zmiany te upoważniły Radę do powołania organu pomocniczego przy Trybunale Sprawiedliwości, w ten sposób został powołany Sąd Pierwszej Instancji, który rozstrzygał określone kategorie spraw.

Kolejna reforma była wprowadzona na mocy Traktatu Nicejskiego, a mianowicie zostały ustanowione dwie odrębne instytucje sądowe tj. Trybunał Sprawiedliwości oraz Sąd Pierwszej Instancji. Traktat zawierał także upoważnienie dla Rady do powoływania Izb Sądowych jako organów pomocniczych przy SPI. Pierwszą taką izbą było utworzenie

Sądu ds. Służby Publicznej.

Ostatnią jak do tej pory wprowadzoną reformę wprowadził Traktat Lizboński, który powołał Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Składa się on z:

- Trybunał Sprawiedliwości

- Sąd

- Sądy Wyspecjalizowane

Trybunał Sprawiedliwości jest najwyższym organem sądowym w Unii Europejskiej. Instytucja ta wraz z Sądem zapewnia poszanowanie prawa w wykładni i stosowaniu Traktatów.

Siedziba Trybunału mieści się w Luksemburgu. W skład Trybunału Sprawiedliwości wchodzą zarówno sędziowie, których obecnie jest 27, jak i ośmiu rzeczników generalnych. Liczba rzeczników może zostać zwiększona na wniosek TS na mocy jednomyślnej decyzji Rady.

Sędziowie oraz Rzecznicy mianowani są za wspólnym porozumieniem przez rządy państw członkowskich na sześcioletnią kadencję.

Kandydatów na Sędziów TS i Sądu oraz Rzeczników Generalnych opiniuje komitet, którego zadaniem jest opiniowanie, czy kandydaci są odpowiedni do pełnienia danej funkcji. Komitet składa się 7 osobistości wybranych z byłych członków TS, Sądu, członków krajowych Sądów Najwyższych i pracowników o uznanej kompetencji, w tym jedną z kandydatur proponuje Parlament Europejski.

Kwalifikacje jakie powinien posiadać kandydat są bardzo rygorystycznie określone w Traktatach. Musi to być osoba o niekwestionowanej niezależności oraz posiadać kwalifikacje niezbędne do piastowania najwyższych urzędów sądowych w państwie pochodzenia lub być pracownikiem o uznanej kompetencji.

Sędziowie wybierają także ze swojego skompletowanego grona na okres 3 lat Prezesa TS oraz wiceprezesa.

Prezes kieruje pracami Trybunału Sprawiedliwości, a także przewodniczy posiedzeniom i obradom w największych składach orzekających. Wiceprezes wspiera prezesa Trybunału w wykonywaniu obowiązków i zastępuje go, jeżeli w odniesieniu do prezesa wystąpi przeszkoda w wykonywaniu obowiązków. Obecnie Prezesem jest Vassilios Skouris, a wiceprezesem Koen Lenaerts.

Rzecznicy generalni wspomagają Trybunał. Ich zadaniem jest przedstawianie, w sposób całkowicie bezstronny i niezależny, opinii prawnej, określanej jako „opinia rzecznika generalnego" w sprawach, które zostaną im przydzielone.

Sekretarz pełni rolę sekretarza generalnego instytucji, kierując jej administracją z upoważnienia prezesa Trybunału.Rada Unii Europejskiej oraz Parlament Europejski mogą mianować sprawozdawców pomocniczych na wniosek Trybunału Sprawiedliwości. Do ich kompetencji należy udział we wstępnych postępowaniach wyjaśniających, dotyczących spraw, które będą rozpatrywane przez TS oraz współpraca z sędziami sprawozdawcami.

Sprawozdawcy są wybierani z osób o niekwestionowanej niezależności i które posiadają kwalifikacje prawnicze.Trybunał może obradować w pełnym składzie, w składzie wielkiej izby (trzynastu sędziów) albo w izbach złożonych z pięciu lub trzech sędziów, a także w składzie pełnym. Trybunał obraduje w pełnym składzie w przypadkach określonych w Statucie Trybunału (w szczególności kiedy ma za zadanie zdymisjonować rzecznika praw obywatelskich lub orzec o dymisji członka Komisji, który naruszył ciążące na nim zobowiązania) oraz jeśli Trybunał uzna, że wniesiona sprawa ma wyjątkowe znaczenie. W składzie wielkiej izby Trybunał obraduje na żądanie państwa członkowskiego albo instytucji, które są stroną w postępowaniu, a także w sprawach szczególnie ważnych lub skomplikowanych. Inne sprawy są rozpatrywane przez izby składające się z pięciu lub trzech sędziów. Prezesi izb złożonych z pięciu sędziów wybierani są na trzy lata, a prezesi izb złożonych z trzech sędziów na jeden rok. Natomiast pełny skład orzeka w ściśle określonych sytuacjach lub gdy sprawa ma wyjątkowe znaczenie dla UE po wysłuchaniu rzeczników generalnych.

Aby Trybunał mógł właściwie wywiązywać się ze swoich zadań, przyznano mu ściśle określone uprawnienia do orzekania, które wykonuje w ramach procedury odesłania prejudycjalnego i postępowań w przedmiocie różnego rodzaju skarg.

Podstawową kompetencją Trybunału jest czuwanie na poszanowaniem prawa Unii Europejskiej oraz wykładnia tego prawa w postaci wydawanych orzeczeń. Trybunał rozpatruje w szczególności:

- skargi Komisji przeciwko państwom członkowskim dopuszczającym się naruszeń prawa UE,

- skargi o stwierdzenie nieważności aktów prawnych wydanych przez instytucje unijne,

- skargi na bezczynność instytucji unijnych,

- skargi dotyczące odszkodowań za działania instytucji UE lub pracowników UE, związane z wykonaniem ich funkcji

- Trybunał odpowiada na pytania prejudycjalne zadawane przez sądy powszechne państw członkowskich, które w toku postępowań powezmą wątpliwości co do ważności i wykładni prawa unijnego.

Trybunał Sprawiedliwości nie ma jurysdykcji w zakresie postanowień dotyczących Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, zaś w okresie 5 lat od wejścia w życie Traktatu z Lizbony będzie miał również ograniczone kompetencje w dziedzinie współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych. Do kompetencji TS należy także opiniowanie umów międzynarodowych zawieranych przez UE pod względem ich zgodności z traktatami.

SĄD

Skład sądu określają postanowienia statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Obecnie Sąd składa się z 27 sędziów czyli po jednym z każdego państwa członkowskiego, powołanych na okres 6 lat przez rządy państw członkowskich.

Zgodnie z postanowieniami regulaminu Sądu, podczas posiedzenia plenarnego Sąd jest wspierany przez rzeczników generalnych, natomiast podczas posiedzenia Izb - jeżeli Sąd uzna, że wymaga tego zawisłość prawna lub faktyczna sprawy.

Mianowani sędziowie Sądu posiadają identyczne przywileje i immunitety jak sędziowie TS i rzecznicy generalni oraz objęci są takimi samymi ograniczeniami.

W Sądzie nie ma stałych rzeczników generalnych jak w przypadku TS. Funkcję tę może pełnić jeden z sędziów. Sąd orzeka w izbach złożonych z 3 lub 5 sędziów, w składzie wielkiej izby (13 sędziów), a w niektórych przypadkach w składzie jednego sędziego.

Sąd jest właściwy do rozpoznawania : :

• skarg bezpośrednich wniesionych przez osoby fizyczne lub prawne przeciwko aktom instytucji, organów i jednostek organizacyjnych Unii europejskiej (których są one adresatami lub które dotyczą ich bezpośrednio i indywidualnie), jak również aktów regulacyjnych (które dotyczą ich bezpośrednio i nie obejmują środków wykonawczych), czy wreszcie przeciwko zaniechaniu działania przez te instytucje, organy i jednostki organizacyjne. Może to być na przykład skarga przedsiębiorstwa na decyzję Komisji nakładającą na nie grzywnę;

• skarg wniesionych przez państwa członkowskie przeciwko Komisji ;

• skarg wniesionych przez państwa członkowskie przeciwko Radzie, dotyczących aktów z dziedziny pomocy państwa, handlowych środków ochronnych („dumping") oraz aktów, za pomocą których korzysta ona z uprawnień wykonawczych ;

• skarg o odszkodowanie za szkody wyrządzone przez instytucje Unii Europejskiej lub ich pracowników ;

• skarg dotyczących umów zawartych przez Unię europejską, w których właściwość Sądu została wyraźnie określona ;

• skarg z zakresu wspólnotowych znaków towarowych.

• Odwołań, ograniczonych do kwestii prawnych, od orzeczeń Sądu do spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej

• skarg wniesionych przeciwko decyzjom Wspólnotowego Urzędu Ochrony Odmian Roślin oraz Europejskiej Agencji Chemikaliów 

Od orzeczeń wydanych przez Sąd przysługuje ograniczone do kwestii prawnych odwołanie do Trybunału Sprawiedliwości w terminie dwóch miesięcy.

Od początku swej działalności do końca 20068 r. Sąd zamknął ponad 6200 spraw. Rozwój orzecznictwa Sądu nastąpił w szczególności w dziedzinie własności intelektualnej, konkurencji i pomocy państwa.

Sąd ds. Służby Publicznej

Sąd do spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej składa się z siedmiu sędziów, mianowanych przez Radę na okres sześciu lat (z możliwością ponownego mianowania) po wezwaniu do przedstawiania kandydatur i zasięgnięciu opinii siedmiu osobistości wybranych spośród byłych członków Trybunału Sprawiedliwości i Sądu oraz prawników o uznanej kompetencji.

Przy mianowaniu sędziów Rada czuwa nad zapewnieniem zrównoważonego składu Sądu do spraw Służby Publicznej w odniesieniu do obywateli państw członkowskich pochodzących z możliwie najszerszego obszaru geograficznego oraz w odniesieniu do reprezentowanych krajowych systemów sądowniczych.

Sędziowie Sądu do spraw Służby Publicznej wybierają spośród siebie na okres trzech lat prezesa, którego mandat jest odnawialny.

Sąd do spraw Służby Publicznej obraduje w izbach składających się z trzech sędziów. Jednakże gdy przemawia za tym złożoność sprawy, sprawa może zostać przekazana pełnemu składowi. Ponadto, w przypadkach określonych regulaminie, może on obradować w składzie pięcioosobowym lub jednoosobowym.

Sędziowie mianują sekretarza na okres sześciu lat. Sąd do spraw Służby Publicznej posiada własny sekretariat, lecz w zakresie pozostałych potrzeb administracyjnych i językowych korzysta z usług służb Trybunału Sprawiedliwości.

W ramach instytucji sądowniczej Unii Sąd do spraw Służby Publicznej zajmuje się sporami z zakresu służby publicznej Unii, w których wcześniej właściwy był Trybunał Sprawiedliwości, a od jego utworzenia w 1989 r. - Sąd Pierwszej Instancji.

Jest on właściwy do rozpoznawania w pierwszej instancji sporów między Unią a jej pracownikami na mocy art. 270 TFUE, co oznacza około 120 spraw rocznie przy personelu Unii obejmującym około 35 000 osób. Spory te dotyczą nie tylko kwestii związanych ze stosunkiem pracy w ścisłym znaczeniu (wynagrodzenia, przebieg kariery, nabór, środki dyscyplinarne), ale także systemu zabezpieczenia społecznego (choroba, starość, niezdolność do pracy, wypadki przy pracy, zasiłki rodzinne i in.).

Jest również właściwy w sporach między każdym organem lub jednostką organizacyjną a jego lub jej personelem, w których właściwość została przyznana Trybunałowi Sprawiedliwości Unii Europejskiej (np. spory między Europolem, Urzędem Harmonizacji w ramach rynku Wewnętrznego (OHIM) lub Europejskim Bankiem Inwestycyjnym a ich pracownikami).

Nie może on natomiast rozpoznawać sporów między krajowymi organami administracji i ich pracownikami.

Od orzeczeń Sądu do spraw Służby Publicznej można w terminie dwóch miesięcy wnieść odwołanie do Sądu. Odwołanie takie ogranicza się do kwestii prawnych.

Sądy Wyspecjalizowane

Powoływane są przez Parlament Europejski i Radę, stanowiąc zgodnie ze zwykłą procedurą prawodawczą i w drodze rozporządzenia na wniosek Komisji i po konsultacji z TS lub na wniosek TS po konsultacji z Komisją.

Dokładnie o sądach wyspecjalizowanych możemy przeczytać w art. 257 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.

Członkowie sądów wyspecjalizowanych są wybierani spośród osób o niekwestionowanej niezależności i mogących zajmować stanowiska sądowe w państwach pochodzenia. Są oni mianowani przez Radę, stanowiącą jednomyślnie. Sądy wyspecjalizowane ustanawiają swój regulamin proceduralny w porozumieniu z Trybunałem Sprawiedliwości oraz wymaga on zatwierdzenia przez Radę. Sądy rozpatrują w pierwszej instancji skargi określone w decyzji Rady.

Od orzeczeń wydawanych przez sądy wyspecjalizowane przysługuje prawo odwołania się do Sądu, ograniczone do kwestii prawnych lub - jeżeli jest to przewidziane w rozporządzeniu ustanawiającym sąd wyspecjalizowany - obejmujące również kwestie faktyczne.

---