WYDANIE SPECJALNE

ÂWIAT NAUKI

5

CORBIS (

na gór

ze

); STONE/GETTY IMAGES (

na dole

)

m

igawki

Z∏udne bóle

Z utratà koƒczyny

bardzo trud-

no si´ pogodziç. Co gorsza, pa-
cjenci po amputacji cz´sto mu-
szà zmagaç si´ z wra˝eniem, ˝e
utracona koƒczyna nadal istnie-
je, a nawet nieznoÊnie boli [patrz:
Ronald Melzack „Fantomowe
koƒczyny”; Âwiat Nauki, czer-
wiec 1992]. Dlaczego tak si´
dzieje?

Aby znaleêç odpowiedê na to

pytanie, zespó∏ pod kierunkiem
profesor neuropsychologii Herty
Flor z Uniwersytetu w Heidelber-
gu w Niemczech bada∏ osoby po
amputacji koƒczyny górnej. Wy-
niki zaprzeczy∏y przypuszczeniu,
˝e odczucia fantomowe powsta-
jà w tych samych szlakach ner-
wowych, które przetwarzajà in-
formacje czuciowe pochodzàce
z istniejàcej koƒczyny.

Wykorzystujàc fizjologicznà oso-

bliwoÊç znanà jako stymulacja
bierna, Flor mog∏a rozmyÊlnie wy-
wo∏ywaç wra˝enia fantomowe u
pi´ciu osób po amputacji, sty-
mulujàc inne cz´Êci ich cia∏a.
WczeÊniejsze badania wykaza∏y,
˝e jeÊli wra˝enia fantomowe si´-
gajà progu bólu, aktywna staje
si´ ta sama okolica kory czucio-
wej mózgu, która odpowiada∏a
za bodêce bólowe przed ampu-
tacjà. Ale gdy Flor wywo∏ywa∏a
odczucia inne ni˝ ból (opisywane
przez pacjentów jako mrowienie
lub palenie), ta okolica nie by∏a
szczególnie aktywna. Zamiast niej
aktywacji ulega∏y dwie inne oko-
lice, które przypuszczalnie biorà
udzia∏ w postrzeganiu cia∏a. Jed-
na z nich, tylna cz´Êç kory cie-
mieniowej, sprawia, ˝e odczu-
wamy cz´Êci cia∏a jako w∏asne,
druga natomiast okolica przetwa-
rza sprzeczne informacje czucio-
we lub ruchowe.

„Wzorce aktywacji sà ca∏kiem

jasne” – stwierdza Flor, dodajàc,
˝e wyniki, które uzyska∏a, pomo-
gà jej zespo∏owi w opracowaniu
terapii wra˝eƒ fantomowych, byç
mo˝e za pomocà elektrostymu-
lacji lub leków.

Problem jest powa˝ny, ponie-

wa˝ na bóle fantomowe koƒczy-
ny cierpi a˝ 70% pacjentów po
amputacji.

Chris Jozefowicz

Bystrzejsze

w okresie menopauzy?

„CoÊ tu nie gra”

– skonstatowa∏ Peter M.

Meyer z Rush University Medical Center, gdy
kilka lat temu przeanalizowa∏ kolejne wyniki
testów grupy kobiet obj´tych programem ba-
daƒ nad menopauzà. Wyniki te sk∏oni∏y Meyera
i wspó∏pracujàcych z nim naukowców w ca-
∏ych Stanach Zjednoczonych, którzy zajmujà
si´ analizà statystycznà danych z badaƒ biolo-
gicznych i medycznych oraz rejestrujà zmiany
zwiàzane z menopauzà, do sprawdzenia, czy
w tym okresie ˝ycia pewne funkcje poznawcze
rzeczywiÊcie ulegajà os∏abieniu. Wbrew temu,
co zak∏adali, w okresie menopauzy pami´ç
operacyjna oraz szybkoÊç percepcji badanych
kobiet na ogó∏ si´ poprawia∏a.

Badania trwa∏y szeÊç lat i obj´to nimi ponad

800 kobiet z rejonu Chicago. W momencie roz-
pocz´cia programu kobiety mia∏y od 42 do 52
lat, a oceny ich pami´ci i spostrzegawczoÊci
dokonywano co roku. U wi´kszoÊci badanych
stwierdzono w tym okresie w mierzonym za-
kresie popraw´ zarówno zapami´tywania, jak i
percepcji. Ogólna tendencja wzrostowa uwi-
doczni∏a si´ we wszystkich podgrupach, a wi´c
u kobiet w ró˝nych stadiach menopauzy. Nie-
wielkie pogorszenie wyników testu na szybkoÊç
percepcji stwierdzono jedynie w grupie kobiet
po menopauzie.

Meyer zastrzega, ˝e nawet gdyby uzyskiwanie

lepszych ni˝ oczekiwane wyników by∏o cechà
jedynie tych paƒ, które uczestniczy∏y w teÊcie,
to zebrane dane wskazujà, ˝e menopauza nie

upoÊledza funkcji intelektualnych. Jego zdaniem
kobiety nie powinny si´ zatem obawiaç (a l´k ta-
ki jest doÊç powszechny), ˝e menopauza spowo-
duje obni˝enie ich sprawnoÊci umys∏owej. Przy-
znaje jednak, ˝e w testach nie sprawdzano
wszystkich zdolnoÊci poznawczych. „Sàdz´, ˝e
musi nast´powaç pewne pogorszenie kondycji
umys∏owej, skoro same kobiety na to si´ skar-
˝à. Niektórych aspektów test móg∏ nie uchwy-
ciç” – komentuje.

Chris Jozefowicz

Pokonaç strach

Wyniki

pewnego eksperymen-

tu przeprowadzonego na myszach
mogà pomóc w udoskonaleniu
metod leczenia ludzi z zaburzenia-
mi l´kowymi. Otó˝ Mark G. Ba-
rad, Christopher K. Cain i Ashley
M. Blouin, neurobiolodzy z Uni-
versity of California w Los Ange-
les, nauczyli myszy laboratoryjne
reagowaç strachem na szum,
poddajàc je podczas jego emisji
lekkiemu wstrzàsowi elektrycz-
nemu przez przy∏o˝enie napi´cia
do pod∏ogi klatki. Uwarunkowane
w ten sposób zwierz´ta ka˝do-
razowo, gdy zaczyna∏o szumieç,
wykazywa∏y klasycznà reakcj´
l´kowà – zastyga∏y w bezruchu.
Badacze podzielili nast´pnie my-
szy na trzy grupy. Ka˝dej prezen-
towano bodziec, czyli szum, 20

razy, nie aplikujàc ju˝ wstrzàsu,
z tym ˝e myszom z grupy pierw-
szej w∏àczano szum co 6 s, z gru-
py drugiej co 60 s, a z trzeciej –
co 600 s.

Myszy z grupy pierwszej prze-

sta∏y si´ baç ju˝ po 10 takich
ekspozycjach, natomiast myszy
z pozosta∏ych dwóch grup, s∏y-
szàc szum, nadal reagowa∏y l´-
kiem. Zdaniem Barada wyniki
eksperymentu Êwiadczà, ˝e re-

akcj´ l´kowà mo˝na t∏umiç sku-
teczniej, jeÊli konfrontacje z wy-
wo∏ujàcym jà bodêcem nast´pu-
jà w krótkich odst´pach czasu.
Osoba, która boi si´ ruchomych
schodów – twierdzi badacz – ∏a-
twiej pozb´dzie si´ tego l´ku, je-
Êli b´dzie jeêdzi∏a po 20 min
przez pi´ç kolejnych dni ni˝ po
20 min co tydzieƒ przez miesiàc.
Wynik ten nie by∏ wcale oczywi-
sty – wiadomo wprawdzie, ˝e
krótki, cz´sto powtarzany trening
jest najskuteczniejszym sposo-
bem uczenia si´, poniewa˝ wów-
czas naj∏atwiej tworzà si´ odpo-
wiednie po∏àczenia nerwowe,
jednak „oduczanie” l´ku wymaga
prze∏amania oporu podstawo-
wych mechanizmów mózgowych
zwiàzanych z przetrwaniem, l´k
nas bowiem chroni.

Scotia W. MacRae