Symfonia naszego jestestwa

PRZEZ WIEKI CA¸E filozofowie uznawali umys∏ ludzki za byt autonomiczny i
wyobra˝ali go sobie na kszta∏t homunkulusa – miniaturowego cz∏owieczka, który
patrzàc naszymi oczami i s∏uchajàc naszymi uszami, w swoisty sposób pojmuje
Êwiat. Neurobiolodzy rozprawili si´ jednak z tym niepodzielnym sednem naszego
„ja”. Neuronalne obwody mózgu bynajmniej nie zbiegajà si´ w jednym punkcie,
w którym mog∏aby zasiadaç i rozmyÊlaç jakaÊ esencja naszego jestestwa. To, co
stanowi naszà istot´, powstaje z nak∏adania si´ niezliczonych procesów
nerwowych, podobnie jak na symfoni´ sk∏ada si´ gra ca∏ej orkiestry. Mo˝na
analizowaç budow´ poszczególnych instrumentów muzycznych i technik´ gry
ka˝dego artysty, obserwowaç te˝ dyrygenta, a nawet czytaç partytur´, lecz muzyka
nie zabrzmi, póki nie rozpocznie si´ koncert.

W ostatnich kilkudziesi´ciu latach neurologia, neurobiologia i psychologia

poczyni∏y osza∏amiajàce post´py. Sta∏o si´ to mo˝liwe dzi´ki rozwojowi technik
obrazowania, które pozwalajà dziÊ obserwowaç aktywnoÊç neuronów pod-
czas poszczególnych czynnoÊci umys∏owych. I choç wiele tajemnic mózgu,
zw∏aszcza dotyczàcych ÊwiadomoÊci, nadal wymyka si´ „szkie∏ku i oku”,
wiadomo ju˝ o nim sporo. Przedstawiajàc UMYS¸ – nowe wydanie specjalne
Âwiata Nauki – prezentujemy w nim przeglàd osiàgni´ç badaczy, których prace
znaczàco przyczyni∏y si´ do poszerzenia tej wiedzy. Zamieszczone artyku∏y w
wi´kszoÊci pochodzà z Gehirn & Geist – nowego pisma, które powsta∏o przy nie-
mieckiej edycji Scientific American.

Jak to si´ dzieje, ˝e myÊlimy i czujemy? Co sprawia, ˝e jesteÊmy sobà? Czy

wolna wola naprawd´ jest wolna? Gdzie rodzà si´ l´ki? Na czym polega fenomen
pami´ci? Skàd biorà si´ niezwyk∏e uzdolnienia? Jak okie∏znaç stres? Czy zdolnoÊci
intelektualne mo˝na poprawiaç? Oto kwestie, które z pewnoÊcià zainteresujà
wszystkich lubiàcych niepokój poznawczy i chcàcych dowiedzieç si´ czegoÊ
wi´cej o zawi∏ych zwiàzkach pomi´dzy cia∏em a umys∏em. Naukowcy proponujà
nowe spojrzenie na stare problemy, a my zach´camy do dyskusji, jeÊli poruszane
w tym numerze problemy zainspirujà Paƒstwa do zg∏´biania zagadek ulotnej
ludzkiej psyche.

Redakcja Âwiata Nauki

[e-mail]

WYDANIE SPECJALNE

ÂWIAT NAUKI

1

s

pójrz w siebie

Editor in Chief: John Rennie
Board of Editors: Mariette DiChristina,
Ricki L. Rusting, Philip M. Yam, Gary Stix,
Michelle Press, W. Wayt Gibbs
Editors: Mark Alpert, Steven Ashley,
Graham P. Collins,
Steve Mirsky, George Musser, Christine Soares
Contributing Editors: Mark Fischetti,
Marguerite Holloway, Philip E. Ross, Michael Shermer,
Sarah Simpson, Carol Ezzell Webb
Editorial Director, Online: Kate Wong
Art Director: Edward Bell
Chairman Emeritus: John J. Hanley
Chairman: John Sargent
President and Chief
Executive Officer: Gretchen G. Teichgraeber
Vice President and Managing Director,
International: Dean Sanderson
Vice President: Frances Newburg

SCIENTIFIC AMERICAN, INC.
415 Madison Avenue
New York, NY 10017-1111

Redaktor naczelny
Joanna Zimakowska
[e-mail]
Redakcja:
El˝bieta Wieteska (z-ca redaktora naczelnego)
[e-mail]
Andrzej Fàfara (sekretarz redakcji)
[e-mail]
Micha∏ Ró˝yczka
Paulina Szczuciƒska
Lech Trzeciak
Korekta
Agata Przybysz
Redakcja techniczna
Jolanta Kotas
Sk∏ad i ∏amanie
Alicja Rudnik
Opracowanie graficzne
Krzysztof P∏uciennik
Adres redakcji
00-965 Warszawa, Al. Jerozolimskie 136
P. poczt. nr 9
tel.: [phone], faks: (0 22) 576-27-10
[e-mail]
www.swiatnauki.pl

Wydawca
Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne SA

Prezes Zarzàdu
Jan Ruraƒski

Dyrektor Pionu Czasopism
Zbigniew Gajewski

02-305 Warszawa,
Al. Jerozolimskie 136
tel.: [phone], faks: 576-25-09
www.wsip.com.pl

Druk

Spó∏ka z o.o.
ul. Okrzei 5, 64-920 Pi∏a

INDEKS 378194
ISSN 0867-6380

Copyright © WSiP SA 2004

Wszystkie prawa zastrze˝one (∏àcznie z t∏umaczeniem
na j´zyki obce). ˚aden fragment niniejszego wydania
nie mo˝e byç wykorzystany w jakiejkolwiek formie
– fotokopii, mikrofilmu czy innych reprodukcji – ani
przek∏adany na j´zyk mechaniczny bez pisemnej zgody
wydawcy. SCIENTIFIC AMERICAN jest zastrze˝onà
nazwà handlowà nale˝àcà do Scientific American, Inc.
w Nowym Jorku i u˝ywanà przez firm´ WSiP SA
na podstawie umowy licencyjnej.

Trzeba wiedzieç, ˝e z mózgu samego
p∏ynà nasze przyjemnoÊci, radoÊci,
Êmiech, weso∏oÊç, a tak˝e
nasze smutki, bóle, ˝a∏oÊci i ∏zy...

HIPOKRATES