7.1. Ryzyko finansowe w działalności gospodarczej

Cele lekcji

Witaj w lekcji pierwszej. Będziemy się w niej zajmować ryzykiem finansowym w działalności
gospodarczej.

Ryzyko

jest nieodłącznym elementem prowadzenia każdej działalności, gdyż zjawiska, które

wpływają na każdą firmę są niezależne od jej woli.

Twoja firma może ponosić ryzyko walutowe, kredytowe, płynności oraz inne. Wszystko zależy
od tego, czym się ona zajmuje.
Rodzaje ryzyk oraz charakterystykę niektórych z nich poznasz w lekcji.
Na przykładzie przedsiębiorstwa Magdaleny, które przedstawimy w dalszych ekranach, zobaczysz,
do jakiego zagrożenia może doprowadzić ryzyko.

Spójrz na ilustracje i zapoznaj się z zagadnieniami lekcji.

7.1.1. Ryzyko

Prowadzenie każdej działalności gospodarczej jest nierozerwalnie związane z ryzykiem. Dzieje się
tak z powodu braku całkowitej pewności co do wielkości i terminu wystąpienia czynników
wpływających na firmę. Ze względu na zmienność otoczenia, w którym realizowana jest
działalność gospodarcza, zawsze stoisz przed kilkoma podstawowymi problemami. Musisz podjąć
odpowiednie decyzje mające na celu zminimalizowanie negatywnego wpływu ryzyka na ostateczny
wynik finansowy firmy.
Ryzyko jest częścią życia każdego z nas. Również częścią działania każdego przedsiębiorstwa. Jest
nieodłącznym elementem działalności biznesowej. Za każdym razem, kiedy firma podejmuje
decyzje inwestycyjne czy operacyjne, kiedy myśli o wprowadzeniu nowego produktu na rynek
czy zatrudnieniu pracowników - musi pamiętać o istnieniu ryzyka.
Przez pojęcie ryzyka rozumie się więc możliwość wystąpienia odchylenia faktycznego wyniku

od wyników planowanych. W sensie ekonomicznym ryzyko definiowane jest jako możliwość
odchylenia się od wartości oczekiwanej.

7.1.1. Ryzyko cd.

W działalności gospodarczej nieosiągnięcie celu może być wyrażone nie tylko poprzez wystąpienie
straty, lecz również poprzez niższy niż założony końcowy wynik danego przedsięwzięcia.

Ryzyko

istnieje zawsze, kiedy w naszej działalności pojawia się czynnik niepewności. Przyczynami

niepewności mogą być np. inflacja, zmiany w technologii, czy zmiany polityczne.

Nie zawsze można dokładnie uwzględnić wszystkie czynniki mające wpływ na ostateczny wynik
działalności gospodarczej. Pojawiają się zagrożenia, których nie można ująć ilościowo, jak również
trudno jest oszacować prawdopodobieństwo ich wystąpienia.

7.1.2. Rodzaje ryzyka

Podstawowym kryterium podziału

ryzyka

jest charakter jego występowania, można więc wyróżnić

ryzyko:

1. Systemowe – które jest wywołane ogólnymi warunkami gospodarowania (rynkowymi,

politycznymi, społecznymi i prawnymi) i dotyczy wszystkich przedsiębiorstw działających
w podobnych warunkach,

2. Specyficzne – dotyczące konkretnego przedsiębiorstwa, co oznacza, iż ryzyko specyficzne

każdej działalności jest odmienne i zależy od cech charakterystycznych danej firmy.

Spójrz na ilustrację i zapoznaj się z podziałem ryzyka systemowego i specyficznego.

7.1.3. Ryzyko makroekonomiczne

W poprzednim ekranie dowiedziałeś się, że jednym z elementów

ryzyka

systemowego jest ryzyko

makroekonomiczne. Jest ono specyficznym i bardzo ważnym rodzajem ryzyka. Dlaczego?
Podmioty gospodarcze nie mają na to ryzyko bezpośredniego wpływu, gdyż związane jest ono
z sytuacją gospodarczą kraju.
Kiedy zatem musisz je rozpatrywać?
Na przykład, gdy będziesz zawierał walutowy

kontrakt terminowy

, którego kurs jest pośrednio

uzależniony od polityki monetarnej Polski, a także polityki makroekonomicznej innych krajów.

Pamiętaj - mała firma nie ma w zasadzie możliwości zarządzania tego rodzaju ryzykiem. Musi
jednak być przygotowana na ewentualność jego wystąpienia i przetrwania niekorzystnego okresu.

Przy rozpatrywaniu ryzyka makroekonomicznego musisz wziąć pod uwagę kilka elementów, które
się na to ryzyko składają:

•

ryzyko stopy procentowej

,

•

ryzyko walutowe

,

•

ryzyko inflacyjne,

•

politykę fiskalną państwa,

•

dochody ludności,

•

stopę bezrobocia.

7.1.4. Ryzyko specyficzne

W lekcji poświęcamy szczególną uwagę ryzyku finansowemu. Dlaczego?
Ponieważ jest ono nieodłączną częścią prawie każdej działalności gospodarczej i związane jest
z podejmowaniem decyzji finansowych, dotyczących sposobów finansowania firmy.

Ryzyko

to ponoszą przedsiębiorcy, którzy korzystają z kredytów, pożyczek, czy emisji akcji

do finansowania firmy.
W takich przypadkach pojawia się możliwość, że przedsiębiorca nie będzie miał środków
na pokrycie odsetek od kredytów i pożyczek lub środków koniecznych do spłaty długu.

Ryzyko finansowe wpływa na generowane przez przedsiębiorstwo korzyści, przez co ma znaczny
wpływ na ostateczne wyniki finansowe firmy.

Spójrz na ilustrację i zobacz, na jakie elementy dzieli się ryzyko finansowe.
W dalszej części lekcji będziemy je szczegółowo omawiać.

7.1.4. Ryzyko specyficzne cd. 1

Czasami bardzo dobry produkt nie trafia na rynek lub też przegrywa walkę o rynek z dużo gorszym
produktem. Dzieje się tak, ponieważ przedsiębiorcy przy realizacji inwestycji nie biorą pod uwagę
ryzyka marketingowego.
Ryzyko to uwarunkowane jest przez następujące czynniki:

•

rynek,

•

produkt,

•

cenę,

•

dystrybucję,

•

konkurencję.

Aby zapobiec ryzyku marketingowemu należy przeprowadzić szczegółową analizę powyższych
czynników.

Ryzyko techniczne jest źródłem licznych zagrożeń dla przedsiębiorców realizujących projekty
inwestycyjne.

Niestety jest ono często pomijane przez polskie firmy w procesie identyfikacji ryzyka.
Wyróżniamy następujące elementy ryzyka technicznego:

•

lokalizację,

•

okres budowy,

•

wysokość nakładów inwestycyjnych,

•

wykonawców,

•

wykorzystywaną technologię.

7.1.5. Przedsiębiorstwo Magdaleny

Czynnikiem szczególnie rzutującym na sytuację małych i średnich firm jest brak odpowiedniego
przygotowania pracowników i kadry zarządzającej do prowadzenia firmy. Stosowane są
niewłaściwe metody zarządzania, marketingu, sprzedaży, działalności finansowej i księgowej.
Firmy mają niewystarczającą wiedzę o szansach i zagrożeniach pojawiających się na rynku.
W działalności gospodarczej nie da się uniknąć

ryzyka

. Podejmując ryzyko i właściwie nim

zarządzając - można rozwijać firmę w sposób bardziej odpowiedzialny i kontrolowany. Oznacza to
również akceptację ryzyka, które może przynieść zysk - oczywiście przy pełnej odpowiedzialności
za rezultaty ewentualnego niepowodzenia.

Taka sytuacja ma miejsce w przedsiębiorstwie Magdaleny.
Jest ona właścicielką średniej wielkości firmy eksportującej meble na rynek wschodni. Jej
przedsiębiorstwo, jak każde inne, narażone jest na ryzyko. Magdalena nie jest jednak świadoma
zagrożeń, na jakie narażona jest jej firma. Przez brak wiedzy na ten temat kilkakrotnie naraziła
przedsiębiorstwo na poważne problemy finansowe, które mogły doprowadzić do jego upadłości.
Na szczęście udało się jej wybrnąć z tych niebezpiecznych sytuacji.
Magdalena nie może jednak liczyć jedynie na szczęście, jak robiła do tej pory. Konieczne jest, by
zaczęła skutecznie zarządzać ryzykiem.

7.1.6. Ryzyko walutowe

Każda firma, która posiada przepływy w walucie innej niż waluta krajowa, jest narażona na ryzyko
walutowe. Należy jednak rozróżnić pojęcie samego ryzyka walutowego od ekspozycji walutowej.
Załóżmy, że Twoja firma posiada wpływy w EUR w wysokości 200 tys. oraz ponosi wydatki
w EUR w wysokości 100 tys. Łączna suma przepływów walutowych wynosi zatem 300 tys. EUR.
Jednakże jedynie 100 tys. EUR jest przepływem narażonym na ryzyko, tj. ekspozycją walutową.

Każdy przepływ finansowy jest narażony na ryzyko walutowe, jeśli na jego przyszłą wartość
pieniężną wyrażoną w innej walucie wpływa nieoczekiwana zmiana kursów walutowych. Duża
ekspozycja oznacza, że dana zmiana kursu walutowego ma duży wpływ na końcowy wynik
finansowy firmy. Oznacza to, że ekspozycja mierzy, jak dane przedsiębiorstwo jest uzależnione
od zmian kursów walutowych.

Spójrz na ilustrację i zobacz, co obejmuje ekspozycja na ryzyko.

7.1.6. Ryzyko walutowe cd. 1

Pamiętaj, iż

ryzyko walutowe

działa w dwie strony. Korzystne zmiany kursów walut mogą

zatem powodować dodatkowe wpływy dla firmy eksportującej lub też niższe wydatki dla importera.
Z drugiej jednak strony niekorzystna zmiana kursu może spowodować znaczne zmniejszenie
wpływów eksportowych lub też znacznie zwiększyć koszty importowe.
Może to sprawić, iż firma nie będzie w stanie dostosować się do niekorzystnych zmian
i doprowadzić do problemów z płynnością, a co za tym idzie, do olbrzymich strat finansowych,
a nawet do upadłości firmy.

Z takim problemem spotkała się Magdalena, którą poznałeś we wcześniejszych ekranach.
Jak pamiętasz, jej przedsiębiorstwo eksportuje meble na rynek wschodni. Jednym z partnerów
transakcyjnych Magdaleny jest średniej wielkości przedsiębiorstwo rosyjskie. Kilka miesięcy temu
podpisała ona z nim kontrakt eksportowy przy kursie RUB/PLN 0,1175. Po dwóch miesiącach
nastąpił spadek kursu i otrzymaną walutę Magdalena wymieniła po kursie 0,1138.
Do czego to doprowadziło?

7.1.6. Ryzyko walutowe cd. 2

Podczas analizy

ryzyka walutowego

konieczne jest zidentyfikowanie wszystkich wielkości

narażonych na ryzyko walutowe po stronie wpływów i wydatków. Po stronie wpływów należy
wziąć pod uwagę przede wszystkim przychody ze sprzedaży eksportowej i inne wpływy
w walutach obcych. Natomiast po stronie wypływów uwzględniamy koszty operacyjne
oraz przepływy finansowe wynikające z obsługi długu w walutach obcych .

Czasami zdarza się, iż firmy nie mające ani eksportu, ani importu są również narażone na ryzyko
kursowe. Ma to miejsce w sytuacji, w której firma posiada konkurenta branżowego z zagranicy.
Konkurent ten wykorzystując osłabienie własnej waluty rozpoczyna eksport własnych produktów
do innego kraju. Dzięki temu zdobywa on rynek producenta kraju przeznaczenia, konkurując z nim
przede wszystkim atrakcyjną ceną produktu. Spadek ceny danego produktu jest więc w sposób
bezpośredni wywołany zmianą kursu waluty.

7.1.7. Ryzyko stopy procentowej

W większość przypadków prowadzenie działalności gospodarczej wymaga znacznego udziału
kapitału obcego w strukturze finansowania. Naraża to firmę na ryzyko stóp procentowych,
szczególnie w momentach największego zadłużenia , kiedy to nawet niewielka zmiana
oprocentowania może mieć znaczny wpływ na kondycję finansową firmy. Wraz ze spłatą kolejnych
rat kredytu ryzyko stóp procentowych maleje.

Ryzyko stopy procentowej związane jest z możliwością niekorzystnej zmiany wartości
zobowiązań i należności z tytułu odsetek, związanych z wahaniami stóp procentowych na rynku
pieniężnym. Zwróć uwagę, że zmiany stóp procentowych będą oddziaływały zupełnie inaczej
na firmę, która posiada wiele kredytów, a inaczej na taką, która prowadzi rozległą działalność
lokacyjną lub sama udziela pożyczek.

7.1.7. Ryzyko stopy procentowej cd.

Potencjalne straty spowodowane niekorzystnymi zmianami oprocentowania na rynku dotyczą nie
tylko kredytów o zmiennym oprocentowaniu, ale także kredytów o stałej stopie procentowej.
W przypadku zawarcia transakcji kredytowych o stałej stopie procentowej efektem spadku stóp
procentowych są większe, niż wynika to z bieżących warunków rynku kredytowego, koszty
odsetkowe związane z posiadanym zadłużeniem. Nie będzie to zatem faktyczna strata, lecz koszt
utraconych możliwości. Firma mogłaby bowiem w bieżących warunkach rynkowych skorzystać
z tańszego źródła finansowania o zmiennym oprocentowaniu, które ograniczyłoby koszty
płaconych odsetek.

W przypadku zawarcia transakcji kredytowych o zmiennej stopie procentowej efektem wzrostu stóp
procentowych są większe koszty odsetkowe związane z posiadanym zadłużeniem.
Podczas analizy

ryzyka stopy procentowej

konieczne jest zidentyfikowanie wszystkich przepływów

finansowych, które niosą za sobą zobowiązania z tytułu odsetek .

7.1.8. Ryzyko kredytowe

Ryzyko kredytowe związane jest przede wszystkim z niebezpieczeństwem niewypłacalności
partnera transakcji handlowych.
Aktywne ryzyko kredytowe wiąże się więc z niepewnością co do zapłaty przez odbiorcę
w ustalonym terminie przypadających płatności pieniężnych.

W takiej sytuacji kilka miesięcy temu znalazła się Magdalena.
Na początku roku wpadła na pomysł, aby powiększyć ofertę firmy o meble kuchenne.
Zrealizowanie tego planu wiązało się jednak z zaciągnięciem kredytu. Magdalena uzyskała go
bez problemu, a raty spłacała z wpływów z eksportu.
Kilka miesięcy temu podpisała kontrakt eksportowy z niewielką białoruską firmą. Wysłała jej kilka
partii mebli, lecz importer zapłacił tylko za jedną. Okazało się, że miał on poważne problemy
finansowe i nie mógł uregulować rachunków z Magdaleną.

Zapoznaj się z dialogiem przedstawionym na ilustracji i dowiedz się, w jaki sposób omówiona
sytuacja wpłynęła na firmę Magdaleny.

7.1.9. Ryzyko płynności

Ryzyko płynności to ryzyko niemożności realizacji transakcji z uwagi na ograniczoną płynność
własnych środków pieniężnych. Bardzo często zdarza się, że firmy realizujące przedsięwzięcie
inwestycyjne, które popełniły błąd w planowaniu (budżetowaniu) inwestycji, spotykają się z utratą
płynności. Jest to spowodowane niedopasowaniem przychodów z nakładami na inwestycję.
Sytuacja taka jest niebezpieczna z uwagi na niezdolność do ponoszenia bieżących kosztów
prowadzenia działalności gospodarczej. Czasami brak płynności w firmie jest bezpośrednią
przyczyną jej upadłości.

7.1.10. Kolejne kłopoty Magdaleny

Jak pamiętasz, Magdalena eksportuje meble na rynek wschodni.
Otrzymane z eksportu środki w walucie obcej Magdalena deponuje na rachunkach walutowych.
Następnie czeka z ich wymianą na lepszy kurs.
Do tej pory przedsiębiorstwo Magdaleny nie miało problemu z ponoszeniem bieżących kosztów
prowadzenia działalności gospodarczej.
Jednak ostatnio firma stanęła przed zagrożeniem utraty płynności finansowej, która może stać się
bezpośrednią przyczyną upadłości firmy.

7.1.11. Podsumowanie

Pojęcie

ryzyka

jest wieloznaczne, lecz w sensie ekonomicznym definiujemy je jako możliwość

odchylenia się od wartości oczekiwanej. Przy analizie ryzyka danej inwestycji należy zwrócić
uwagę, czy nie mamy do czynienia z niepewnością.
Ryzyko dzielimy na dwie główne grupy;

•

ryzyko systemowe,

•

ryzyko specyficzne.

Do ryzyka specyficznego zaliczamy między innymi ryzyko finansowe, które, z kolei, dzieli się na:

•

walutowe,

•

stopy procentowej,

•

inflacyjne,

•

kredytowe,

•

płynności.

Ryzyko walutowe związane jest z możliwością osiągnięcia zysku lub poniesienia straty
w rozliczeniach walutowych transakcji handlowych na skutek np. wahań kursów walutowych.
Ryzyko stopy procentowej jest niebezpieczeństwem negatywnego wpływu zmian stóp
procentowych na sytuację finansową przedsiębiorstwa. Narażone są na nie te firmy, które mają
w swym bilansie oprocentowane aktywa i pasywa.
Ryzyko kredytowe związane jest z niebezpieczeństwem niewypłacalności partnera transakcji

handlowych.
Natomiast ryzyko płynności to ryzyko niemożności realizacji transakcji z uwagi na ograniczoną
przepustowość, płynność własnych środków pieniężnych.

7.2. Zarządzanie ryzykiem finansowym

Cele lekcji

Mamy nadzieję, że poprzednia lekcja uświadomiła Ci, że na

ryzyko

jest narażona każda firma,

a mała w szczególności. To tak jak dziecko, które jest bardziej narażone na niebezpieczeństwo,
ponieważ jest niedoświadczone i nie potrafi się bronić. Z czasem staje się większe, silniejsze,
dojrzalsze i potrafi sobie radzić samodzielnie. Ale najpierw potrzebuje kogoś, kto wskaże mu
właściwą drogę, pomoże i poprowadzi.
Ta lekcja nauczy Cię, jak efektywnie

zarządzać ryzykiem

, poprzez pokazanie elementów tego

procesu. A co najważniejsze wskaże Ci sposoby przeciwdziałania ryzyku. Będzie dla Ciebie
kierunkowskazem, jak skutecznie je ograniczyć.

7.2.1. Zarządzanie ryzykiem

Prowadząc firmę, nawet niewielką, przywiązujesz dużą rolę do zarządzania, np. finansami
czy pracownikami. Ale czy zdajesz sobie sprawę, że można zarządzać również ryzykiem?
Proces zarządzania ryzykiem składa się z 4 faz:

1. Identyfikacja ryzyka – określenie tych oczekiwanych rodzajów ryzyka, które będą

oddziaływały na przedsiębiorstwo, oraz cech każdego z nich,

2. Kwantyfikacja ryzyka - ocena poszczególnych rodzajów ryzyka oraz wzajemnego ich

oddziaływania w celu oszacowania ogólnego poziomu ryzyka,

3. Określenie sposobów reagowania na ryzyko – zdefiniowanie możliwości oraz sposobów

reagowania na występujące zagrożenia ,

4. Kontrola reakcji na ryzyko – dopasowanie reakcji na ryzyko odpowiednio do zmian, jakie

występują w przedsiębiorstwie.

Na ilustracji możesz dokładnie przeanalizować proces aktywnego zarządzania ryzykiem .

7.2.1. Zarządzanie ryzykiem cd.

W naszym kursie zajmujemy się sytuacją finansową firmy, dlatego skoncentrujemy się
na

zarządzaniu ryzykiem

finansowym.

Zarządzanie ryzykiem finansowym powinno prowadzić do maksymalizacji rezultatów pozytywnych
zdarzeń oraz minimalizacji skutków zdarzeń negatywnych czy niepomyślnych.

Najogólniej cały proces zarządzania ryzykiem finansowym sprowadza się
do określenia całkowitego

ryzyka

występującego w firmie. Następnie powinieneś dokładnie

zidentyfikować obszary występowania ryzyka. Na koniec należy zmierzyć je i wypracować
odpowiednie metody zabezpieczające zidentyfikowane ryzyko.

W kolejnych ekranach dowiesz się więcej na temat poszczególnych etapów procesu.

7.2.2. Identyfikacja ryzyka

Pierwszym etapem

zarządzania ryzykiem

jest identyfikacja ryzyka, na jakie narażone jest

przedsiębiorstwo. Celem tego procesu jest określenie możliwych obszarów występowania ryzyka
związanego z realizacją działalności gospodarczej. Identyfikacja ryzyka jest to proces odkrywania
potencjalnych zjawisk będących jego źródłem. Polega na określeniu tych rodzajów ryzyka, które
mogą oddziaływać na przedsiębiorstwo i na udokumentowaniu cech każdego z nich.
Jeśli poprawnie przeprowadzisz proces identyfikacji ryzyka, powinieneś uzyskać wymierne efekty.
Prawidłowo przeprowadzona identyfikacji ryzyka powinna pozwolić na wskazanie:

•

źródeł ryzyka,

•

obszarów występowania ryzyka,

•

rodzajów ryzyka, na które narażone jest przedsiębiorstwo,

•

zdarzeń o charakterze wyjątkowym,

•

symptomów ryzyka,

•

konieczności podjęcia dalszych, dodatkowych analiz.

7.2.2. Identyfikacja ryzyka cd.

Identyfikacja ryzyka, podobnie jak cały proces

zarządzania

nim, nie jest czynnością jednorazową,

lecz powinna być dokonywana w sposób ciągły. Musi być dokonywana w wielu płaszczyznach,
przekrojach, ujęciach i obszarach. Tylko takie ujęcie tego procesu pozwala na określenie
i wskazanie możliwie jak najszerszej i jak najbardziej kompletnej listy potencjalnych rodzajów
ryzyka, na które narażone jest przedsiębiorstwo.

Takie podejście do procesu identyfikacji jest związane z dużym zróżnicowaniem przedsiębiorstw
pod względem specyfiki działalności gospodarczej. Powoduje to, że wskazanie uniwersalnego
zbioru zjawisk jednakowych dla wszystkich firm, jest bardzo trudne.
W wielu przypadkach zakres identyfikacji jest zawężony i najczęściej obejmuje trzy grupy analiz.
Spójrz na ilustrację, aby się z nimi zapoznać.

7.2.3. Pomiar ryzyka

Jeśli zdefiniowałeś możliwe źródła oraz obszary występowania ryzyka finansowego w Twoim
przedsiębiorstwie, możesz przystąpić do drugiego etapu

zarządzania ryzykiem

- procesu

kwantyfikacji ryzyka.
Oznacza on ocenę ilościowego lub jakościowego wpływu ryzyka na eksportowe i/lub importowe
przepływy finansowe.

W praktyce proces ten polega na wyznaczeniu w przepływach firmy otwartej pozycji walutowej
narażonej na ryzyko finansowe.

7.2.4. Studium przypadku: Firma Magdaleny

Oto kolejne spotkanie z Magdaleną, którą poznałeś w poprzedniej lekcji.
Jest ona właścicielką przedsiębiorstwa zajmującego się eksportem mebli na rynek wschodni.
Jak pamiętasz, ostatnio jej przedsiębiorstwo stanęło przed zagrożeniem utraty płynności finansowej.
Stało się tak, ponieważ otrzymane z eksportu środki w walucie obcej Magdalena deponuje
na rachunkach walutowych. Następnie czeka z ich wymianą na lepszy kurs. Doprowadziło to
do tego, że firma Magdaleny nie posiadała środków na bieżące wydatki w walucie krajowej.
Na szczęście Magdalenie udało się pomyślnie rozwiązać ten problem.
Teraz zastanawia się, jak powinna

zarządzać ryzykiem

finansowym, aby jej przedsiębiorstwo nie

znalazło się więcej w takiej sytuacji. Magdalena zajęła się identyfikacją ryzyka i okazało się, że jej
firma jest narażona na ryzyko:

walutowe

,

stopy procentowej

,

kredytowe

i

płynności

.

Następnie Magdalena musi dokonać pomiaru ryzyka.

7.2.5. Wybór strategii i instrumentów pochodnych

Każda strategia zabezpieczająca jest zbudowana na potrzeby danego zabezpieczenia. Oznacza to,
że nie ma uniwersalnej strategii zabezpieczającej, której można używać w każdym przypadku.
Pamiętaj, że dobrze zaprojektowana strategia zabezpieczająca powinna posiadać następujące cechy:

•

niskie koszty transakcyjne,

•

możliwość elastycznego zarządzania w momencie korzystnych zmian na rynku (np.
w przypadku wzrostu kursu walutowego dla zabezpieczonego już eksportera).

Powinna ona zagwarantować Twojemu przedsiębiorstwu wyeliminowanie ryzyka finansowego
i zapewnić mu szansę na wykorzystanie korzystnych zmian rynkowych.

7.2.5. Wybór strategii i instrumentów pochodnych cd.

Drugim bardzo ważnym elementem, który ma wpływ na wybór

strategii zabezpieczającej

, jest czas

do wystąpienia ryzyka. Do zabezpieczenia krótkich terminów stosuje się inne instrumenty niż
do zabezpieczenia średnio i długookresowych przepływów. Krótkie terminy (do trzech miesięcy)
można zabezpieczyć kontraktami

forward

/

futures

. Ale zabezpieczają one na sztywno przyszły kurs

wymiany. Zabezpieczając dłuższe terminy (powyżej 3 miesięcy) nie można stosować sztywnego
zabezpieczenia . Do zabezpieczenia średnio i długookresowego powinno stosować się strategie
oparte o

opcje

walutowe, które są instrumentami bardziej elastycznymi .

Spójrz na ilustrację i dowiedz się, od jakich czynników powinien zależeć wybór odpowiednich
instrumentów pochodnych wykorzystanych w strategii zabezpieczającej.

W kolejnej lekcji dowiesz się więcej na temat wymienionych instrumentów zabezpieczających.

7.2.6. Wdrożenie strategii zabezpieczającej

Wdrożenie

strategii zabezpieczającej

polega na nabyciu odpowiednich instrumentów

pochodnych, dopasowanych do wyodrębnionych ryzyk. Na tym etapie bardzo ważną rolę odgrywa
koszt transakcyjny. Im wyższy koszt transakcyjny, tym niższa efektywność wdrożonej strategii
zabezpieczającej. Już podczas projektowania danej strategii powinieneś uwzględniać koszty
transakcyjne.
W obecnym czasie zarządzający, którzy są odpowiedzialni za ten proces w firmie, szukają coraz to
tańszych źródeł nabywania instrumentów pochodnych. Wielu z nich wybrało rynek giełdowy .
Można tam dokonywać transakcji zabezpieczających po cenach z rynku międzybankowego
oraz z pomijalnie małymi kosztami transakcyjnymi.

7.2.7. Kontrola efektów strategii zabezpieczającej

Dobrze zaprojektowana

strategia zabezpieczająca

powinna umożliwić elastyczne nią zarządzanie,

które ma bardzo duży wpływ na końcową efektywność strategii.
Strategie oparte o kontrakty

futures

i

forward

nie pozwalają na skuteczne zarządzanie w dłuższym

okresie. Do tego celu najlepiej nadają się strategie zbudowane na kontraktach opcyjnych.

7.2.8. Przeciwdziałanie ryzyku – przykłady hedgingu naturalnego

Hedging naturalny to minimalizacja

ryzyka walutowego

przy pomocy wewnętrznych przepływów.

Przykładem może być firma, która jest eksporterem i importerem Euro i wykorzystuje przepływy z
eksportu do spłaty importu. Może to być również eksporter do strefy Euro zaopatrujący się w
surowiec nieco droższy np. od dostawcy z Niemiec, ale w ten sposób minimalizujący ryzyko
walutowe. Innym przykładem jest eksporter Euro, który zaciąga pożyczki walutowe lub też posiada
kredyt w Euro. Gdy kurs EUR/PLN spada, to otrzymuje on mniejsze wpływy, ale tym samym ma
niższy nominał kredytu do spłaty.
Hedging naturalny jest najtańszym sposobem minimalizacji ryzyka wśród przedsiębiorstw.
Dopiero gdy nie jesteśmy w stanie wykorzystać hedgingu naturalnego, sięgamy po instrumenty
pochodne.

7.2.8. Przeciwdziałanie ryzyku – przykłady hedgingu naturalnego cd. 1

Magdalena oczekuje wpływu na rachunek walutowy firmy określonej sumy pieniędzy za trzy
miesiące. Obawia się jednak zmiany kursu walutowego. Aby nie stracić na zmianie kursu,
Magdalena może przeprowadzić następujące operacje:

•

podjąć pożyczkę w walucie obcej na okres trzech miesięcy i dokonać natychmiast zamiany
na złote;

•

kwotę w złotych zdeponować w banku na rachunku terminowym także na okres trzech
miesięcy.

Po tym okresie na rachunku firmy pojawi się kwota z przelewu zagranicznego, która posłuży
do spłaty pożyczki walutowej. Jednocześnie zostanie odblokowany depozyt złotowy.
Operacje te odpowiadają wymianie walutowej dokonanej w dniu wpływu środków walutowych
na rachunek firmy, chociaż w rzeczywistości wymiany dokonano trzy miesiące wcześniej.

7.2.8. Przeciwdziałanie ryzyku – przykłady hedgingu naturalnego cd. 2

W zabezpieczaniu się przed

ryzykiem

pomóc Ci może również zaciąganie kredytów finansujących

działalność przedsiębiorstwa w walutach, w których rozliczane są transakcje z tytułu eksportu.
Gdy kurs EUR/PLN spada to eksporter otrzymuje mniejsze wpływy eksportowe, ale tym samym ma
niższą wartość kredytu do spłaty. Wobec tego spadek kursu EUR/PLN jest rekompensowany
korzyścią wynikającą z mniejszych kosztów obsługi długu.

Warto również rozważyć ewentualny zakup materiałów do produkcji w kraju będącym odbiorcą
wyrobów finalnych.

Jednak niekiedy stosowanie

hedgingu naturalnego

wiąże się z kosztami przewyższającymi

ewentualne korzyści lub też z przyczyn technicznych jest niewykonalne. Poszukuje się wówczas
podmiotów skłonnych przejąć

ryzyko walutowe

, na jakie narażone jest przedsiębiorstwo.

Do transferu ryzyka walutowego służą finansowe instrumenty pochodne.
Na ilustracji możesz zobaczyć, co do nich zaliczamy.

7.2.9. Ryzyko walutowe i ryzyko stopy procentowej

Ryzyko walutowe

i

ryzyko stopy procentowej

można ograniczyć poprzez zawieranie transakcji

zabezpieczających. Zabezpieczenie polega na dokonaniu takiej transakcji lub serii transakcji, które
będą miały odwrotny kierunek do transakcji zabezpieczanych. Oznacza to, że transakcja
zabezpieczająca ma na celu "zamknięcie" otwartej pozycji, która może być ryzykowna.
Do zabezpieczenia się przed ryzykiem walutowym lub stopy procentowej wykorzystywane są
instrumenty finansowe takie jak kontrakty

forward

,

futures

,

swap

i

opcje

.

Spójrz na ilustrację i zobacz, w jaki sposób zabezpieczyć się przed wzrostem (ilustracja [1])
i spadkiem (ilustracja [2]) kursu waluty.

7.2.10. Problemy związane z zarządzaniem ryzykiem w MŚP

Ryzykiem finansowym zarządza zaledwie 10% polskich przedsiębiorstw. Pozostałe 90%
niepotrzebnie spekuluje na rynkach finansowych .
Czym jest spekulacja?
Jeśli musisz coś kupić i nie robisz tego od razu, widząc bieżącą cenę, lecz czekasz na cenę niższą,
to jest to spekulacja. Jeśli chcesz coś sprzedać i nie sprzedajesz, czekając na cenę wyższą, to
również podejmujesz spekulację.

Pamiętaj, że firmy powinny podejmować decyzje operacyjne w oparciu o rzeczywiste potrzeby,
a nie spekulacje dotyczące ewentualnych wzrostów lub spadków cen. Najważniejsze dla większości
firm są zyski z działalności operacyjnej - a nie finansowej.

Dlaczego tak niewiele przedsiębiorstw zarządza ryzykiem finansowym?
Przyczyna tkwi w braku odpowiedniej wiedzy pozwalającej odróżnić, co jest naprawdę spekulacją,
a co procesem

zarządzania ryzykiem

finansowym. Przez wielu przedsiębiorców powielany jest mit,

iż zakup instrumentów pochodnych jest spekulacją, a nierobienie niczego jest brakiem spekulacji.
Niestety w rzeczywistości jest zupełnie na odwrót.
Błędne myślenie może okazać się jednak dla firmy zgubne. Może doprowadzić do problemów
z płynnością firmy, a także jej upadłości.

7.2.10. Problemy związane z zarządzaniem ryzykiem w MŚP cd. 1

Kolejnym problemem w

zarządzaniu ryzykiem

finansowym dla MŚP jest brak dostępu

do wszystkich instrumentów pochodnych. Oferta banków w Polsce jest w tym zakresie mało
atrakcyjna i uniemożliwia budowanie wszystkich

strategii zabezpieczających

.

Alternatywą w tym zakresie jest oferta Warszawskiej Giełdy Towarowej S.A. Dzięki niej każdy
podmiot, niezależnie od wielkości czy tez siły ekonomicznej, może zawierać kontrakty

futures

na walutę i stopę procentową oraz

opcje

walutowe i procentowe. Ponadto korzystając z oferty WGT

S.A. przedsiębiorstwa mogą korzystać z cen z rynku międzybankowego. Tym samym znacznie
zminimalizują koszty transakcyjne, co wpłynie bezpośrednio na efektywność strategii
zabezpieczającej.

7.2.10. Problemy związane z zarządzaniem ryzykiem w MŚP cd. 2

Ostatnią blokadą jest krążący wśród przedsiębiorców mit o znacznym koszcie

strategii

zabezpieczających

.

Nie jest to oczywiście prawdą. Koszty transakcyjne przy nabywaniu instrumentów na

WGT

są

pomijalne.
Aby zminimalizować koszty nabywania

opcji

walutowych (płacenie premii), można bez problemu

wystawiać opcję, a tym samym budować zerokosztowe korytarze opcyjne. Są one bardzo często
wykorzystywane przez przedsiębiorstwa.

A czy Ty

zarządzasz ryzykiem

w swojej firmie? Jeśli nie to powinieneś się nad tym zastanowić.

Jesteś przedsiębiorcą, więc powinieneś działać tak, aby maksymalizować zyski. Nie powinieneś
dłużej liczyć na łut szczęścia.

7.2.11. Podsumowanie

Ryzykiem

, tak jak każdą wielkością ekonomiczną, możesz w firmie zarządzać.

Zarządzanie

ryzykiem

finansowym składa się z 4 faz:

•

identyfikacji ryzyka,

•

kwantyfikacji ryzyka,

•

określenia sposobów reagowania na ryzyko,

•

kontroli reakcji na ryzyko.

Ryzyku należy także przeciwdziałać. Wiesz, w jaki sposób zabezpieczyć się przed wzrostem
lub spadkiem kursu waluty lub stopy procentowej.

Dowiedziałeś się także, że bardzo niewiele polskich przedsiębiorstw zarządza ryzykiem
finansowym. Ogromna ich część jedynie spekuluje na rynku finansowym. Dzieje się tak, ponieważ
przedsiębiorcy mają problemy z odróżnieniem spekulacji od zarządzania ryzykiem. Mają
także ograniczony dostęp do instrumentów pochodnych. Ponadto, wielu z nich mylnie twierdzi,
że koszt

strategii zabezpieczających

jest bardzo wysoki.

7.3. Ograniczanie ryzyka

Cele lekcji

W tej lekcji przedstawimy Ci instrumenty finansowe, pozwalające na ograniczanie ryzyka
finansowego w działalności Twojej firmy. Będą to transakcje terminowe, które dzielą się na:

•

kontrakty typu forward,

•

kontrakty typu futures,

•

kontrakty typu swap,

•

opcje walutowe.

Instrumenty te są wykorzystywane do budowy pojedynczych lub też bardziej złożonych strategii
zabezpieczających. Nie jest więc możliwe wskazanie najlepszego instrumentu zabezpieczającego,
ani uniwersalnej strategii zabezpieczającej. O wyborze danego instrumentu do strategii
zabezpieczającej decyduje kilka czynników, takich jak:

•

specyfika zabezpieczanego ryzyka,

•

rodzaj zabezpieczanego ryzyka,

•

dostęp podmiotu do instrumentów pochodnych,

•

płynność rynku danego instrumentu,

•

koszt zabezpieczenia przy zastosowaniu poszczególnych derywatów,

•

doświadczenie i wiedza osoby zarządzającej ryzykiem w firmie.

Pamiętaj o tym, przechodząc kolejne ekrany w lekcji.

7.3.1. Transakcje terminowe

Istotą transakcji terminowych jest to, że do ich wykonania dochodzi w przyszłości, ale po cenie
z góry ustalonej w momencie zawarcia transakcji.
Transakcje terminowe można podzielić na:

•

bezwarunkowe, w których kontrahenci w dniu realizacji bezwarunkowo muszą wykonać
zobowiązania wynikające z zawartej umowy, oraz

•

warunkowe, w których nabywca może odstąpić od ich wykonania .

Zawarcie transakcji terminowej oznacza zatem przyjęcie obowiązku wykonania w określonym
terminie zobowiązań z niej wynikających.
Zamiast dostawy instrumentu bazowego może następować jednak jedynie rozliczenie pieniężne.
Co to oznacza w praktyce? Po prostu w zależności od aktualnej ceny instrumentu bazowego z dnia
rozliczenia transakcji, zamiast dostawy towaru dokonujesz wpłaty pieniężnej. Kwota wpłaty jest
różnicą między aktualną ceną instrumentu bazowego a ceną wykonania. Wobec tego nie musisz
posiadać instrumentu bazowego w chwili zawarcia kontraktu. Za to koniecznie musisz posiadać
gotówkę do wpłacenia depozytu zabezpieczającego. Jednak stanowi on niewielki procent wartości
nominalnej kontraktu.

W związku z tym transakcje terminowe można podzielić na transakcje rzeczywiste
i nierzeczywiste. W transakcjach rzeczywistych następuje fizyczne dostarczenie instrumentu
bazowego w momencie realizacji , natomiast w transakcjach nierzeczywistych dokonuje się
rozliczenia gotówkowego w stosunku do ostatecznego kursu rozliczeniowego.

7.3.2. Kontrakt forward

Kontrakt forward jest najmniej skomplikowanym i najstarszym instrumentem ograniczania

ryzyka

finansowego. Jest to inaczej umowa kupna lub sprzedaży określonych aktywów

w określonym czasie w przyszłości po określonej cenie ustalonej w chwili zawarcia kontraktu.
Ustalona w ten sposób cena zwana jest ceną wykonania lub ceną forward.

Przedmiotem kontraktów forward najczęściej są produkty szlachetne, ropa naftowa, waluty, akcje,
obligacje skarbowe itp. W transakcji forward biorą udział dwie strony i niekiedy pośrednik (dealer).
Jako strona takiego kontraktu uzgadniasz z partnerem parametry zawartej transakcji, takie jak: ilość
instrumentu bazowego, sposób rozliczenia, czas rozliczenia itp. Rozliczenie może polegać
na zobowiązaniu się do fizycznej dostawy przedmiotu transakcji. Występuje to najczęściej
w przypadku kontraktów towarowych lub na rozliczeniu gotówkowym, w którym strony naliczają
sobie jedynie różnicę między ceną bieżącą (spot) a ustaloną w dniu zawarcia kontraktu.
Jeżeli w momencie wykonania kontraktu cena aktywów jest wyższa od ceny wykonania, wówczas
właściciel kontraktu mający pozycję długą odnosi zysk, a jeżeli cena jest niższa to ponosi stratę.

7.3.3. Zalety i wady kontraktu forward

Największą zaletą

kontraktu forward

jest fakt, iż jego zawarcie nie wiąże się z obowiązkiem

wniesienia pełnej wartości kupowanego dobra. W związku z tym nie ma obowiązku jakiejkolwiek
wpłaty w chwili zawarcia transakcji.

Kontrakty forward mają jednak pewne wady. Wszystkie warunki kontraktu forward są negocjowane
i zależą od woli obu stron transakcji. Brak standaryzacji znacznie utrudnia wtórny obrót
kontraktami forward. Z drugiej strony brak standaryzacji może być też dużym udogodnieniem,
ponieważ można dowolnie ustalać specyficzne warunki w zależności od własnych potrzeb .
W momencie wykonania kontraktu forward dochodzi zwykle do sytuacji, w której jedna ze stron
transakcji zyskuje, a druga traci. Może się zatem zdarzyć, że strona, która traci na zawarciu
transakcji, nie wypełnia swoich zobowiązań wynikających z kontraktu. Aby ograniczyć

ryzyko

kredytowe

podczas zawierania kontraktu forward pomiędzy podmiotami o mniejszej

wiarygodności, można złożyć zabezpieczenie wykonania zobowiązań kontraktowych, np. w postaci

wpłaty określonej części kontraktu (3% – 10% wartości nominalnej kontraktu).

7.3.4. Transakcja zabezpieczona kontraktem forward

Łukasz jest właścicielem firmy jubilerskiej – zajmuje się produkcją i sprzedażą biżuterii z kamieni
szlachetnych.

W dniu 7 lipca 2005 roku firma Łukasza podpisała umowę na dostawę biżuterii do USA na kwotę
100 tys. USD. Przyszły przepływ z działalności eksportowej chce on zabezpieczyć przed

ryzykiem

walutowym

tj. przed spadkiem kursu USD/PLN. Dostawa biżuterii do USA oraz płatność za towar

nastąpi 7 października 2005 roku (w tym dniu kwota 100 tys. wpłynie na konto firmy).
Przeprowadźmy symulację dla transakcji eksportowej zabezpieczonej przy użyciu strategii opartej
na kontrakcie forward.

Wybrane pozycje w bilansie spółki w dniu podpisania umowy są następujące:
aktywa - należności 100 tys. USD,
pasywa - brak zobowiązań w USD.

Należność w wysokości 100 tys. USD staje się w tym momencie otwartą pozycją walutową, która
jest bezpośrednio narażona na zmiany kursów walut.
Ponadto, zarządzający podczas kalkulacji ceny ustalili marżę w wysokości 10%.

7.3.4. Transakcja zabezpieczona kontraktem forward cd.

7 lipca 2005 roku, firma Łukasza podpisując umowę postanowiła zabezpieczyć się przed

ryzykiem

walutowym

i dokonała w banku sprzedaży waluty w

transakcji terminowej

(otworzyła

kontrakt

forward

w pozycji krótkiej na okres trzech miesięcy) po kursie 3,4166 PLN. Dzięki tej transakcji

firma zapewniła sobie możliwość sprzedaży 100 000,00 USD za trzy miesiące po kursie 3,4166
PLN, niezależnie od kursu spot w danym dniu.

Dnia 7 października na konto firmy wpłynęło 100 000,00 USD. Nastąpiła realizacja wcześniej

zawartego kontraktu – czyli sprzedaży USD po ustalonym kursie 3,4166 PLN. Ponieważ kurs spot
wynosił tego dnia 3,2115 to firma zyskała na transakcji:
(3,4166-3,2115) x 100 000,00 = 20 510,00 PLN. W wyniku zabezpieczenia marża handlowa
zmalała jedynie o 1%. Biorąc pod uwagę wycenę terminową kursu, bank pobrał marżę w wysokości
325 pips tj. przeszło trzy grosze.

Podczas kalkulacji ceny założono wysokość marży na poziomie 10%.
Rzeczywista wysokość marży wyniosła
9%.

7.3.5. Kontrakt futures

Kontrakt futures (terminowy) to transakcja giełdowa, która stanowi umowne zobowiązanie dwóch
stron. Jedna z nich zobowiązuje się do dostarczenia, a druga do przyjęcia określonego dobra
w oznaczonym terminie w przyszłości, w ilości i jakości oraz po cenie określonej w momencie
zawarcia umowy. Kontrakt terminowy jest wystandaryzowany w zakresie ilości, jakości, miejsca
dostawy oraz warunków zapłaty. Jak widać podstawowa forma kontraktu futures jest taka sama
jak forma kontraktu forward, czyli obliguje do zakupu określonych aktywów po określonej cenie
w dniu wygaśnięcia kontraktu.

Podstawowa różnica między tymi transakcjami polega na tym, że futures jest umową o cechach
standardowych, której realizacja dokonywana jest na zorganizowanym rynku za pomocą izby
rozliczeniowej, forward zaś jest umową negocjowaną indywidualnie .

Zawarcie kontraktu terminowego nazwane jest inaczej otwarciem pozycji. Zamknięcie pozycji
następuje zawsze wskutek zawarcia kontraktu przeciwstawnego. Posiadacz 5 kontraktów
terminowych chcąc zamknąć pozycję musi sprzedać 5 kontraktów terminowych.
Kupno kontraktu terminowego określane jest mianem otwarcia pozycji długiej, natomiast sprzedaż
kontraktu terminowego oznacza otwarcie pozycji krótkiej.

7.3.5. Kontrakt futures cd.

Wyeliminowanie

ryzyka kredytowego

, przy zawaraniu kontraktu terminowego, wiąże się

z wpłaceniem depozytu zabezpieczającego . Wartość takiego depozytu jest różna i wynosi zwykle
od kilku do kilkunastu procent wartości kontraktu.

Kolejną różnicą pomiędzy

kontraktem forward

a

futures

jest sposób rozliczania. Kontrakt forward

jest rozliczany za pomocą płatności dokonywanej w dniu wygaśnięcia kontraktu. Kontrakt futures
rozliczany jest codziennie w gotówce według instrumentu bazowego, po zakończeniu każdej sesji
na której odbywa się obrót danymi kontraktami terminowymi. Skoro zaś wartość kontraktu futures
jest wypłacana pod koniec każdego dnia obrotu, można zatem porównać kontrakt futures do serii
kontraktów forward.
Jeżeli wartość kontraktu futures wzrasta w ciągu dnia, to po zakończeniu obrotu osiągnięta korzyść
jest dodawana do salda na rachunku posiadacza pozycji długiej. Kwota jest odejmowana
i przelewana z rachunku posiadacza pozycji krótkiej. Jeżeli saldo na rachunku zabezpieczenia
spadnie poniżej pewnego uzgodnionego minimum, uczestnik obrotu musi złożyć dodatkowe
zabezpieczenie. Polega to na uzupełnieniu depozytu zabezpieczającego, w przeciwnym razie
pozycja uczestnika zostanie zamknięta.

7.3.6. Transakcja zabezpieczona kontraktem futures

Wróćmy do Łukasza i jego firmy. Zobaczmy, jak wyglądałaby transakcja z zagranicznym
importerem, zabezpieczona

kontraktem futures

.

7 lipca na parkiecie

WGT S.A

. firma Łukasza otwiera pozycję krótką w grudniowych kontraktach

futures po kursie 3,4491. Aby zabezpieczyć kwotę transakcji wynoszącą 100 tys. USD firma musi
otworzyć pozycję w 2 dużych kontraktach (jeden kontrakt notowany na WGT S.A. opiewa na 50
000 USD). Przy otwieraniu lub zamykaniu pozycji na walutowym kontrakcie futures wymagane
jest opłacenie prowizji w wysokości 27 PLN za transakcję (54 PLN otwarcie i zamknięcie).
Opłacono więc łącznie prowizję w wysokości 108,00 PLN i jest to koszt

strategii zabezpieczającej

.

Dodatkowo podczas nabywania kontraktów futures, wymagana jest wpłata depozytu
zabezpieczającego w wysokości 3% nominału kontraktu (około 13 000,00 PLN) .

7.3.6. Transakcja zabezpieczona kontraktem futures cd.

7 października po wpłynięciu na rachunek firmy 100 tys. USD, kwota ta została wymieniona
w banku po kursie spot wynoszącym 3,2115 PLN, co dało kwotę 321 150,00 PLN.
W tym samym czasie zamknięto pozycję w 2 kontraktach, poprzez zawarcie 2 kontraktów
odwrotnych – tj. transakcji kupna kontraktów w pozycji długiej po cenie 3,2230.
Zamykając pozycję w

kontraktach futures

, firma uzyskała dodatkowy przepływ pieniężny

w wysokości 22 610,00 PLN, co rekompensowało stratę poniesioną przy wymianie otrzymanych
od kontrahenta 100 tys. USD po cenie spot.
(3,4491-3,2230) x 100 000 = 22 610,00

Przepływ ten należy zmniejszyć o zapłaconą prowizję w chwili otwarcia i zamknięcia kontraktów
tj. kwoty 108 PLN.
22 610,00 PLN – 108 PLN = 22 502,00 PLN.
Dzięki zabezpieczeniu firma otrzymała łączny przepływ finansowy w wysokości 343 652,00 PLN
(strata wyniosła 1258,00 PLN). Marża handlowa wyniosła 10%!

7.3.7. Kontrakt swap

Swap to umowa pomiędzy dwoma podmiotami na wymianę przyszłych przepływów pieniężnych.
Umowa ta określa jak ma wyglądać rozliczenie oraz kiedy przepływy mają nastąpić.

Najbardziej rozpowszechnioną formą swapu jest swap na stopę procentową (Interest Rate Swap –
IRS), w ramach którego wielkość przepływów pieniężnych jest determinowana poziomem dwóch
różnych stóp procentowych. Występuje tu dwóch partnerów. Pierwszy z nich zwany "stałą nogą"
zamierza ustabilizować stopę procentową. Jego zadaniem jest takie zawarcie umowy, by na dany
okres trwania kontraktu swap, parametr ten był niezmienny. Drugi z nich, zwany "ruchomą nogą"
przejmuje na siebie

ryzyko zmienności rynkowej stopy procentowej

.

7.3.7. Kontrakt swap cd.

Umowa z partnerami zobowiązującymi się do utrzymania stałości określonej wartości stopy
procentowej oznacza rezygnację z korzyści wynikającej z jej pozytywnej zmiany,
ale także unikniecie straty, gdy zmiana jest niekorzystna. Tak więc kredytobiorca, który zmienił
charakter długu na kredyt o stałej stopie procentowej, nie skorzysta w sytuacji, kiedy stopy
procentowe obniżą się. Ale zabezpiecza go to jednak przed kosztami wynikającymi z ich wzrostu.
Jeśli preferuje on stałą stopę, będzie starał się zawierać umowę kredytową o stałej stopie
oprocentowania kredytu. Jednak przy większych i określonych na dłuższy okres kredytach
znalezienie banku, który takiego kredytu udzieli, może być bardzo trudne. Dzięki możliwości
zawarcia kontraktu

swap

istnieje szansa na uzyskanie stałej stopy, mimo że bank udzielił kredytu

po stopie zmiennej.

7.3.8. Typy kontraktu swap

Kontrakt

swap

może zostać zawarty bezpośrednio przez firmy, lub za pośrednictwem banku.

Ze względu na ograniczony dostęp firm do partnerów mających przeciwne oczekiwania, banki
ułatwiają firmom transakcje swapowe, poprzez przejmowanie

ryzyka kredytowego

firm

uczestniczących w transakcji. Banki kwotują obustronnie transakcje IRS, podając cenę kupna (bid
rate), po jakiej zobowiązują się płacić odsetki wg stałej stopy procentowej oraz sprzedaży (offer
rate), po jakiej są skłonne przyjmować odsetki wg stałej stawki procentowej. Jeśli różnica
pomiędzy ceną kupna i sprzedaży transakcji IRS rośnie, oznacza to większe zainteresowanie
płaceniem stałego oprocentowania, czyli prognozowany jest wzrost stóp procentowych.

Spójrz na ilustracje. Na pierwszej przedstawiony jest kontrakt swap zawierany bezpośrednio
przez firmy. Na drugiej – kontrakt zawierany przy pośrednictwie banku.

7.3.9. Zalety i wady kontraktu swap

Główną zaletą transakcji IRS jest przede wszystkim:

•

obniżenie kosztów zaciągniętych kredytów,

•

możliwość uzyskania odpowiedniego profilu stóp oprocentowania aktywów i pasywów,

•

możliwość aktywnego zarządzania pasywami i aktywami firmy zgodnie z oczekiwanymi
zmianami stóp procentowych.

W przypadku korzystnych zmian stóp procentowych poprzez sprzedaż kontraktu lub jego
odkupienie firma może wygenerować dodatkowy zysk.

Jeżeli firma zaciąga długoterminowy kredyt według zmiennej stopy procentowej, może w celu
ochrony przed ewentualnym wzrostem stóp zawrzeć kontrakt swap . Analogicznie można się
zabezpieczyć przed spadkiem stóp procentowych.
Podobnie jest z kontraktami swap wykorzystywanymi do zabezpieczenia się przed zmianą kursu
walutowego. Transakcje swap walutowo-procentowe (CIRS,FX swaps) to takie transakcje zamiany,
których strony wymieniają się zobowiązaniami wynikającymi z różnych stóp procentowych
dotyczących innych walut, a płatność rozlicza się według odpowiedniego kursu walutowego.
Kontrakty te są bardzo ważnym narzędziem w zarządzaniu

ryzykiem walutowym

.

7.3.10. Opcja walutowa

Opcje są prawami do zawarcia transakcji na określonych warunkach, w szczególności –
po ustalonej z góry cenie. W odróżnieniu od

kontraktów forward

i

futures

, opcja daje swym

posiadaczom prawo, a nie obowiązek podejmowania pewnych działań w przyszłości. Posiadacz
opcji ma prawo do wykonania określonej operacji, ale nie musi z tego prawa korzystać.
Kolejną różnicą jaka istnieje pomiędzy zawarciem kontraktu opcyjnego a kontraktu forward
lub futures, jest wniesienie podczas zawierania kontraktu opcyjnego opłaty początkowej,
czyli premii za zakup opcji.
Istnieją dwa podstawowe typy kontraktów opcyjnych: opcja kupna (call) oraz opcja sprzedaży

(put). Opcja kupna daje jej posiadaczowi prawo nabycia określonych walorów (aktywów)
po określonej cenie (wykorzystywana przez importerów). Z kolei opcja sprzedaży daje możliwość
zbycia waloru przed upłynięciem określonego terminu, również po określonej w kontrakcie cenie
(wykorzystywana przez eksporterów).
Można zatem wyróżnić cztery rodzaje pozycji w kontraktach opcyjnych:

•

długa pozycja w opcjach kupna (zakup opcji kupna),

•

długa pozycja w opcjach sprzedaży (zakup opcji sprzedaży),

•

krótka pozycja w opcjach kupna (sprzedaż opcji kupna, wystawienie opcji kupna),

•

krótka pozycja w opcjach sprzedaży (sprzedaż opcji sprzedaży, wystawienie opcji
sprzedaży) .

7.3.11. Transakcja zabezpieczona opcją walutową

Wróćmy raz jeszcze do firmy jubilerskiej Łukasza. Sprawdźmy, jak wyglądałaby transakcja
z amerykańskim importerem, gdyby była zabezpieczona

opcją

walutową.

W dniu 7 lipca w celu zabezpieczenia transakcji eksportowej firma nabywa (kupuje) na parkiecie

WGT S.A.

dwie grudniowe opcje put z ceną wykonania 3,40 o nominale 50 tys. USD każda.

Nabycie opcji walutowych jest związane z opłaceniem tzw. "premii".
Premia wyniosła 6 500,00 PLN i łącznie z prowizją w wysokości 108 PLN stanowi całkowity koszt
strategii.

Premia = 0,0650 *100 000 = 6 500,00 PLN.

Cena (premia opcyjna) podana jest w kwotowaniach w setnych częściach grosza za 1 USD kwoty
nominalnej opcji walutowej.

7.3.11. Transakcja zabezpieczona opcją walutową cd.

Dnia 7 października po wpłynięciu na rachunek firmy 100 tys. USD, kwota ta została wymieniona
w banku po kursie spot wynoszącym 3,2115, co dało kwotę 321 150,00 PLN.
W związku z tym, iż 7 października kurs spot wynosi 3,2115 i był niższy niż kurs wykonania

opcji

put – 3,40, opcja zostaje wykonana (opcje notowane na

WGT S.A.

są typu amerykańskiego ).

Po odjęciu premii i prowizji otrzymano dodatkowy przepływ finansowy w wysokości 12 242,00
PLN.
(3,40 – 3,2115) x 100 000,00 – 6 500,00 – 108,00= 12 242,00 PLN
Dzięki takiemu zabezpieczeniu ostateczny przepływ do firmy wyniósł 333 392,00 PLN, co
pozwoliło na utrzymanie marży na transakcji eksportowej w wysokości 7%.

7.3.12. Podsumowanie

W tej lekcji poznałeś instrumenty finansowe, pozwalające na ograniczanie

ryzyka

finansowego

w działalności firmy. Przypomnijmy, są to:

•

kontrakty forward,

•

kontrakty futures,

•

kontrakty swap,

•

opcje walutowe.

Kontrakt forward to umowa kupna lub sprzedaży określonych aktywów w określonym czasie
w przyszłości, po cenie ustalonej w chwili zawarcia kontraktu. Na tym samym polega również
kontrakt futures. Podstawowa różnica między tymi transakcjami polega na tym, że futures jest
umową o cechach standardowych, której realizacja dokonywana jest na zorganizowanym rynku
(giełdzie towarowej), forward zaś jest umową negocjowaną indywidualnie (drugą stroną jest bank).
Swap to umowa pomiędzy dwiema firmami na wymianę przyszłych przepływów pieniężnych.
Umowa ta określa jak ma wyglądać rozliczenie oraz kiedy przepływy mają nastąpić. Najbardziej
rozpowszechnioną formą swapu jest swap na stopę procentową .
Opcje walutowe są prawami do zawarcia transakcji na określonych warunkach, w szczególności –
po cenie ustalonej z góry. W odróżnieniu do kontraktów forward i futures, opcja daje swym
posiadaczom prawo, a nie obowiązek podejmowania pewnych działań w przyszłości.