Planowanie, organizowanie i finansowanie działalności gospodarstwa

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Piotr Szczypa

Planowanie, organizowanie i finansowanie działalności
gospodarstwa 632[01].Z5.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr Andrzej Kobylec
mgr Lidia Pszkit

Opracowanie redakcyjne:
dr Piotr Szczypa

Konsultacja:
mgr inż. Andrzej Zych

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 632[01].Z5.02
„Planowanie, organizowanie i finansowanie działalności gospodarstwa”, zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu rybak śródlądowy.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

Wymagania wstępne

Cele kształcenia

Materiał nauczania

4.1.

Rola i organizacja rolnictwa oraz rybactwa śródlądowego w gospodarce
rynkowej

4.1.1.

Materiał nauczania

4.1.2.

Pytania sprawdzające

4.1.3.

wiczenia

4.1.4.

Sprawdzian postępów

4.2.

Czynniki produkcji gospodarstwa rybackiego

4.2.1.

Materiał nauczania

4.2.2.

Pytania sprawdzające

4.2.3.

wiczenia

4.2.4.

Sprawdzian postępów

4.3.

Planowanie działalności gospodarstwa rybackiego

4.3.1.

Materiał nauczania

4.3.2.

Pytania sprawdzające

4.3.3.

wiczenia

4.3.4.

Sprawdzian postępów

4.4.

Bilans i rachunek ekonomiczny gospodarstwa rybackiego

4.4.1.

Materiał nauczania

4.4.2.

Pytania sprawdzające

4.4.3.

wiczenia

4.4.4.

Sprawdzian postępów

4.5.

Finansowanie działalności gospodarstwa rybackiego

4.5.1.

Materiał nauczania

4.5.2.

Pytania sprawdzające

4.5.3.

wiczenia

4.5.4.

Sprawdzian postępów

4.6.

Podatki i ubezpieczenia w gospodarstwie rybackim

4.6.1.

Materiał nauczania

4.6.2.

Pytania sprawdzające

4.6.3.

wiczenia

4.6.4.

Sprawdzian postępów

Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i nabywaniu umiejętności

z zakresu planowania, organizowania i finansowania działalności gospodarstwa rybackiego.

W poradniku znajdziesz:

–

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

–

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

–

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

–

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

–

literaturę uzupełniającą.
Poradnik ten poświęcony jest planowaniu, organizowaniu i finansowaniu działalności

przedsiębiorstw, w tym gospodarstw rybackich. W działalności każdego przedsiębiorstwa
podstawą jest dobry proces planowania. Następnie dobry sposób prowadzenia działalności
gospodarczej, w tym finansowania jej sprzyja osiągnięciu sukcesu na rynku. Dlatego warto
abyś poznał tajniki dobrego prowadzenia gospodarstwa rybackiego.

Materiał nauczania został podzielony na sześć części, których kolejność umożliwi Ci

stopniowe zdobywanie nowych wiadomości i umiejętności związanych z zakresem
tematycznym niniejszego poradnika. Kolejno zostały przedstawione zagadnienia związane
z rolą rolnictwa i rybactwa śródlądowego w gospodarce. Następnie scharakteryzowano
czynniki produkcji potrzebne do prowadzenia gospodarstwa rybackiego. W części trzeciej
przedstawiono zagadnienia dotyczące planowania działalności gospodarczej. W części
czwartej i piątej materiału nauczania omówiono zagadnienia dotyczące rachunkowości
i finansów w gospodarstwie rybackim. Na końcu uwagę poświęcono podatkom
i ubezpieczeniom.

Przykładowe ćwiczenia pozwolą Ci zrozumieć i przyswoić wiedzę w praktyce. Na końcu

każdego tematu znajdują się pytania sprawdzające. Pozwolą Ci one zweryfikować Twoją
wiedzę. Jeżeli okaże się, że czegoś jeszcze nie pamiętasz lub nie rozumiesz, zawsze możesz
wrócić do rozdziału „Materiał nauczania” i tam znajdziesz odpowiedź na pytania, które
sprawiły Ci kłopot.

Przykładowy sprawdzian osiągnięć może okazać się świetnym treningiem przed

zaplanowanym przez nauczyciela sprawdzianem, a część teoretyczna pozwoli Ci sprawdzić
Twoje umiejętności z zakresu planowania, organizowania i finansowania działalności
gospodarstwa. W razie jakichkolwiek wątpliwości zwróć się o pomoc do nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

632[01].Z5.01

Wspieranie rozwoju obszarów

wiejskich i rolnictwa w Unii

Europejskiej

632[01].Z5.02

Planowanie, organizowanie

i finansowanie działalności

gospodarstwa

632[01].Z5

Gospodarstwo rybackie

w agrobiznesie

632[01].Z5.03

Prowadzenie działalności

marketingowej

632[01].Z5.04

Prowadzenie gospodarstwa

rybackiego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej powinieneś umieć:

interpretować przepisy prawa europejskiej integracji gospodarczej,

charakteryzować założenia polityki Unii Europejskiej wobec wsi i rolnictwa,

określać zasady funkcjonowania polskiego rolnictwa i rybactwa śródlądowego w Unii
Europejskiej,

określać problemy polityki rolnej i obszarów wiejskich w Polsce,

charakteryzować zasady obrotu ziemią i nieruchomościami,

interpretować instrumenty polityki rolnej i rybackiej,

określać kierunki i zasady wspierania branży rybackiej,

określać procedury ubiegania się o dofinansowanie projektu z Funduszy Strukturalnych,

sporządzać wniosek o dofinansowanie projektu z Funduszy Strukturalnych,

rozróżniać wyposażenie w środki trwałe i obrotowe gospodarstwa rybackiego,

rozróżniać organizmy i obiekty akwakultury,

stosować zasady bezpieczeństwa i higieny pracy,

stosować zasady ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska,

gospodarować zasobami ryb i raków,

rozróżniać materiały i surowce w rybactwie,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

zastosować przepisy prawa dotyczące podejmowania i prowadzenia działalności
gospodarczej,

−

zastosować obowiązujące przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony
przeciwpożarowej,

−

określić miejsce i znaczenie rolnictwa i rybactwa śródlądowego w gospodarce rynkowej,

−

zastosować procedurę legalizowania, organizowania i prowadzenia gospodarstwa
rybackiego,

−

sklasyfikować gospodarstwa rolne według różnych kryteriów,

−

określić funkcje gospodarstwa rolnego, w tym prowadzącego produkcję rybną,
w systemie agrobiznesu,

−

scharakteryzować elementy składowe gospodarstwa rybackiego,

−

scharakteryzować podstawowe czynniki produkcji i uzasadnić możliwość ich substytucji,

−

określić wyposażenie gospodarstwa rybackiego w środki produkcji,

−

rozróżnić rodzaje działalności gospodarczej,

−

zastosować podstawowe metody i formy planowania,

−

scharakteryzować rodzaje planowania,

−

określić zasady konstruowania biznesplanu,

−

sporządzić biznesplan dla gospodarstwa rolnego prowadzącego produkcję rybną,

−

zorganizować proces pracy i produkcji zgodnie z kodeksem dobrej praktyki rolniczej,

−

obliczyć i ocenić zasoby pracy w gospodarstwie,

−

obliczyć koszty produkcji i nadwyżki bezpośrednie prowadzonych działalności
gospodarczych,

−

określić rodzaje kredytów,

−

zinterpretować warunki umowy kredytowej i przygotować dokumentację na potrzeby
kredytowe,

−

obliczyć efektywne koszty kredytu,

−

sporządzić uproszczony bilans,

−

obliczyć wysokość podatku rolnego i wypełnić dokumenty podatkowe,

−

obliczyć wielkość dopłat bezpośrednich,

−

sporządzić wniosek i skompletować załączniki do wniosku o dofinansowanie realizacji
projektu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Rola i organizacja rolnictwa oraz rybactwa śródlądowego

w gospodarce rynkowej

4.1.1. Materiał nauczania

Działalność człowieka od kilku tysięcy lat związana jest z rolnictwem. Prawdopodobnie

rolnictwo pojawiło się wtedy, gdy ludzie zaczęli żyć w coraz większych gromadach i nie byli
już w stanie wyżywić się wyłączne z myślistwa, rybactwa, czy zbieractwa. Zaczęto wówczas
uprawiać rośliny i hodować zwierzęta dla potrzeb żywieniowych. Współcześnie pod pojęciem
rolnictwa rozumie się gałąź produkcji mającą na celu:

wytwarzanie żywności, np.: uprawa ziemniaków, hodowla zwierząt,

wytwarzanie surowców dla przemysłu, np.: uprawa zbóż do produkcji pasz dla zwierząt,
mleko, mięso ryb, kurczaków do produkcji produktów żywnościowych (masło, konserwy
rybne, parówki drobiowe itd.).

Rolnictwo opiera się przede wszystkim na procesach biologicznych oraz dodatkowo

mechanicznych i chemicznych. Do podstawowych rodzajów działalności rolniczej zalicza się:

produkcję roślinną (uprawa pszenicy, żyta, rzepaku, ziemniaków, buraków cukrowych,
chmielu itd.),

produkcję zwierząt (hodowla trzody chlewnej, owiec, gęsi, kurczaków itd.),

rybactwo i leśnictwo (połów ryb na morzach i oceanach, hodowla ryb w stawach,
rzekach, jeziorach, uprawa lasów).
Rybactwo śródlądowe zajmuje się chowem, hodowlą i pozyskiwaniem ryb

w naturalnych i sztucznych zbiornikach wodnych. Rybactwo śródlądowe stanowi podsystem
agrobiznesu o dość wąskiej liczbie produktów (przede wszystkim ryby i produkty rybne).
Jednakże dzięki zbiornikom wodnym jakimi dysponują gospodarstwa rybackie są one
ważnym elementem rozwoju sporów wodnych i rekreacji, co sprzyja rozwojowi agroturystyki
i poszerza horyzonty agrobiznesu.

Rolnictwo stanowi ważną rolę w gospodarce rynkowej świata. Prawie połowa ludności

wiata utrzymuje się z pracy na roli. W Polsce mimo, iż terenów wiejskich o charakterze

rolniczym jest dużo, to jego udział w tworzeniu produktu krajowego brutto wynosi tylko
około 3%. Jest to jednak zjawisko naturalne w Europie, gdzie znaczenie rolnictwa
w gospodarce maleje. Mimo to rolnictwo jest i będzie ważnym działem gospodarki
narodowej, gdyż wytwarza około 90% żywności. Ponadto rolnictwo dostarcza wielu
surowców spożywczych i niespożywczych (np. skóry) dla przemysłu. Rolnictwo spełnia
dodatkowo funkcje przyrodnicze, krajobrazowe, społeczne i kulturowe.

Przemysł, handel i usługi obok rolnictwa wypełniają całość działalności gospodarki

rynkowej. Rolnictwo, w tym rybactwo śródlądowe związane jest bezpośrednio i pośrednio
z różnymi grupami przemysłu, handlu i usługami. Przykładowo ryby pochodzące
z gospodarstwa rybackiego są wykorzystywane w:

przemyśle spożywczym,

handlu hurtowym i detalicznym,

usługach gastronomicznych.
Rolnictwo, w tym także rybactwo śródlądowe jest wykorzystywane jako atut

w agrobiznesie. Hodowla ryb w gospodarstwach agroturystycznych umożliwia:

organizację wypoczynku „z wędką”,

otwarcie restauracji, gdzie daniem specjalnym są potrawy z ryb z własnego
gospodarstwa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W Polsce proces zakładania własnej działalności gospodarczej w porównaniu do innych

krajów Unii Europejskiej jest złożony. Rejestracja i złożenie niezbędnych zgłoszeń
umożliwiających rozpoczęcie działalności gospodarczej wymaga odwiedzenia kilku urzędów
i instytucji. Planuje się, że od 1 października 2008 roku zostanie wprowadzona Centralna
Ewidencja Działalności Gospodarczej. Umożliwi to rejestrację nowych przedsiębiorstw
w „jednym okienku”. Zanim powstanie system „jednego okienka” w celu założenia
przedsiębiorstwa należy między innymi:
1)

złożyć w urzędzie gminy (miasta) wniosek zgłoszenia do ewidencji działalności
gospodarczej (można złożyć wniosek zintegrowany w celu uzyskania numeru
identyfikacji statystycznej REGON lub oddzielnie złożyć odpowiedni wniosek
w powiatowym urzędzie statystycznym),

uzyskać numer identyfikacji podatkowej (NIP) w urzędzie skarbowym (w przypadku
jeżeli przedsiębiorstwo będzie funkcjonować jako osoba fizyczna, to NIP prywatny
będzie jednocześnie numerem NIP dla przedsiębiorstwa),

zgłosić przedsiębiorstwo w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych (ZUS),

założyć konto w banku,

zgłosić działalność gospodarczą w urzędzie skarbowym (wybrać formę opodatkowania
w zakresie podatku dochodowego, zdecydować czy chce się być podatnikiem podatku VAT),

zawiadomić inne urzędy i instytucje według prawa i potrzeb, na przykład:

Państwowa Inspekcja Pracy (PIP) – gdy zatrudniamy pracowników lub prowadzona
jest działalność produkcyjna,

Państwowa Inspekcja Sanitarno-Epidemiologiczna – gdy przedsiębiorstwo wymaga
nadzoru sanitarnego, higienicznego lub epidemiologicznego, np. przy produkcji
ż

ywności, działalności gastronomicznej, w obiektach wypoczynkowych,

Państwowa Inspekcja Handlu – dotyczy placówek handlowych i gastronomii,

Straż pożarna,

instytucje z zakresu ochrony środowiska i inne.

Niestety przepisy dotyczące podejmowania działalności gospodarczej oraz jej

prowadzenia często się zmieniają. Dlatego należy systematycznie śledzić odpowiednie
przepisy prawa. Do podstawowych aktów prawnych w tym zakresie należy zaliczyć między
innymi:

Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej z 2 lipca 2004 r. – Dz.U. nr 173 poz.
1807,

Kodeks spółek handlowych z 15 września 2000 r. – Dz.U. nr 94 poz. 1037 z 2000 r.
z późn. zm.,

Ustawa z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych – tekst jednolity
Dz.U. nr 14 poz. 176 z 2000 r. z późn. zm.,

Ustawa z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług – Dz.U. nr 54, poz. 535,

Ustawa z 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych
przychodów osiąganych przez osoby fizyczne – Dz.U. nr 144, poz. 930 z późn. zm.,

Rozporządzenie M.F. z 26.08.2003 r. w sprawie prowadzenia podatkowej księgi
przychodów i rozchodów – Dz.U. nr 152, poz. 1475 z późn. zm.,

Ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości – tekst jednolity – Dz.U. nr 76 poz. 694
z 2002 r.,

Ustawa z dnia 18 kwietnia 1985 r. o rybactwie śródlądowym.
W przypadku zakładania gospodarstwa rybackiego należy dodatkowo wziąć pod uwagę

uwarunkowania:
1)

prawne, dotyczące:

ochrony gatunkowej ryb, ograniczenia połowu, wymiarów ochronnych,

ograniczenia w rozmiarach oczek, typie i ilości narzędzi,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ustalenia czasów ochronnych,

wydawania uprawnień,

określenia prawa do posiadania gruntów itd.,

rodowiskowe:

kontrola jakości wody,

kontrola ilości wody,

planowanie środowiskowe i ekologiczne,

ekonomiczne:

podatki i opłaty,

dotacje,

dostępność kredytów,

ceny materiałów i surowców potrzebnych do działalności,

ceny energii, paliwa,

inne koszty, np. wynagrodzenia pracowników, amortyzacja maszyn i urządzeń,

bieżącej działalności rybackiej:

kontrola stosowanych narzędzi połowu,

kontrola odłowów,

kontrola miejsc połowów,

kontrole rybaków,

rozwój nowych technik rybackich.

Działające na rynku gospodarstwo rybackie spełnia szereg funkcji, do których można

zaliczyć:

dostarczanie ryb dla konsumentów,

dostarczanie ryb jako surowca dla przemysłu rolno-spożywczego,

uczestniczenie w rynku jako odbiorcy produktów i usług z innych działów gospodarki,

tworzenie dochodu narodowego,

zatrudnianie pracowników (jest miejscem pracy dla okolicznych mieszkańców),

pełnienie funkcji rekreacyjnych i turystycznych,

sprzyjanie ochronie środowiska (ochrona bioróżnorodności i krajobrazu).

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jaki jest zakres działalności rolniczej?

Czym zajmuje się rybactwo śródlądowe?

Jaką rolę pełni rolnictwo w gospodarce rynkowej, w tym w agrobiznesie?

Jakie instytucje, urzędy biorą udział przy zakładaniu gospodarstwa rybackiego?

Jakie akty prawne określają zasady zakładania i prowadzenia gospodarstwa rybackiego?

Jakie czynniki należy wziąć pod uwagę planując założenie gospodarstwa rybackiego?

Jakie funkcje pełni gospodarstwo rybackie?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ znaczenie rolnictwa oraz rybactwa śródlądowego w Polsce dla:

całej gospodarki rynkowej,

agrobiznesu,

indywidualnie dla Ciebie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje o znaczeniu rolnictwa w gospodarce
rynkowej,

wypunktować znaczenie rolnictwa w Polsce ogólnie dla gospodarki Polski i nie tylko,

wypunktować znaczenie rolnictwa w Polsce dla agrobiznesu,

wypunktować znaczenie rolnictwa w Polsce dla Ciebie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Opracuj mapę lub schemat przedstawiający drogę (procedurę) zakładania własnego

gospodarstwa rybackiego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat legalizacji działalności
gospodarczej,

wypunktować instytucje oraz urzędy, które przedsiębiorca powinien uwzględnić przy
zakładaniu gospodarstwa rybackiego,

określić rolę wymienionych instytucji i urzędów w procesie legalizacji działalności,

opracować mapę lub schemat przedstawiający kolejne kroki jakie powinien zrobić
przedsiębiorca, który chce zarejestrować nowe gospodarstwo rybackie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru, flamastry,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Wymień rodzaje działalności rolniczej w Polsce i zaznacz na mapie Polski, w których

regionach będą one dominować.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat rodzajów działalności
rolniczej,

wypunktować rodzaje działalności rolniczej w Polsce,

dobrać dla każdej działalności inny kolor flamastra,

przyjrzeć się mapie fizycznej Polski oraz mapie rolniczo-klimatycznej Polski,

zaznaczyć na mapie Polski kolorami poszczególne rodzaje działalności rolniczej
w regionach, w których będą dominować.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kartka z konturami granic Polski,

−

mapa fizyczna Polski,

−

mapa rolniczo-klimatyczna Polski,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić miejsce i znaczenie rolnictwa w gospodarce rynkowej?

określić miejsce i znaczenie rybactwa śródlądowego w gospodarce
rynkowej?

wskazać funkcje gospodarstwa rybackiego?

wskazać przepisy dotyczące zakładania i prowadzenia gospodarstwa
rybackiego?

wskazać instytucje i urzędy występujące w procesie legalizacji
gospodarstwa rybackiego?

określić procedurę legalizacji gospodarstwa rybackiego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Czynniki produkcji gospodarstwa rybackiego

4.2.1. Materiał nauczania

W każdej działalności gospodarczej wykorzystuje się różne czynniki produkcji. Także

w przypadku gospodarstwa rybackiego potrzebne są do jego funkcjonowania czynniki
produkcji. Najogólniej do czynników produkcji zalicza się:
1)

ziemię,

pracę,

kapitał,

przedsiębiorczość.

Charakterystykę czterech zasadniczych czynników produkcji przedstawiono w tabeli 1.

Tabela 1. Charakterystyka czynników produkcji

Czynniki

produkcji

Przykłady

Charakterystyka

Ziemia

Gleba, powietrze, energia
słoneczna, woda w jeziorach,
stawach, surowce mineralne, np.
węgiel, ruda żelaza itd.

Ziemia jako czynnik produkcji jest zasobem
naturalnym, czyli jest darem natury, a nie pracy
ludzkiej. Jej wartość jest uzależniona od klimatu,
położenia geograficznego, a także stopnia
zanieczyszczenia środowiska, np. jakość wód.

Praca

Ludzie:

ich praca fizyczna
(zdolności, umiejętności
w danym zawodzie),

ich wiedza.

Ten czynnik produkcji występuje w postaci pracy
ludzi. Praca ta może mieć charakter:

pracy fizycznej, np. praca kierowcy,

pracy umysłowej, np. poszukiwanie nowych
odbiorców ryb.

Kapitał

Budynki, urządzenia, maszyny,
materiały, pieniądze, akcje,
weksle itd.

Zasoby kapitałowe mogą mieć postać rzeczową, np.
łodzie, sieci lub postać finansową, np. pieniądze
własne lub pożyczone od banku.

Przedsiębiorczość Człowiek przedsiębiorczy to

taki, który miedzy innymi:

umie liczyć na własne siły,

podejmuje trafne decyzje,

wykazuje inicjatywę,

jest konsekwentny w
działaniu.

Ten czynnik produkcji przejawia się w postaci cechy
charakteru lub sposobu zachowania się właściciela
przedsiębiorstwa oraz jego pracowników.
Przedsiębiorczość oznacza decydowanie o
wykorzystaniu zasobów przedsiębiorstwa,
podejmowaniu ryzyka prowadzenia działalności
gospodarczej, inicjowanie i wdrażanie nowych
pomysłów.

Ziemia jest podstawowym czynnikiem produkcji gospodarstwa rybackiego. Bez

zbiorników wodnych w postaci rzek, jezior, sztucznych stawów itd. nie można byłoby
prowadzić działalności jako gospodarstwo rybackie. Należy tak wykorzystywać zasoby
wodne aby nie niszczyć środowiska naturalnego. Trzeba przestrzegać przepisów o ochronie
ś

rodowiska.

Najczęściej w gospodarstwie rybackim poza zbiornikami wodnymi znajduje się jeszcze

ziemia w postaci gleby. Jakość posiadanych gruntów wpływa na organizację gospodarstwa
oraz efekty produkcyjne i ekonomiczne. Ocena jakości gleb może być przeprowadzona na
podstawie odpowiedniego zaliczenia gruntów do poszczególnych klas bonitacyjnych. Klasy
bonitacji oznaczone są liczbami od I (grunty najlepsze) do VI (grunty najniższej jakości).
Podział gleb na klasy bonitacyjne pozwala na wyrażenie powierzchni gospodarstwa
w hektarach przeliczeniowych oraz ustalenie wskaźnika bonitacji gleb dla danego
gospodarstwa. Wskaźnik bonitacji ustala się dzieląc liczbę hektarów przeliczeniowych przez
rzeczywistą liczbę hektarów gospodarstwa. Jeżeli wartość wskaźnika jest mniejsza niż 1, to
oznacza, że gospodarstwo ma przewagę gleb gorszej jakości. Im wyższy wskaźnik tym lepsze

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

gleby są w danym gospodarstwie. W celu obliczenia hektarów przeliczeniowych należy
ustalić, w jakim okręgu podatkowym położone jest gospodarstwo oraz zastosować
odpowiednie współczynniki zgodnie z ustawą o podatku rolnym.

W gospodarstwie rybackim posiadającym ziemię można mówić o jej użytkowaniu. Cały

obszar gospodarstwa rybackiego wyznaczony granicami stanowi powierzchnię ogólną
gospodarstwa. Natomiast ta część, która przynosi ogólne pożytki, np. wody
zagospodarowane, łąki, sady, lasy, grunty orne, to użytki ogółem. Jeżeli z użytków ogółem
wykluczymy zbiorniki wodne i lasy to pozostała część stanowi użytki rolne.

Bez czynnika produkcji jakim jest praca nie można byłoby prowadzić gospodarstwa

rybackiego. Potrzebna jest zarówno praca umysłowa (przede wszystkim właściciela
gospodarstwa), jak i praca fizyczna zatrudnionych pracowników. W przypadku prostych prac
fizycznych nie są potrzebne wysokie kwalifikacje. Lecz do obsługi różnych maszyn,
urządzeń, przy pracy ze zwierzętami wymagane są już określone kwalifikacje, które nabywa
się w trakcie nauki, praktyk zawodowych.

Zasoby kapitałowe, to z jednej strony niezbędne wartości finansowe w postaci środków

pieniężnych, bez których trudno byłoby prowadzić gospodarstwo (pieniądze są potrzebne do
zakupu narybku, paszy, zapłaty podatków itd.). Z drugiej strony zasoby kapitałowe to wartości
rzeczowe. Do rzeczowych zasobów kapitałowych zalicza się środki pracy składające się z:

rodków produkcji,

produktów pracy.

Środki produkcji w gospodarstwie rybackim, to te za pomocą których możliwe jest
prowadzenie działalności gospodarczej, np. narzędzia połowu, środki transportu. Produkty
pracy w gospodarstwie rybackim, to elementy na które skierowana jest praca ludzka
i z których wytwarza się określone dobra ekonomiczne. W sytuacji, kiedy w gospodarstwie
nie można zapewnić określonych środków produkcji (np. są zbyt drogie lub brak ich na
rynku), wówczas należy zastąpić je środkami substytucyjnymi. Środki substytucyjne, to takie
które spełniają zadane przez nas funkcje.

Terytorium gospodarstwa rybackiego powinno być odpowiednio zagospodarowane.

Należy przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Wszystkie środki produkcji
powinny być prawidłowo przechowywane i użytkowane. Dzięki systematycznej kontroli,
konserwacji urządzeń będą one służyć prawidłowo i zmniejszy się ryzyko ich awarii. Na
zasady organizacji gospodarstwa rybackiego ma przede wszystkim wpływ jego rodzaj. Inne
będą zasady organizacji pracy i funkcje gospodarstwa rybackiego w stawach lub jeziorach,
inne dla rybactwa w zbiornikach zaporowych, jeszcze inne w potokach i rzekach i zupełnie
inne przy chowie ryb metodami przemysłowymi.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jaką funkcję pełni ziemia jako czynnik produkcji?

Jaką funkcję pełni praca jako czynnik produkcji?

Jaką funkcję pełni kapitał jako czynnik produkcji?

Jaką funkcję pełni przedsiębiorczość jako czynnik produkcji?

O czym informuje wskaźnik bonitacji?

Co to są środki produkcji gospodarstwa rybackiego?

Jak powinno być prawidłowo zorganizowane gospodarstwo rybackie?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Podaj przykłady poszczególnych czynników produkcji (ziemi, pracy, kapitału

i przedsiębiorczości) w sytuacji, gdybyś zakładał gospodarstwo rybackie. Wskaż możliwości
ich substytucji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat czynników produkcji,

zanotować oddzielnie dla poszczególnych czynników produkcji ich przykłady dla
nowopowstającego gospodarstwa rybackiego,

zanotować dla wybranych przykładów czynników produkcji możliwości ich substytucji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Na podstawie filmu o gospodarstwie rybackim wskaż:

elementy składowe tego gospodarstwa,

rodki produkcji.

Dokonaj wstępnej oceny środków produkcji danego gospodarstwa rybackiego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat istoty gospodarstwa
rybackiego i jego środków produkcji,

obejrzeć film o gospodarstwie rybackim,

zanotować elementy składowe gospodarstwa rybackiego,

zanotować zauważone na filmie środki produkcji gospodarstwa rybackiego,

ocenić ilościowo i jakościowo środki produkcji gospodarstwa rybackiego.

Wyposażenie stanowiska pracy:

film o gospodarstwie rybackim,

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Na podstawie danych w tabeli oblicz wskaźnik bonitacji ziemi gospodarstwa rolnego

znajdującego się w drugim okręgu podatkowym.

Klasa gleby

Powierzchnia w ha

fizycznych

Grunty orne

2,50

IIIa

10,30

3,80

Użytki zielone

III

3,40

6,20

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat bonitacji gruntów,

odszukać dla wskazanych gruntów wskaźniki do ustalenia powierzchni w hektarach
przeliczeniowych,

obliczyć ilość hektarów przeliczeniowych,

obliczyć wskaźnik bonitacji gruntów danego gospodarstwa.

Wyposażenie stanowiska pracy:

tabela ze współczynnikami do ustalenia powierzchni w hektarach przeliczeniowych,

kalkulator,

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

scharakteryzować czynniki produkcji?

określić wyposażenie gospodarstwa rybackiego w środki produkcji?

obliczyć wskaźniki wartości rolniczej ziemi?

ocenić wyposażenie gospodarstwa rybackiego?

wskazać przykłady substytucji czynników produkcji w gospodarstwie
rybackim?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Planowanie działalności gospodarstwa rybackiego

4.3.1. Materiał nauczania

Każdy człowiek ma szereg potrzeb, które chce zaspokoić. Poza tym, że musi jeść, pić,

ubrać się, dbać o higienę itd. chciałby mieszkać w dobrych warunkach, posiadać samochód,
sprzęt RTV, AGD, wyjeżdżać na wczasy itp. Aby zrealizować te i inne oczekiwania
potrzebne

są

pieniądze.

Dlatego

ludzie

podejmują

pracę

(zatrudniają

się

w przedsiębiorstwach) lub zakładają własne przedsiębiorstwa (samozatrudnienie). Warto
prowadzić działalność gospodarczą w branży zgodnej z wyuczonym zawodem i nabytymi
kwalifikacjami zawodowymi. Prowadzenie własnego przedsiębiorstwa powinno dawać
satysfakcję. Jednakże zanim założy się własne przedsiębiorstwo, w tym gospodarstwo
rybackie należy zaplanować wiele rzeczy.

Planowanie działalności gospodarczej polega na opisywaniu środków i działań, które

będą potrzebne w przyszłości. W zależności od okresu, którym obejmuje się planowanie
można wyróżnić:

planowanie strategiczne – dotyczy okresów co najmniej 5 lat,

planowanie średniookresowe – obejmuje okresy od 2 do 3 lat,

planowanie krótkookresowe (operacyjne) – dotyczy okresu do 1 roku.
Planowanie strategiczne polega na ustaleniu planów długookresowych, które mogą

dotyczyć:

rozwoju nowych produktów (np. hodowla nowych gatunków ryb),

zwiększenia udziału w rynku (np. zwiększenie ilości sprzedawanych ryb),

zdobywania nowych rynków (np. zdobycie klientów w kolejnym regionie w Polsce lub
w innym kraju),

rozbudowy mocy produkcyjnych (np. budowa nowego stawu),

zwiększenia zysku (np. ograniczenie kosztów działalności gospodarstwa rybackiego).

Plany długookresowe są uszczegóławiane w planach średniookresowych, a następnie
w planach krótkookresowych (operacyjnych).

Plany operacyjne najczęściej obejmują okres 1 roku z podziałem na kwartały lub

miesiące. W planach tych szczegółowo ustala się czynności na najbliższy okres.
W gospodarstwie rybackim określa się między innymi wielkość zakupu narybku, wielkość
sprzedaży ryb, wydatki bieżące, wpływy ze sprzedaży itd.

Podstawowym narzędziem planowania przed założeniem przedsiębiorstwa, jak

i w trakcie jego działalności jest biznesplan. Biznesplan ma za zadanie pomóc właścicielowi
przedsiębiorstwa w osiągnięciu sukcesu na rynku. Ma pomóc zrealizować marzenia, co do
działalności gospodarczej. Typowy biznesplan składa się z siedmiu elementów:
1)

streszczenie,

charakterystyka przedsiębiorstwa,

charakterystyka oferowanych produktów,

zarządzanie, organizacja, ewentualnie pracownicy,

plan marketingowy,

plan finansowy,

harmonogram działań.

Charakterystykę wymienionych elementów biznesplanu zawarto w tabeli 2.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 2. Elementy biznesplanu

Elementy

biznesplanu

Charakterystyka

Streszczenie

Streszczenie powinno zwierać najistotniejsze elementy całego planu i przyciągać uwagę
czytelnika.

streszczeniu

należy

umieszczać

informacje

organizacji

przedsiębiorstwa,

rodzaju

działalności,

celach

przedsięwzięcia,

własnych

możliwościach finansowych, potrzebach finansowych, planowanych dochodach.

Charakterystyka

przedsiębiorstwa

W tej części podaje się: nazwę przedsiębiorstwa, datę rozpoczęcia działalności, formę
organizacyjno-prawną, lokalizację, rodzaj działalności, zasięg rynku, źródła
finansowania.

Charakterystyka

oferowanych

produktów

Należy podać opis produktu, cechy wpływające na jego wyjątkowość, porównanie
z ofertą konkurencji.

Zarządzanie,

organizacja,
ewentualnie

pracownicy

Należy podać w tej części informacje dotyczące doświadczenia zawodowego,
kwalifikacji i ról, jakie pełnią w firmie właściciel i pracownicy.

Plan marketingowy

Plan marketingowy to jedna z najważniejszych części biznesplanu, gdyż właściwa
strategia marketingowa ma zasadniczy wpływ na sukces przedsięwzięcia. Plan
marketingowy składa się z:

ogólnej charakterystyki rynku,

charakterystyki nabywcy,

charakterystyki dostawcy surowców lub towarów,

charakterystyki konkurencji,

strategii marketingowej (polityka sprzedaży i dystrybucji, polityka cenowa, formy
promocji i reklamy, prognoza sprzedaży).

Więcej informacji na temat działalności marketingowej dowiesz się z modułu
„Prowadzenie działalności marketingowej”.

Plan finansowy

Na plan finansowy składają się następujące elementy:

wydatki związane z rozpoczęciem działalności w pierwszym okresie,

rachunek zysków i strat (zaplanowanie przychodów i kosztów oraz ustalenie
przewidywanego wyniku finansowego),

bilans otwarcia, który przedstawia aktywa i pasywa (bilans opisany jest
w kolejnym temacie).

Harmonogram

działań

W tej części ustala się terminy wykonania określonych działań celem odpowiedniego
zagospodarowania czasu.

ródło: Opracowanie własne na podstawie: [19, s. 118-120].

Biznesplan pełni dwie główne funkcje:

wewnętrzną – pomaga właścicielowi przedsiębiorstwa w realizacji wytyczonych celów,

zewnętrzną – jest dokumentem, który bardzo często jest wymagany przy ubieganiu się
o środki finansowe, np. w banku.

Informacje zawarte w poszczególnych elementach biznesplanu będą uzależnione od

rodzaju działalności i metody produkcji w gospodarstwie rybackim. Rybactwo śródlądowe
obejmuje gospodarkę rybacką specjalizującą się zasadniczo w czterech głównych obszarach
działania:
1) chów i hodowla ryb w stawach typu karpiowego,
2) chów i hodowla ryb łososiowatych w stawach i urządzeniach typu pstrągowego,
3) gospodarka rybacka w jeziorach, rzekach i zbiornikach zaporowych,
4)

chów i hodowla ryb w urządzeniach przemysłowych z wysoko intensywną produkcją
(tuczem) ryb w sadzach, basenach oraz z wykorzystaniem wód podgrzanych.

Ponadto coraz większego znaczenia nabiera drobnotowarowa gospodarka rybacka, rozwijana
głównie w małych stawach (chów przyzagrodowy) oraz innych, drobnych zbiornikach
ś

ródlądowych (jeziorkach, zalewiskach i wyrobiskach mineralnych).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

To, jaki rodzaj działalności gospodarstwo rybackie będzie prowadzić wpływa na metody

produkcji, a także na organizację procesu pracy. Zatem to, czy gospodarstwo rybackie będzie
prowadziło działalność jako:

rybactwo w potokach i rzekach,

rybactwo w zbiornikach zaporowych,

rybactwo jeziorowe,

rybactwo stawowe,

chów ryb metodami przemysłowymi, oraz to, czy będzie połączone z agroturystyką,
gastronomią wpływa na ustalenie zasad działania gospodarstwa rybackiego.
Gospodarstwo rybackie powinno być racjonalnie prowadzone. Racjonalnie to znaczy

powinno funkcjonować w zgodzie ze środowiskiem naturalnym i gwarantować uzyskanie
pożądanej ilości ryb, poprawiać jakość pozyskiwanych ryb przy jednoczesnej minimalizacji
nakładów. Prowadząc gospodarstwo rybackie powinno się stosować do zasad Kodeksu
Dobrej Praktyki Rolniczej.

Każdy plan gospodarstwa rybackiego powinien składać się z dwóch części:

część pierwsza – charakterystyka warunków produkcji,

część druga – projekt przyszłych działań.

W części pierwszej przy charakterystyce warunków produkcji w gospodarstwie rybackim

należy ocenić:

rodowisko (warunki fizyczne, chemiczne, roślinność, zasoby pokarmowe danych

zbiorników wodnych),

ryby (skład gatunkowy, liczebność, wzrost, stan zdrowia).

gospodarstwo (wielkość odłowów, organizacja pracy, sprzęt, umiejętności pracowników),

Po dokonaniu oceny warunków produkcji należy ustalić projekt przyszłych działań.

Działania te będą uzależnione od rodzaju działalności gospodarstwa rybackiego. Przykładowo
w przypadku rybactwa w potokach i rzekach należy uwzględnić takie czynniki jak:

zmiany w przepływie wody,

zmiany jakości wody,

przesunięcia osadów dennych,

zabudowę hydrotechniczną.

Natomiast przy prowadzeniu rybactwa w zbiornikach zaporowych, czy rybactwie

jeziorowym należy uwzględnić:

gatunki ryb, które będą preferowane,

rodzaj sprzętu do połowu,

maksymalne rozmiary ryb, które można będzie odłowić,

porę roku, w której najlepiej prowadzić odłowy.

Ponadto przy chowie przemysłowym ryb należy wziąć pod uwagę: żywienie, zdolność

wzrostową ryb, liczebność obsad itd. Dodatkowo w gospodarstwie rybackim prowadzącym
działalność agroturystyczną dochodzą czynniki związane z tym obszarem działalności (ilość
miejsc noclegowych, wyżywienie gości itd.).

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Na czym polega planowanie?

Jakie rodzaje planowania wyróżnia się w praktyce?

Z jakich elementów składa się biznesplan?

Jakie mogą być obszary działania gospodarstwa rybackiego?

Jak powinno być prowadzona działalność gospodarstwa rybackiego?

Jakie czynniki należy wziąć pod uwagę przy konstruowaniu planów w gospodarstwie
rybackim?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ, jakie czynniki należy wziąć pod uwagę przy sporządzaniu planów gospodarstwa

rybackiego w przypadku gdy dane gospodarstwo zajmuje się:

chowem i hodowlą ryb w stawach typu karpiowego,

gospodarką rybacką w jeziorach i prowadzi agroturystykę.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat planowania działalności
gospodarstwa rybackiego,

zanotować czynniki, które należy uwzględnić przy sporządzaniu planów dla
gospodarstwa rybackiego zajmującego się chowem i hodowlą ryb w stawach typu
karpiowego,

zanotować czynniki, które należy uwzględnić przy sporządzaniu planów dla
gospodarstwa rybackiego zajmującego się gospodarką rybacką w jeziorach oraz
prowadzącego dodatkowo agroturystykę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Właściciel gospodarstwa rybackiego chce rozszerzyć swoją działalność o agroturystykę.

W związku z tym musi rozbudować swój dom pod katem bazy noclegowej. Na ten cel
potrzebuje środków pieniężnych. Zamierza ubiegać się o kredyt w banku. Jednym
z dokumentów jaki bank wymaga jest biznesplan gospodarstwa rybackiego uwzględniający
dane przedsięwzięcie. Obejrzyj film o danym gospodarstwie rybackim, a następnie sporządź
wspólnie z kolegą/ koleżanką biznesplan.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat biznesplanu,

obejrzeć z uwagą film o gospodarstwie rybackim,

dobrać się w parę z kolegą lub koleżanką,

zanotować na podstawie obejrzanego filmu najważniejsze informacje o gospodarstwie
rybackim, które będą przydatne przy sporządzaniu biznesplanu,

opracować wspólnie z kolegą lub koleżanką biznesplan.

Wyposażenie stanowiska pracy:

film o gospodarstwie rybackim,

telewizor wraz z odtwarzaczem DVD lub video,

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Podaj zasadnicze działania dla kolejnych 12 miesięcy, jakie powinny być wykonane

w gospodarstwie rybackim zajmującym się chowem i hodowlą ryb łososiowatych w stawach
i urządzeniach typu pstrągowego. Ponadto zaplanuj proces pracy dla 1 dnia tego
gospodarstwa, wskazując kolejne czynności, jakie należy wykonać od rana do wieczora.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat planowania działalności
gospodarstwa rybackiego,

zanotować dla każdego miesiąca roku główne działania, jakie powinno się wykonywać
w analizowanym gospodarstwie rybackim,

zanotować czynności, jakie powinny być wykonywane każdego dnia w analizowanym
gospodarstwie rybackim w sposób chronologiczny (po kolei zaczynając od czynności
wykonywanych rano, aż do wieczora).

Wyposażenie stanowiska pracy:

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

scharakteryzować rodzaje planowania?

określić zasady konstrukcji biznesplanu?

sporządzić biznesplan?

określić czynniki wpływające na planowanie w gospodarstwie
rybackim?

planować proces produkcji i pracy w gospodarstwie rybackim?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Bilans i rachunek ekonomiczny gospodarstwa rybackiego

4.4.1. Materiał nauczania

Każde przedsiębiorstwo, w tym także gospodarstwo rybackie dysonuje:

różnymi składnikami majątku (np. stawy rybne, magazyn, sieci, pieniądze),

ródłami finansowania majątku (np. własne oszczędności, pieniądze pożyczone od

banku).

Zestawienie tych dwóch grup: majątku i źródeł finansowania majątku w formie

uporządkowanej, tabelarycznej tworzy bilans. Bilans w uproszczonej formie bardzo często
wymagany jest przez banki przy ubieganiu się o kredyt. Ponadto dla własnych celów,
właściciel gospodarstwa rybackiego może wykorzystać informacje, które ujęte są w bilansie.

Bilans jest to wyrażone w mierniku pieniężnym zestawienie składników majątku i źródeł

ich finansowania sporządzone na dany dzień w ściśle określonej formie. W bilansie zawsze
po jednej stronie są wykazywane składniki majątku nazywane aktywami. Natomiast po
drugiej stronie bilansu znajdują się różne źródła finansowania majątku zwane pasywami.
Ogólny układ bilansu przedstawia tabela 3.

Tabela 3. Ogólny układ bilansu

AKTYWA

PASYWA

Aktywa trwałe (majątek trwały)

Aktywa obrotowe (majątek obrotowy)

Kapitał własny

Kapitał obcy

Uproszczony układ bilansu przedstawiono w tabeli 4.

Tabela 4. Uproszczony układ bilansu

Aktywa

Kwota

Pasywa

Kwota

Aktywa trwałe

Wartości niematerialne
i prawne

II.

Rzeczowe aktywa trwałe

III.

Należności długoterminowe

IV.

Inwestycje długoterminowe

Długoterminowe rozliczenia
międzyokresowe

Aktywa obrotowe

Zapasy

II.

Należności
krótkoterminowe

III.

Inwestycje krótkoterminowe

IV.

Krótkoterminowe
rozliczenia międzyokresowe

Kapitał własny

Kapitał podstawowy

II.

Należne wpłaty na kapitał
podstawowy (wielkość ujemna)

III.

Udziały (akcje) własne (wielkość
ujemna)

IV.

Kapitał zapasowy

Kapitał z aktualizacji wyceny

VI.

Pozostałe kapitały rezerwowe

VII.

Zysk (strata) z lat ubiegłych

VIII.

Zysk (strata) netto

IX.

Odpisy z zysku w ciągu roku
obrotowego (wielkość ujemna)

Zobowiązania i rezerwy na
zobowiązania

Rezerwy na zobowiązania

II.

Zobowiązania długoterminowe

III.

Zobowiązania krótkoterminowe

IV.

Rozliczenia międzyokresowe

Aktywa razem

Pasywa razem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W bilansie powinna zachodzić równowaga miedzy sumą aktywów a sumą pasywów. Jest

to tak zwana zasada równowagi bilansowej, oznaczająca, że wszystkie aktywa mają
pokrycie w pasywach. Niedopuszczalna jest rozbieżność nawet o 1 grosz. W bilansie
wszystko musi zgadzać się co do grosza. Potocznie mówi się, że coś się bilansuje (inaczej
równoważy).
Charakterystyka zasadniczych składników bilansu:

Wartości niematerialne i prawne to składniki majątku, które nie mają materialnej postaci

(nie można ich dotknąć). Do wartości niematerialnych i prawnych zalicza się między innymi:

licencje,

koncesje,

prawa autorskie,

prawo do znaków towarowych.

Rzeczowe aktywa trwałe mają już w większości postać materialną (można je dotknąć).

W skład rzeczowych aktywów trwałych wchodzą dwie zasadnicze grupy: środki trwałe oraz
ś

rodki trwałe w budowie. Środki trwałe to składniki, które w momencie przyjęcia są

kompletne i zdatne do użytku, a ich okres przewidywanej ekonomicznej użyteczności jest
dłuższy niż 1 rok. Do środków trwałych można zaliczyć między innymi:

nieruchomości (grunty, budynki),

maszyny i urządzenia,

rodki transportu,

inwentarz żywy.

Środki trwałe w budowie, jak sama nazwa wskazuje nie są to jeszcze środki trwałe.

Dopóki nie będą gotowe do używania, nie będą kompletne, nie mogą być środkami trwałymi.

Mogą wystąpić dwie zasadnicze sytuacje obrazujące pojęcie środka trwałego w budowie:

kiedy tworzy się (buduje) nowy środek trwały,

kiedy zakupiony składnik majątku wymaga montażu, instalacji lub naprawy.

Należności występują wówczas, kiedy jakaś inna firma, instytucja lub osoba powinna

zapłacić naszemu gospodarstwu rybackiemu określoną kwotę środków pieniężnych.
Od okresu spłaty należności zależy, czy będzie to należność długoterminowa (zaliczana do
aktywów trwałych – okres zapłaty powyżej 1 roku), czy należność krótkoterminowa
(zaliczana do aktywów obrotowych – okres zapłaty do 1 roku). Jednakże wszystkie
należności od odbiorców z tytułu sprzedaży ryb i innych produktów oraz usług oferowanych
przez gospodarstwo rybackie będą należnościami krótkoterminowymi (nawet gdyby odbiorca
miał termin płatności ponad 1 rok).

Inwestycje długoterminowe to składniki majątku nabyte przez gospodarstwo rybackie

w celu osiągnięcia korzyści majątkowych. Przykłady inwestycji długoterminowych:

długoterminowe papiery wartościowe (kilkuletnie obligacje Skarbu Państwa, akcje
innego przedsiębiorstwa kupione z zamiarem oczekiwania na udziały z zysku –
dywidendy),

udzielona długoterminowa pożyczka dla innego przedsiębiorstwa,

udziały wniesione do innego przedsiębiorstwa,

zakupione nieruchomości oraz wartości niematerialne i prawne, które nie będą
wykorzystywane w gospodarstwie w bieżącej działalności, ale zostały nabyte w celu
osiągnięcia korzyści majątkowych, np. nabyty magazyn, który zostanie wydzierżawiony.

Zapasy to rzeczowe składniki aktywów obrotowych. W ich skład wchodzą: materiały,

produkcja niezakończona, produkty gotowe i towary. Materiały to składniki majątku, które
zużywa się całkowicie, często jednorazowo w trakcie działalności gospodarstwa, np. pasza
dla ryb, opakowania do produktów rybnych, materiały biurowe. Produkcja niezakończona
obejmuje te produkty, które nie przeszły jeszcze całego cyklu produkcyjnego (hodowlanego)
– czyli nie są jeszcze produktami gotowymi, np. ryby w okresie wzrostu, zboże na polu itd.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Produkt gotowy to efekt końcowy działalności produkcyjnej, który jest przeznaczony na

sprzedaż, np. odłowione dorosłe ryby, zebrane zboże itd. Towary to składniki majątku
zakupione w celu dalszej sprzedaży, np. towarami są wszystkie rzeczy, którymi się handluje
w sklepie lub hurtowni.

Inwestycje krótkoterminowe składają się z papierów wartościowych (np. akcje, którymi

gospodarstwo chce grać na giełdzie) oraz środków pieniężnych (w kasie gospodarstwa i na
rachunku w banku).

Kapitał podstawowy powstaje z wkładów (udziałów) właściciela (właścicieli)

gospodarstwa rybackiego. Natomiast kapitał rezerwowy i zapasowy powstają przede
wszystkim z zysku wypracowanego przez gospodarstwo.

Zobowiązania powstają gdy w gospodarstwie zakupiono jakiś składnik majątku na

kredyt kupiecki lub pożyczono pieniądze z banku albo od innego przedsiębiorstwa. Jeżeli
termin spłaty jest powyżej 1 roku, to jest to zobowiązanie długoterminowe (np. zaciągnięty
na 10 lat kredyt bankowy). Jeżeli termin spłaty jest do jednego roku, to jest to zobowiązanie
krótkoterminowe (np. zakup narybku za który zapłata nastąpi za 3 miesiące). Jednakże
wszystkie zobowiązania z tytułu dostaw i usług są dla gospodarstwa rybackiego
zobowiązaniami krótkoterminowymi.

W trakcie prowadzenia działalności w gospodarstwie rybackim powstają koszty

i wydatki. Koszt stanowi wyrażone w pieniądzu celowe zużycie środków produkcji, usług
obcych, nakłady pracy. Wydatek natomiast związany jest bezpośrednio ze zmniejszeniem
ś

rodków pieniężnych. Każdy właściciel gospodarstwa rybackiego powinien analizować

ponoszone koszty i wydatki i zestawiać je z osiąganymi przychodami i wpływami ze
sprzedaży. Przychody stanowią wyrażone w pieniądzu rezultaty działalności gospodarczej
wynikające ze sprzedaży różnych składników majątku oraz z tytułu odsetek. Wpływ
natomiast związany jest bezpośrednio ze zwiększeniem środków pieniężnych. Ogólnie aby
obliczyć rezultat działalności za dany okres (czyli stwierdzić, czy gospodarstwo osiągnęło
zysk, czy stratę), należy od ogółu przychodów odjąć poniesione koszty. Jeżeli przychody są
większe od kosztów, wówczas jest zysk. W przeciwnym przypadku gospodarstwo poniosło
stratę.

W gospodarstwie rybackim analizując koszty i rozmiary produkcji można obliczyć

koszty jednostkowe przeprowadzając kalkulację kosztów. Koszty jednostkowe są to koszty
całkowite przeliczone na jednostkę produktu, np. można ustalić koszt produkcji 1 kg ryby.
Przy kalkulacji wykorzystuje się podział kosztów na bezpośrednie i pośrednie. Koszty
bezpośrednie to takie, dla których istnieje możliwość przyporządkowania do produktu na
podstawie dokumentów źródłowych, np. koszty paszy, koszty narybku. Koszty pośrednie
obejmują te grupy kosztów, które nie mogą być odniesione wprost do wytworzonego
produktu, np. podatek rolny, koszty administracji itd. Jeżeli produkowany jest jeden rodzaj
ryb, to koszt jednostkowy ustala się dzieląc łączną wartość kosztu przez rozmiary produkcji.
W przypadku produkcji różnych gatunków ryb pojawia się problem rozliczenia kosztów
wspólnych (pośrednich). W tym przypadku sumuje się koszty bezpośrednie dla danych
produktów, a następnie dodaje się koszty pośrednie w formie narzutów. W zależności od
dostępnych danych o kosztach można obliczać:

całkowity jednostkowy koszt wytworzenia,

jednostkowy koszt bezpośredni.
W praktyce gospodarstw rolnych ustala się nadwyżkę bezpośrednią. Znajomość

wartości nadwyżki bezpośredniej jest pomocna przy podejmowaniu decyzji związanych
z wyborem działalności. Przy obliczaniu nadwyżki bezpośredniej uwzględnia się wyłącznie
koszty bezpośrednie, gdyż większość kosztów pośrednich jest ponoszona niezależnie od tego
jak duża jest produkcja. Nadwyżka bezpośrednia z określonej działalności rolniczej jest to
wartość produkcji uzyskana z 1 ha uprawy lub od jednego zwierzęcia, pomniejszona o koszty

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

bezpośrednie ponoszone na wytworzenie tej produkcji. Przy porównywaniu działalności
między sobą nadwyżkę bezpośrednią należy przeliczyć na jednostkę produktu, np. na kg ryby
lub 1 godzinę pracy albo na 1 zł kosztów bezpośrednich.

Zgodnie z zasadami stosowanymi w Unii Europejskiej, wynik ekonomiczny

gospodarstwa rolniczego oblicza się w następujący sposób:
produkcja gospodarstwa
–

(minus) koszty bezpośrednie

= nadwyżka bezpośrednia
–

(minus) koszty pośrednie (bez czynszów, odsetek i kosztu pracy najemnej)

= wartość dodana netto
–

(minus) koszty czynników zewnętrznych (czynsze, odsetki, praca najemna)

= dochód rolniczy netto
+ (plus) dotacje do inwestycji +/– dochód lub starta na środkach trwałych + dochód
z działalności pozarolniczej + inne dochody spoza gospodarstwa (np. z agroturystyki)
= dochód ogólny rodziny rolniczej.

W gospodarstwie rybackim powinien być przeprowadzany rachunek ekonomiczny na

przykład w postaci kalkulacji rolniczej. Kalkulacja rolnicza jest to rachunek umożliwiający
określenie kosztów i efektów prowadzenia danej działalności. Kalkulacja taka pozawala
odpowiedzieć na zasadnicze pytania w działalności gospodarstwa rybackiego:

co produkować (jakie przyjąć proporcje w hodowli poszczególnych gatunków ryb lub
połowu ryb),

ile produkować (jaki przyjąć poziom intensywności chowu lub połowu),

jak produkować (jaką przyjąć metodę chowu ryb).

Rachunek taki pozwala właścicielowi gospodarstwa na podjęcie decyzji dotyczących

organizacji gospodarstwa rybackiego.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie składniki aktywów mogą być w gospodarstwie rybackim?

Jakie składniki pasywów mogą być w gospodarstwie rybackim?

Kiedy powstaje koszt i wydatek?

Kiedy powstaje przychód i wpływ środków pieniężnych?

Na czym polega ustalanie kosztu jednostkowego produktu?

Jak oblicza się nadwyżkę bezpośrednią?

Jak oblicza się wynik finansowy?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie przedstawionych składników aktywów i pasywów sporządź uproszczony

bilans dla gospodarstwa rybackiego.

Składniki majątku i źródeł finansowania majątku:

grunty 180 000 zł,

prawa autorskie (oprogramowanie do zarządzania gospodarstwem) 2 000 zł,

ryby hodowane w stawach 60 000 zł,

samochód dostawczy 50 000 zł,

urządzenia i maszyny 40 000 zł,

rodki pieniężne w banku 8 000 zł,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wartość pieniędzy, które mają zapłacić odbiorcy ryb 10 000 zł,

wartość pieniędzy, które należy zapłacić za zakupioną paszę 5 000 zł,

strata z lat ubiegłych -3 000 zł,

zysk z roku bieżącego 16 000 zł,

kapitał zapasowy 10 000 zł,

kredyt bankowy zaciągnięty na okres 5 lat 55 000 zł,

kapitał podstawowy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat bilansu,

pogrupować składniki bilansu na dwie części aktywa i pasywa,

umieścić składniki aktywów w bilansie przy odpowiednich pozycjach,

umieścić składniki pasywów w bilansie przy odpowiednich pozycjach,

ustalić wartość aktywów i pasywów,

ustalić wartość kapitału podstawowego.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kalkulator,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Na podstawie danych rozlicz koszty pośrednie i ustal koszty jednostkowe produktów.

Produkt

Koszty

bezpośrednie

(zł)

Koszty

bezpośrednie

(%)

Koszty

pośrednie

(zł)

Suma

kosztów (zł)

Rozmiary
produkcji

(kg)

Koszt

jednostkowy

(zł/kg)

30 000

7 000

20 000

4 000

10 000

1 750

40 000

5 600

Razem

100 000

100

40 000

140 000

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat kalkulacji kosztów,

rozliczyć koszty pośrednie na produkty w stosunku do narzutów kosztów bezpośrednich,

ustalić łączną wartość kosztów dla danych produktów,

obliczyć koszty jednostkowe dla danych produktów,

wyniki zapisać w tabeli.

Wyposażenie stanowiska pracy:

kalkulator,

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Na podstawie danych oblicz:

nadwyżkę bezpośrednią,

wartość nadwyżki bezpośredniej przypadającą na 1 kg produktu,

wartość nadwyżki bezpośredniej przypadającą na 1 zł kosztów bezpośrednich.

Informacje o kosztach i produkcji:

wartość produkcji: 10 000 kg x 8 zł/kg = 80 000 zł,

koszty bezpośrednie: koszty materiałów bezpośrednich 20 000 zł, koszty robocizny
bezpośredniej 18 000 zł, koszty energii 5 000 zł, usługi obce 7 000 zł, koszty zakupu
półproduktów 27 000 zł

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat nadwyżki bezpośredniej,

obliczyć łączną wartość kosztów bezpośrednich,

obliczyć wartość nadwyżki bezpośredniej,

obliczyć wartość nadwyżki bezpośredniej przypadającej na jednostkę produktu oraz na
1 zł kosztów bezpośrednich.

Wyposażenie stanowiska pracy:

kalkulator,

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Na podstawie danych z bilansów gospodarstwa rybackiego za okres kolejnych 3 lat

dokonaj oceny wyposażenia w środki trwałe i obrotowe.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat bilansu,

pobrać od nauczyciela bilanse gospodarstwa rybackiego,

porównać badane pozycje w bilansach,

zanotować wnioski na temat zmian wartości środków trwałych i obrotowych zaistniałych
w trzech kolejnych latach w analizowanym gospodarstwie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

druki bilansu gospodarstwa rybackiego za okres trzech kolejnych lat,

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

obliczyć nadwyżkę bezpośrednią?

obliczyć koszt jednostkowy?

rozróżniać składniki aktywów w bilansie?

rozróżniać składniki pasywów w bilansie?

sporządzać uproszczony bilans?

ocenić efektywność produkcji?

ustalić wynik finansowy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Finansowanie działalności gospodarstwa rybackiego

4.5.1. Materiał nauczania

Prowadząc gospodarstwo rybackie należy umiejętnie zarządzać środkami pieniężnymi.

To znaczy powinno się:

przewidywać, ile pieniędzy będzie potrzebnych do prowadzenia bieżącej działalności
gospodarstwa (zakup paszy, zapłata za energię itd.),

przewidywać, ile pieniędzy będzie potrzebnych do zakupów inwestycyjnych (np. zakup
nowych urządzeń, powiększenie gospodarstwa itd.),

przewidywać, ile pieniędzy wpłynie do gospodarstwa z tytułu sprzedaży produktów,

bieżąco analizować stan pieniędzy.

rodki pieniężne gospodarstwa rybackiego mogą być przechowywane w kasie oraz na

rachunku w banku. W kasie gospodarstwa powinno się przechowywać tylko tzw. pogotowie
kasowe. Pogotowie kasowe ma zagwarantować pokrycie bieżących małych zakupów.
Pozostałe środki pieniężne powinny być ulokowane na rachunku w banku. Bezpieczniej jest
dokonywać zapłaty, jak i przyjmować pieniądze za pośrednictwem banku.

Oczywiście jeśli na rachunku bankowym będzie większa suma pieniędzy, to należy

zastanowić się jak można ją wykorzystać, aby zyskać jak najwięcej. Przykładowo nadmiar
pieniędzy można:

wpłacić na lokatę terminową (oprocentowanie lokaty terminowej jest wyższe niż
rachunku bieżącego),

ulokować w fundusze inwestycyjne (zyski z ich tytułu są zazwyczaj o wiele wyższe niż
z lokat terminowych),

przeznaczyć na rozwój gospodarstwa, np. wymiana urządzeń, remonty, powiększenie
gospodarstwa.
Ś

rodki pieniężne w gospodarstwie rybackim mogą pochodzić z:

−

własnych źródeł:

rodki właściciela lub właścicieli,

rodki wypracowane w trakcie działalności gospodarstwa,

−

obcych źródeł:

kredyty bankowe,

zaciągnięte pożyczki u innych przedsiębiorstw,

z dopłat bezpośrednich,

dotacje oraz pozostałe formy wspierania przedsiębiorczości ze środków
unijnych.

W wyniku przystąpienia Polski do Unii Europejskiej rolnicy otrzymują wsparcie

finansowe w postaci dopłat bezpośrednich. W Polsce obowiązuje uproszczony system
dopłat bezpośrednich, w ramach którego przysługują dopłaty powierzchniowe:

podstawowa,

dodatkowa.
Dopłata podstawowa dotyczy powierzchni użytków rolnych utrzymanych w dobrej

kulturze rolnej, np. grunty orne, pastwiska, sady, a nawet ugory, jeżeli są utrzymane w dobrej
kulturze rolnej. Natomiast dopłata dodatkowa przysługuje do powierzchni upraw ściśle
określonych roślin, do których między innymi należą: zboża, len, konopie włókniste, chmiel,
tytoń, ziemniaki skrobiowe, a także do łąk i pastwisk.

O dopłaty bezpośrednie może ubiegać się każdy, kto posiada gospodarstwo rolne

o minimalnej łącznej powierzchni gruntów co najmniej 1 ha (grunty te muszą być w dobrej
kulturze rolnej i mogą się składać z kilku działek ale nie mniejszych niż 0,10 ha). Wniosek

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

o dopłatę powinien złożyć ten, kto faktycznie użytkuje dane grunty. Czyli nie musi to być ich
właściciel (ale nie może kilka osób złożyć wniosków dotyczących tego samego gruntu).

We wniosku należy podać między innymi następujące dane:

imię i nazwisko osoby ubiegającej się o dopłaty lub nazwę przedsiębiorstwa,

w przypadku osób fizycznych: nr PESEL, REGON i NIP,

w przypadku podmiotów nie będących osobami fizycznymi: nr REGON i NIP.

Do wniosku dołączona jest instrukcja, która opisuje sposób jego wypełnienia. Ponadto

można skorzystać z bezpłatnego lub odpłatnego doradztwa w tym zakresie.

Najbardziej popularną formą pozyskania pieniędzy w gospodarstwie rybackim poza

dopłatami z Unii Europejskiej jest kredyt bankowy. Kredyty bankowe można różnie
klasyfikować. Przykładowe ich podziały przedstawiono w tabeli 5.

Tabela 5. Klasyfikacja i charakterystyka kredytów bankowych

Kryterium

podziału

Rodzaj kredytu

Charakterystyka

Okres

kredytowania

kredyt krótkoterminowy

kredyt średnioterminowy

kredyt długoterminowy

Kredyt krótkoterminowy dotyczy okresu do 1 roku.
Ś

rednioterminowy od 1 do 3 lat. Natomiast

długoterminowy zaciągany jest na okres powyżej 3 lat.

Przeznaczenie

kredytu

kredyt obrotowy

kredyt inwestycyjny

Kredyt obrotowy przeznaczony jest na bieżące potrzeby
gospodarstwa, np. na zakup materiałów. Kredyt
inwestycyjny przeznaczony jest na sfinansowanie
przedsięwzięć inwestycyjnych (rozwojowych), np.
zakup gruntu pod rozbudowę gospodarstwa, budowa
chłodni.

Waluta kredytu

kredyt w walucie
polskiej (złotówkowy)

kredyt w walucie obcej

Kredyty w walucie obcej wyrażane są w środkach
pieniężnych innych niż złote polskie, np. we franku
szwajcarskim, euro.

Metoda

udzielenia

kredytu

kredyt w rachunku
bieżącym

kredyt w rachunku
kredytowym

Kredyt w rachunku bieżącym wynika z umowy o
prowadzenie rachunku bankowego. W tym przypadku
można zaciągać kredyt bezpośrednio z własnego
rachunku bankowego (można pobrać więcej pieniędzy
niż jest na stanie konta w banku). W drugim przypadku
bank otwiera oddzielny rachunek z tytułu zaciągniętego
kredytu.

Zasady

oprocentowania

kredyt o stałym
oprocentowaniu

kredyt o zmiennym
oprocentowaniu

Stałe oprocentowanie kredytu (dotyczy kredytów
zaciągniętych na krótki okres) oznacza, że przez cały
okres spłaty kredytu oprocentowanie jest niezmienne.
Przy zmiennym oprocentowaniu w okresie spłaty
kredytu oprocentowanie może rosnąc lub maleć
wpływając na wysokość raty.

Preferencyjność

kredyty komercyjne

kredyty preferencyjne

Kredyty komercyjne udzielane są na normalnych
rynkowych zasadach. Natomiast kredyty preferencyjne
są częściowo dotowane przez państwo, czyli mają niższe
oprocentowanie ale ich przeznaczenie jest ściśle
określone.

Aby uzyskać kredyt należy złożyć wniosek o udzielenie kredytu. Wniosek kredytowy

jest informacją zawierającą charakterystykę przedsiębiorstwa oraz ekonomiczne uzasadnienie
rodzaju i kwoty potrzebnego kredytu. Każdy bank posiada swój wzór wniosku kredytowego.

Najczęściej we wniosku takim należy podać:

charakterystykę gospodarstwa rybackiego,

kwotę kredytu,

przeznaczenie kredytu,

proponowane terminy spłaty,

propozycje zabezpieczenia kredytu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Bank poza wnioskiem kredytowym wymaga jeszcze różnorodnych dodatkowych

dokumentów, do których można zaliczyć:

dokumenty potwierdzające uprawnienia gospodarstwa do prowadzenia działalności
gospodarczej,

informację o dochodach z urzędu skarbowego,

biznesplan wraz z bilansem, rachunkiem zysków i strat,

prognozy wpływów i wydatków, przychodów i kosztów.
Bank na podstawie otrzymanego wniosku i dodatkowych dokumentów dokonuje oceny

zdolności kredytowej na podstawie której podejmuje decyzję udzielić, czy nie udzielić
kredytu. Zdolność kredytowa oznacza, że gospodarstwo będzie w stanie spłacić w terminie
kredyt wraz z odsetkami.

Jeżeli bank oceni pozytywnie zdolność kredytową, to przygotuje umowę kredytową.

Umowa kredytowa powinna być zawarta w formie pisemnej, zawiera ona między innymi
informacje o:

kwocie kredytu,

wysokości oprocentowania,

terminach postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych,

terminach spłaty kredytu,

formie zabezpieczenia kredytu,

uprawnieniach banku do kontroli wykorzystania kredytu,

dodatkowych kosztach kredytu (np. prowizja banku),

warunkach dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Decydując się na zaciągnięcie kredytu należy gruntownie porównać oferty różnych

banków. Szczególnie trzeba zwrócić uwagę na wysokość prowizji, oprocentowania,
możliwości szybszej spłaty kredytu, możliwość przewalutowania kredytu, rodzaju
zabezpieczeń. Jeżeli ktoś nie zna się na kredytach bankowych, to powinien skorzystać
z doradztwa finansowego. Wówczas eksperci wybiorą najkorzystniejszą ofertę kredytową dla
danego gospodarstwa rybackiego. Doradztwo takie najczęściej nie wiąże się z dodatkowymi
kosztami (doradca finansowy za swoją usługę otrzymuje część prowizji, którą płaci się
bankowi za udzielenie kredytu).

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie są źródła finansowania działalności gospodarstwa rybackiego?

Jakie są rodzaje kredytów bankowych?

Jakie informacje oraz dodatkowe dokumenty powinien zawierać wniosek kredytowy?

Jakie informacje zawarte są w umowie kredytowej?

Co jest kosztem przy zaciągnięciu kredytu?

Na czym polegają dopłaty bezpośrednie?

Jakie są możliwości finansowania działalności ze środków unijnych, samorządowych
i innych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wypełnij wniosek kredytowy dla wybranego przedsięwzięcia w gospodarstwie rybackim.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat kredytów bankowych,

określić rodzaj przedsięwzięcia,

pobrać formularz wniosku kredytowego od nauczyciela,

wypełnić wniosek kredytowy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

formularz wniosku kredytowego,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Porównaj dwie oferty kredytowe z różnych banków. Na ich podstawie ustal, jakie będą

koszty zaciągnięcia kredytu na kwotę 100 000 zł na okres 5 lat w obu przypadkach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat kredytów bankowych,

pobrać od nauczyciela oferty kredytowe dwóch różnych banków,

przeczytać uważnie oferty kredytowe,

obliczyć przewidywane koszty zaciągnięcia kredytu w jednym i drugim banku,

porównać otrzymane wyniki i dokonać wyboru banku.

Wyposażenie stanowiska pracy:

oferty kredytowe banków,

kalkulator,

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Na podstawie czasopism rolniczych, ekonomicznych, informatorów podaj przykłady

programów pomocowych dla rolników oraz innych możliwości pozyskania dodatkowych
ź

ródeł finansowania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat źródeł finansowania
działalności rolniczej,

pobrać od nauczyciela materiały,

uważnie przeczytać otrzymane materiały,

zanotować odszukane programy pomocowe dla rolników oraz inne formy wsparcia
finansowego dla rolników,

zanotować jakie są warunki ubiegania się o dodatkowe źródła finansowania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

czasopisma rolnicze, ekonomiczne,

informatory, plakaty, wydruki ze stron internetowych na temat finansowania działalności
rolniczej,

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Wypełnij wniosek o dopłaty bezpośrednie dla określonego przez Ciebie lub nauczyciela

gospodarstwa rolnego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat dopłat bezpośrednich,

pobrać od nauczyciela formularze dla dopłat bezpośrednich,

określić rodzaj gospodarstwa rolnego lub pobierz wytyczne od nauczyciela,

wypełnić wniosek o dopłaty bezpośrednie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wniosek o dopłaty bezpośrednie,

−

kartka z danymi o gospodarstwie rolnym,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

rozróżniać rodzaje kredytów?

sporządzić wniosek kredytowy?

obliczać koszty kredytu?

wypełnić wniosek o dopłaty bezpośrednie?

podać przykłady programów pomocowych dla rolników?

wskazywać możliwości pozyskania środków finansowych przez
rolników?

analizować oferty kredytowe różnych banków?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Podatki i ubezpieczenia w gospodarstwie rybackim

4.6.1. Materiał nauczania

Gospodarstwo rybackie, w tym właściciel oraz pracownicy podlegają różnym podatkom,

opłatom i ubezpieczeniom. Najczęściej są to świadczenia obowiązkowe, a ich wysokość
wynika z odpowiednich przepisów. Podatek najczęściej określany jest jako jednostronne
ś

wiadczenie pieniężne pobrane na rzecz państwa lub innych podmiotów publicznoprawnych

o charakterze:

przymusowym (państwo może stosować środki przymusu w celu ściągnięcia podatków),

nieodpłatnym (w zamian osoba płacąca podatek nie otrzymuje nic bezpośrednio),

bezzwrotnym (nie dokonuje się zwrotu podatku, chyba że był on pobrany niezgodnie
z prawem lub pobrana wielkość była za wysoka),

powszechnym (nie jest skierowany imiennie).

W Polsce występują następujące podatki:

podatek dochodowy od osób fizycznych,

podatek dochodowy od osób prawnych,

podatek od towarów i usług (podatek VAT),

podatek akcyzowy,

podatek rolny,

podatek leśny,

podatek od nieruchomości,

podatek od posiadania psów,

podatek od czynności cywilnoprawnych,

podatek od spadków i darowizn,

podatek od gier.
Zasadniczym podatkiem związanym z gospodarstwem rolnym, w tym z gospodarstwem

rybackim jest podatek rolny. Jednakże nie wszystkie grunty wchodzące w skład
gospodarstwa podlegają temu podatki. Opodatkowaniu podatkiem rolnym nie podlegają
grunty:

pod jeziorami i wodami płynącymi,

na których znajdują się zbiorniki wodne służące do zaopatrzenia ludności w wodę,

pod wałami przeciwpowodziowymi,

uznane za nieużytki,

pod lasami i zarejestrowanymi parkami,

przeznaczone na prowadzenie innej działalności gospodarczej niż działalność rolnicza.
Podstawą opodatkowania podatkiem rolnym jest powierzchnia gruntów wyrażona

w hektarach przeliczeniowych. Zatem przed ustaleniem wysokości podatku rolnego należy
obliczyć ilość hektarów przeliczeniowych danego gospodarstwa biorąc pod uwagę klasę
użytków rolnych oraz strefę podatkową. Odpowiednie współczynniki przeliczeniowe
użytków rolnych przedstawiono w tabeli 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 6. Współczynniki przeliczeniowe użytków rolnych dla celów obliczenia podatku rolnego

Grunty orne oraz sady w okręgach

podatkowych

Łąki i pastwiska w okręgach podatkowych

III

Klasy

użytków

rolnych

Przeliczniki

1,95

1,80

1,65

1,45

1,75

1,60

1,45

1,35

1,80

1,65

1,50

1,35

1,45

1,35

1,25

1,10

IIIa

1,65

1,50

1,40

1,25

III

1,25

1,15

1,05

0,95

IIIb

1,35

1,25

1,15

1,00

IVa

1,10

1,00

0,90

0,80

0,75

0,70

0,60

0,55

IVb

0,80

0,75

0,65

0,60

0,35

0,30

0,25

0,20

0,15

0,20

0,15

0,10

0,05

0,15

0,10

0,05

W przypadku gruntów pod stawami zarybionymi stosuje się przeliczniki uzależnione

od hodowanych ryb. W przypadku stawu zarybionego łososiem, trocią, palią i pstrągiem
współczynnik ten wynosi 1, a pozostałymi rybami – współczynnik równa się 0,20.

Obliczoną liczbę hektarów przeliczeniowych należy przemnożyć przez stawkę podatku

rolnego - wynik będzie stanowić wysokość podatku rolnego. Stawka podatku rolnego
każdego roku może być inna. Ustalana jest ona przez GUS na podstawie cen żyta. Właściciel
gospodarstwa rolnego nie musi sam obliczać wysokość podatku rolnego. Zrobi to za niego
pracownik urzędu gminy. Właściciel gospodarstwa otrzyma nakaz płacenia podatku
z ustaloną kwotą. Warto jednak znać osobiście zasady ustalania podatku rolnego aby
sprawdzić, czy prawidłowo został on ustalony przez gminę.

Opłata publiczna jest świadczeniem pieniężnym, przymusowym, bezzwrotnym,

jednostronnie ustalonym i pobieranym przez władze publiczne. Główna różnica między
opłatą a podatkiem, polega na tym, że opłata w przeciwieństwie do podatku, rodzi roszczenie
do określonego świadczenia na rzecz podatnika, np. otrzymania koncesji, zezwolenia na
budowę magazynu. W Polsce obowiązują następujące rodzaje opłat:

opłata miejscowa (klimatyczna),

opłata parkingowa,

opłata eksploatacyjna,

opłata targowa,

opłata skarbowa,

opłata administracyjna.
Ubezpieczenia mają za zadanie złagodzić skutki możliwych zdarzeń losowych.

Zdarzenia losowe to na przykład: powódź, pożar, wichura, wypadki drogowe, wypadki
w pracy, włamanie z kradzieżą lub dewastacją itd. W wyniku tych zdarzeń mogą powstać
szkody. Dzięki ubezpieczeniu możliwe będzie naprawienie tej szkody. Część ubezpieczeń jest
obowiązkowa, a część dobrowolna. Do obowiązkowych ubezpieczeń zalicza się:

ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej (OC) posiadaczy pojazdów mechanicznych
(ciągniki rolnicze, samochody) za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów,

ubezpieczenia budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych
zdarzeń losowych,

ubezpieczenia OC rolników z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego.

Ubezpieczenia obowiązkowe najczęściej zabezpieczają właściciela gospodarstwa przed

następstwami zdarzeń z jego winy lub na terenie jego gospodarstwa. Jednakże ubezpieczenia
OC zapewniają wypłatę odszkodowania przede wszystkim poszkodowanemu, a nie sprawcy
(jeżeli z naszej winy doszło do kolizji drogowej, to z naszego ubezpieczenia OC zostanie
naprawiony samochód drugiej osoby). Jeżeli chcemy dodatkowo się zabezpieczyć, to należy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

się ubezpieczyć dodatkowo (ubezpieczenia dobrowolne), np. ubezpieczenie AC samochodu,
ubezpieczenie od klęsk żywiołowych, ubezpieczenie gwarantujące pokrycie kosztów leczenia
szpitalnego itd. Zakłady ubezpieczeniowe oferują rolnikom kompleksowe ubezpieczenie ich
majątku. Zawierając jedną umowę można ubezpieczyć między innymi:

mienie ruchome (maszyny, zwierzęta gospodarskie, zmagazynowane zboże, pasze,
wyposażenie budynku mieszkalnego) – od ognia, powodzi, wichury i innych zdarzeń
losowych,

uprawy na polu od ognia, gradobicia,

zwierzęta od padnięcia i uboju na skutek choroby,

ruchomości domowe (telewizor, komputer itd.) od kradzieży z włamaniem i rabunkiem.
Ponadto każdy właściciel gospodarstwa podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu

społecznemu. Dzięki niemu w przyszłości możliwe jest otrzymanie renty lub emerytury, jak
i różnego typu zasiłków, np. zasiłku chorobowego, zasiłku macierzyńskiego, pogrzebowego.
Ubezpieczenia tego rolnicy dokonują w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego
(KRUS). Natomiast jeżeli prowadzą także pozarolniczą działalność gospodarczą lub pracują
w jakimś przedsiębiorstwie, to mogą podlegać ubezpieczeniu w Zakładzie Ubezpieczeń
Społecznych (ZUS).

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co to jest podatek i opłata?

Jakie są podatki i opłaty w Polsce?

Jak oblicza się wysokość podatku rolnego?

Dlaczego powinno się ubezpieczać ruchomości i nieruchomości gospodarstwa rolnego?

Co to jest ubezpieczenie społeczne?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie danych ustal wysokość podatku rolnego dla trzeciego okręgu

podatkowego.

Klasa gleby

Powierzchnia w ha

fizycznych

Grunty orne

7,90

IIIb

21,60

10,10

Użytki zielone

III

2,20

11,00

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat podatku rolnego,

odszukać dla wskazanych gruntów wskaźniki do ustalenia powierzchni w hektarach
przeliczeniowych,

obliczyć ilość hektarów przeliczeniowych,

uzyskać aktualną wysokość stawki podatku rolnego,

obliczyć wysokość podatku rolnego dla danego gospodarstwa rolnego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kalkulator,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Dokonaj analizy porównawczej ofert kompleksowego ubezpieczenia gospodarstwa

rolnego dwóch różnych firm ubezpieczeniowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat ubezpieczeń,

pobrać od nauczyciela oferty, informatory dotyczące ubezpieczeń w rolnictwie dwóch
różnych firm ubezpieczeniowych,

przeczytać uważnie otrzymane materiały,

zanotować dla każdej firmy ubezpieczeniowej oddzielnie warunki i zakres ubezpieczenia,

wybrać korzystniejszą ofertę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

materiały reklamowe, oferty firm ubezpieczeniowych,

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wskazać rodzaje podatków?

obliczyć wysokość podatku rolnego?

wskazać znaczenie ubezpieczeń w rolnictwie?

analizować oferty firm ubezpieczeniowych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uważnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Przedsiębiorstwo które nie jest bezpośrednio związane z rolnictwem to

zakład przemysłu zbożowego.

browar.

przedsiębiorstwo budowlane.

cukrowania.

Rybactwo śródlądowe jest powiązane bezpośrednio z przemysłem

metalurgicznym.

chemicznym.

kosmetycznym.

spożywczym.

Akt prawny który gwarantuje możliwość założenia własnego przedsiębiorstwa, w tym
gospodarstwa rybackiego to

ustawa o rybactwie śródlądowym.

ustawa o swobodzie działalności gospodarczej.

ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych.

ustawa o rachunkowości.

Funkcji której nie spełnia gospodarstwo rybackie to

dostarczanie ryb dla konsumentów.

pełnienie funkcji rekreacyjnych i turystycznych.

tworzenie dochodu narodowego.

adna z powyższych.

Do zasadniczych czynników produkcji zaliczamy

ziemię, pracę, kapitał i przedsiębiorczość.

pieniądze i ludzi.

materiały i zwierzęta.

ziemię i środki pieniężne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jeżeli wskaźnik bonitacji ziemi wynosi 1,2 – to oznacza to, że gospodarstwo

posiada gleby dobrej jakości.

posiada gleby gorszej jakości.

nie posiada własnych ziemi.

posiada wyłącznie własną ziemię.

Do środków produkcji w gospodarstwie rybackim zaliczamy

pracowników.

ryby.

narzędzia połowu.

pieniądze.

Plan gospodarstwa rybackiego obejmujący działania na kolejne 10 lat, to przykład

planowania operacyjnego.

planowania średnioterminowego.

planowania strategicznego.

adna z powyższych.

Biznesplan jest dokumentem przydatnym przede wszystkim przy

poszukiwaniu nowych dostawców materiałów.

zatrudnianiu pracowników.

połowie ryb.

ubieganiu się o kredyt w banku.

10.

Przy planowaniu działalności w gospodarstwie rybackim jeziorowym nie musi być
uwzględniony

rodzaj sprzętu do połowu.

przesunięcie osadów dennych.

pora roku, w której najlepiej przeprowadzać połowy.

gatunek ryb, na który będzie największy zbyt.

11.

Łódź rybacka będzie zakwalifikowana w bilansie do

zapasów.

inwestycji krótkoterminowych.

inwestycji długoterminowych.

rzeczowych aktywów trwałych.

12.

Składnik bilansu który należy do pasywów to

należność od odbiorcy.

wynik finansowy.

wartości niematerialne i prawne.

rzeczowe aktywa trwałe.

13.

Jeżeli łączne koszty gospodarstwa podzielimy przez rozmiary produkcji, to wynik będzie
stanowić

nadwyżkę bezpośrednią.

dochód gospodarstwa.

koszt jednostkowy produktu.

wynik finansowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14.

Do własnych źródeł finansowania gospodarstwa rybackiego zaliczamy

wypracowany zysk.

dopłaty bezpośrednie.

kredyt bankowy.

zaciągniętą pożyczkę.

15.

Ze względu na przeznaczenie kredytu można wyróżnić

kredyt o stałym oprocentowaniu i kredyt o zmiennym oprocentowaniu.

kredyt w rachunku bieżącym i kredyt w rachunku kredytowym.

kredyt obrotowy i kredyt inwestycyjny.

kredyt komercyjny i kredyt preferencyjny.

16.

Zdanie które jest prawdziwe to

w każdym banku jest identyczne oprocentowanie kredytów.

podstawowe koszty kredytu to odsetki i prowizja za jego przyznanie.

umowę kredytu można zawrzeć w formie ustnej.

we wniosku kredytowym nie ma potrzeby określenia kwoty kredytu.

17.

Grunty, które podlegają opodatkowaniu podatkiem rolnym to

nieużytki.

grunty pod jeziorami.

grunty pod rzekami.

grunty pod stawami zarybionymi.

18.

Dopłaty bezpośrednie należą się

wyłącznie właścicielowi gruntu.

wyłącznie dzierżawcy gruntu.

osobie użytkującej grunt.

każdej osobie zajmującej się rolnictwem.

19.

Obowiązkowym ubezpieczeniem jest

ubezpieczenie OC samochodu.

ubezpieczenie AC samochodu.

ubezpieczenie upraw na polu od gradobicia.

ubezpieczenie ruchomości domowych od kradzieży.

20.

Zdolność kredytowa oznacza, że

osoba będzie w stanie spłacić odsetki od kredytu.

osoba będzie w stanie spłacić kredyt wraz z odsetkami.

osoba będzie w stanie zaciągnąć jeszcze jeden kredyt.

osoba posiada stale zatrudnienie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

Planowanie, organizowanie i finansowanie działalności gospodarstwa

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedzi

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

LITERATURA

Bryś J., Bryś R.: Zarządzanie firmą. Format-AB, Warszawa 2002

Goraj L., Mańko S., Sass R., Wyszkowska Z.: Rachunkowość rolnicza. Difin, Warszawa 2004

Grabowski S., Kowalski A., Adamowicz M.: Ekonomika rolnictwa i polityka rolna.
FAPA, Warszawa 1998

Grontkowska A.: Organizacja gospodarstw rolniczych. Cz. 1. WSiP, Warszawa 1997

Grontkowska A.: Podstawy ekonomiki agrobiznesu. Cz. 2. WSiP, Warszawa 2000

Grzywacz J.: Współpraca przedsiębiorstwa z bankiem. Difin, Warszawa 2006

Jabłonka K., Kałużna H., Marcysiak A., Nawrocki T., Szarek S.: Ekonomika
w rolnictwie. Część I Podręcznik do nauki zawodu technik rolnik, technik ogrodnik,
technik mechanizacji rolnictwa. REA, Warszawa 2006

Jaska E.: Organizacja gospodarstw rolniczych. Cz. 2. WSiP, Warszawa 1997

Klepacki B.: Ekonomika i organizacja rolnictwa. WSiP, Warszawa 1997

10.

Komosa A.: Szkolny słownik ekonomiczny. Ekonomik, Warszawa 2002

11.

Kowalak Z.: Produkcja rolnicza. Cz. 1. Gospodarstwo rolne i jego organizacja. EMPi

Poznań 2002

12.

Kożuch A. i in.: Podstawy rachunkowości. WSiP, Warszawa 2003

13.

Kożuch A., Mirończuk A.: Podstawy ekonomiki agrobiznesu. Cz. 1. WSiP, Warszawa 2000

14.

Kożuch A.: Ekonomika i organizacja obrotu rolnego. WSiP, Warszawa 1998

15.

Niedzielski E., Łapińska A.: Zarządzanie firmą. WSiP, Warszawa 1999

16.

Ziętara W.: Ekonomika i organizacja przedsiębiorstwa rolniczego. FAPA, Warszawa 1998

17.

Agrobiznes. Wybrane zagadnienia prawne. WSiP, Warszawa 1999

18.

Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej. FAPA, Warszawa 2002 www.mos.gov.pl/

19.

Podstawy geografii ekonomicznej. Red. J. Wrona i J. Rek, PWE, Warszawa 1997

20.

Podstawy przedsiębiorczości w pytaniach i odpowiedziach. Red. R. Sobiecki, Difin,
Warszawa 2003

21.

Przedsiębiorstwo w gospodarce rynkowej. Format-AB, Warszawa 1999

22.

Rynek rolny. FAPA, Warszawa 1998

23.

Sektorowy Program Operacyjny restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego
oraz rozwój obszarów wiejskich 2004–2006

24.

Sektorowy Program Operacyjny Rybołówstwo i Przetwórstwo Ryb 2004–2006

25.

Stańda B., Wierzbowska B.: Bądź przedsiębiorczy. Podręcznik. Wydawnictwo Szkolne
PWN, Warszawa 2004

26.

Strategia

rozwoju

obszarów

wiejskich

rolnictwa

lata

2007–2013

(z elementami prognozy do roku 2020). MRiRW, Warszawa 2005 www.minrol.gov.pl/,
http://www.rybolowstwo.pl/

27.

Szczypa P.: Zasady rachunkowości. Teoria, przykłady i zadania. CeDeWu, Warszawa 2005

28.

Zwykła Dobra Praktyka Rolnicza. FAPA, Warszawa 2003