W-1
1. SOCJOLOGIA A WIEDZA POTOCZNA O SPOA
ECZEC
STWIE
Socjologia ukształtowała się jako nauka akademicka stosunkowo niedawno, bo
dopiero w XIX stuleciu. Ale refleksja społeczna, poprzedzająca stadium dojrzałej
dyscypliny naukowej, jest stara, jak społeczne bytowanie ludzi. Jak pisze E.
Durkheim:  Ludzie nie czekali na pojawienie się nauki społecznej, by wytworzyć
sobie idee prawa, moralności, rodziny, państwa, a nawet społeczeństwa, ponieważ
bez tych idei nie mogliby się w życiu obejść".
Socjologowie mają zatem do czynienia z sytuacją, obcą większości innych nauk:
przedmiot badań, jakim jest społeczeństwo, posiada wiedzę o sobie samym. Nie mogą
tej wiedzy, ze zdrowego rozsądku i potocznego doświadczenia się wywodzącej,
lekceważyć jako prenuakowej refleksji, zbioru przesądów i mitów, ponieważ ta
samowiedza społeczna jest składnikiem społecznej rzeczywistości.
Nawet mylne i fałszywe przekonania i wyobrażenia jednostek prowadzą do
pewnych konsekwencji społecznych, jeśli ich zasięg jest masowy i powszechny. Na
przykład, masowo występujące przekonanie, że wszystko da się załatwić za łapówkę,
choć początkowo może być nieprawdziwe, prowadzi mimo to do praktyk zgodnych z
tym przekonaniem. Inny przykład; jeśli nawet istnieją obiektywne możliwości
poradzenia sobie z kryzysem w różnych dziedzinach życia społecznego, to możliwości
takie mogą być nie wykorzystane, jeżeli natkną się na powszechnie wyrażoną niewiarę
w możliwości przezwyciężenia kryzysu. Oba przykłady stanowią ilustrację znanego w
socjologii od czasu W. Thomasa twierdzenia: jeżeli ludzie definiują jakąś sytuację
jako rzeczywistą, to staje się ona sytuacją rzeczywistą.
Socjologia jako profesjonalna wiedza o społeczeństwie stoi przed problemem
odróżnienia się od zdroworozsądkowej samowiedzy społeczeństwa. Dystans od
potocznego doświadczenia jest koniecznym wymogiem uformowania się każdej
dyscypliny naukowej. Fizyka jako nauka rozpoczyna się wówczas, gdy zrywa się ze
1
zdroworozsądkowymi wyobrażeniami świata. Socjologia jest na gorszej pozycji,
ponieważ musi brać pod uwagę opinie wyrażane w społeczeństwie, z którymi
przyrodnicy nie muszą się liczyć. Znajomość innych społeczeństw i kultur poszerza
horyzonty poznawcze, umożliwia porównawcze analizy, prowadzi do zerwania z
wieloma przesądami i dogmatami danego społeczeństwa. Socjologowie najczęściej
sądzą, że tego rodzaju refleksja nie wystarcza dla wyraz
nego zdystansowania się od
wiedzy potocznej. W ich opinii socjologia formuje się jako nauka poprzez
specyficzne, rozbudowane techniki badawcze użyteczne dla analiz ilościowych i
poprzez język niezrozumiały dla laika. Tą drogą socjologia osiąga istotnie status
wiedzy profesjonalnej, ale ryzykuje niezrozumiałość w szerszym społeczeństwie,
tym samym brak uczestnictwa w jego życiu.
Taki jest podstawowy dylemat socjologii współczesnej. Albo jest to dziedzina
ściśle naukowa i precyzyjna, lecz jednocześnie rozwijana obok istniejących
problemów społecznych, albo też jest to wiedza wrażliwa na takie problemy, lecz
przypominająca raczej publicystykę społeczną niż sformalizowaną naukę.
2. SOCJOLOGIA WOBEC INNYCH NAUK SPOA
ECZNYCH
Trudność samookreślenia się socjologii wobec innych nauk społecznych
występuje w jeszcze większym stopniu. Rzeczywistość społeczną podzieliły między
siebie takie dyscypliny, jak psychologia, antropologia kulturowa (wiedza o
społecznościach prymitywnych), historiografia, ekonomia polityczna, prawo,
politologia itp. Przedmiot badań każdej z tych dziedzin jest dostatecznie wyraz
ny,
socjologia natomiast ma problem ze znalezieniem własnego obszaru badawczego.
Kłopot polega na tym, że rozmaite nauki społeczne zajmują się różnymi
przejawami życia społecznego, a socjologowie czują się powołani do badania jego
całokształtu. Stąd swoisty  imperializm socjologiczny", manifestujący się zwłaszcza
u pierwszych przedstawicieli tej dyscypliny.
2
Czasem uważa się, że przedmiotem socjologii są wszelkie zjawiska mające
naturę społeczną. Przy takim rozumieniu przedmiotu zjawiska polityczne czy
ekonomiczne wchodziłyby w zakres analiz socjologicznych, a teoria polityki i
ekonomia byłyby częściami wszechobejmującej socjologii.
http://notatek.pl/socjologia-i-jej-przedmiot?notatka
Częściej sami socjologowie uznają samodzielność poszczególnych nauk
społecznych, ale niejasność co do ich własnego pola dociekań pozostaje. Z tego
zapewne powodu nie wzbraniają sobie wstępu na  cudze tereny", co przynosi
dwojakiego rodzaju korzyści.
Po pierwsze, sprzyja postulatom integracji nauk społecznych, często dziś
wysuwanym ze względu na nazbyt drobiazgowy podział intelektualności zadań i
wysiłków.
Po wtóre, praca na pograniczach różnych dyscyplin okazuje się często bardzo
owocną.
Warto jeszcze odnotować związki socjologii z ideologią, a raczej ideologiami
ruchów społecznych, jak liberalizm, socjalizm, komunizm, konserwatyzm, faszyzm,
nacjonalizm itp. Podstawowym celem aktywności ideologicznej jest kształtowanie
w masowej skali postaw w oparciu o określone hierarchie wartości. W skład
ideologii wchodzi pewien zasób wiedzy społecznej, podporządkowanej jednakże
ideom przewodnim. To odróżnia działalność ideologa od działalności uczonego. Nau-
ka (w tym i socjologia) nie ustanawia własnych wartości i idei, dąży jedynie do
odkrywania prawd o świecie, nie apeluje do mas, jakkolwiek w głębi skrywa
nadzieję na upowszechnienie postawy racjonalnej.
Socjologia uwikłana w problematykę społeczną jest szczególnie narażona na
wpływy ideologiczne. Zachodzi obawa, że w badaniach socjologa dochodzi do głosu
nie tylko dążenie do prawdy, lecz także inne, często przyjęte przezeń nieświadomie
wartości, a również interesy różnych grup społecznych. W socjologii daje się
zauważyć dążenie do eliminacji takich wpływów, nie wydaje się wszakże, aby postulat
uwolnienia nauki społecznej od ocen, sądów wartościujących i zaangażowań ideowych
3