2009-03-03
FORMY OPIEKI PIEL
GNIARSKIEJ U LUDÓW
PIERWOTNYCH
óð Mężczyz
ni ludów pierwotnych często
opuszczajÄ…cy swe domostwa zapewniali
pożywienie dla  rodziny , opieką nad rodziną
zajmowały się kobiety pozostające w miejscu
HISTORIA PIEL
GNIARSTWA
osiedlenia siÄ™ grupy.
POCZ
TKI PIEL
GNIARSTWA
óð Kobiety zajmowaÅ‚y siÄ™ przygotowaniem
pożywienia, gospodarowaniem oraz
pielęgnowaniem zarówno dzieci jak i starców oraz
chorych.
Mgr Michał Mandecki
Katedra Nauk Społecznych
óð Pierwsze zabiegi wykonywane przez kobiety óð Z biegiem czasu z szerokiego zakresu dziaÅ‚alnoÅ›ci
pierwotne, które uznać można za pielęgniarskie to: kobiet zaczęło się wyodrębniać działanie ściśle
lecznicze, w którym to coraz większa rolę zaczynali
óð odbieranie porodów
odgrywać mężczyz
ni.
óð opatrywanie ran
óð Szamani, czarownicy prócz funkcji leczniczych,
óð Rola kobiet pierwotnych w dziaÅ‚alnoÅ›ci leczniczo-
pełnili także funkcje związane z wierzeniami i
opiekuńczej:
obrzędami oraz często także przywódcze.
óð odbieranie porodów
óð opieka nad chorymi i starcami
óð Kobiety dalej pielÄ™gnowaÅ‚y dzieci, starców oraz
óð wychowywanie dzieci
chorych ale za ich  leczenie odpowiedzialni stawali
óð poznawanie wÅ‚aÅ›ciwoÅ›ci leczniczych Å›rodków
się już szamani.
roślinnych i zwierzęcych
óð przekazywanie wiedzy mÅ‚odszym pokoleniom
óð Na wyższym poziomie kultury pierwotnej leczenie
stanowiło połączenie obrzędów magicznych i środków
naturalnych poznanych poprzez lata doświadczeń.
óð Åšrodki lecznicze stosowane przez czÅ‚owieka óð Åšrodki naturalne:
pierwotnego:
óð zioÅ‚a (przeczyszczajÄ…ce, wymiotne,
uspokajające, środki napotne)
D k
óð lewatywa
óð Å›rodki roÅ›linne (zioÅ‚a)
o o
óð kÄ…piele zimne i gorÄ…ce
m b
óð Å›rodki zwierzÄ™ce (tÅ‚uszcz)
óð dieta
e i
óð masaż
óð Å›rodki mineralne (woda, uryna) n e
a t
óð upusty krwi
D s
óð Å›rodki magiczne o z
óð Zabiegi chirurgiczne wykonywane przez
m a
czarowników:
óð Å›rodki religijne
e m
óð trepanacja czaszki
n a
óð zabiegi chirurgiczne
óð cesarskie ciÄ™cie
a n
a
1
2009-03-03
óð Åšrodki o charakterze magicznym:
óð zaklÄ™cia
óð muzyka
óð Å›piew
óð okadzanie
óð amulety
óð potrzÄ…sanie
óð W niektórych plemionach pierwotnych czarownikom
mężczyznom były podporządkowane kobiety, które
wykonywały zlecane przez nich zabiegi.
óð Mimo przejÄ™cia przez mężczyzn funkcji leczniczych
kobiety nadal sprawowały opiekę pielęgnacyjną nad
członkami rodzin oraz stosowały znane im sposoby
leczenia.
FORMY PIEL
GNOWANIA W ŚWIECIE STAROŻYTNYM
OPIEKA MEDYCZNA W MEZOPOTAMII
(OK. 4000 P.N.E  V W.N.E)
óð Mezopotamia w rozważaniach medycznych to obszar
Wraz ze zmianą trybu życia z wędrownego na osiadły i
oddziaływania na siebie kultur mieszkańców tego
rozwojem rolnictwa, doszło do zmian cywilizacyjnych
obszaru (miedzy Tygrysem a Eufratem )tj.
pozwalających na rozwój kultur i wierzeń, krystalizowały się
pierwsze poglÄ…dy filozoficzne, a wiedza i doÅ›wiadczenia óð Sumerów
stawały się coraz bogatsze co pozwalało na powstawanie
óð Akadyjczyków
nowych koncepcji opieki nad zdrowiem i życiem człowieka.
óð BabiloÅ„czyków
Bardzo wyraz
nie wyodrębnił się zawód lekarza-kapłana,
mężczyzny, miejsce kobiety coraz wyraz
niej znajdowaÅ‚o siÄ™ w óð Asyryjczyków
domu przy dzieciach i starcach.
óð Najważniejsze medycznie z
ródła wiedzy o ówczesnej
Wiele wskazówek związanych z zachowaniem higieny,
medycynie to:
odżywianiem czy współżyciem płciowym a także wskazówek
óð gliniane tabliczki z Nippur (ok. 2100 r. p.n.e.)
epidemiologicznych znalazło swe miejsce w pismach
religijnych szczególnie Å»ydów czy Egipcjan. Przestrzeganie óð nagrobek Hammurabiego (XVII w. p.n.e.)
tych zasad sankcjonowała religia, co powodowało że były one
óð gliniane tabliczki stanowiÄ…ce bibliotekÄ™ króla
powszechnie znane w danej kulturze a co ważniejsze
asyryjskiego Assurbanipala (669  626 r. p.n.e.)
respektowane.
óð nieliczne narzÄ™dzia i pieczÄ™cie lekarskie
óð Trzy grupy kapÅ‚anów sprawujÄ…cych opiekÄ™ nad chorymi:
óð Medycyna w mezopotamii ma charakter sakralny i
óð Wróżbici - baru, nie uprawiali medycyny praktycznej,
związana jest ściśle z kultem bogów:
przepowiadali przyszłość, wydarzenia, choroby oraz
óð Bóg medycyny  Marduk (syn bóstwa naczelnego
tłumaczyli ich przyczyny.
boga Ea)
óð Bogini kobiet i pÅ‚odnoÅ›ci  Isztar
óð Zaklinacze duchów  ashipu, poprzez praktyki magiczne
óð Bóg noworodków i dzieci  Nebu (syn Marduka)
wypędzali złe demony, doprowadzali do pojednania
óð Bogini leków i trucizn  Gula
człowieka z bogiem a co za tym idzie do przywrócenia
óð WystÄ™powaÅ‚o także wiele bóstw pomocniczych oraz zdrowia. PosÅ‚ugiwali siÄ™ zaklÄ™ciami, modlitwami,
dobrych i złych demonów. egzorcyzmami. Przyjmowali ofiary dla przejednania
bogów bądz
dziękczynienia im.
óð ChorobÄ™ uznawano za konsekwencjÄ™ wstÄ…pienia w
czÅ‚owieka zÅ‚ych demonów i opuszczenia go przez bogów. óð Trzecia grupa kapÅ‚anów  asu, sprawujÄ…ca praktycznÄ… i
bezpośrednią opiekę nad pacjentem i dokonująca
zabiegów leczniczych. Ciesząca się najmniejszym
óð OpiekÄ™ nad chorymi sprawujÄ… kapÅ‚ani  mężczyz
ni, nie
uznaniem ale najlepiej opłacana.
ma w mezopotamii kobiet opiekujÄ…cych siÄ™ chorymi.
Z tej grupy wyodrębnili się póz
niej świeccy medycy.
2
2009-03-03
STELA NAGROBNA Z KODEKSEM
GLINIANE TABLICZKI Z NIPPUR
HAMMURABIEGO
óð PoczÄ…tkowo naczelnym bogiem nauki i medycyna
OPIEKA MEDYCZNA W STAROŻYTNYM EGIPCIE
zarazem był bóg Toot domniemany autor 42 ksiąg (praw)
óð Medycyna egipska miaÅ‚a podobnie jak mezopotamska z których 6 ostatnich dotyczyÅ‚o medycyny. Wiedza
ściśle sakralny charakter, a wierzenia i kapłani stanowili medyczna według Egipcjan pochodziła od boga i jako
niezwykle istotny element życia społecznego a co za tym
ostateczna, nie omylna i poświęcona, musiała być
idzie także medycyny. Podobnie jak w mezopotamii ważne
stosowana.
dla zdrowia i życia ludzi wskazówki zawarte były w
przepisach religijnych.
óð RolÄ™ miejsc pomocy medycznej stanowiÅ‚y Å›wiÄ…tynie
bogów: Totta, Ptaha, Apisa bogiń Izydy i Sachmet oraz
óð Choć medycyna uprawiana byÅ‚a głównie przez mężczyzn 
licznych innych.
kapłanów to jednak w medycynie egipskiej pojawiają się
także kobiety  kapłanki szczególnie odpowiedzialne za
opiekę położniczą oraz pielęgnowanie.
óð W póz
niejszym okresie naczelnym bogiem medycyny stał
się Imhotep (postać historyczna- kapłan żyjący ok. 2600
óð Miejsce kobiet w spoÅ‚eczeÅ„stwie byÅ‚o niezwykle wysokie
lat p.n.e) uznany za syna bogini Sachmet i boga Ptaha, a
jak na ówczesne czasy. Kobiety cieszyły się dużym
jego świątynia w Memfis stałą się centralnym ośrodkiem
autorytetem szczególnie jako matki i panie domów oraz
leczniczym i miejscem pielgrzymek. A jego świątynie
osoby sprawujÄ…ce opiekÄ™.
zaczęły pełnić rolę szpitali
óð Praktyka lekarska opieraÅ‚a siÄ™ jednak nie tylko na óð y
ródła wiedzy o medycynie egipskiej są także:
postępowaniu o charakterze teurgicznym, ale także na
óð przekazy greckich historyków
doświadczeniach o charakterze empirycznym.
óð mumie
óð malowidÅ‚a
óð Już wówczas sporzÄ…dzano wiele zÅ‚ożonych Å›rodków
óð inskrypcje
leczniczych jak np.: maści, nalewki.
óð reliefy
óð napisy nagrobne.
óð y
ródła pisane wiedzy o medycynie egipskiej:
óð papirus Smitha (ok. 1600 r. p.n.e.)  chirurgia.
óð Egipt uznawany jest także za miejsce powstania podwalin
óð papirus Ebersa (ok. 1550 r. p.n.e.)  choroby. wewnÄ™trzne,
pod Przysięgę Hipokratesa której podstawą miały się stać
opis środków leczniczych oraz teksty recept.
zasady etyczne dla lekarzy stworzone przez Imhotepa.
óð papirus z Kahum (ok. 2000 r. p.n.e.)  ginekologia i
weterynaria.
óð papirus Hearsta (ok. 1300 r. p.n.e.)  teksty recept.
óð papirus Brugscha i londyÅ„ski  teksty recept.
3
2009-03-03
BÓG IMHOTEP
PAPIRUS EBERSA PAPIRUS SMITHA
OPIEKA MEDYCZNA W INDIACH
óð NajsÅ‚ynniejsi hinduscy lekarze to Charaka i Susruta.
óð Kultura starożytnych Indii rozwijajÄ…ca siÄ™ w Å›cisÅ‚ym óð Pozostawili oni po sobie bardzo bogate dziaÅ‚a, w których
związku z Persją i Chinami była jedną z bardziej spisali ówczesną wiedzę medyczną tj.:
znaczących kultur starożytnych.
óð opisy chorób
óð opisy Å›rodków leczniczych
óð Wiedza medyczna z której korzystali ówczeÅ›ni medycy
óð postÄ™powanie przy stawianiu rozpoznania, rokowania
zapisana została w Wedach (ok. 1500  300 r. p.n.e.) czyli
czy leczenia
świętych księgach Hindusów, zapiski znajdujące się w
óð Profilaktyka stanowiÅ‚a bardzo ważny element medycyny
Wedach stanowią mieszaninę zarówno doświadczenia w
hinduskiej, do wykonywania czynności higieniczno-
dziedzinie medycyny jak i wierzeń w działania sił
pielęgnacyjnych zobowiązywały przepisy religijne np.:
nadprzyrodzonych. Zapisane w Wedach informacje
óð codzienna kÄ…piel
podejmujÄ… tematykÄ™ profilaktyki jak i leczenia.
óð czyszczenie zÄ™bów za pomocÄ… paÅ‚eczek ze specjalnego
drewna
óð Leczenie w Indiach spoczywaÅ‚o w rÄ™kach kapÅ‚anów, lecz
óð czyszczenie jÄ™zyka za pomocÄ… specjalnego drapacza ze
pod koniec okresu wedyjskiego (ok. 300 r. p.n.e.) pojawili
złota, srebra lub innego metalu.
siÄ™ lekarze udzielajÄ…cy porad zawodowo.
óð Opisy szpitali w medycznych pismach hinduskich
óð Wielkim i niespotykanym w tamtych czasach na Å›wiecie
zawierają także opisy wyposażenia jakie winno się w nich
zjawiskiem były szpitale utrzymywane przez państwo.
znajdować między innymi:
óð kubki
óð Bardzo dużą uwagÄ™ przywiÄ…zywano do ich lokalizacji,
óð naczynia na wodÄ™ do picia
rozwiązań architektonicznych i organizacyjnych.
óð wiÄ™ksze naczynia do mycia rÄ…k i twarzy
óð tkaniny z baweÅ‚ny i weÅ‚ny
óð Kryteria jakie musiaÅ‚y zostać speÅ‚nione przy budowie
óð sznury
szpitala były następujące:
óð powrozy
óð lokalizacja: miejsce osÅ‚oniÄ™te od wiatru, nie narażone na
óð naczynia na wydaliny oraz wiele innych
zadymienie, pył, hałas i wstrząsy.
óð Zarówno leczeniem jak i pielÄ™gnowaniem chorych
óð architektoniczne: przestronność, szerokie wygodne
zajmowali się mężczyz
ni.
schody, miejsca na łóżka, pomieszczenia kuchenne oraz
klozety. óð Danych na temat zakresu obowiÄ…zków należących do
lekarza i pielęgniarza dostarcza między innymi opis
zawarty w księgach Charaki podejmujących tematykę
óð Budowa szpitala nadzorowana byÅ‚a przez inżyniera
funkcjonowania szpitala.
budowniczego.
4
2009-03-03
óð Zarówno Charaki jak i Susruta podkreÅ›lajÄ…, iż do
óð Wartym mocnego zaakcentowania jest fakt miejsca jakie
pomyślności procesu leczenia niezbędna jest współpraca
zajmował pielęgniarz w strukturze organizacyjnej opieki
pomiędzy czterema czynnikami:
medycznej w starożytnych Indiach i jakie wymogi spełnić
musi mężczyzna mający opiekować się chorymi.
lekarz
óð PielÄ™gniarzom stawiano wysokie wymagania zawodowe,
które obejmowały różnorodne kwalifikacje techniczne,
wysoki poziom moralny i określone cechy charakteru.
Pielęgniarz musiał być ściśle podporządkowany
Pozytywne
poleceniom lekarza i życzeniom pacjenta.
pacjent efekty pielęgniarz
leczenia
óð Starożytna medycyna hinduska staÅ‚a na bardzo wysokim
poziomie, szczególnie w zakresie chirurgii.
leki /
leczenie
HINDUSKIE NARZ
DZIA CHIRURGICZNE OPIEKA MEDYCZNA W STAROŻYTNEJ GRECJI
óð W poczÄ…tkowym okresie rozwoju kultury greckiej
medycyna pozostawała pod bardzo silnym wpływem
wierzeń była typową medycyną sakralną i teurgiczną.
óð Najważniejsze bóstwa opiekujÄ…ce siÄ™ zdrowiem:
óð Asklepios
óð Hygea
córki asklepiosa
óð Panacea
óð Leczeniem zajmowali siÄ™ w starożytnej Grecji kapÅ‚ani 
lekarze a miejscem leczenia były świątynie ku czci
Asklepiosa.
óð Leczenie opieraÅ‚o siÄ™ głównie na skÅ‚adaniu ofiar i
stosowaniu się do wskazówek jakie otrzymywał chory od
boga w czasie snu, a które interpretowane były przez
kapłana, stosowano też masaże, kąpiele i gimnastykę.
óð Wraz z kapÅ‚anem chorymi zajmowaÅ‚y siÄ™ kapÅ‚anki lecz
óð  PRIMUM NON NOCERE  przede wszystkim nie
brak jest jednoznacznych danych na temat tego czy
szkodzić - tym stwierdzeniem sprowadził Hipokrates
zajmowały się one bezpośrednio pielęgnowaniem chorych
czy raczej pełniły funkcje nadzorujące. lekarza z boskiego piedestału do ludzkiego poziomu.
óð Przy Å›wiÄ…tyniach Asklepiosa powstawaÅ‚y zazwyczaj szkoÅ‚y
óð Zasadnicze i najważniejsze miejsce w leczeniu zajmowaÅ‚a
gdzie kształcili się przyszli adepci sztuk lekarskich
według Hipokratesa natura, a medycyna jedynie zaś:
zarówno kapłani jak i świeccy w tym także kobiety.
 obserwuje, rozumuje, podpatruje naturę, uśmierza ból i
ratuje człowieka od śmierci, z wyjątkiem tych chorych,
óð Medycyna starogrecka zmieniÅ‚a swe oblicze za sprawÄ…
których sama natura skazała już na śmierć nieodwołalną
Hipokratesa ucznia jednej z najsłynniejszych szkół
medycznych z wyspy Kos.
óð Hipokrates stworzyÅ‚ także podstawy teoretyczne
PATOLOGII HUMORALNEJ, czyli teorii w myśl której
óð Hipokrates (460- 377 r. p.n.e.) zwany ojcem medycyny byÅ‚
zdrowie człowieka zależy od 4 cieczy: krwi, żółci, czarnej
twórcą pierwszego pełnego podręcznika medycyny i
skierował medycynę na nowe tory oddzielając ją od żółci i śluzu. Teoria ta była w pełni spekulatywna.
sakralnej, teurgicznej funkcji w stronÄ™ racjonalizmu i
nauki.
5
2009-03-03
óð Hipokrates wprowadziÅ‚ do medycyny zasady etyki
POPIERSIE HIPOKRATESA
lekarskiej, a młodego adepta sztuk medycznych
zobowiązywał do składania przysięgi według której dobro
chorego było nakazem bezwzględnym.
óð Miejscem leczenia chorych w tym czasie byÅ‚y domy lub
jatrejony.
óð W jatrejonach wykonywano zabiegi chirurgiczne, a w razie
potrzeby pacjent mógł pozostać tam przez kilka dni.
óð PielÄ™gnowaniem chorych zajmowali siÄ™ uczniowie mistrza
gdyż Hipokrates zalecał by opiekę sprawowały osoby do
tego przygotowane.
RZYM W OKRESIE PRZEDCHRZESCIJANSKIM
MEDYCYNA RZYMSKA
óð KLAUDIUSZ GALEN (130  201 r. n.e.)
óð Za przeÅ‚omowy okres dla medycyny rzymskiej uznać można
II w. n.e. kiedy to swą działalność naukową i praktykę
lekarskÄ… rozpoczÄ…Å‚ GALEN.
óð Galen czÅ‚owiek wszechstronnie wyksztaÅ‚cony, zwolennik
poglądów Hipokratesa, był lekarzem cesarza filozofa Marka
Aureliusza.
óð KontynuujÄ…c myÅ›l i zaÅ‚ożenia medycyny  hipokratejskiej
dążył dalej drogą naukową oddalając leczenie od wiary.
Rozwinął między innymi wiedzę z anatomii (opierając ją na
sekcjach i wiwisekcjach zwierząt), osiągnął także postęp w
dziedzinie patologii szczegółowej, gdzie między innymi
opisał i odróżnił zapalenie płuc od zapalenia opłucnej.
óð KORNELIUSZ CELSUS (53 r. p.n.e.- 7r. n.e.) óð W dziele tym pisaÅ‚ także o retoryce, sztuce wojennej,
rolnictwie, medycynie.
óð bogaty patrycjusz, czÅ‚owiek wszechstronnie wyksztaÅ‚cony nie
był lekarzem, zasłynął jako autor wielkiego dzieła
encyklopedycznego  Artes", w którym 8 ksiąg  De medicina
óð Podane przez Celsusa cztery cechy stanów zapalnych:
libri octo" mieści całą ówczesną wiedzę medyczną.
óð obrzmienie  tumor;
óð zaczerwienienie  rubor;
óð  De medicina libri octo zawiera informacje z zakresu:
óð podwyższona temperatura  calor i
óð dietetyki,
óð ból  dolor sÄ… uwzglÄ™dniane w patologii po dzieÅ„
óð patologii ogólnej,
dzisiejszy.
óð semiotyki,
óð prognostyki,
óð Szpitale rzymskie organizowane byÅ‚y na wzór greckich w
óð patologii szczegółowej, powiÄ…zaniu ze Å›wiÄ…tynia Eskulapa, pierwszy taki szpital
powstał w III w. p.n.e.
óð terapii,
óð chirurgii-bardzo wysoki poziom, jako pierwszy opisaÅ‚
metody i sposoby dotychczas nie opisane, np. óð PoczÄ…tkowo szpitale to miejsce głównie dla nieuleczalnie
podwiazywanie tętnic chorych i nieprzydatnych do pracy niewolników.
6
2009-03-03
óð PielÄ™gnowaniem zajmowaÅ‚y siÄ™ zarówno kobiety jak i
KLAUDIUSZ GALEN (130  201 R. N.E.)
mężczyz
ni (także niewolnicy).
óð Pierwsze szpitale powstaÅ‚y z pobudek czysto praktyczny
(brak pobudek humanitarnych).
óð W ówczesnym Rzymie znajdowaÅ‚y siÄ™ najprawdopodobniej
także szpitale dla ludzi wolnych oraz specjalne szpitale
wojskowe  valetudinaria, słynące z wysokiego poziomu
udzielanej pomocy.
óð OpiekÄ… nad chorymi w szpitalach wojskowych zajmowali siÄ™
żołnierze oraz niewolnicy.
óð Ranni i chorzy żoÅ‚nierze przyjmowani byli również do
prywatnych domów rzymskich i otaczani opieka.
KORNELIUSZ CELSUS (53 r. p.n.e.- 7r. n.e.)
óð Zrównoważenie praw kobiet i mężczyzn.
RZYM W POCZATKACH CHRZESCIJANSTWA
óð Nowa religia  wprowadziÅ‚a nowe zasady życia spoÅ‚ecznego
óð Wielki ruch spoÅ‚eczny podejmujÄ…cy na szerokÄ… skalÄ™
działania mające na celu pomoc potrzebującym, chorym i
cierpiÄ…cym.
IDEA HUMANITARYZMU
MIA
OŚĆ
BLIy
NIEGO
óð PowstajÄ… zgromadzenia zajmujÄ…ce siÄ™ zarówno katechizacjÄ…
jak i pomocÄ… bliz
nim i pielęgnowaniem np.: zgromadzenie
diakonów i diakonis, w którym to dopatrywać można się
POMOC
początków kształtowania opinii o powołaniu pielęgniarskim.
POTRZEBUJ
CYM
óð NajsÅ‚ynniejsze kobiety rzymskie zajmujÄ…ce siÄ™ pomocÄ…
biednym i chorym to Marcela, Fabiola i Paula.
MIA
OSIERDZIE
óð Pierwszy szpital publiczny powstaÅ‚ w Rzymie powstaÅ‚
ok. 390 r. n.e. w pałacu ofiarowanym przez Fabiolę.
óð Pierwszy w peÅ‚ni zorganizowany szpital powstaÅ‚y w okresie
óð CzynnoÅ›ci  pielÄ™gniarskie wykonywane przy chorych w
chrześcijaństwa to szpital założony przez św. Bazylego,
okresie wczesnego chrześcijaństwa:
biskupa Cezarei około 370 r. przeznaczony głównie dla
óð karmienie chorych na trÄ…d.
óð przenoszenie
óð mycie Nóg óð Struktura szpitala oparta na wielu budynkach o specjalnym
przeznaczeniu  selekcja chorych
óð grzanie wody do mycia
óð czyszczenie lamp
óð Pracownicy szpitala podzieleni na 4 grupy:
óð palenie w piecach
óð pielÄ™gniarze  kler, ludzie Å›wieccy w tym kobiety
óð czyszczenie i gotowanie jarzyn
óð lekarze
óð nakrywanie stołów
óð noszowi  przenoszenie i wyszukiwanie chorych
óð podawanie do stołów
óð rzemieÅ›lnicy  wykonywanie niezbÄ™dnych napraw i
óð mycie naczyÅ„
produkcja sprzętu potrzebnego dla instytucji
7
2009-03-03
PIELEGNOWANIE I PRAKTYKA
ÅšW. BAZYLI BISKUP CEZAREI
PIELEGNIARSKA W SREDNIOWIECZU
óð Okres Å›redniowiecza to okres upadku wielkiej medycyny
wieków poprzednich, i nawrót ku mistycyzmowi i magii.
óð OÅ›rodkami rozwoju i nauki sztuk medycznych staÅ‚y siÄ™ szkoÅ‚y
klasztorne i katedralne a wykształcenie które w nich
odbierali słuchacze pochodzący głównie z kleru stało na
bardzo niskim poziomie, nawet póz
niejsze nauczanie
uniwersyteckie opierało się na suchym studiowaniu ksiąg.
óð NastÄ…piÅ‚o oddzielenie chirurgii od medycyny, a osoby biegÅ‚e w
sztukach chirurgicznych były w  środowisku medyków
marginalizowane, zwano ich balwierzami, cyrulikami.
Chirurgia stała się rzemiosłem.
ROLA KOSCIOA
A W OPIECE NAD
óð Charakterystyka opieki szpitalnej:
ŻYCIEM I ZDROWIEM W ŚREDNIOWIECZU
óð Zapewnienie miejsca
óð Pożywienie
óð Pomoc i opiekÄ™ potrzebujÄ…cym w tym okresie zapewniaÅ‚
óð Podawanie wody
kościół, głównie poprzez działalność prowadzoną przez
klasztory.
óð Sprawowanie dozoru
óð Praktyki religijne  dużo czasu
óð PoczÄ…tkowo szpitale byÅ‚y jednoczeÅ›nie przytuÅ‚kami dla
óð Twardy regulamin dla chorych
bezdomnych i miejscem schronienia dla podróżnych,
óð Brak faktycznego leczenia schorzeÅ„.
budowane były zazwyczaj na obrzeżach miast.
óð Pierwszym szpitalem który nie byÅ‚ przytuÅ‚kiem lecz
óð OpiekÄ™ pielÄ™gniarskÄ… sprawowaÅ‚y zakonnice  nad kobietami
miejscem tylko dla chorych był powstały poza murami
oraz bracia zakonni  nad mężczyznami.
klasztornymi szpital HOTEL DIEU w Lyonie (542 r.),
póz
niej powstały HOTEL DIEU w Paryżu (650 r.) oraz
Szpital Świętego Ducha w Rzymie(717 r.).
óð Przeludnione szpitale, w których umieralność siÄ™gaÅ‚a 100%,
brak higieny, brak podziału pacjentów, wszyscy przebywają
razem niezależnie od schorzenia, przeludnienie.
HOTEL DIEU - PARYÅ»
8
2009-03-03
WPA
YW WYPRAW KRZYŻOWYCH NA ROZWÓJ
SZPITALE WOJSKOWE NA TRASACH
SZPITALNICTWA I PRAKTYKI
WYPRAW KRZYŻOWYCH  CHARAKTERYSTYKA:
PIELEGNIARSKIEJ
óð wysoka dyscyplina
óð Wyprawy krzyżowe które miaÅ‚y miejsce w okresie póz
nego
óð komfort (urzÄ…dzenia do mycia, do picia, parawany miedzy
średniowiecza odmieniły obraz nie tylko samej medycyny ale
łóżkami, firanki w oknach,
i nauczania medycyny.
óð obrazy na Å›cianach, odÅ›wieżanie powietrza)
óð szczegółowe zasady organizacyjne
óð Zakony rycerskie prócz szerzenia wiary ChrzeÅ›cijaÅ„skiej
óð obchody
miały za zadanie w imię poświęcenia religijnego zajmować się
óð dbaÅ‚ość o ciÄ…gÅ‚e doskonalenie pracowników (codzienne
pomocą charytatywną i pielęgnowaniem w szpitalach.
szkolenia z anatomii dla młodych
óð lekarzy i braci pielÄ™gnujÄ…cych, co tydzieÅ„ z zakresu
óð Pierwszym szpitalem zakonu krzyżowców byÅ‚ powstaÅ‚y w
medycyny klinicznej)
Jerozolimie szpital św. Jana.
óð dbaÅ‚ość o czystość, wyżywienie, estetykÄ™
óð praca w szpitalu przemyÅ›lana i zorganizowana w
najdrobniejszych szczegółach, ściśle nadzorowana
SZPITALE I PIELEGNOWANIE W OKRESIE
CO GWARANTOWAA
Y SZPITALE WOJSKOWE NA
PÓZNEGO SREDNIOWIECZA - OPIEKA
TRASACH WYPRAW KRZYŻOWYCH:
SZPITALNA
óð miejsce
óð wyżywienie
óð Å›cielenie łóżek chorych przez siostry i braci
óð czysta poÅ›ciel (nawet kilka razy dziennie)
óð 2 razy dziennie podawanie posiÅ‚ków
óð gorÄ…ca kÄ…piel
óð proste zabiegi i czynnoÅ›ci pielÄ™gnacyjne
óð Å›rodki do namaszczania ciaÅ‚a
óð w sprawowaniu opieki pomagali rekonwalescenci
óð dobre i Å›wieże produkty żywnoÅ›ciowe
óð modÅ‚y i praktyki religijne razem z chorymi (także
óð urozmaicone i obfite pożywienie podawane nawet na
nabożeństwa żałobne)
srebrnych naczyniach
óð pozostawanie przy chorych caÅ‚y dzieÅ„ z niewielkimi
óð bandaże i kule dla kalek
przerwami
óð dla podrzutków wszystko, co konieczne do pielÄ™gnowania
óð w nocy opieka dozorców pod przewodnictwem przeÅ‚ożonego,
dziecka
który dokonywał nocnego obchodu
óð zaspokajanie potrzeb duchowych przez kapÅ‚anów
PIELEGNOWANIE I PRAKTYKA
PIELEGNIARSKA W OKRESIE NOWOŻYTNYM
M J A
(XV-XVIII W.)
a e .
p r D
óð Wraz z wiekiem XV nastaÅ‚ nowy okres w dziejach ludzkoÅ›ci,
nowy okres także dla medycyny i nauki, gdyż odrodzenie
a o .
nastąpiło we wszystkich dziedzinach życia społecznego.
z
o 1
óð Wielcy ludzie medycyny odrodzenia:
l 2
i 0 óð PARACELSUS  wpÅ‚yw na ówczesna medycynÄ™ i leczenie,
występowanie przeciw znanym autorytetom
m 0
óð WESALIUSZ  ojciec anatomii, wykazaÅ‚ ponad 200 bÅ‚Ä™dów
y
Galena
óð WILLIAM HARVEY  wyjaÅ›nienie zasad krążenia krwi
óð MARCELLO MALPIGHI  opis naczyÅ„ wÅ‚osowatych
9
2009-03-03
óð AMBROÅ»Y PARÉ  znakomity chirurg, zmiana sposobu
leczenia ran postrzałowych
óð GIROLAMO FRACASTRO  zapoczÄ…tkowaÅ‚ rozwój PARACELSUS
epidemiologii (nasiona choroby)
óð TOMASZ SYDENHAM  wnikliwa obserwacja,
prowadzenie historii choroby, upraszczanie recept.
óð Mimo  odrodzenia siÄ™ medycyny i szkolnictwa w tej
dziedzinie, aspekt higieny nadal pozostawał na poziomie
niewiele wyższym niż w średniowieczu, co stanowiło poważny
problem epidemiologiczny.
óð ZÅ‚y stan higieniczny spoÅ‚eczeÅ„stwa, zmniejszenie siÄ™ iloÅ›ci
osób zajmujących się chorymi oraz szpitali za sprawą reformy
protestanckiej sprawiło, iż okres odrodzenia to  czarny okres
w historii szpitalnictwa i pielęgnowania.
WESALIUSZ
HARVEY
MALPIGHI
PARÉ
10
2009-03-03
óð Reforma socjalna franciszkanina Å›w. Wincentego a Paulo
(1584  1660) skierowana była głównie przeciw
SYDENHAM
rozpowszechnionemu wówczas żebractwu którym parali się
nie tylko ludzie ułomni czy chorzy lecz także ci którzy po
prostu nie mogli znalez
ć pracy.
óð ZaÅ‚ożenia reformy socjalno pielÄ™gniarskiej Wincentego a
Paulo:
óð oddzielenie chorych od biednych
óð powierzenie chorych opiece kobiet, które bÄ™dÄ… ich
odwiedzać i pomagać im
óð zapewnienie pracy tym, którzy mogÄ… pracować
óð wsparcie dla tych, którzy pracować nie mogÄ…
óð ObowiÄ…zki siostry w szpitalu:
WIELKA REFORMA SOCJALNO  PIELEGNIARSKA
I SIOSTRY MIA
OSIERDZIA óð sÅ‚anie łóżek
óð sprzÄ…tanie
óð ReformÄ™ z zakresu pielÄ™gnowania zaczÄ…Å‚ od powoÅ‚ania
óð podawanie posiÅ‚ków i napojów
Zgromadzenia Pań Miłosierdzia, będącego stowarzyszeniem
óð pozostawanie na oddziaÅ‚ach, by w razie potrzeby spieszyć z
świeckim skupiającym kobiety mające nieść pomoc
pomocÄ…
potrzebującym w przedsięwzięciu tym pomagała mu Pani Le
Gras. óð obowiÄ…zki religijne  udzielanie wskazówek religijnych i
wspólne odmawianie modlitw
óð Cechy jakie wpajano siostrom miÅ‚osierdzia: óð stawianie pielÄ™gnowanych chorych na I miejscu
óð posÅ‚uszeÅ„stwo w stosunku do lekarzy
óð w sprawach dyscypliny ogólnej i w sprawach duchowych
óð dokÅ‚adne wypeÅ‚nianie ich poleceÅ„ podporzÄ…dkowanie siostrze naczelnej.
óð poczucie lojalnoÅ›ci
óð chęć do nauki, a szczególnie do poznawania leków i
óð Wraz z pojawieniem siÄ™ w szpitalach sióstr miÅ‚osierdzia
postępowania z nimi związanego
poprawiła się jakość opieki pielęgniarskiej, nowością było
óð w sprawach administracyjnych szpitala podporzÄ…dkowanie
objecie opieką przez kobiety mężczyzn.
administracji szpitala i bezwzględne posłuszeństwo
ROZWÓJ NAUK I POSTEP W LECZENIU
W OKRESIE OSWIECENIA  ROZWÓJ NAUK
ÅšW. WINCENTY A
MEDYCZNYCH
PAULO
óð ponowne wÅ‚Ä…czenie chirurgii do medycyny
óð zainteresowanie zapobieganiem chorobom
óð rozwój fizjologii  twórca Albert Haller
óð powstanie anatomii patologicznej Jan Babtysta Morgani
óð stworzenie podstaw mikrobiologii jako samodzielnej nauki 
Ludwik Pasteur; jej rozwój  Robert Koch
óð odkrycie przyczyny goraczki poÅ‚ogowej  Ignacy Filip
Semmelweis
óð powstanie morfologii, embriologii, genetyki
óð rozwój patologii
11
2009-03-03
óð duże zmiany w ksztaÅ‚ceniu lekarzy (wycofanie metod
scholastycznych, wprowadzenie nauczania klinicznego)
LUDWIK PASTEUR
óð ogromny postÄ™p w leczeniu (rozwój diagnostyki: opukiwanie,
osłuchiwanie, wprowadz. słuchawki lekarskiej;
óð wprowadzenie naparstnicy do leczenia;
óð odkrycie i zastosowanie Å›rodka usypiajÄ…cego 1846 I narkoza
eterowa;
óð zastosowanie srodków antyseptycznych  Józef Lister;
wprowadz. inowych technik operacyjnych;
óð Rewolucja w leczeniu chorych psychicznie (Filip Pinel  w 1793
po uzyskaniu zezwolenia pierwszy zdjÄ…Å‚ chorym psychicznie
kajdany i zaczął traktować ich zgodnie z duchem praw każdego
człowieka do życia w wolności i decydowania o własnym losie.
IGNACY FILIP SEMMELWEIS
ROBERT KOCH
FILIP PINEL
JÓZEF LISTER
12
2009-03-03
OBOWIAZKI PIELEGNIARKI WEDA
UG HASA
A Z
ÓWCZESNEJ (OSWIECENIOWEJ)
ENCYKLOPEDII
óð podawanie jedzenia
óð pilnowanie ognia
óð zamiatanie
óð kÄ…piel pacjentów
óð zmienianie bielizny poÅ›cielowej
óð opróżnianie naczyÅ„
óð towarzyszenie lekarzowi w czasie wizyt
óð zmienianie opatrunków
óð zmniejszanie haÅ‚asu i różnych trudnoÅ›ci
óð grzebanie zmarÅ‚ych
13