Politechnika Częstochowska
Instytut Inżynierii Środowiska
OCENA MOŻLIWOŚCI ZAGOSPODAROWANIA OSADÓW ŚCIEKOWYCH
I INNYCH ODPADÓW ULEGAJĄCYCH BIODEGRADACJI W POLSCE
W ŚWIETLE PROPOZYCJI ZMIAN PRAWA UNII EUROPEJSKIEJ
„Sfinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki
Wodnej na zamówienie Ministra Środowiska”
Częstochowa, listopad 2004
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
2
SPIS TREŚCI
CEL I ZAKRES PRACY......................................................................................................... 6
WPROWADZENIE ................................................................................................................. 7
I. ANALIZA STANU GOSPODARKI OSADAMI ŚCIEKOWYMI I INNYMI ODPADAMI
ULEGAJĄCYMI BIODEGRADACJI W KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ ...................... 14
1. Technologie przetwarzania, odzysku i unieszkodliwiania odpadów
ulegających biodegradacji, w tym osadów ściekowych .................................. 14
1.1.Metody biologiczne ............................................................................................. 14
1.1.1. Kompostowanie.................................................................................................. 14
1.1.2. Fermentacja metanowa....................................................................................... 18
1.1.3. Mechaniczno – biologiczna przeróbka odpadów ............................................... 25
1.2. Metody termiczne............................................................................................... 28
1.2.1. Suszenie.............................................................................................................. 28
1.2.2. Spalanie .............................................................................................................. 30
1.2.3. Zgazowanie ........................................................................................................ 36
1.2.4. Piroliza ............................................................................................................... 39
1.3.Recykling materiałowy ...................................................................................... 41
1.4. Składowanie ........................................................................................................ 44
2. Ilościowa charakterystyka osadów ściekowych i innych odpadów
ulegających biodegradacji wytwarzanych w krajach unii europejskiej .. 46
2.1 Osady ściekowe w Unii Europejskiej............................................................ 46
2.2. Inne odpady ulegające biodegradacji .......................................................... 49
3. Kierunki zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów
ulegających biodegradacji w wybranych krajach Unii Europejskiej....... 53
3.1. Kierunki zagospodarowania osadów ściekowych w Unii Europejskiej
.......................................................................................................................................... 53
3.2. Zagospodarowanie odpadów ulegających biodegradacji....................... 62
3.3. Sposób zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów
ulegających biodegradacji w wybranych krajach Unii Europejskiej ......... 66
4. Charakterystyka osadów ściekowych i innych odpadów ulegających
biodegradacji wytwarzanych w Polsce ........................................................ 74
4.1. Osady ściekowe .................................................................................................. 74
4.2. Odpady ulegające biodegradacji ................................................................... 75
5. Potencjalne kierunki zagospodarowania osadów ściekowych i innych
odpadów ulegających biodegradacji w Polsce ............................................ 81
6. Ocena porównawcza kierunków zagospodarowania osadów ściekowych
i innych odpadów ulegających biodegradacji w Polsce i UE..................... 87
II. ROZWIĄZANIA PRAWNE W ZAKRESIE GOSPODARKI OSADAMI ŚCIEKOWYMI
I INNYMI ODPADAMI ULEGAJĄCYMI BIODEGRADACJI W UE................................. 94
1. Obowiązujące akty prawne....................................................................... 94
2. Projekty aktów prawnych ue związanych z gospodarką odpadami...105
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
3
2.1. Komunikat „W kierunku Tematycznej Strategii Ochrony Gleby”
COM(2002) 179 final ............................................................................................... 105
2.2. Komunikat w kierunku tematycznej strategii zapobiegania
powstawaniu odpadów i ich recyklingu” COM(2003)301............................ 108
2.3. Komunikat Komisji - W kierunku Tematycznej Strategii
Zrównoważonego Użycia Surowców Naturalnych COM(2003) 572 final (1
października 2003 r.) .............................................................................................. 109
2.4. Trzeci dokument roboczy w sprawie wykorzystania osadów
ściekowych ENV.E.3/LM (27 kwietnia 2000 r.) ............................................. 111
2.5. Dokument roboczy dotyczący biologicznego przetwarzania odpadów
ulegających biodegradacji ENV.A.2/LM (12 lutego 2001 r.) ...................... 129
3. Komentarze i stanowiska krajów europejskich do proponowanych
zmian .............................................................................................................155
3.1. Dokument roboczy przedstawiony do dyskusji na robocze spotkanie
w sprawie bioodpadów i osadów ściekowych odbyte w dniach 15- 16
stycznia 2004 w Brukseli (DG ENV.A.2/LM) .................................................. 155
3.2. Stanowisko Wielkiej Brytanii w sprawie Projektu Dokumentów
dotyczących osadów ściekowych i innych odpadów ulegających
biodegradacji jako części Strategii Tematycznej Ochrony Gleby .............. 167
3.3. Stanowisko Europejskiej Federacji Gospodarki Odpadami (FEAD) w
sprawie Projektu Dokumentów dotyczących osadów ściekowych i innych
odpadów ulegających biodegradacji ................................................................... 170
3.4. Komentarz Włoskiego Konsorcjum Producentów Kompostu (ICC) w
sprawie Projektu Dokumentu dotyczącego biologicznej przeróbki
odpadów ulegających biodegradacji ................................................................... 174
3.5. Komentarz Stowarzyszenia na rzecz Zrównoważonego wykorzystania
i odzysku zasobów naturalnych w Europie (ASSURRE) do dokumenty
dotyczącego biologicznej przeróbki odpadów ulegających biodegradacji178
III. ROZWIĄZANIA PRAWNE W ZAKRESIE GOSPODARKI OSADAMI ŚCIEKOWYMI
I INNYMI ODPADAMI ULEGAJĄCYMI BIODEGRADACJI W POLSCE (NA DZIEŃ 15
PAŹDZIERNIKA 2004 R.)...................................................................................................... 179
1. Definicje ....................................................................................................179
2. Wymagania prawne w stosunku do niektórych odpadów ulegających
biodegradacji ................................................................................................181
2.1. Komunalne osady ściekowe ......................................................................... 181
2.2. Odpady medyczne i weterynaryjne ............................................................ 184
2.3. Mączki kostne ................................................................................................... 187
3. Wymagania prawne w stosunku do niektórych procesów
przekształcania odpadów ulegających biodegradacji ..............................188
3.1. Termiczne przekształcanie odpadów ......................................................... 188
3.2. Składowanie odpadów.................................................................................... 193
4. Podsumowanie..........................................................................................194
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
4
IV. PROPOZYCJA STANOWISKA POLSKI W ASPEKCIE PROPONOWANYCH
UNORMOWAĆ PRAWNYCH UE ODNOŚNIE OSADÓW ŚCIEKOWYCH I INNYCH
ODPADÓW ULEGAJĄCYCH BIODEGRADACJI ............................................................ 196
1. Stanowisko do projektów dokumentów unijnych ................................ 196
1.1. Dokument roboczy w sprawie odpadów ulegających biodegradacji
osadów ściekowych (z grudnia 2003 r.) ............................................................ 196
1.1.1. Tematy do dyskusji z zakresu osadów ściekowych ......................................... 197
1.1.2. Tematy do dyskusji z zakresu odpadów ulegających biodegradacji................ 198
2. Proponowane działania ...........................................................................200
Załącznik nr 1 – WYKAZ AKTÓW PRAWNYCH UNII EUROPEJSKIEJ ZWIĄZANYCH
Z GOSPODARKĄ ODPADAMI........................................................................................... 202
Załącznik nr 2 - METODY ANALITYCZNE STOSOWANE DO BADAŃ GLEBY,
OSADÓW ŚCIEKOWYCH, KOMPOSTU I INNYCH USTABILIZOWANYCH
ODPADÓW ULEGAJĄCYCH BIODEGRADACJI W POLSCE........................................ 206
Załącznik nr 3 – FRAGMENT KATALOGU ODPADÓW ZAWIERAJĄCY ODPADY
ULEGAJĄCE BIODEGRADACJI........................................................................................ 209
LITERATURA....................................................................................................................... 213
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
5
WYKAZ SKRÓTÓW
UE Unia
Europejska
s.m. sucha
masa
MBP mechaniczno-biologiczna
przeróbka
BOK
odpady komunalne ulegające biodegradacji
s.m.o.
sucha masa organiczna
EPA Agencja
Ochrony
Środowiska
GUS Główny Urząd Statystyczny
OECD
Organizacja na rzecz Kooperacji i Rozwoju Ekonomicznego
KPGO
krajowy plan gospodarki odpadami
RLM równoważna liczba mieszkańców
IPPC
Dyrektywa 96/62/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania i ograniczania
(kontroli) zanieczyszczeń
CEN
Europejski Komitet Standaryzacji
ISO Międzynarodowa Organizacja Standaryzacji
OWO ogólny
węgiel organiczny
ICC Włoskie Konsorcjum Producentów Kompostu
AOX
halogenowe związki organiczne
NPE
nonylofenole i etoksylaty nonylofenolu
LAS
alkilobenzenosulfoniany liniowe
DEHP
ftalany di (2-etyloheksylu)
PCB
polichlorowane bifenyle
PCDD/F
polichlorowane dibenzodioksyny i furany
TEQ
normowany poziom toksyczności
BAT najlepsze
dostępne techniki
IPPC
Dyrektywa 96/62/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania i ograniczania
(kontroli) zanieczyszczeń
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
6
CEL I ZAKRES PRACY
Celem pracy była ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych
odpadów ulegających biodegradacji w Polsce w świetle propozycji wprowadzenia
projektowanych zmian prawa Unii Europejskiej do prawodawstwa polskiego.
Zakres pracy obejmował przeprowadzenie analizy porównawczej stosowanych obecnie w
krajach Unii Europejskiej rozwiązań w zakresie gospodarki osadami ściekowymi i odpadami
ulegającymi biodegradacji (aspekty techniczne i prawne) oraz przeprowadzenie analizy
proponowanych przepisów prawnych dotyczących gospodarki odpadami komunalnymi i
odpadami ulegającymi biodegradacji na poziomie unijnym pod kątem ich adekwatności do
polskiej sytuacji w tej dziedzinie, jak również przygotowanie propozycji stanowiska Polski
wobec propozycji nowych unormowań unii Europejskiej w zakresie metod biologicznych
przetwarzania odpadów ulegających biodegradacji.
Ilekroć w pracy mowa jest o:
•
odpadach ulegających biodegradacji rozumie się przez to odpady, które ulegają
rozkładowi tlenowemu lub beztlenowemu przy udziale mikroorganizmów,
•
komunalnych osadach ściekowych rozumie się przez to pochodzące z oczyszczalni
ścieków osady z komór fermentacyjnych oraz innych instalacji służących do
oczyszczania ścieków komunalnych oraz innych ścieków o składzie zbliżonym do
składu ścieków komunalnych,
•
przemysłowych osadach ściekowych rozumie się przez to osady powstające w
oczyszczalniach ścieków pochodzących z przemysłu:
! spożywczego (przetwórstwo produktów pochodzenia roślinnego i
zwierzęcego),
! papierniczego,
! skórzanego i tekstylnego,
•
odpadach komunalnych rozumie się przez to odpady powstające w gospodarstwach
domowych, a także odpady niezawierające odpadów niebezpiecznych pochodzące od
innych wytwórców odpadów, które ze względu na swój charakter lub skład są
podobne do odpadów powstających w gospodarstwach domowych,
•
biomasie rozumie się przez to substancje pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego,
które ulegają biodegradacji, pochodzące z produktów, odpadów i pozostałości z
produkcji rolnej oraz leśnej, a także przemysłu przetwarzającego ich produkty, a także
inne części odpadów, które ulegają biodegradacji.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
7
WPROWADZENIE
Do odpadów ulegających biodegradacji zalicza się frakcję organiczną odpadów
komunalnych, której źródłem są przede wszystkich gospodarstwa domowe oraz obiekty
użyteczności publicznej.
Źródłem odpadów ulegających biodegradacji są również różne gałęzie przemysłu takie
jak: przetwórstwo mleka, przetwórstwo owoców i warzyw, produkcja i butelkowanie napojów
bezalkoholowych, przetwórstwo ziemniaków, przemysł mięsny, browary, produkcja alkoholu
i napojów alkoholowych, produkcja pasz zwierzęcych z surowców roślinnych, produkcja
żelatyny i klejów ze skór i kości zwierzęcych, słodownie, przetwórstwo rybne, produkcja
tłuszczów roślinnych i zwierzęcych, cukrownie.
Do odpadów ulegających biodegradacji zaliczamy także osady ściekowe wytwarzane w
komunalnych oczyszczalniach ścieków oraz w przyzakładowych oczyszczalniach ścieków
pochodzących z gałęzi przemysłu wymienionych powyżej.
Ostateczne zagospodarowanie poszczególnych grup odpadów ulegających biodegradacji
realizowane jest przede wszystkim poprzez wykorzystanie przyrodnicze po uprzedniej
przeróbce w procesach mechaniczno-biologicznych, poprzez spalanie czy składowanie.
Poszczególne rodzaje odpadów wraz z proponowanymi sposobami ich przetwarzania i
zagospodarowania przedstawiono w poniższej tabeli.
Tab.I1-1. Potencjalne metody przetwarzania i zagospodarowania odpadów ulegających
biodegradacji
Podgrupa
Rodzaj
Zalecane metody
przetwarzania
Preferowane metody
zagospodarowania poza
składowaniem
kompostowanie wykorzystanie
przyrodnicze
fermentacja metanowa,
odzysk energii
wykorzystanie przyrodnicze
02 01 01
02 01 02
02 01 03
02 01 06
02 01 07
02 01 83
przetwarzanie termiczne
Składowanie
02 01 - odpady z
rolnictwa, sadownictwa,
upraw hydroponicznych,
rybołówstwa, leśnictwa,
łowiectwa
02 01 81
02 01 82
przetwarzanie termiczne
W
przypadku
odpadu
kategorii III, wykorzystanie
jako pasza dla zwierząt
nieprzeznaczonych do
spożycia przez ludzi lub
polepszacz gleby. W
przypadku materiałów
kategorii I i II – spalanie z/bez
odzysku energii.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
8
02
01 80
*
Przetwarzanie
termiczne
Składowanie
kompostowanie wykorzystanie
przyrodnicze
fermentacja metanowa
odzysk energii
wykorzystanie przyrodnicze
02 02 01
02 02 02
02 02 03
przetwarzanie termiczne
Składowanie
fermentacja metanowa
Odzysk energii
Wykorzystanie przyrodnicze
02 02 04
przetwarzanie termiczne
Składowanie
02 02 81
02 02 82
Przetwarzanie termiczne
W
przypadku
odpadu
kategorii III, wykorzystanie
jako pasza dla zwierząt
nieprzeznaczonych do
spożycia przez ludzi lub
polepszacz gleby. W
przypadku materiałów
kategorii I i II – spalanie z/bez
odzysku energii.
02 02 - Odpady z
przygotowania i
przetwórstwa
produktów
spożywczych
pochodzenia
zwierzęcego
02 02 80
*
Przetwarzanie termiczne
Składowanie
02 03 01
02 03 04
02 03 80
02 03 81
02 03 82
kompostowanie wykorzystanie
przyrodnicze,
pasze, surowiec dla innych
gałęzi przemysłu
Fermentacja metanowa
Odzysk energii
Wykorzystanie przyrodnicze
02 03 - Odpady z
przygotowania,
przetwórstwa produktów
i używek spożywczych
oraz odpady pochodzenia
roślinnego, w tym
odpady z owoców,
warzyw, produktów
zbożowych, olejów
jadalnych, kakao, kawy,
herbaty oraz
przygotowania i
przetwórstwa tytoniu,
drożdży i produkcji
ekstraktów drożdżowych,
przygotowywania i
fermentacji melasy z
wyłączeniem 02 07
02 03 05
kompostowanie Wykorzystanie
przyrodnicze
02 04 02
Bez konieczności
przetwarzania
wykorzystanie przyrodnicze
Fermentacja metanowa
Odzysk energii
Wykorzystanie przyrodnicze
02 04 03
kompostowanie Wykorzystanie
przyrodnicze
02 04 - Odpady z
przemysłu
cukrowniczego
02 04 80
Bez przetwarzania
pasza dla zwierząt
Fermentacja metanowa
Odzysk energii
Wykorzystanie przyrodnicze
02 05 01
02 05 02
kompostowanie Wykorzystanie
przyrodnicze
02 05 - Odpady z
przemysłu mleczarskiego
02 05 80
Recykling materiałowy Powtórne
wykorzystanie
przemysłowe
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
9
Fermentacja metanowa
Odzysk energii
Wykorzystanie przyrodnicze
02 06 01
02 06 03
kompostowanie Wykorzystanie
przyrodnicze
02 06 - Odpady z
przemysłu piekarniczego
i cukierniczego
02 06 80
Przetwarzanie termiczne
Składowanie
Fermentacja metanowa
Odzysk energii
02 07 01
02 07 02
02 07 04
02 07 05
kompostowanie Wykorzystanie
przyrodnicze
02 07 - Odpady z
produkcji napojów
alkoholowych i
bezalkoholowych z
wyłączeniem
kawy, herbaty i kakao
02 07 80
Recykling materiałowy Wykorzystanie
przyrodnicze
głównie w rolnictwie
Przekształcanie termiczne
Odzysk energii
03 01 01
03 01 05
Recykling materiałowy Wykorzystanie
przyrodnicze
03 01 82
kompostowanie Wykorzystanie
przyrodnicze
03 01 -
Odpady z
przetwórstwa drewna
oraz z produkcji płyt i
mebli
03 01 04*
Przekształcanie termiczne
Składowanie
Przekształcanie termiczne
składowanie
03 03 01
Recykling materiałowy Wykorzystanie
przyrodnicze
Przekształcanie termiczne
składowanie
03 03 - Odpady z
produkcji oraz z
przetwórstwa masy
celulozowej, papieru i
tektury
03 03 02
03 03 05
03 03 07
03 03 09
03 03 10
03 03 08
03 03 11
kompostowanie Wykorzystanie
przyrodnicze
04 01 01
04 01 08
Przetwarzanie termiczne
składowanie
04 01 06
Fermentacja metanowa
Odzysk energii
Wykorzystanie przyrodnicze
04 01 - Odpady z
przemysłu skórzanego i
futrzarskiego
04 01 07
Przetwarzanie termiczne
składowanie
04 02 10 Przetwarzanie
termiczne
składowanie
04 02 19*
Przetwarzanie termiczne
Fermentacja metanowa
składowanie
Odzysk energii
Wykorzystanie przyrodnicze
04 02 20
Przetwarzanie termiczne
Składowanie
04 02 - Odpady z
przemysłu tekstylnego
04 02 21
04 02 22
Recykling materiałowy
Powtórne wykorzystanie w
przemyśle
Recykling materiałowy Wykorzystanie
w
innych
gałęziach przemysłu
15 01 - Odpady
opakowaniowe włącznie
z selektywnie
gromadzonymi
komunalnymi
odpadami
opakowaniowymi
15 01 01
15 01 03
15 01 05
15 01 06
15 01 09
Przetwarzanie termiczne
Składowanie
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
10
15 02 02*
Przetwarzanie termiczne
Składowanie
Przetwarzanie termiczne
Składowanie
15 02 – sorbenty,
materiały filtracyjne,
tkaniny do wycierania,
ubrania ochronne
15 02 03
Recykling materiałowy
Powtórne wykorzystanie w
przemyśle
16 03 05*
Przetwarzanie termiczne
Składowanie
Fermentacja metanowa
odzysk energii
wykorzystanie przyrodnicze
16 03 – partie produktów
nieodpowiadające
wymaganiom oraz
produkty
przeterminowane lub
nieprzydatne do użytku
16 03 06
16 03 80
kompostowanie Wykorzystanie
przyrodnicze
kompostowanie Wykorzystanie
przyrodnicze
17 02 – odpady drewna,
szkła i tworzyw
sztucznych
17 02 01
Przetwarzanie termiczne
Składowanie
18 01 – odpady z
diagnozowania, leczenia
i profilaktyki medycznej
18 01 02*
(części ciał i
organy)
18 01 03*
18 01 82*
Przetwarzanie termiczne
Składowanie
18 02 - odpady z
diagnozowania, leczenia
i profilaktyki
weterynaryjnej
18 02 02*
Przetwarzanie termiczne
Składowanie
19 05 – odpady z
tlenowego rozkładu
odpadów stałych
(kompostowania)
19 05 01
19 05 02
19 05 03
- Składowanie
Kompostowanie Wykorzystanie
przyrodnicze
19 06 - Odpady z
beztlenowego rozkładu
odpadów
19 06 04
19 06 06
Przekształcanie termiczne
Składowanie
19 08 01 Przekształcanie termiczne
Składowanie
19 08 05
Wykorzystanie przyrodnicze
19 08 - Odpady z
oczyszczalni ścieków nie
ujęte w innych grupach
19 08 09
19 08 10*
19 08 11*
19 08 12
Przekształcanie termiczne
Składowanie
Recykling materiałowy Wykorzystanie
przemysłowe
19 12 01
19 12 07
Przekształcanie termiczne
Składowanie
19 12 – odpady z
mechanicznej obróbki
odpadów
19 12 06*
Przekształcanie termiczne
Składowanie
19 80- odpady z
unieszkodliwiania
odpadów medycznych i
weterynaryjnych nieujęte
w innych podgrupach
19 80 01 Przekształcanie termiczne
Składowanie
Recykling materiałowy
ponowne wykorzystanie w
przemyśle
20 01 - Odpady
komunalne segregowane
i gromadzone
selektywnie z
wyłączeniem 15 01
20 01 01
20 01 08
20 01 10
20 01 11
20 01 25
20 01 38
Przekształcanie termiczne
Składowanie
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
11
20 01 26*
20 01 37*
Przekształcanie termiczne
Składowanie
Kompostowanie Wykorzystanie
przyrodnicze
20 02 - Odpady z
ogrodów i parków (w
tym z cmentarzy)
20 02 01
Przekształcanie termiczne
Składowanie
Mechaniczno-biologiczne
przetwarzanie
Wykorzystanie przyrodnicze
20 03 01
Przekształcanie termiczne
Składowanie
Kompostowanie Wykorzystanie
przyrodnicze
20 03 02
Fermentacja metanowa
Odzysk energii
Wykorzystanie przyrodnicze
20 03 - Inne odpady
komunalne
20 03 04
Fermentacja metanowa
Odzysk energii
Wykorzystanie przyrodnicze
W zależności od warunków lokalnych, zwyczajów żywieniowych, klimatu i poziomu
industrializacji, odpady ulegające biodegradacji w odpadach komunalnych w 30-40 %
składają się z resztek pokarmów i odpadów zielonych oraz w 20-30 % z papieru i kartonów.
Ogólnie około 60-70 % odpadów komunalnych można uznać za ulegające biodegradacji. Przy
założeniu, że wytwarza się około 200 milionów ton odpadów można przyjąć, że około 100 -
140 milionów ton ulegających biodegradacji odpadów komunalnych jest wytwarzanych
rocznie w krajach UE. Średnio około 65 % z odpadów komunalnych jest składowane, 20 %
spalane, 10 % odzyskiwane i 5 % kompostowane [1].
W 1999 r. w krajach UE wytworzono około 7,2 mln ton osadów ściekowych (w
przeliczeniu na suchą masę osadu) pochodzących z komunalnych oczyszczalni ścieków. Z
informacji na temat zagospodarowania i odzysku osadów wynika, że 45% było zawracane do
gleby, 18% było składowane, 17% spalane i 1% wprowadzane do wód powierzchniowych
(mimo, że jest to zabronione zgodnie z dyrektywą 99/31/WE). Wykorzystanie 19 % osadów
nie jest określone.
Odpady ulegające biodegradacji są składowane, spalane lub wprowadzane do gleby.
Występujące podczas składowania procesy rozkładu odpadów ulegających biodegradacji
zdeponowanych na składowisku są bardzo wolne. W wyniku procesów rozkładu powstaje gaz
oraz silnie zanieczyszczone odcieki. Gaz ze składowisk, który tylko częściowo jest
wychwytywany, ma wpływ na efekt cieplarniany. Obliczono, że emisja metanu ze składowisk
odpadów stanowi 30 % globalnej emisji tego gazu powstającej w wyniku działalności
człowieka. W wyniku ograniczenia składowania materii organicznej na składowiskach można
wydłużyć czas eksploatacji składowiska. Ponadto, istnieje możliwość zaoszczędzenia
powierzchni która może być przeznaczona pod inną działalność [1].
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
12
Czynniki te miały wpływ na przyjęcie dyrektywy1999/31/WE w sprawie składowisk
odpadów. Artykuł 5 tej dyrektywy jako cel stawia redukcję składowania odpadów
ulegających biodegradacji. Cele oraz terminy ich realizacji są następujące:
•
do 2010 roku obniżenie ilości składowanych odpadów ulegających biodegradacji
do ilości nie większej niż 75 % ilości odpadów komunalnych ulegających
biodegradacji wytworzonych w 1995,
•
do 2013 roku obniżenie ilości składowanych odpadów ulegających biodegradacji
do ilości nie większej niż 50 % ilości odpadów komunalnych ulegających
biodegradacji wytworzonych w 1995,
•
do 2020 roku obniżenie ilości składowanych odpadów ulegających biodegradacji
do ilości nie większej niż 35 % ilości odpadów komunalnych ulegających
biodegradacji wytworzonych w 1995.
Spalanie odpadów jest regulowane dyrektywą 2000/76/WE w sprawie spalania odpadów,
która wprowadza limity emisji dla wybranych metali ciężkich i związków chemicznych (np.
NO
x
, SO
x
, HCl, cząstki stałe, metale ciężkie i dioksyny). Dopuszczalne wartości graniczne
zostały wprowadzone w celu ochrony i ograniczenia negatywnego efektu środowiskowego
skutkującego ryzykiem dla zdrowia ludzi.
W wyniku spalania odpadów komunalnych 30 % wyjściowej masy odpadów pozostaje w
postaci popiołu paleniskowego i popiołów lotnych. Istnieje możliwość ekstrakcji metali,
takich, jak: stal i aluminium z popiołu paleniskowego, co może być korzystne w przypadku
spalania odpadów zmieszanych. Jednak cena za tak odzyskany materiał jest bardzo niska w
porównaniu do materiału, który został odseparowany u źródła, ponieważ jest on zwykle
zanieczyszczony. Istnieje również możliwość użycia popiołu paleniskowego jako materiału
do produkcji elementów konstrukcyjnych, aczkolwiek może mieć to wpływ na właściwości
tych materiałów. W przypadku popiołów lotnych, toksyczny charakter pozostałości po
spalaniu wymaga składowania na składowiskach odpadów niebezpiecznych.
Podczas spalania ulegających biodegradacji odpadów komunalnych związki organiczne są
rozkładane do dwutlenku węgla i wody. Należy jednak zauważyć, że główna część energii
uzyskiwanej ze spalania stałych odpadów komunalnych pochodzi z tak wysokokalorycznych
frakcji, jak tworzywa sztuczne, opony i syntetyczne tekstylia, produkowane z ropy naftowej,
które nie ulegają biodegradacji.
Wprowadzanie do gleby osadów i ulegających biodegradacji odpadów komunalnych ma
wiele pozytywnych aspektów. Pozwala na odbudowę własności gleb zdegradowanych,
poprawia ich żyzność. Osady ściekowe są głównym źródłem substancji odżywczych (azot,
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
13
fosfor, potas, siarka) i ich wykorzystanie rekompensuje straty powstałe w wyniku nadmiernej
eksploatacji gleb. Przekompostowane odpady ulegające biodegradacji dostarczają
ustabilizowanej materii organicznej poprawiającej właściwości gleby [1].
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
14
I. ANALIZA STANU GOSPODARKI OSADAMI ŚCIEKOWYMI I INNYMI
ODPADAMI ULEGAJĄCYMI BIODEGRADACJI W KRAJACH UNII
EUROPEJSKIEJ
1. TECHNOLOGIE PRZETWARZANIA, ODZYSKU I UNIESZKODLIWIANIA
ODPADÓW ULEGAJĄCYCH BIODEGRADACJI, W TYM OSADÓW
ŚCIEKOWYCH
1.1.Metody biologiczne
Do biologicznych metod przeróbki odpadów ulegających biodegradacji należą procesy:
- obróbki tlenowej (np. kompostowanie),
- obróbki beztlenowej (np. fermentacja metanowa).
1.1.1. Kompostowanie
Kompostowanie jest procesem wykorzystywanym zarówno do przeróbki osadów
ściekowych jak i innych odpadów ulegających biodegradacji. Jeżeli efektem procesu jest
wytworzenie wysokowartościowego nawozu organicznego wówczas proces ten traktowany
jest jako technologia odzysku, jeśli natomiast celem procesu jest przetworzenie odpadów
organicznych w materiał stabilny, nieuciążliwy dla otoczenia i możliwy do bezpiecznego
składowania, nieprzydatny jednak z powodu nadmiernych zawartości składników
szkodliwych do przyrodniczego wykorzystania, wówczas traktowany jest jako proces
przetwarzania odpadów.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
15
strzałka czerwona
materiał balastowy
strzałka niebieska
koszty środowiskowe
strzałka zielona
korzyści dla środowiska
Rys.I1-1. Efekt ekologiczny produktów procesu kompostowania
Kompostowanie jest procesem zachodzącym w warunkach aerobowych, prowadzącym
do częściowej mineralizacji i humifikacji materii organicznej. W procesie mineralizacji
następuje przemiana substancji organicznych w związki mineralne. W trakcie procesu
mineralizacji następuje utlenienie substancji organicznych do produktów takich, jak:
dwutlenek węgla, woda, azotany, fosforany i siarczany (rys.I1-1). Proces humifikacji polega
St
a
łe
odpady komuna
lne
Kompostowanie
Materia
organiczna
wyseparowana
„u źródła”
Zmieszane
odpady
komunalne
Emisja
bioareozoli
Emisja gazów
do atmosfery
(CO
2
, CH
4
,
NH
3
, lotne
związki
organiczne
itp.
Ustabilizowany
kompost do
przyrodniczego
wykorzystania
lub
składowania
Sortowanie,
przesiewanie
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
16
na przekształceniu resztek roślinnych i zwierzęcych w próchnicę, która z kolei warunkuje
urodzajność gleb [2].
Proces kompostowania przebiega w trzech podstawowych fazach [2]:
•
Faza pierwsza – charakteryzuje się samoczynnym i gwałtownym wzrostem temperatury
do około 70
°
C przez okres 10-14 dni. W tym czasie rozwijają się gwałtownie wszelkie
mikroorganizmy, szczególnie bakterie termofilowe. W procesach metabolizmu tych
bakterii ulegają utlenieniu substancje białkowe, węglowodany, kwasy organiczne,
tłuszcze itp. Wysoka temperatura niszczy poczwarki owadów, jaja robaków oraz
przeważającą część bakterii z grupy coli.
•
Faza druga - trwająca od 3-8 tygodni (w zależności od sposobu kompostowania).
Temperatura procesu waha się w granicach 40-60
°
C. Pod wpływem procesów
mineralizacji i humifikacji powstaje materiał o cechach próchnicy. Zostają zniszczone
organizmy chorobotwórcze, formy przetrwalnikowe tych organizmów oraz nasiona
chwastów. W fazie tej rozpoczyna się mineralizacja szczególnie trwałych związków.
Rozwijają się grzyby rozkładające celulozę i hemicelulozę.
•
Faza trzecia – następuje powolne obniżanie temperatury złoża aż do temperatury
otoczenia. Jest to okres dojrzewania kompostu. Zmniejsza się znacznie ilość bakterii
termofilowych, które zostają zastąpione przez bakterie mezofilowe. Procesy biochemiczne
powoli zanikają wskutek wyczerpywania pożywki. Miernikiem zakończenia procesu
kompostowania jest pojawienie się azotanów oraz osiągnięcie wartości stosunku C/N =
16:1 do 20:1 i C/P = 100:1.
Przemiany biochemicznego rozkładu związków organicznych zawartych w osadach
ściekowych oraz frakcji organicznej odpadów komunalnych są zbliżone lub identyczne,
dlatego można je kompostować łącznie. Osady przeznaczone do odrębnego kompostowania
wymagają odwodnienia do wilgotności nie większej niż 50%. Kompostowanie z innymi
odpadami organicznymi umożliwia użycie osadów o wilgotności ok. 70% oraz uzyskanie
odpowiedniej struktury (granulacji) materiału kompostowanego [2].
Z osadami ściekowymi można poddawać procesowi kompostowania: frakcję organiczną
odpadów komunalnych, odpady zielone z porządkowania parków, lasów miejskich itp., oraz
odpady przemysłowe zawierające dużo frakcji organicznej: wytłoki, pulpa, pył tytoniowy,
odpady z przetwórni spożywczych, ligniny, odpady drewna z tartaków (kora, trociny), odpady
tekstylne (z włókien naturalnych), odpady skór, odpady rolnicze (odpadowa masa roślinna,
gnojowica, zużyta ściółka) i wiele innych [2].
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
17
Na jakość wytwarzanego kompostu mają wpływ następujące czynniki: zawartość suchej
masy w odpadach, zawartość substancji organicznej w suchej masie, zawartość azotu
(stosunek C:N), zawartość fosforu (stosunek C:P), zawartość mikroelementów, zawartość
metali ciężkich szkodliwych dla środowiska, aktywność i rodzaj mikroorganizmów oraz ich
zdolność do rozkładu określonych substratów, skażenie mikrobiologiczne (zawartość bakterii
chorobotwórczych, jaj helmintów itp., pH, stopień rozdrobnienia, temperatura otoczenia,
intensywność napowietrzania, wybrana technologia procesu kompostowania).
Technologie kompostowania różnią się sposobem prowadzenia etapu I (tab.I1-2), w tym
przede wszystkim: sposobem formowania i kształtem pryzm, systemem napowietrzania
mieszaniny kompostowej oraz czasem trwania rozkładu. Etap II kompostowania w
większości technologii, prowadzony jest w pryzmach trójkątnych lub trapezowych, z
wymuszonym napowietrzaniem lub przerzucaniem [3].
Tab.I1-2. Systemy kompostowania odpadów organicznych [3]
Systemy kompostowania
Statyczne quasi-dynamiczne dynamiczne
Kompostowanie w pryzmach
statycznych
Kompostowanie w pryzmach
przerzucanych
Kompostowanie w bębnach
kompostowniczych
Kompostowanie metodą mat
Kompostowanie rzędowe
i tunelowe
Kompostowanie wieżowe
Kompostowanie komorowe i
kontenerowe
- -
Kompostowanie w technologii
Brikollare
- -
Kompostowanie odpadów zalicza się do wysokosprawnych technologii przeróbki
odpadów, jest to technologia dominująca w praktycznym zastosowaniu.
Kompostowanie przydomowe
Istotnym elementem systemu zagospodarowania odpadów jest kompostowanie
przydomowe które może być realizowane przez mieszkańców dla potrzeb swojego ogrodu,
sadu, działki.
Do kompostowania mogą być użyte odpady kuchenne powstające w każdym
gospodarstwie domowym, odpady zielone z ogrodów czy działek.
Pojemnik do kompostu można kupić gotowy lub wykonać samemu. Konstrukcja
oferowanych na rynku pojemników umożliwia silne przewietrzenie odpadów. Zapewnia
to zachowanie optymalnych warunków tlenowego rozkładu odpadów ulegających
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
18
biodegradacji, co znacznie redukuje ich objętość, pozwala na uniknięcie procesu gnicia i
nieprzyjemnego odoru.
Oprócz pojemnika do kompostowania potrzebny jest materiał strukturotwórczy, np.
trociny, słoma, kora, chrust. Gotowy kompost może być używany jako nawóz albo
ziemia ogrodowa na trawniki, rabatki, wokół krzewów owocowych, żywopłotu i w
skrzynkach balkonowych.
Korzyści wynikające z kompostowania przydomowego są następujące:
! zmniejsza się ilość odpadów trafiających na składowisko,
! nie ma problemów ze zbytem kompostu,
! uzyskuje się kompost o wysokiej jakości w porównaniu z kompostownią centralną,
! nie ma konieczności transportu kompostu do odbiorcy.
Kompostowanie lokalne
Proces kompostowania może być prowadzony również na skalę lokalną.
Kompostownie tego typu (najczęściej są to kompostownie pryzmowe) mogą powstawać w
pobliżu osiedli domków jednorodzinnych, lub wsi. Podobnie jak w przypadku kompostowni
przydomowych kompostowane są odpady kuchenne, odpady zielone z ogrodów, działek czy
pól uprawnych (resztki pożniwne). Powstający kompost (jako cenny nawóz organiczny) może
zostać wykorzystany na potrzeby społeczności lokalnej.
Tego typu kompostowanie zwykle nie jest stosowane na terenach zabudowy wielorodzinnej
przede wszystkim ze względu na ograniczoną ilość miejsca i ograniczone możliwości
wykorzystania. Spółdzielnie mieszkaniowe lub inne służby administracyjne terenów
zabudowy wielorodzinnej mogą jednak wprowadzić system selektywnego zbierania i
kompostowania odpadów „zielonych”.
1.1.2. Fermentacja metanowa
Technologia fermentacji odpadów komunalnych nie odbiega od technologii stosowanych
do stabilizacji osadów ściekowych, oczyszczania wysoko stężonych ścieków czy też
przeróbki odpadów z produkcji zwierzęcej [3].
Fermentacja metanowa jest złożonym procesem biochemicznym (rys.I1-2),
zachodzącym w warunkach beztlenowych. W procesie tym wielkocząsteczkowe substancje
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
19
organiczne są rozkładane przez bakterie na związki proste, chemicznie ustabilizowane –
głównie metan i dwutlenek węgla [4].
Rys.I1-2. Efekt ekologiczny produktów procesu fermentacji metanowej
Fermentacja charakteryzuje się czterema podstawowymi parametrami, wynikającymi z
mechanizmu procesu powstawania metanu oraz wymogów prowadzenia procesów
biologicznych w skali technicznej [3]:
•
wilgotność substratu: fermentacja „mokra” (zawartość s.m. we wsadzie <15%) lub
„sucha” (zawartość s.m. we wsadzie od 15 do 40%),
Stałe odpady
komunalne
Fermentacja
metanowa
Materia
organiczna
segregowana
„u źródła”
Odrzut na
składowisko po
procesie
przesiewu
Ścieki do
kanalizacji /
oczyszczalni
Emisja gazów do
atmosfery z
fermentacji,
spalania biogazu i
pofermentacyjnym
kompostowaniu
Ustabilizowany
kompost do
wykorzystania
w rolnictwie /
ogrodnictwie /
ogrodach
przydomowych
Odrzut na
składowisko
odpadów po
procesie
przesiewania
Odciek z
potencjalną
możliwością
wykorzystani
a
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
20
•
temperatura fermentacji: fermentacja mezofilowa (ok. 35ºC) lub termofilowa
(ok.55ºC),
•
przepływ substancji ciągły lub okresowy,
•
stopień fermentacji: fermentacja jedno- i wielo stopniowa.
Fermentacja beztlenowa stanowi ostatni etap złożonego procesu fermentacyjnego, który
rozpoczyna się tlenową mineralizacją substancji organicznych. Po wyczerpaniu tlenu
dominującą rolę w dalszym rozkładzie substancji organicznych odgrywają bakterie
metanowe. O skuteczności danej technologii stabilizacji odpadów organicznych decyduje
umiejętność sterowania we właściwych proporcjach procesami tlenowymi i beztlenowymi
[2].
Efektem prowadzenia procesu fermentacji jest przede wszystkim:
•
uzyskanie biogazu, stanowiącego źródło energii (kaloryczność biogazu wynosi około
23 MJ/m
3
) - ilość i skład biogazu zależy od wybranej technologii oraz substratów,
(tab.I1-3)
•
rozkład związków organicznych, w tym wielu, które trudno ulegają rozkładowi w
warunkach tlenowych, do CH
4
, CO
2
i H
2
O.
Tab.I1-3. Ilość biogazu wytwarzana z różnych substratów [2]
Substrat Ilość biogazu
Osady ściekowe, fermentowane przez ok. 10-20 dni
w temperaturze 30ºC
310-740 dm
3
/kg
Odpady rolnicze (np.gnojowica) j.w.
310-430 dm
3
/kg
Odpady warzywne j.w.
330-360 dm
3
/kg
Słoma j.w.
200-310 dm
3
/kg
Zawartość metanu w biogazie wynosi średnio 65%
Produkcja biogazu na kg s.m. substratu w instalacjach do „suchej” i „mokrej” fermentacji
jest porównywalna, wynosi od 100-400 dm
3
. W przypadku mieszania odpadów z osadem
ściekowym wartość ta może dochodzić do ok. 620 dm
3
. Najwyższe tempo produkcji biogazu
osiąga się, jeśli stosunek suchej masy organicznej frakcji odpadów komunalnych do suchej
masy osadu ściekowego użytego w procesie fermentacji, wynosi 4:1 [2].
Na produkcję metanu duży wpływ ma obciążenie reaktora substancją organiczną. Tempo
powstawania metanu osiąga optimum przy obciążeniu reaktora suchą masą organiczną w
zakresie od 10 do 16 kg/m
3
reaktora na dobę. Realne obciążenie reaktora w prowadzonych
obecnie procesach fermentacji beztlenowej, wynosi około 5-8 kg/m
3
reaktora na dobę w
procesach fermentacji „suchej” i 0,6-1,6 kg/m
3
reaktora na dobę w procesach fermentacji
„mokrej” [2].
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
21
W przypadku oddzielenia z biogazu dwutlenku węgla jego wartość opałowa wzrasta do 35,7
MJ/m
3
. Biogaz o zawartości metanu większej niż 40% może być użyty jako paliwo w
turbinach gazowych i generatorach energii elektrycznej oraz w urządzeniach do produkcji
energii w cyklu skojarzonym, bądź do wytwarzania energii cieplnej [2].
Fermentacja może być prowadzona zarówno w dużej skali przemysłowej, na
składowiskach odpadów oraz na terenie gospodarstw wiejskich. W porównaniu z
technologiami tlenowymi jest procesem stosunkowo powolnym.
Przepustowość instalacji do fermentacji metanowej odpadów stanowi obecnie około
5% całkowitej przepustowości kompostowni. Wg Duńskiej Agencji Ochrony Środowiska w
1998 roku w Europie działało 18 instalacji do fermentacji metanowej odpadów komunalnych
i osadów ściekowych, a kolejnych 26 konstruowano. Przepustowość tych instalacji wynosiła
500-95000 Mg/rok.
Wyróżnia się trzy podstawowe systemy fermentacji:
- technologie
jednostopniowe,
- technologie
wielostopniowe,
- technologie
dwufazowe.
Technologie jednostopniowe
W technologiach tych proces fermentacji przebiega w jednym bioreaktorze.
Stosowane są reaktory z pełnym wymieszaniem (technologie mokre) i o przepływie
tłokowym (technologie „suche”).
Reaktory z pełnym wymieszaniem stosuje się podczas fermentacji osadów ściekowych.
Zawartość mieszana jest za pomocą systemu pomp, mieszadłem mechanicznym lub poprzez
wtłaczanie gazu fermentacyjnego. W reaktorach tłokowych wymieszanie odpadów ma
miejsce już przed reaktorem, spełniając jednocześnie funkcję zaszczepiania wsadu materiałem
przefermentowanym [3].
Jednostopniowa fermentacja „mokra”
Jednostopniowa fermentacja „mokra” z mieszaniem jest procesem powszechnie
stosowanym do stabilizacji osadów ściekowych i gnojowicy. Substrat w procesie powinien
mieć konsystencję pozwalającą na jego pompowanie. Granicą stosowalności jest zawartość
suchej masy < 15% [5]. W procesie jednostopniowej fermentacji surowiec zawiera najczęściej
substancje stałe w ilości od 3 do 8%. Utrzymanie rozcieńczenia na poziomie 3,5 % wymaga
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
22
dodawania dużych ilości wody, co sprawia, że powstający osad jest bardzo rozcieńczony i
musi podlegać odwadnianiu [2].
Proces fermentacji „mokrej” zachodzi w trzech etapach. Pierwszy polega na
przygotowaniu frakcji organicznej odpadów (posortowaniu i rozdrobnieniu materiału). W
drugim etapie zwiększana jest wilgotność, dodawane są nutrienty, ustalane jest wymagane pH
(ok.7,0) oraz temperatura. Fermentacja przebiega w wydzielonych, zamkniętych komorach
fermentacyjnych, w sposób ciągły. Najczęściej stosuje się fermentację mezofilową w
temperaturze ok. 35ºC. Wymaganą wilgotność i odpowiedni poziom nutrientów osiąga się
najczęściej poprzez dodanie do odpadów, które będą przerabiane, osadów ściekowych lub
nawozu krowiego. Po całkowitym wymieszaniu wszystkich składników, rozpoczyna się
proces fermentacji beztlenowej w reaktorze. Czas przetrzymania osadów w komorze waha się
od 2 do 4 tygodni, najczęściej ok. 20 dni. Trzeci etap procesu obejmuje odbieranie,
magazynowanie i rozdzielanie składników gazowych [2].
Jednostopniowa fermentacja „sucha”
Suchy rozkład ma przewagę nad konwencjonalną fermentacją jednostopniową i
dwufazowym procesem, ponieważ wymaga dodawania mniejszej ilości wody do materiału
poddawanego fermentacji. W procesie fermentacji „suchej” materiał zawiera ponad 15%
części stałych. Na ogół jest to 22-28%. Proces przebiega w podobny sposób jak w przypadku
fermentacji „mokrej” z tą różnicą, że do odwodnienia osadów wystarczą tańsze i prostsze
technologie. Ważne jest zapewnienie właściwego stosunku C/N w podawanej pożywce [2].
Niektóre korzyści fermentacji „suchej” w porównaniu z fermentacją „mokrą” są następujące
[3]:
•
znacznie niższe zapotrzebowanie na wodę dodawaną do substratu, pociąga za sobą
obniżenie kosztów końcowej obróbki produktu i mniejszą pojemność reaktora,
•
mniejsze zapotrzebowanie na ciepło ze względu mniejszą masę odpadów oraz
większą ilość energii uwalnianej podczas beztlenowego rozkładu, w przeliczeniu na
masę substancji biologicznie rozkładalnych,
•
mieszanie nie jest konieczne, zaś tworzenie „kożucha” nie jest problemem, ponieważ
ma on postać stałą, podobnie jak wsad.
Rozwój technologii fermentacji „suchej” przebiega w dwóch kierunkach:
•
fermentacja w wysokowydajnych reaktorach,
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
23
•
fermentacja w złożu odpadów jako proces łączący korzyści z unieszkodliwiania
odpadów przez składowanie i przetwarzanie w wysoko wydajnych reaktorach [3].
Za podstawowe zalety procesu uznaje się możliwość fermentacji organicznych frakcji
odpadów komunalnych bez ich wstępnej obróbki (przesiewanie, rozdrabnianie) oraz proste
rozwiązania techniczne urządzeń, co skutkuje niskimi kosztami inwestycyjnymi i
eksploatacyjnymi [3].
Technologie dwustopniowe
W technologiach dwustopniowych, hydrolizę i fermentację kwaśną prowadzi się w
wydzielonym reaktorze, natomiast fazy octanogenną i metanogenną w drugim, zwykle
przepływowym reaktorze. Rozdział faz kwaso- i metanogennej ma zapewnić wyższy stopień
rozkładu związków organicznych oraz wyższą i bardziej stabilną produkcję biogazu, dzięki
stworzeniu optymalnych warunków dla rozwoju mikroorganizmów. Pełny rozdział faz
fermentacji okazuje się często niemożliwy, szczególnie w starszych rozwiązaniach
technicznych, ale wskutek ich rozdziału czas trwania procesu można skrócić do 12 dni.
Realizacja dwustopniowej fermentacji wymaga, w porównaniu z procesem jednostopniowym,
wyższych nakładów inwestycyjnych i eksploatacyjnych (dwa zbiorniki, dodatkowe
wymienniki ciepła i pompy) oraz stwarza szereg problemów technologicznych (kontrola
parametrów procesu). Dlatego skrócenie czasu fermentacji może być niewystarczającym
argumentem za jej stosowaniem tym bardziej wówczas, gdy istnieje możliwość skrócenia
jednostopniowej, mezofilowej fermentacji z 20 do 15 dni [3].
Innym
rozwiązaniem dwustopniowej fermentacji jest prowadzenie w I komorze
wstępnego rozkładu substancji organicznych w warunkach termofilowych, zaś w II komorze
fermentacji mezofilowej. Taka kolejność stopni fermentacji eliminuje niektóre wady
fermentacji mezo- i termofilowej; mikroorganizmy mezofilowe są bardziej wrażliwe na
przeciążenia niż termofilowe, natomiast produkt po fermentacji termofilowej odwadnia się
znacznie gorzej niż po fermentacji mezofilowej. Stosowanie takiego rozwiązania jest
korzystne w przypadku wymagania zapewnienia dezynfekcji osadów w celu ich rolniczego
wykorzystania lub gdy istniejąca komora jednostopniowej fermentacji jest zbyt przeciążona,
np. w związku z rozbudową oczyszczalni. Dobudowanie komory termofilowej o objętości
równej od 12,5 do 25% objętości komory mezofilowej, gwarantuje wysoki stopień
przefermentowania wsadów, przy możliwie małych kosztach modernizacji instalacji.
Odpady powinny być przetwarzane w procesie dwustopniowym, jeżeli iloraz C:N =15
lub odpady zawierają bardzo dużo substancji łatwo rozkładanych biologicznie, ponieważ
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
24
istnieje niebezpieczeństwo pojawienia się we wsadzie, w dużych ilościach, produktów
rozkładu hamujących proces (jon amonowy i kwasy lotne) [3].
Technologie dwufazowe
Możliwość szybkiego rozkładu części substancji organicznych podczas hydrolizy i ich
przekształcania w metanogenną fazę ciekłą zaowocowała powstaniem koncepcji technologii
dwufazowych. W takich technologiach zawiesiną wypływającą z reaktora hydrolizy rozdziela
się na fazę ciekłą i stałą. Faza ciekła, która zawiera ok. 70% składników metanogennych,
doprowadzana jest do reaktora intensywnej metanogenezy. W I stopniu stały surowiec
poddawany jest tlenowej hydrolizie, a w II stopniu ścieki, które powstają w wyniku
przemywania surowca i przejmowania ładunków organicznych zawiesin i substancji
rozpuszczalnych, są oczyszczane beztlenowo. Technologie dwufazowe są przydatne przede
wszystkim dla odpadów łatwo ulegających hydrolizie, np. jednorodnych odpadów z wielkich
kuchni lub targowisk. Heterogenny charakter odpadów komunalnych ulegających
biodegradacji powoduje, że składniki stałe muszą po hydrolizie podlegać wielokrotnej
dekantacji lub przemywaniu, co ma znaczący wpływ na zużycie energii, flokulantów, a co za
tym idzie na ekonomikę procesu. Wybór tej technologii musi być rozpatrywany
indywidualnie dla każdego przypadku [3].
Wspólna fermentacja
Technologie wspólnej fermentacji rozwinęły się w oparciu o istniejące instalacje do
fermentacji jednorodnych odpadów takich, jak: gnojowica, ciekłe odpady z produkcji drobiu
i osady ściekowe[3].
Instalacje fermentacji gnojowicy produkują od 1,5 do 2,5 m
3
/m
3
·d biogazu przy
stężeniu substratu od 6-8% s.m., komory fermentacyjne w oczyszczalniach ścieków
komunalnych odpowiednio 0,5 m
3
/m
3
·d przy ok. 4,5 % s.m., a instalacje fermentacji odpadów
komunalnych ulegających biodegradacji od 3 do 5 m
3
/m
3
·d biogazu przy stężeniu suchej
masy w substracie od 3%, w technologii „mokrej” do ok. 35%, w technologii „suchej” [3].
Dodatek odpadów komunalnych ulegających biodegradacji do gnojowicy lub osadów
ściekowych zwiększa produkcje biogazu i w konsekwencji obniża koszty eksploatacyjne
instalacji. Powiązanie procesów fermentacji osadów na oczyszczalniach ścieków z systemem
gospodarki odpadami jest bardzo korzystne m.in. ze względu na:
- wyższy stopień rozkładu substancji organicznej,
- wyższą produkcję biogazu,
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
25
- stały produkt fermentacji zawiera niższe stężenia substancji szkodliwych i jest
bogatszy w substancje nawozowe, lepiej przyswajalny przez rośliny niż produkt z
osadów ściekowych,
- udział odpadów ulegających biodegradacji nie ma negatywnego wpływu na
stabilizację osadów [3].
Proces fermentacji metanowej odpadów ulegających biodegradacji, w tym osadów
ściekowych, jest technologią przetwarzania, pozwalającą na odzysk energii zawartej w
odpadach poprzez wykorzystanie wytworzonego biogazu. Powstały w procesie odpad stały
zawiera jeszcze pewną ilość substancji organicznej i może być dalej wykorzystany po
uprzednim przetworzeniu np. w procesie kompostowania.
1.1.3. Mechaniczno – biologiczna przeróbka odpadów
Mechaniczno-biologiczna przeróbka odpadów jest złożonym procesem
przygotowującym odpady do składowania i/lub odzysku.
Celem przeróbki jest :
•
zmniejszenie masy i objętości odpadów oraz ich uwodnienia,
•
stabilizacja substancji organicznej z wytworzeniem prostych produktów gazowych
(CO
2
, CH
4
, H
2
O) i wydzieleniem energii cieplnej, pozostałe formy organiczne są
względnie stabilne (ulegają powolnej biodegradacji, jednak nieuciążliwej dla
środowiska),
•
higienizacja (częściowa lub zaawansowana) polegająca na zmniejszeniu liczebności
mikroorganizmów chorobotwórczych,
•
wytworzenie produktów do wykorzystania, takich jak: biogaz, kompost, materiał
przefermentowany [6].
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
26
Rys.I1-3. Efekt ekologiczny produktów procesu mechaniczno-biologicznej przeróbki odpadów
e
Frakcja
średnia
Stabilizacja
biologiczna, tlenowa
lub beztlenowa
kcja gruba
(po
eparowaniu
urowców
wtórnych)
Składowanie
Wykorzysta-
nie
przyrodnicze
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
27
Mechaniczno - biologiczne przeróbka (MBP) odpadów to zespół mechanicznych i
biologicznych technik przetwarzania odpadów (rys.I1-3), których dobór i efektywność są
podporządkowane sposobowi zagospodarowania produktów oraz dostosowane do rodzaju
odpadów [3].
Procesy mechaniczne wykorzystywane w tej technologii to m.in.: rozdrabnianie,
przesiewanie, separacja.
W
części biologicznej MBP wykorzystywane są tlenowe i beztlenowe technologie
unieszkodliwiania odpadów. Stosowane są zarówno technologie „mokre” mezofilowe, jak i
„suche” termofilowe. Pozytywne efekty zastosowania tej technologii to lepszy bilans
energetyczny (związany z produkcją biogazu), niższa emisja zanieczyszczeń, wysoka
stabilność procesu oraz wyższy stopień rozkładu substancji organicznych [7].
Techniki kompostowania reprezentowane są w MBP w pełnym zakresie (systemy
pryzmowe, kontenerowe, komorowe, tunelowe, z biostabilizatorem), ich dobór zależy od:
- celu technologii (rozkład substancji organicznych lub biologiczne suszenie),
- stopnia hermetyzacji (instalacje hermetyczne, obudowane, zadaszone, otwarte),
- standardu emisyjnego (zakresu ujmowania i oczyszczania powietrza odlotowego).
Czas kompostowania uzależniony jest od wymaganego stopnia stabilizacji odpadów
pozwalającego na ich składowanie, określonego kryteriami obowiązującymi w danym kraju.
Przekompostowany materiał rzadko poddawany jest ponownemu frakcjonowaniu.
Mechaniczno-biologiczna przeróbka odpadów może być realizowane w trzech wariantach:
! mechaniczno-biologiczne przetwarzanie odpadów, jako technologia ich
przygotowania do składowania. W procesach tych dąży się do osiągnięcia wysokiego
stopnia rozkładu związków organicznych zawartych w odpadach zawartych w
odpadach i w efekcie możliwie niskiej aktywności biologicznej materiału
przeznaczonego do składowania (przygotowanie do unieszkodliwiania),
! mechaniczno-biologiczne przetwarzanie odpadów z termicznym unieszkodliwianiem
wydzielonych frakcji (obróbka wg właściwości materiału). Na etapie obróbki
mechanicznej następuje rozdział strumienia odpadów na frakcję wysoko kaloryczną
(od 30 do 50% wag.), przekazywaną do obróbki termicznej bądź energetycznego
wykorzystania oraz frakcję niskokaloryczną (od 50 do70% wag.), która ze względu
na wysoką zawartość substancji organicznych poddawana jest przetwarzaniu
biologicznemu, w celu przygotowania do składowania, (przygotowanie do odzysku),
! mechaniczno-biologiczne przetwarzanie odpadów przed właściwym
unieszkodliwianiem termicznym, w celu zmniejszenia ilości odpadów poddawanych
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
28
obróbce technicznej oraz poprawienia ich właściwości palnych. W procesach tych nie
dąży się do osiągnięcia wysokiego stopnia rozkładu związków organicznych, lecz
przede wszystkim do obniżenia zawartości wody w odpadach. Proces zwany
„biologicznym osuszaniem” może prowadzić do stanu zamierania biologicznych
procesów rozkładu w odpadach, co może umożliwić długotrwałe przetrzymywanie
odpadów przed przekazaniem ich do instalacji obróbki termicznej, względnie
energetycznego wykorzystania (przygotowanie do odzysku) [7].
W każdym z wariantów wydzielane, jednorodne strumienie odpadów poddawane są
materiałowemu wykorzystaniu.
Podstawowym efektem mechaniczno-biologicznego przetwarzania odpadów jest ich
stabilizacja, prowadząca do zmniejszenia emisji zanieczyszczeń do odcieków i gazu
składowiskowego. W porównaniu do surowych odpadów maleje: produkcja gazu
składowiskowego o 90%, zanieczyszczenie odcieków substancjami organicznymi o 80-90%
oraz aktywność respiracyjna, w zależności od czasu dojrzewania kompostu, o 80-90% [7].
Do
największych instalacji MBP należy powstała w 1997 roku w Mediolanie
instalacja „Ex-Maserati” o przepustowości 350 000 t/a.
1.2. Metody termiczne
Do termicznych metod przetwarzania odpadów ulegających biodegradacji zaliczyć
można przede wszystkim suszenie, spalanie, pirolizę, zgazowanie.
1.2.1. Suszenie
Suszenie jest procesem pośrednim, przekształcającym odpady w produkt o
określonych parametrach ułatwiających ich ostateczne zagospodarowanie. Stanowi więc
technologię przetworzenia, pozwalającą zastosować odpady w procesach spalania bądź
przyrodniczego wykorzystania – w zależności od ich jakości.
Suszenie pozwala na zmianę postaci fizycznej odpadów, ułatwia ich transport,
magazynowanie i zagospodarowanie. Np. z mechanicznie odwodnionych osadów ściekowych
w procesie suszenia można osiągnąć produkt o zawartości suchej masy, od 90-92%, który
może być wykorzystywany jako nawóz organiczny np. w postaci granulowanej lub paliwo
energetyczne. Proces suszenia nie zmienia w zasadzie składu chemicznego osadu, stąd też
właściwości nawozowe pozostają bez zmian, a kaloryczność osadu wzrasta, w wyniku
obniżenia zawartości wody. Proces suszenia prowadzony jest w temperaturze ok. 80-85
°
C,
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
29
teoretycznie więc wysuszony osad jest bezpieczny pod względem sanitarnym. Podczas
suszenia osady ulegają częściowej pasteryzacji (temp.85
°
C przez około 30 minut). Natomiast
osady podgrzane podczas suszenia metoda kontaktową do 100-140
°
C podlegają nawet
częściowej sterylizacji [8].
Proces suszenia przebiega w trzech etapach [9]:
•
suszenie wstępne – temperatura osadów wzrasta do stałej wartości,
•
suszenie zasadnicze – stan ustalony (suszenie ze stałą prędkością), prędkość odparowania
wody z powierzchni cząstek jest w zasadzie niezależna od rodzaju osadów, jest to
najdłużej trwające stadium, jego czas zależy od różnicy wilgotności panującej na
powierzchni mokrej cząstki i w fazie gazowej oraz ilości wody niezwiązanej, zawartej
wewnątrz cząstki,
•
suszenie końcowe – okres, w którym rozpoczyna się suszenie ze zmniejszającą się
prędkością prowadzącą do osiągnięcia uwodnienia równowagowego, zależnego od
temperatury suszenia oraz wilgotności powietrza.
W celu umożliwienia całkowitego wysuszenia osadu do zawartości „wilgoci
resztkowej” i jednoczesnego uniknięcia fazy kleistej osady poddawane suszeniu powinny być
mieszane z całkowicie wysuszonym osadem. Zalety recyrkulacji są następujące:
•
mieszanie ze sobą zmiennych ilości wysuszonych materiałów pozwala na buforowanie
nierównomierności stężenia suchej masy w odwodnionym osadzie,
•
mieszanie mokrego osadu z osadem wysuszonym pozwala na uzyskanie granulatu
o małej ścieralności, dużej powierzchni zewnętrznej i małym rozrzucie uziarnienia.
W ten sposób uzyskuje się dobre parametry przebiegu procesu suszenia oraz produkt o
dobrej jakości,
•
recyrkulacja wysuszonego osadu umożliwia związanie pyłów powstających podczas
całkowitego suszenia, które są zwykle zagrożeniem dla całego procesu.
W zależności od zastosowanej technologii suszenia uzyskuje się osad o różnych
właściwościach. Suszarki bębnowe i talerzowe pozwalają uzyskać granulat twardy, odporny
na ścieranie i zawierający minimalną ilość pyłu. W suszarkach taśmowych otrzymuje się osad
mniej twardy, ilość pyłu jest większa. Dlatego wybierając technologię suszenia należy brać
pod uwagę sposób końcowego wykorzystania osadu [8].
W zależności od zastosowanej technologii, wysuszone osady posiadają formę:
•
okrągłych, regularnych, twardych granulek o średnicy 2-6 mm, nierozmywających się w
wodzie, prawie bezwonnych;
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
30
•
nieregularnie ciętych „makaroników”, twardych o średnicy 2-6 mm, długości 1-2 cm,
nierozmywających się w wodzie, prawie bezwonnych;
•
nieregularnych kawałków, prawie bezwonnych, jednakże o mniejszej twardości aniżeli
wyżej opisane, z tendencją do tworzenia pyłu podczas przesypywania czy transportu [9].
Z technicznego punktu widzenia istnieją dwa sposoby rozwiązania instalacji suszenia
osadów (dostępne na rynku) – suszarnia pionowa i suszarnia pozioma. Suszenie przy użyciu
suszarki pionowej jest korzystniejsze ze względu na jednoczesne suszenie osadu i tworzenie
się granulek (niektóre suszarki poziome dodatkowo wymagają osobnego urządzenia do
granulowania wysuszonego osadu, które zużywa znaczną ilość energii elektrycznej) poza tym
suszarka pionowa zajmuje mniej powierzchni niż suszarka pozioma [2].
Istnieje wiele rozwiązań technicznych stosowanych w suszarniach osadów. Instalacje
te różnią się układem dostarczenia ciepła, przygotowania osadów do suszenia
i systemem oczyszczania gazów. Główny podział suszarek oparty jest na sposobie
przenoszenia ciepła do cząstek suszonego osadu. W oparciu o ten aspekt dokonano podziału
suszarek na dwa podstawowe typy: konwekcyjne (bezpośrednie), w których czynnik
grzewczy styka się bezpośrednio z materiałem poddawanym suszeniu oraz kontaktowe, w
których substancja transportująca ciepło jest oddzielona ogrzewaną powierzchnią od
suszonego materiału. Wyróżnia się również suszarnie promiennikowe wykorzystujące proces
przenoszenia ciepła bez użycia paliwa, za pomocą promieniowania elektromagnetycznego lub
promieniowania podczerwonego.
Termiczne suszenie osadów jest kosztowne i energochłonne – wymaga dostarczenia
znacznej ilości energii. Zazwyczaj stosowanymi źródłami energii do suszenia są: para, biogaz,
gaz ziemny, olej opałowy.
1.2.2. Spalanie
Spalanie odpadów jest najbardziej radykalnym procesem ich przeróbki pozwalającym
na dużą redukcję masy i objętości, przy jednoczesnym odzysku energii (rys.I1-4). Metoda ta
może być stosowana zarówno w przypadku osadów ściekowych, jak i innych odpadów
ulegających biodegradacji. O realności stosowania termicznych metod przeróbki decydują w
głównej mierze same odpady: ich skład chemiczny oraz procentowa zawartość substancji
palnych. Do cech paliwowych należą: ciepło spalania, zawartość wilgoci, zawartość
substancji lotnych i mineralnych. Wymienione czynniki wpływają zarówno na przebieg
samego procesu, jego bilans energetyczny, jak i skład gazów odlotowych. Udział substancji
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
31
organicznej zawartej w odpadach jest wskaźnikiem informującym o właściwościach
paliwowych.
Spalanie odpadów może być realizowane w następujących technologiach [10]:
•
spalanie w złożu fluidalnym,
•
spalanie w piecach z mechanicznym rusztem ruchomym,
•
spalanie w piecu obrotowym,
•
spalanie w różnych odmianach pieców półkowych (rzadko stosowane), połączone
najczęściej z procesem osuszania odpadów.
Technologie fluidalne należą do najbardziej technicznie zaawansowanych rozwiązań
konstrukcyjnych, najczęściej stosowane są technologie spalania w złożu stacjonarnym, coraz
częściej w złożu cyrkulacyjnym oraz w tzw. złożu wirowym. Technologie te są bardzo dobrze
opanowane pod względem technicznym, są wysokoefektywne energetycznie, posiadają szereg
potwierdzonych aplikacji w energetyce zawodowej, opartej na paliwach węglowych.
Technologie fluidalne znajdują zastosowanie przy przeróbce miazgi mięsno - kostnej oraz
odpadu w postaci wytłoków po prasie tłuszczowej przed skierowaniem do mielenia na
mączkę. Mogą być realizowane w paleniskach małej i średniej wielkości - do 3 MW
(technologie firmy ABM SOLID S.A.) [11]. W przypadku spalania odpadów komunalnych w
instalacjach fluidalnych istnieje konieczność wcześniejszego rozdrobnienia odpadów co
wpływa na podwyższenie kosztów inwestycyjnych i eksploatacyjnych. Piece fluidalne
stosowane są również do spalania osadów ściekowych gdyż konstrukcje tego typu najlepiej
nadają się do spalania wilgotnych, maziowatych odpadów. Osady poddawane procesowi
spalania wprowadza się do złoża fluidalnego. Zawarte w osadach składniki organiczne
zaczynają się palić i w postaci drobnych cząstek unoszone są przez mieszaninę parowo-
spalinową ze złoża fluidalnego i ponad nim wypalają się do końca.
Złoże fluidalne charakteryzuje się szeregiem cech, dzięki którym zapewnione są
optymalne warunki spalania: reakcja zachodząca w złożu fluidalnym jest niezwykle szybka i
zupełna (odpady spalane są równocześnie w całej objętości wsadu). Ponadto do zalet tej
technologii należą:
• ciepło spalanych odpadów przekazywane jest bezpośrednio do złoża, co pozwala na odzysk
ciepła nawet z odpadów o bardzo niskiej wartości opałowej i ograniczenie zużycia paliwa,
• odpad organiczny jest dokładnie spalony,
• dzięki nieustannej pracy złoża zewnętrzna warstwa odpadów podlega ścieraniu, dzięki
czemu ułatwione jest ich zupełne spalenie,
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
32
• całkowitemu starciu podlegają fragmenty kości w odpadach (w przypadku odpadów z
przemysłu mięsnego),
• materiał złoża zachowuje się jak wrzący płyn - poprzez intensywny ruch cząstek złoża
następuje dokładne wymieszanie paliwa, sorbetu oraz dokonuje się ścieranie przereagowanej
lub spalonej warstwy paliwa,
• ziarna paliwa mają bardzo dobry kontakt z powietrzem - nie występują strefy gdzie paliwo
zgazowywane jest bez dostępu powietrza, a powstałe gazy spalinowe spalane są
bezpłomieniowo nim opuszczą złoże,
• podobnie jak we wrzącej cieczy w całej objętości złoża występuje stała temperatura oraz
następuje ciągłe uśrednianie składu złoża,
• zwiększone współczynniki wymiany ciepła i masy,
• stała temperatura spalania min. 850
º
C oraz brak stref spalania typowych dla płomienia
zmniejszają emisję tlenków azotu, czas przebywania gazów nad złożem może wynosić ponad
2 sekundy,
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
33
Rys. I1-4. Efekt ekologiczny produktów procesu spalania
Technologie spalania w piecach z mechanicznym rusztem ruchomym są dobrze
rozwinięte technicznie, czerpiące doświadczenia z konwencjonalnych instalacji do spalania
stałych odpadów komunalnych. Charakteryzują się prostotą konstrukcji i dobrą efektywnością
energetyczną.
W spalarniach rusztowych z rusztem posuwisto-zwrotnym lub walcowym najczęściej
spalane są odpady komunalne. Jest to rozwiązanie stosowane w większości europejskich
spalarni odpadów komunalnych.
W kotłach rusztowych mogą być spalane osady z komunalnych i przemysłowych
oczyszczalni ścieków wysuszone do ok. 90% s.m. [12]. W kotłach tych komora spalania
zwykle wyposażona jest w trzy punkty podawania powietrza oraz ruszt ruchomy chłodzony
wodą. Spaliny ulegają dopalaniu w komorze dopalającej, w temperaturze ponad 850ºC
i przy czasie zatrzymania 2 s. Spaliny mogą być oczyszczane metoda suchą, półsuchą lub
Stałe odpady
komunalne
Spalanie
Pozostałości po
oczyszczaniu gazów
spalinowych na
składowiska
odpadów
niebezpiecznych
Popioły
paleniskowe na
składowisko lub
wykorzystanie w
budownictwie
Wytwarzanie
elektryczności
i / lub energii
grzewczej do
lokalnego
ogrzewania
Produkty
gazowe
Wstępna
obróbka
odpadów
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
34
mokrą i opuszczają instalację przez komin. Popiół i żużel paleniskowy usuwany jest
okresowo z dolnej części pieca przez specjalne pochyłe dno.
Ciepło wydzielone w procesie spalania osadów może być wykorzystane do zasilania suszarki
osadów. Przy odpowiednim stosunku wartości kalorycznej osadu oraz stopnia jego
odwodnienia, proces może być autotermiczny, tzn. niewymagane jest dostarczenie
dodatkowego paliwa.
Piece obrotowe bębnowe zbudowane są z zewnętrznego stalowego bębna wyłożonego
materiałem ceramicznym. Piec pochylony jest pod określonym kątem i obraca się z
nieznaczną prędkością. Poprzez rotację osady ściekowe podlegają mieszaniu i stopniowo
przechodzą przez kolejne strefy podlegające suszeniu, odgazowaniu, spalaniu i schładzaniu
popiołu. Proces spalania przebiega w temperaturze 800-1000
°
C. Osady i spaliny prowadzone
mogą być współprądowo lub przeciwprądowo. Jednakże w praktyce stosuje się system pracy
we współprądzie, z uwagi na mniejsze niebezpieczeństwo wydmuchów lub wybuchów.
Zaletą procesu spalania w piecach obrotowych jest stabilność cieplna w stosunku do zmian
obciążenia i wielkości podawanego materiału. Wadą natomiast, z uwagi na duże rozmiary
części ruchomych jest ich wrażliwość na zmianę obciążenia cieplnego. Ponadto dotkliwą
wadą jest również niekorzystny bilans energetyczny, bowiem oprócz znacznych strat na
skutek promieniowania występują straty ciepła unoszone z dużymi ilościami spalin, z uwagi
na konieczność pracy tego typu instalacji ze znacznym nadmiarem powietrza wymaganym do
całkowitego spalania. Ponadto konieczne jest stosowanie dużych ilości drogiej wymurówki
żarowytrzymałej, której żaroodporność ze względu na możliwość lokalnego przegrzania musi
być większa od średniej obliczeniowej [13]. Piece obrotowe wymagają odpadów o wysokiej
kaloryczności. Warunki panujące w piecach cementowych pozwalają na bezpieczne spalanie
bardzo wielu odpadów organicznych. Wymagania stawiane odpadom przez przemysł
cementowy są następujące [14]:
- wartość opałowa paliwa odpadowego nie może być niższa od 11,5 MJ/kg – tylko w takim
przypadku cementownia może zmniejszyć zużycie paliwa kopalnego – węgla,
- zawartość chloru nie może przekraczać 5% (masowo) masy wprowadzanych odpadów.
Energetyczne wykorzystanie odpadów ulegających biodegradacji (głównie biomasy)
może być realizowane w procesach spalania w przedziale niskich i wysokich temperatur. W
tym celu używane są następujące rodzaje kotłów [15]:
•
wrzutowe (polecane dla odpadów zielonych oraz z przemysłu drzewnego)– pierwotnie
były kotłami płomienicowymi, ze względu na powstające w czasie spalania pyły lotne
(46%) stworzono kotły płomienicowo-płomieniówkowe z pojedynczym lub podwójnym
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
35
zawracaniem spalin. Wykorzystanie tych kotłów jest możliwe dla każdego rodzaju
biomasy (najczęściej słoma), uzależnione jest od sposobu jej prasowania.
•
automatyczne - niskotemperaturowe i wysokotemperaturowe, z ciągłym podawaniem
paliwa. Są to głównie kotły bezrusztowe płomienicowo-płomieniówkowe z
przedpaleniskiem (niskotemperaturowe) oraz kotły płomienicowo-płomieniówkowe
rusztowe z rusztem schodkowym. Ruszt schodkowy wykonuje ruch posuwisto-zwrotny.
Prostopadle do rusztu podawane jest powietrze. Paliwo z biomasy musi być uprzednio
przygotowane – słoma sprasowana, drewno zrębkowane. Kotły automatyczne
niskotemperaturowe wymagają ciągłej dostawy paliwa, które wytwarza swego rodzaju
cygaro ładowane od tyłu.
•
parowe – w kotłach parowych spalających biomasę często prowadzi się współspalanie
różnego rodzaju odpadów w celu poprawienia parametrów energetycznych paliwa. Często
zrębki drewniane bądź osady ściekowe współspalane są ze słomą.
Proces spalania odpadów może być realizowany odrębnie bądź z innymi komponentami.
Np. osady ściekowe mogą być spalane wspólnie z odpadami komunalnymi. Zastosowanie
technologii spalania z odpadami komunalnymi jest uzasadnione tam, gdzie już istnieje bądź
jest planowana spalarnia odpadów i ekonomicznie jest uzasadniony transport odwodnionych
osadów [16]. Wg danych literaturowych zaletą takiej, efektywnej energetycznie, kombinacji
spalania odpadów komunalnych i osadów ściekowych jest możliwość wykorzystania, części
strumienia ciepła z procesu spalania odpadów komunalnych do osuszania osadów.
Warunkiem jest odpowiednio wysoka wartość opałowa odpadów komunalnych. Ponadto w
dużym stopniu wykorzystywana jest infrastruktura spalarni odpadów dla realizacji procesu
spalania osadów, np. wspólny węzeł oczyszczania spalin, odżużlacz, składowanie i przerób
żużla oraz popiołów. Jednak wg [14] rozwiązanie to może wiązać się z problemami
wynikającymi z odmiennej charakterystyki i tym samym odmiennych wymagań, jakie musi
spełnić instalacja termicznej przeróbki.
Wykorzystanie odpadów często realizowane jest na drodze współspalania z innymi
komponentami. Doświadczenia techniczne [14] wykazują, że możliwe jest bezpieczne
współspalanie osadów ściekowych (w postaci wysuszonej) stosowanych jako paliwo
zastępcze, uzupełniające strumień paliwa kopalnego w piecach cementowych (do wypalania
klinkieru) oraz w elektrowniach, elektrociepłowniach, kotłowniach.
Problemem, który zawsze towarzyszy procesom spalania jest uwalnianie szkodliwych
substancji do atmosfery. Emisja dioksyn towarzyszy wszystkim procesom spalania,
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
36
w których występuje substancja organiczna oraz związki chloru. Dlatego spalanie odpadów
podlega ograniczeniom w zakresie emisji zanieczyszczeń i spalarnia musi być wyposażona w
bardzo wysokoskuteczny i wielostopniowy system oczyszczania spalin oraz adsorbery z
węglem aktywnym [17]. Oprócz dioksyn do atmosfery w procesach spalania uwalniane są:
SO
2
, NO
x
, HCl, HF, metale ciężkie oraz związki organiczne. Determinuje to stosowanie
sprawnego systemu oczyszczania spalin obejmującego:
- układ odpylania (elektrofiltr lub/i filtry tkaninowe),
- układ mokrego oczyszczania gazów – dwustopniowy, płuczka kwaśna i alkaliczna,
- układ redukcji tlenków azotu, który będzie redukował emisję dioksyn,
- układ adsorberów z węglem aktywnym [14].
Oprócz gazów w procesach spalania powstają jeszcze stałe produkty poprocesowe: popioły
oraz placki filtracyjne po mokrym oczyszczaniu spalin, w których kumulują się substancje
niebezpieczne zawarte w odpadach, które traktowane są jak odpady niebezpieczne i
wymagają odpowiedniego postępowania.
1.2.3. Zgazowanie
Technologia zgazowania paliw stałych (np. węgla) stosowana jest od wielu lat. W
przypadku odpadów stosowana jest ona od niedawna, natomiast w przypadku osadów
ściekowych znajduje się dopiero na etapie rozwoju, w fazie doświadczalnej. Zgazowanie
odpadów i osadów stanowi technologię pozwalającą na odzysk energii w nich zawartej.
Proces zgazowania polega na całkowitej przemianie paliw stałych w paliwa gazowe
(rys.I1-5). Przebiega następująco: powietrze lub para wodna, bądź oba te czynniki razem,
przetłaczane są przez rozżarzone warstwy paliwa stałego przeznaczonego do zgazowania,
wskutek czego powstaje tlenek węgla i wodór oraz niewielkie ilości metanu, dwutlenku
węgla, azotu i pary wodnej. Powstały gaz syntezowy użytkowany jest głównie jako paliwo w
paleniskach przemysłowych, w silnikach gazowych, turbinach gazowych. Zgazowanie
zachodzi zazwyczaj w temperaturach ok. 1000
°
C w obecności czynnika utleniającego.
Wartość opałowa wytworzonego gazu zależy od czynnika utleniającego i waha się od 5-10
MJ/Nm
3
[2].
Zgazowanie jest najnowocześniejszym i najefektywniejszym procesem odzysku
energii z odpadów ulegających biodegradacji (w szczególności biomasy). Wysoką
efektywnością procesu charakteryzują się najnowsze, złożone systemy turbin gazowych.
Otrzymywane pozostałości stałe występuję w bardzo niewielkich ilościach [18].
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
37
Rys.I1-5. Efekt ekologiczny produktów procesu zgazowania
Proces zgazowania wykorzystywany jest do przeróbki odpadów pochodzenia
roślinnego lub zwierzęcego (słoma, odpady z przemysłu drzewnego i papierniczego), przy
jednoczesnym odzysku energii. W przypadku biomasy wyróżnia się dwie grupy reaktorów
zgazowujących: ze złożem stałym i ze złożem fluidalnym [19]. Generatory o złożu stałym
mogą być typu współ- i przeciwprądowego. W reaktorach przeciwprądowych ruch biomasy i
czynnika zgazowującego odbywa się w przeciwnych kierunkach. Zaletą tego układu są małe
wymagania dotyczące rozdrobnienia biomasy, natomiast istotną wadą jest duża zawartość
smoły w gazie wylotowym. Natomiast w reaktorach współprądowych kierunek przepływu
biomasy i gazu jest zgodny. Istotną wada tego układu są wysokie wymagania dotyczące
rozdrobnienia biomasy, niska sprawność oraz skłonność do szlakowania. Fluidalne generatory
Stałe odpady
komunalne
Zgazowanie
Pozostałości po
oczyszczaniu gazów
spalinowych na
składowiska
odpadów
niebezpiecznych
Odcieki do
oczyszczenia
Odzysk
minerałów
metali
Wytwarzanie
energii z gazu
syntezowanego
Emisja do
atmosfery z
procesu
odzysku
energii
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
38
mogą być ze złożem pęcherzykowym i cyrkulującym. Ważną zaletą fluidalnej instalacji jest
możliwość zgazowania biomasy o wilgotności nawet do 60% [20]. Wyróżnia to technologię
fluidalną od innych, w których wzrost wilgotności biomasy powoduje zwiększenie się udziału
H
2
i CO
2
oraz spadek udziału CO w gazie [21].
Zgazowanie biomasy ma duże znaczenie jako źródło energii odnawialnej. Energia
biomasy po przetworzeniu na użytkową formę energii stanowi korzystną ekonomicznie
alternatywę dla energii pozyskiwanej z paliw kopalnych. Warunkiem spełnienia kryteriów
ekonomicznych jest wysoka efektywność konwersji biomasy przy równocześnie niskich
kosztach eksploatacyjnych.
Generatory ze złożem stałym nadają się szczególnie do instalacji o stosunkowo
niewielkich mocach do ok.1,5 MW dla układu współprądowego i 2,5 MW dla zgazowania w
przeciwprądzie. Ich konstrukcja jest prosta i dzięki wysokiemu stopniowi konwersji węgla
cechują się dobrą sprawnością. Wadami tego typu reaktorów jest niska temperatura
uzyskiwanego gazu oraz duża ilość produkowanej smoły. Wprowadzenie na skalę
komercyjną metody katalitycznego rozkładu smół spowoduje, iż technologie zgazowania
biomasy w złożu stałym zyskają na znaczeniu.
Generatory zgazowujące biomasę w złożu fluidalnym mogą przetwarzać do ok. 15t suchej
biomasy na godzinę pozwalając na uzyskiwanie dużych mocy instalacji od 25 MW dla
klasycznego złoża fluidalnego do ok. 100 MW dla układów z cyrkulacją złoża. Istotną zaletą
tej technologii jest umiarkowana zawartość smół w gazie, która może być znacząco obniżona
przez dodanie katalizatora bezpośrednio do złoża. Reaktory z cyrkulacją złoża pozwalają
ponadto na wysoki stopień konwersji węgla zawartego w biomasie, ponieważ wynoszone ze
złoża cząstki węgla są zawracane do generatora. Zakłada się wytwarzanie energii elektrycznej
w układach zintegrowanych przy sprawności nie niższej niż 35% a w bliskiej perspektywie
oczekuje się sprawności rzędu 45-50%. Nowoczesne koncepcje zastosowania układów
hybrydowych z ogniwami paliwowymi jako pierwszym stopniem przetwarzania energii,
mogą pozwolić na uzyskanie sprawności nawet powyżej 60 % dla instalacji o mocy 5-
10MWe [22].
Ostatnio stosowanym rozwiązaniem w zakresie unieszkodliwiania osadów ściekowych
spotykanym na oczyszczalniach ścieków jest budowa kotłowni zbudowanych na bazie kotłów
c.o. opalanych osadem ściekowym. Tego typu rozwiązanie zostało zastosowane m.in. w
Polsce na oczyszczalni ścieków w Swarzewie [23], gdzie osady ściekowe poddaje się
procesowi zgazowywania. Na oczyszczalni ścieków w Balingen (Niemcy) istnieje stacja
pilotowa zgazowania osadów ściekowych [24].
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
39
Na rynku polskim pojawiają się różne technologie unieszkodliwiania osadów
ściekowych oparte na procesach zgazowania i pirolizy. Produktem ubocznym jest mineralizat
stały niezawierający wg oferty dostawcy technologii substancji organicznych. Rzeczywista
zawartość substancji organicznych w pozostałości stałej wynosi od 10 do ponad 40%, w
zależności od warunków prowadzenia procesu i tym samym nie spełnia warunków
określonych w rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 21 marca 2002 r. w sprawie
wymagań dotyczących prowadzenia procesu termicznego przekształcania odpadów (Dz.U. Nr
37, poz.339, z późn. zm.) [14].
1.2.4. Piroliza
Piroliza podobnie jak proces spalania i zgazowania pozwala na transformację
odpadów w użytkową formę energii jest więc procesem odzysku. Przekształcanie osadów
ściekowych w procesie pirolizy traktowane jest jeszcze jako technologia znajdująca się w
fazie badań, bez praktycznego zastosowania.
Piroliza jest metodą transformacji termicznej substancji organicznych w środowisku
całkowicie pozbawionym tlenu bądź przy niewielkiej jego obecności,
w podwyższonej temperaturze. Proces ten prowadzi do wydzielania produktów, takich jak:
gaz, olej i koks pirolityczny (rys.I1-6) i ma charakter endotermiczny [25]. W zależności od
temperatury prowadzenia procesu wyróżnia się pirolizę niskotemperaturową (450-700
°
C) i
wysokotemperaturową (900-1100
°
C).
Skład i ilość produktów pirolizy zależy od rodzaju odpadów (osadów) poddawanych
pirolizie, ich właściwości fizykochemicznych oraz od temperatury procesu. Podczas procesu
pirolizy masa odpadów zostaje przekształcona w:
- gaz pirolityczny zawierający głównie wodór, metan, etan i ich homologi, tlenek i
dwutlenek węgla oraz inne związki takie, jak: siarkowodór, amoniak, chlorowodór oraz
fluorowodór,
- koks pirolityczny- fazę stałą zawierającą węgiel oraz metale i inne substancje inertne,
- fazę ciekłą zawierającą mieszaninę olejów, smół oraz wody i rozpuszczonych w niej
prostych aldehydów, alkoholi i kwasów organicznych [2].
W produktach pirolizy największy udział ma faza ciekła, wraz ze wzrostem temperatury
maleje ilość fazy stałej na korzyść fazy gazowej. Wartość opałowa gazu pirolitycznego
otrzymanego z odpadów komunalnych wynosi 12-16 MJ/Nm
3
.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
40
Rys.I1-6. Efekt ekologiczny produktów procesu pirolizy
Piroliza
może być prowadzona w:
- reaktorach szybowych i ze złożem fluidalnym, w których ruch masy odbywa się pionowo,
- reaktorach obrotowych oraz piecach przepychowych i innych piecach dwukomorowych z
kontrolowanym powietrzem, w których ruch masy odbywa się poziomo lub wsad się nie
przemieszcza [26].
Reaktory te mogą pracować pod ciśnieniem atmosferycznym albo pod obniżonym lub
zwiększonym ciśnieniem.
W termicznym przetwarzaniu odpadów piroliza jest wykorzystywana do:
- przetwarzania odpadów z bezpośrednim spaleniem (dopaleniem) powstałego gazu
procesowego (pirolitycznego) oraz uzyskaniem mało toksycznej fazy stałej (popiołu lub
żużla albo bogatego w węgiel koksu pirolitycznego),
Stałe odpady
komunalne
Wstępna
obróbka
odpadów
Piroliza
Popiół
Odzyskane
minerały
i metale
Odzysk energii
z gazu i oleju
pirolitycznego
Emisja do wód
(z mycia
węgla)
Gazy
spalinowe
Woda z
procesu
odwadniania
Emisja do
atmosfery (różnie
w zależności
procesu odzysku
energii)
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
41
- wytworzenie z odpadów gazu opałowego i ewentualnie także paliwa stałego
lub płynnego, nadających się do spalania w urządzeniach energetycznych,
- wydzielenie z odpadów cennych związków chemicznych możliwych do zastosowania
w różnych procesach przemysłowych.
Na procesie pirolizy oparta jest technologia Oil From Sludge [27]. Istotą tego procesu jest
poddawanie osadów ściekowych o zawartości 95% suchej masy, działaniu temperatury 450
°
C
przez okres dłuższy niż 30 minut przy ciśnieniu atmosferycznym. W wyniku tego działania
następuje chemiczne przekształcenie organicznych związków zawartych w osadach w proste
łańcuchy węglowodorowe i stałe produkty zwęglania. W procesie tym powstają również gazy
niekondensujące się, które wraz z ze stałymi produktami zwęglania mogą być źródłem energii
niezbędnej do suszenia osadów. Otrzymana natomiast ciecz węglowodorowa może stanowić
surowiec wtórny do wykorzystania w przemyśle chemicznym lub petrochemicznym.
W chwili obecnej brak jednak informacji o działającej w dużej skali aplikacji
przemysłowej.
1.3.Recykling materiałowy
Odzysk surowców wtórnych jest bardzo istotnym elementem gospodarki odpadami
mającym na celu oszczędność zasobów naturalnych, zmniejszenie ilości odpadów oraz
ograniczenie ich negatywnego wpływu na środowisko naturalne. Pod pojęciem odzysku
rozumie się wszelkie działania nie stwarzające zagrożenia dla zdrowia, życia ludzi lub
środowiska, polegające na wykorzystaniu odpadów w całości, części, jak również zmierzające
od odzyskania z odpadów substancji, materiałów, lub energii. Przyjmując jako kryterium
specyfikę technologii recykling dzielimy na:
•
materiałowy (mechaniczny),
•
surowcowy (chemiczny),
•
energetyczny (spalanie z odzyskiem energii).
Przy ponownym przetwarzaniu odpadów w produkty charakteryzujące się wartością
użytkową preferowany jest recykling materiałowy. Dzieje się tak ze względu na korzystny
bilans ekonomiczny i prostotę metody. Otrzymany produkt z reguły ma inne przeznaczenie
niż pierwotnie, co tworzy system kaskadowy, w którym wymagania stawiane wyrobom na
kolejnych etapach recyklingu są coraz mniejsze. Ze względu na możliwość degradacji na
skutek oddziaływania czynników fizycznych (np. światło, temperatura) oraz dla podniesienia
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
42
walorów użytkowych produktów recyklingu z reguły sporządza się wieloskładnikowe
kompozycje zawierające składniki uszlachetniające.
Odpowiedni dobór kompozycji - często zawierających środki pomocnicze opracowane
specjalnie dla recyklingu - pozwala na przetwórstwo materiałów wtórnych z dużą
wydajnością, przy jednocześnie dobrej jakości wyrobów. Recykling materiałowy jest
technologicznie prosty, o ile dotyczy tworzyw o identycznej strukturze chemicznej - z tego
względu przetwórstwo odpadów musi być poprzedzone ich segregacją i czyszczeniem.
Pomocny jest system znakowania części według powszechnie przyjętego kodu cyfrowego lub
literowego.
Poszczególne etapy recyklingu
Sortowanie - oddzielenie poszczególnych frakcji: tworzyw sztucznych, makulatury,
puszek metalowych, szkła i odpadków organicznych. Zalecany jest wstępny recykling w
gospodarstwach domowych na podział na frakcje suchą i mokrą (odpady organiczne).
Alternatywę dla sortowania całej masy odpadów zróżnicowanych jakościowo stanowi
sortowanie asortymentowe prowadzone na etapie zbierania odpadów. Dokonywane jest ono
przez użytkowników - a więc odbywa się na etapie najbliższym powstawaniu odpadów - i z
tego względu cechuje je duża efektywność asortymentowa. Ten rodzaj odpadów jest mniej
zanieczyszczony i bardziej przydatny do dalszej obróbki technologicznej.
Rozdrabnianie - odpady gromadzone w pojemnikach do zbiórki selektywnej znajdują się
w różnej formie i najczęściej są nieprzydatne do bezpośredniego przetwórstwa. Z uwagi na
łatwość transportu surowca w strefie dozowania odpady z tworzyw sztucznych muszą zostać
rozdrobnione do wymiarów rzędu kilku mm. Do tego celu wykorzystuje się młyny nożowe,
wyposażone w noże tnące oraz sita separujące odpady o wymaganej wielkości.
Mycie – z uwagi na znaczne zanieczyszczenie, odpady z tworzyw sztucznych i szkła
wymagają mycia. Do tego celu stosuje się wanny myjące, zawierające kąpiele wodne z
detergentami. Po etapie mycia konieczne jest usunięcie wody, co odbywa się przez
odwirowanie i suszenie odpadów (wirówki i suszarnie).
Wytłaczanie - wytłaczarki stanowią zasadniczy etap linii technologicznej recyklingu
mechanicznego. Produktem końcowym recyklingu może być granulat lub wyrób finalny o
formie użytkowej w przypadku szkła. Obydwa asortymenty mają wartość handlową.
W ciągu technologicznym znajdują się tzw. elementy towarzyszące - transportery, cyklony
oraz silosy spełniające funkcje magazynowe i homogenizujące odpady. Zależnie od
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
43
asortymentu dostępnych odpadów, w procesach technologicznych mogą występować ponadto
specyficzne urządzenia pomocnicze np. aglomeratory, czy krystalizatory.
Wśród odpadów ulegających biodegradacji recyklingowi materiałowemu poddaje się
głównie papier i tekturę. W zależności od możliwości technologicznych odpady te można
wykorzystać wtórnie do produkcji różnych papierów i tektur makulaturowych. Kierunki
zagospodarowania tych wyrobów to produkcja opakowań i tektur specjalnych, produkcja
papierów graficznych - głównie gazetowych oraz produkcja papierów higienicznych
(toaletowy i ręczniki).
Odpady papierów i tektur można także przekształcać w procesach:
•
kompostowania - w przypadku makulatury o niskiej przydatności do recyklingu,
•
spalania (np. w przypadku opakowań kombinowanych - tworzywa sztuczne/papier lub
tektura, tworzywa sztuczne/papier lub tektura/aluminium).
Masy makulaturowe nie nadają się do produkcji wszystkich rodzajów papieru lub
tektury, np. do produkcji papierów białych o wysokiej jakości i trwałości archiwizowania.
Podobnie jest w przypadku tektur na opakowania żywności, leków itp. Włókna drzewne
poddawane kolejnemu recyklingowi ulegają degradacji. Dlatego produkcja i stosowanie do
produkcji papierów i tektur mas świeżych (czyli tzw. pierwotnych - celulozowych, chemo- i
termomechanicznych) jest niezbędne.
Wskaźnik recyklingu dla krajów UE wynosi około 54%, czyli przeciętnie więcej niż
połowa wsadu włóknistego przy produkcji papierów i tektur to włókno z recyklingu. W 2003
roku w Polsce wyprodukowano 2459 tys. ton papieru i tektury. Do produkcji tych papierów
zużyto około 1 mln 400 tys. ton mas włóknistych pierwotnych i ok. 753 tys. ton mas
włóknistych wtórnych (odbarwianych i nieodbarwianych) otrzymanych z przerobu ponad 900
tys. ton makulatury. Udział mas pierwotnych w produkcji papieru i tektury w Polsce wynosił
w 2003 roku ok. 57,5%, mas wtórnych ok. 30,6%, reszta to surowce niewłókniste. Najwięcej
w produkcji papieru i tektury wykorzystano makulatury z tektury falistej i mocnej (55,4%), z
gazet i czasopism (26,6%) oraz mieszanej (12,9%). Odmiany wyższej jakości stanowiły tylko
5,1%
[28]
W przypadku prowadzenia selektywnej zbiórki odpadów ulegających biodegradacji z
podziałem na frakcje suchą i mokrą, odpady organiczne mogą być poddawane recyklingowi
organicznemu poprzez stabilizację w kompostowniach przydomowych. Ten schemat
postępowania jest popularny jedynie w gospodarstwach wiejskich i na przedmieściach miast.
Pozwala na uzyskanie produktu wysokiej jakości, który może być bezpośrednio
wykorzystany jako nawóz na terenie przydomowych działek, sadów, ogrodów itp.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
44
1.4. Składowanie
Zgodnie z ustawą o odpadach do składowania mogą być przeznaczone tylko te
odpady, których unieszkodliwienie w inny sposób jest niemożliwe z przyczyn
technologicznych lub nieuzasadnione z przyczyn ekonomicznych bądź ekologicznych.
Przyjęte terminy redukcji ilości odpadów ulegających biodegradacji przeznaczonych do
składowania oraz niekontrolowana emisja metanu do atmosfery przyczyniająca się do wzrostu
efektu cieplarnianego, spowoduje ograniczenie ilości składowanych odpadów.
Kryteria i procedury akceptacji odpadów na składowiskach zgodnie z zasadami z
dyrektywy 99/31/WE zostały określone w Decyzji Rady 2003/33/WE z dnia 19 grudnia 2002
roku. Procedura określania możliwości akceptacji odpadów na składowiskach została zawarta
w sekcji 1 Załącznika „Kryteria i procedury akceptacji odpadów na składowiskach”.
Składowanie jest stosunkowo prostym sposobem ich unieszkodliwiania jednak
pociąga za sobą liczne koszty począwszy od kosztów inwestycyjnych (zakup terenu) przez
eksploatację składowiska (opłata na składowisku, analizy odcieków) i opłatę ekologiczną.
Odpady ulegające biodegradacji, przed składowaniem, z uwagi na dużą zawartość
materii organicznej wymagają odpowiedniej przeróbki. Składowanie nie umożliwia odzysku
energii, nie pozwala również na wykorzystania własności nawozowych (szczególnie w
przypadku osadów ściekowych).
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
45
Rys.I1-7. Efekt ekologiczny produktów procesu składowania
Stałe odpady
komunalne
Składowisko
Pozostałości
odpadów
(częściowo
związki
organiczne)
Odciek
Możliwość
migracji gazów
itp. a w
konsekwencji
ryzyko dla
okolicznych
mieszkańców
Produkcja
elektryczności
z gazu ze
składowiska
Emisja do
atmosfery ze
składowiska
(metan, CO
2
,
lotne związki
organiczne)
oraz zapłon /
wytwarzanie
energii z gazu
(SO
x
, NO
x
,
dioksyn, N
2
O,
CO
2
itp.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
46
2. ILOŚCIOWA CHARAKTERYSTYKA OSADÓW ŚCIEKOWYCH I INNYCH
ODPADÓW ULEGAJĄCYCH BIODEGRADACJI WYTWARZANYCH W
KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ
2.1 Osady ściekowe w Unii Europejskiej
Od końca lat siedemdziesiątych XX wieku dokonano znacznej poprawy stopnia
oczyszczania ścieków, oraz zwiększył się procent populacji podłączonej do oczyszczalni
ścieków w krajach zachodnich. Jak pokazano w tabeli I2-1, 90 % populacji jest obsługiwana
przez oczyszczalnie ścieków, głownie typu biologicznego i biologiczno-chemicznego. W
krajach Europy Środkowej i Wschodniej średnio 25 % populacji jest podłączona do
oczyszczalni ścieków, w większości do oczyszczalni biologicznych. Indywidualne systemy
oczyszczania pełnią ważną role w niektórych krajach (Cypr, Słowenia), co jest związane z
dużym udziałem rozproszonych populacji wiejskich.
Tab.I2-1. Ludność obsługiwana przez systemy oczyszczania [29]
Kraj
Rok
% populacji
obsługiwanej przez
oczyszczalnie ścieków
% populacji
obsługiwanej przez
indywidualne systemy
oczyszczania
% populacji nie
związanej z żadnym
systemem oczyszczania
Belgia
1998 38,1
17,3
44,4
Dania
1998 89,0
10,9
0
Niemcy
1998 91,0
6,8
2,2
Grecja
1997 56,2
32,2
11,3
Hiszpania
1995 48,3
-
-
Francja
1998 76,9
18,4
2,2
Irlandia
1995 57,6
32,0
-
Włochy
1995 75,0
-
-
Luksemburg
1999 93,0
7,0
-
Holandia 2000
98,1
1,9
-
Austria 2001 86,0
14,0
-
Portugalia
1998 46,0
18,0
36,0
Finlandia 2001
81,0
19,0
-
Szwecja 2000
86,0
14,0
-
Wielka
Brytania*
2000 94,6
3,4
2,0
Bułgaria 2001 38,2
32,1
29,7
Cypr 2000
34,5
65,5
-
Czechy 2001 67,5
25,1
7,4
Estonia 2000
69,0
30,0
1,0
Węgry 2000
32,2
48,8
19,0
Malta 2001
13,0
-
87,0
Polska 2001 54,7
-
-
Słowacja
1998 48,8
46,0
23,0
Słowenia
1999 30,0
47,0
23,0
Turcja
1998
16,6
36,6
Islandia 2001 33
10
57
Norwegia 2000
73,0
20
7
Szwajcaria 2000
96
4
-
*- dotyczy tylko Anglii i Walii
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
47
Szacuje się, że obecnie w Europie wytwarzanych jest 8 mln ton osadów w przeliczeniu na
s.m. W latach 90-tych w większości krajów UE obserwowano systematyczny wzrost ilości
wytworzonych osadów ściekowych, co jest wynikiem wprowadzenia Dyrektywy
91/271/WE dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych, zaostrzającą wymagania
dotyczące oczyszczania ścieków. Dyrektywa ta przewiduje konieczność budowy
oczyszczalni ścieków dla każdej aglomeracji o równoważnej liczbie mieszkańców ponad
2000 w terminie do końca 2005 roku.
Rys.I2-1 Całkowita ilość osadów ściekowych produkowana w krajach Unii Europejskiej [29]
Jak wynika z rys.I2-1 całkowita ilość osadów ściekowych wytworzonych w krajach
należących do UE w latach 1992-1998 i przewidywanych dla 2000 i 2005 roku
systematycznie wzrasta. Największymi wytwórcami osadów są Niemcy – około 2,5 mln ton;
oraz Wielka Brytania - ponad 1 mln ton suchej masy osadów. Zbliżoną ilość osadów
produkują Francja i Hiszpania (tab.I2-2).
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
48
Tab.I2-2. Ilość osadów wytworzonych w Krajach Członkowskich w latach 1995-1997 [30]
Ilość wyprodukowanych osadów [t.s.m.]
Kraj
1995
1996
1997
Austria 390
000
Belgia – region Walonii
14 311
15 200
16 594
Belgia – region Flandrii
73 325
65 230
69 850
Niemcy
2 248 647
2 215 820
2 227 609
Dania
166 584
161 717
151 159
Hiszpania -
-
685
669
Grecja 51 624
-
58 993
Francja
750 000
-
820 000
Finlandia
141 000
130 000
136 000
Irlandia -
-
38
290
Holandia 220
242
209
Portugalia
145 855*
-
245 172*
Szwecja
230 000*
230 000*
230 000*
Wielka Brytania
1 120 000*
1 120 000
1 130 066**
* wielkości szacowane,
**- ilość wyprodukowana w 1999/2000 r
Nieco inaczej przedstawia się sytuacja w przypadku ilości osadów ściekowych w przeliczeniu
na jednego mieszkańca (Rys.I2-2). W Danii, Finlandii, Niemczech i Luksemburgu
wytwarzanych jest więcej niż 30 kg osadu na mieszkańca. Zgodnie z przewidywaniami
również Irlandia i Portugalia przekroczy tę granicę po 2005 roku.
Rys.I2-2. Ilość osadów ściekowych produkowana w przeliczeniu na jednego mieszkańca
w krajach Unii Europejskiej [29]
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
49
2.2. Inne odpady ulegające biodegradacji
Ilość stałych odpadów wytwarzanych w latach 1998 – 2001 w krajach Unii wyniosła
2,25 bilionów ton i ponad 500 milionów ton w Krajach Kandydujących. Z tego 275 mln ton
stanowiły odpady komunalne. W poszczególnych krajach zbierano od 428 do 730 kg (w
przeliczeniu na 1 mieszkańca) odpadów komunalnych. W czterech krajach – Danii, Hiszpanii,
Islandii i Szwajcarii wielkość ta przekroczyła 650 kg/rok/mieszkańca. Natomiast najmniejszą
ilość odpadów komunalnych zbierano w Szwecji i Portugalii (poniżej 450 kg/
rok/mieszkańca). W większości krajów odpady pochodzące z gospodarstw domowych
stanowiły więcej niż 60% zbieranych odpadów komunalnych. W Danii, Hiszpanii i Wielkiej
Brytanii wartość ta wynosi prawie 85%, natomiast w Islandii i Finlandii tylko 37 i 40%.
Średnio, na jednego mieszkańca UE przypadało 550 kg odpadów komunalnych/rok, z czego
456 kg pochodziło z gospodarstw domowych (rys.I2-3).
Rys.I2-3. Odpady komunalne oraz odpady wytworzone w gospodarstwach domowych w
krajach UE w przeliczeniu na 1 mieszkańca [31]
Natomiast w krajach nowo przyjętych do UE ilość wytworzonych odpadów komunalnych
(w przeliczeniu na 1 mieszkańca) jest niższa i w większości nie przekracza 500 kg. Najwięcej
tego typu odpadów zbiera się na Cyprze – 689 kg. Udział odpadów z gospodarstw domowych
jest bardzo różny i waha się od 32% (Estonia) do 72% (Polska). Średnio w tych krajach na
jednego mieszkańca UE przypadało 358 kg odpadów komunalnych, z czego 200 kg
pochodziło z gospodarstw domowych (rys.I2-4) [31].
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
50
Rys.I2-4. Odpady komunalne oraz odpady wytworzone w gospodarstwach domowych w
nowo przyjętych krajach UE [31]
W skład odpadów komunalnych wchodzą głównie papier i karton, tekstylia, tworzywa
sztuczne, szkło, metal, materia organiczna, odpady wielkogabarytowe i inne (I2-5).
Rys.I2-5. Udział poszczególnych frakcji w odpadach komunalnych w krajach UE (a) oraz w
krajach nowo przyjętych (b), [31]
Odpady ulegające biodegradacji zostały zdefiniowane w artykule 2 dyrektywy 99/31/WE
oraz w Dokumencie roboczym dotyczącym biologicznej przeróbki odpadów ulegających
biodegradacji jako wszelkie odpady ulegające rozkładowi tlenowemu lub beztlenowemu,
takie jak odpady żywności i odpady ogrodnicze oraz papier i karton. W zależności od
miejscowych warunków, zwyczajów żywieniowych, klimatu i stopnia industrializacji, w
a)
b)
Papier
Papier
inne
odpady
inne
odpady
materia
organiczna
materia
organiczna
Tworzywa sztuczne
Tworzywa sztuczne
Szkło
Szkło
Metal
Metal
Tekstylia
Tekstylia
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
51
sumie, od 60% do 70% odpadów komunalnych może być uważanych jako odpady ulegające
biodegradacji. [32].
Zgodnie z załącznikiem I dokumentu roboczego dotyczącego biologicznej przeróbki
odpadów ulegających biodegradacji do tego typu odpadów zostaną zaliczone również odpady
pochodzące z przemysłu m.in. papierniczego, drzewnego, spożywczego czy skórzanego
(rys.I2-6, I2-7, I2-8, I2-9).
Rys.I2-6. Odpady wytworzone w przemyśle papierniczym [31]
Rys.I2-7. Odpady wytworzone w przemyśle tekstylnym i skórzanym [31]
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
52
Rys.I2-8. Odpady wytworzone w przemyśle spożywczym, piwowarskim i tytoniowym [31]
Rys.I2-9. Odpady wytworzone w przemyśle drzewnym [31]
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
53
3. Kierunki zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów
ulegających biodegradacji w wybranych krajach Unii Europejskiej
3.1. Kierunki zagospodarowania osadów ściekowych w Unii
Europejskiej
Znaczenie pojęcia „gospodarka osadowa w oczyszczalniach ścieków” obejmuje
przeróbkę oraz racjonalny i bezpieczny sposób ponownego zagospodarowania osadów
ściekowych przez właściwe ich wykorzystanie lub unieszkodliwianie [2].
Obecnie do głównych grup metod unieszkodliwiania bądź odzysku osadów ściekowych w
krajach Unii Europejskiej są zaliczane:
- użytkowanie rolnicze (zgodnie z obowiązującą dyrektywą 86/278/EEC w UE mówi się o
użytkowaniu osadów ściekowych w rolnictwie, natomiast proponowana nowelizacja
dyrektywy rozszerza zakres stosowania osadów, wprowadzając pojęcie „użytkowania osadów
do gruntu”),
- kompostowanie;
- składowanie;
- spalanie;
inne; 17%
spalanie; 13%
składowanie; 25%
kompostowanie;
13%
zastosowanie w
rolnictwie; 32%
Rys.I3-1. Zagospodarowanie osadów ściekowych w krajach członkowskich [29]
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
54
W krajach UE głównymi sposobami zagospodarowania osadów ściekowych jest ich
wykorzystanie rolnicze (32%) oraz składowanie (25%). Duży udział w zagospodarowaniu
osadów ma również spalanie i kompostowanie (13%) (rys.I3-1).
Inaczej wygląda sytuacja w krajach nowo przyjętych. Ponad jedna trzecia osadów w tych
krajach jest składowana. Duży udział w zagospodarowaniu osadów zajmuje ich rolnicze
wykorzystanie – 38%. Natomiast bardzo niewiele osadów jest kompostowanych – 6%, czy
spalanych – 1%, (rys.I3-2).
wykorzystanie
rolnicze; 38%
kompostowanie;
6%
składownie; 39%
spalanie; 1%
inne; 16%
Rys.I3-2. Zagospodarowanie osadów ściekowych w krajach nowo przyjętych [29]. Dane dla
Czech, Węgier, Polski, Słowenii i Słowacji
Użytkowanie rolnicze osadów ściekowych
Możliwość zagospodarowania osadów ściekowych jest determinowana przede
wszystkim przez ich jakość. Liczne badania potwierdzają korzystne działanie nawozowe
osadów ściekowych (ustabilizowanych, poddanych procesowi higienizacji), stąd też rolnicze
użytkowanie osadów uważane jest za metodę przyjazną środowisku. Szczególnie na glebach
lekkich powodują wzrost plonów i poprawę niektórych własności podłoża. Zawartość
związków organicznych i mikroelementów czynią osad materiałem nawozowym, podobnym
w składzie chemicznym do obornika. Zawartość substancji organicznej jest jednym z
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
55
głównych czynników decydujących o własnościach nawozowych osadów ściekowych. W
osadach surowych z biologicznego oczyszczania ścieków substancja organiczna stanowi
ponad 75% suchej masy. W osadach przefermentowanych wynosi ona około 50% suchej
masy. Zawartość azotu w osadach surowych wynosi powyżej 7%, a osadach
przefermentowanych 2,5-3,5% suchej masy. Osady zawierają również znaczące ilości fosforu
od kilku do kilkunastu procent suchej masy (w przeliczeniu na P
2
O
5
) oraz azotu (tab.I3-1).
Tab.I3-1. Średnia zawartość azotu i fosforu w osadach ściekowych (mg/kg s.m.), [33]
Azot Fosfor
Kraj
1995
1996
1997
1995
1996
1997
Austria
20 - 80 000
20 – 80 000
20 - 80 000
30 - 90 000
30 - 90 000
30 - 90 000
Belgia
(Flandria)
29 700
40 400
68 800
44 800
38 200
36 300
Belgia
(Walonia)
34 800
40 700
32 200
28 900
27 300
27 900
Dania
34 290
35 460
34 833
21 140
21 930
20 750
Niemcy
40 500
43 700
43 775
31 000
31 600
30 230
Francja
43 800
40 000
40 000
39 000
45 000
45 000
Finlandia 28
000
31 600
32 000
20 000
26 000
28 000
Holandia
1 500
1 600
1 200
500
400
300
Szwecja
36 000
36 000
36 800
30 600
29 800
27 670
Wielka
Brytania
46 176
43 395
-
26 244
22 394
-
W krajach UE wykorzystanie rolnicze osadów ściekowych zostało uregulowano dyrektywą
Rady z dnia 12 czerwca 1986 roku w sprawie ochrony środowiska, a szczególnie gleb, przy
stosowaniu osadów ściekowych w rolnictwie (Dyrektywa 86/278/EEC). Zgodnie z
artykułem 1 celem tej dyrektywy jest uregulowanie użytkowania osadów ściekowych
w rolnictwie tak, aby nie dopuścić do szkodliwego oddziaływania na gleby, roślinność,
zwierzęta i ludzi, a jednocześnie zachęcić do prawidłowego wykorzystania takich osadów
ściekowych.
W
związku z tym osady ściekowe przed wykorzystaniem w rolnictwie muszą zostać
przetworzone w sposób zapewniający ich bezpieczne zastosowanie w środowisku.
Głównym czynnikiem ograniczającym stosowanie osadów ściekowych do nawożenia gleb
jest zawartość metali ciężkich. Podczas długotrwałego stosowania osadów do gleby, stężenie
metali szczególnie w powierzchniowej warstwie wzrasta, co staje się niebezpieczne dla
całego ekosystemu (roślin, zwierząt i ludzi). Dyrektywa 86/278/EWG określa wartości
dopuszczalne stężeń metali ciężkich w osadach ściekowych przeznaczonych do stosowania w
rolnictwie (tab.I3-2).
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
56
Tab.I3-2. Dopuszczalne wartości stężeń metali ciężkich w osadach ściekowych
przeznaczonych do stosowania w rolnictwie zgodnie z Załącznikiem 1B dyrektywy
86/278/EEC
Wskaźniki
Wartości dopuszczalne
[mg/kg s.m.]
Kadm 20-40
Miedź
1000-1750
Nikiel 300-400
Ołów 750-1200
Cynk 2500-4000
Rtęć
16-25
Chrom –
W tabeli I3-3 zostały zebrane wyniki analiz metali ciężkich w osadach ściekowych w krajach
członkowskich UE z lat 1995-1997. Nie stwierdzono, aby przekraczały one limity określone
Dyrektywą 86/278/EEC. Większość krajów wprowadziła jednak własne limity
dopuszczalnych zawartości metali ciężkich w osadach ściekowych przeznaczonych do
stosowania w rolnictwie, zgodnie z zasadą, iż każdy kraj członkowski może wprowadzić
niższe normy, ale nie może stosować wyższych norm niż obowiązujące. Największe stężenie
kadmu odnotowano we Francji, Irlandii, Luksemburgu, Wielkiej Brytanii i Belgii (Walonii), a
chromu w Austrii i Hiszpanii, miedzi w Austrii, Hiszpanii, Francji, Irlandii, Szwecji i
Wielkiej Brytanii. Osady ściekowe z Francji i Wielkiej Brytanii zawierały wysoką zawartość
rtęci, a z Austrii, Irlandii i Wielkiej Brytanii – niklu. Stosunkowo wysoką zawartość ołowiu
odnotowano w Hiszpanii i Wielkiej Brytanii, a cynku w Austrii, Belgii (zarówno Flandrii jak i
Walonii) i Irlandii. Najniższą zawartością metali ciężkich charakteryzowały się osady
pochodzące z Danii, Niemiec, Finlandii i Holandii.
Tab.I3-3. Średnia zawartość metali ciężkich w osadach ściekowych (mg/kg s.m.) [33]
Kraj Rok
Cd Cr Cu Hg Ni Pb Zn
1995 0,5-6,4 46-275
100-500
0,3-2,2
20-80
52-200
450-2000
1996 0,5-2 40-275
100-500
0,3-2
20-80
30-150
450-2000
Austria
1997 0,5-2
100-500
100-500
0,3-2
20-80
40-130
450-2000
1995
1,46 66
268
1,67
30
169
1065
1996
1,29 52
282
0,66
34
147
997
Belgia
(Flandria)
1997
1,18 60
259
1,93
38
146
990
1995
3,97
63
191
1,5
37
165
954
1996
3,42
94
187
1,53
39
156
1069
Belgia
(Walonia)
1997
2,59
97
201
1,56
34
149
1153
1995
1,5 52
277
1,3
24
73 863
1996
1,5 52
273
1,2
23
67 831
Dania
1997
1,5 46
274
1
23
63 809
1995
1,5 34
298
1,4
25,7
72 878
1996
1,45 40,3
303,5
1,35
24,35
57,37 775,5
Niemcy
1997
1,31 24,8
250,3
1,11
18,4
50,4 678
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
57
Hiszpania
1997 2 204
301
1
46
200
911
1995
5,3
80
334
2,7
39
133 921
Francja
1997
2,9
58,8
309
3
31,9
106,7 754,2
1995
1,3 82
283
1,6
41
47 575
1996 0,7 91
291
1,4
48
43 636
Finlandia
1997
1,04 84
290
1,3
34
39 606
Irlandia
1997
2,8
165
641
0,6
54
150 562
Luksemburg
1997
3,8
51
206
1,9
24
128
1628
1995 0,6 17
44
0,2
10
12
136
1996 0,8 18
39
0,3
9
11
149
Holandia
1997 0,4 16
39
0,5
9
13
143
1995
1,6 37,7
517
1,8
19,6
52,4 638
1996
1,4 39
526
1,9
19
44 603
Szwecja
1997
1,3 35
393,3
1,2
17,5
37,6 542,7
1995
3,77
162
555
2,59
60
222
764
Wielka
Brytania
1996
3,3
157
568
2,4
57
221
792
Oprócz metali ciężkich w osadach ściekowych znaleźć można większość znanych
pierwiastków, między innymi srebra czy złota, ale również pierwiastków radioaktywnych,
Tab. I3-4.
Tab. I3-4. Zawartość
metali w osadach (mg/kg suchej masy) w Szwecji [34]
Zn 680
Ti
1800
Hf
1,0
Cu 430
Li
4,9
Er 0,9
Pb 42
Y
10
Yb 0,9
Cr 39
La
20
Ta 0,84
Ni 22
V
18
Cs
0,7
Cd
1,4
Rb
16
Ho 0,35
Hg
1,2
Nd
11
Tb 0,32
Ag
10 U
11
Eu 0,27
Au
1,0 Ge
4,8
In
0,18
As 5,5
Nb
4,4
Tm
0,18
Co 8,3
Sb
3,4
Te
0,17
Mo 7,7
Dy
1,4
Pd 0,16
B 6,5
Zr
37
Tl
0,16
W 9,9
Ce
29
Lu
0,15
Se
1,6 Pr
3,0
Ru
0,09
Ba 360
Ga
2,7
Ir
0,04
Mn 280
Sc
2,7
Pt
0,04
Sr 230
Gd
2,0
Re
0,04
Sn 26
Th
1,9
Rh 0,04
Bi
1,0 Sm
1,8
Osady ściekowe zawierają także zanieczyszczenia organiczne, mogące w znacznym stopniu
ograniczyć możliwość ich stosowania w rolnictwie, z których jako najbardziej niebezpieczne
uważa się WWA (wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne). Stwierdzono również
występowanie w osadach związków takich jak: halogenowe związki organiczne (AOX),
nonylofenole i etoksylaty nonylofenolu (NPE), alkilobenzenosulfoniany liniowe (LAS),
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
58
ftalany di (2-etyloheksylu) (DEHP), polichlorowane bifenyle (PCB), polichlorowane
dibenzodioksyny i furany (PCDD/F). W dokumencie roboczym w sprawie wykorzystania
osadów ściekowych (ENV.E.3/LM) uwzględniono dopuszczalne zawartości wymienionych
substancji organicznych w osadach ściekowych przeznaczonych do rolniczego wykorzystania.
Jednak jak wynika z rys.I3-3 w wielu przypadkach stwierdzono wyższe stężenia tych
zanieczyszczeń niż przewiduje to dopuszczalna norma. Również i w przypadku
zanieczyszczeń organicznych, może wystąpić efekt kumulacji i po kolejnych latach
stosowania do gleb ich stężenie może stać się zagrożeniem dla zdrowia zwierząt i ludzi w
związku z wprowadzeniem do łańcucha pokarmowego.
a) zawartość WWA w osadach ściekowych w krajach Unii Europejskiej
0
5
10
15
20
25
30
35
Dania suma 18) (1)
Dania suma 18) (11)
Norwegia (2)
Szwecja suma 6) (3)
Niemcy suma 6) (4)
Niemcy suma 16) (4)
Zawart
o
ść
(mg/
kg suchej
masy)
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
59
b)zawartość PCB w osadach ściekowych w krajach Unii Europejskiej
Rys.I3-3. Występowanie WWA i PCB w osadach ściekowych [34]
Ostatnim czynnikiem ograniczającym rolnicze wykorzystanie osadów jest możliwa
obecność patogenów – wirusów, bakterii, pierwotniaków, grzybów czy pasożytniczych
robaków. W osadach ściekowych spotyka się liczne wirusy, jednak mało jest doniesień na
temat zachowania się ich w środowisku (tab.I3-5).
Tab.I3-5.Wirusy stwierdzane w osadach ściekowych [35]
Grupa wirusów
Ilość typów
Nazwa jednostki chorobowej
Enterowirusy:
Poliowirus 3 Paraliż dziecięcy, zapalenie opon mózgowych
Coxsackiewirus A
24
Wady serca, choroby dróg oddechowych
Coxsackiewirus B
6
Zapalenie opon mózgowych, wrodzone wady serca
Echowirus 34
Wysypka,
biegunka
Adenowirus
30
Infekcje oczu, choroby dróg oddechowych
Reowirus 3
Dokładnie nie określone
Hepatis typ A
1 Zapalenie
wątroby
Rotawirus ?
Wymioty,
biegunka
Astrowirus ?
?
Calciwirus ?
Wymioty,
biegunka
Coronawirus ?
Dreszcze
Z a w a r t o ś ć ( m g / k g s . m . )
1
1 0
1 0 0
1 0 0 0
1 0 0 0 0
N o r w e g i a
S z w e c j a 1 9 9 3
S z w e c j a 1 9 8 9 - 9 1
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
60
Parwowirus 4
Dokładnie nie określone (występujące przy chorobach dróg
oddechowych u dzieci)
HIV ?
AIDS
Niebezpieczne dla zwierząt i ludzi może być również bakteriologiczne skażenie
osadów ściekowych. Dane literaturowe wskazują na wysokie skażenie osadów bakteriami
patogennymi. W osadach stwierdza się obecność szczególnie niebezpiecznych dla człowieka
drobnoustrojów tj.: pałeczek duru brzusznego – z rodzaju Salmonella, czerwonki – Shigella,
beztlenowych laseczek wywołujących tężec – Clostridium tetani, zgorzel gazową –
Clostridium perfringens, wywołujące zatrucie pokarmowe – Clostridium botulinum oraz
tlenowych laseczek wąglika – Bacillus anthracis, a także prątki gruźlicy – Mycobacterium
tuberculosis. Ponadto w osadach ściekowych stwierdza się należące do bakterii
chorobotwórczych promieniowce wywołujące tzw. promienicę. Jedną z bardzo
niebezpiecznych chorób bydła powoduje spotykana w osadach ściekowych laseczka wąglika
(Bacillus anthracis). Źródłem skażenia mogą być pasze, a nawet pastwisko, zielonka lub
siano z terenów nawadnianych ściekami komunalnymi.
Grzyby izolowane ze ścieków i osadów ściekowych to głównie tzw. grzyby pleśniowe
(Aspergillus, Fusarium, Penicillium, Mucor czy Rhizopus), występujące powszechnie w wielu
środowiskach zarówno glebowych, jak i wodnych oraz w bezpośrednim sąsiedztwie
człowieka. Jednak, w skład osadów ściekowych wchodzą również typowe dermatofity:
Trichophyton, Microsporum czy Candida. Wymienione grzyby mogą stanowić zagrożenie
zarówno dla ludzi, zwierząt jak i roślin. Pomimo tego, że ścieki czy osady nie są ich
naturalnym siedliskiem, organizmy te, jak Trichophyton mentagrophytes var. mentagrophytes
i Microsporum persicolor, mogą przeżyć przez długi czas na włosach w osadach ściekowych.
Osady zawierają dość duże ilości jaj helmintów. Dominującym rodzajem są jaja
Ascaris (glista ludzka), w mniejszej ilości występują jaja Toxocara (glista psia lub kocia) i
Trichuris (włosogłówka). Żywe jaja helmintów są wykrywane w osadach składowanych przez
1-2 lata. Wyniki badań wskazują, iż dopiero po upływie około 5 lat w składowanych osadach
nie stwierdzono obecności żywych jaj helmintów.
Projekt dyrektywy osadowej uwzględnia analizę zawartości Salmonella i Esherichia
coli.
Spalanie i współspalanie osadów ściekowych
Jeszcze do niedawna spalanie było uważane za marnotrawstwo energii (osady zawierają
zwykle ponad 70% wody). Obecnie jednak ze względu na coraz większe trudności z
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
61
pozyskaniem nowych terenów pod składowiska, koniecznością zapewnienia monitoringu
składowiska przez wiele lat po zaprzestaniu jego eksploatacji koszty składowania znacząco
zbliżyły się do kosztów spalania.
Dyrektywa 2000/76/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 4 grudnia 2000 w sprawie
spalania odpadów spowodowała zaostrzenie przepisów regulujących emisje zanieczyszczeń z
procesu spalania odpadów, w tym osadów ściekowych. Może mieć to konsekwencje w
ograniczeniu procesów współspalania osadów ściekowych w najbliższym czasie. Celem tej
dyrektywy jest zapobieganie lub ograniczenie w największym możliwym w praktyce stopniu
negatywnych skutków dla środowiska, zwłaszcza zanieczyszczenia emisjami do powietrza,
gleb, wód powierzchniowych i wód podziemnych oraz wynikających z nich zagrożeń dla
zdrowia ludzkiego powodowanych przez spalanie i współspalanie odpadów.
Wiąże to się z kosztownym dostosowaniem istniejących spalarni (w terminie do końca 2006
roku) oraz niewątpliwie podwyższy koszty budowy nowych instalacji. Należy oczekiwać
wzrostu udziału spalania osadów ściekowych w niektórych krajach (Niemcy, Holandia,
Francja, Wielka Brytania, Luksemburg), a w niektórych krajach pozostanie on na tym samym
poziomie (Austria, Belgia, Dania, Hiszpania). W przypadku Włoch, gdzie spalanie było jedna
z głównych metod ich zagospodarowanie stopniowo od niej się odchodzi. Przewiduje się, że
będą kraje, które nie będą spalały osadów ściekowych – np. Finlandia, Grecja, Szwecja,
Irlandia, Portugalia i Norwegia.
Tab.I3-6. Ilość osadów spalanych (w tys. ton s.m.) w krajach członkowskich w latach 1992-1998 z
prognozami na lata 2000-2005 [30]
Kraj
1992
1995
1998 2000 2005
Wielka Brytania
90
110
144
262 315
Austria 66
66
68,4
66
65
Belgia -
-
11
11
14
Dania 40
40
50
50
50
Szwecja 0
0
0
0
0
Finlandia 0
0
0
0
0
Norwegia 0
0
0
0
0
Hiszpania 35
50
52
74
75
Francja
110
161
214
269 407
Niemcy 274
411
558
732 828
Grecja 0
0
0
0
0
Irlandia 0
0
0
0
0
Luksemburg -
-
3
3
4
Holandia
12 92
172
200 200
Portugalia 0
0
0
0
0
Włochy -
516
1572
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
62
Tab.I3-7. Prognoza na rok 2020 udziału spalania jako jednej z metod przeróbki osadów
ściekowych w krajach członkowskich [36]
Austria
Be
lg
ia
Da
nia
F
inla
ndia
Fran
cja
Grecja
H
ola
ndia
Szwecja
W
łoch
y
Irla
ndia
Luksemburg
Portu
gal
ia
Niemcy
Wielka
B
rytan
ia
H
iszpa
nia
Całkowita
ilość
osadów
ściekowych
tys.ton
196 160 200 160 1172 30 401 226 1000 113
15
160 2786 1503 1088
Ilość
osadów
spalanych
tys. ton
64,7 14,4 50 0 410 0 200 0 20 0 4,4 0 835,8 420,8 76
Udział
osadów
spalanych %
33 9 25 0 35 0 50 0 2 0 29,3 0 30 28 7
3.2. Zagospodarowanie odpadów ulegających biodegradacji
Główne kierunki zagospodarowania odpadów ulegających biodegradacji w krajach Unii
Europejskiej to:
•
składowanie,
•
spalanie,
•
kompostowanie,
•
recykling,
•
stabilizacja beztlenowa,
•
mechaniczno-biologiczna obróbka
W poszczególnych krajach bardzo różni się udział poszczególnych metod w ogólnym
sposobie zagospodarowania. Najmniej odpadów ulegających biodegradacji kierowanych
jest na składowiska w Danii, Holandii, Belgii i Austrii (poniżej 20%), najwięcej w
Wielkiej Brytanii (dane dla Anglii i Walii) oraz Irlandii (powyżej 80%) tab.I3-8.
Tab.I3-8. Sposoby zagospodarowania odpadów ulegających biodegradacji w % [37]
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
63
Kraj
Sk
ład
ow
an
ie
Spa
la
nie z
od
zys
k
ie
m
energii
Spa
la
nie bez
od
zy
sku
energii
Kom
p
os
towa
nie
Recykling
S
tab
ili
zacja
beztlenowa
M
echaniczno
-b
io
logi
czn
a
ob
ró
bka
inne
Austria
(1996)
20.4
13.3 0 22,9
29,7 0 6,0 7,7
Belgia
(Flandria)
(1998)
16,7 22,1 0 34,3
22,8 0 0 4,1
Dania
(1998)
5,3 54,3 0 29,6 10,4 0,4 0 0
Finlandia
(1997)
64,9 5,8 0 5,2 22,0 1,4 0 0,6
Francja
(1998)
40,3 28,6 7,1 8,9 3,5 0,3 0 11,2
Niemcy
(Badania)
(1998)
30,2
12,3 0 17,9 37,1 0 0 2,6
Irlandia
(1998)
90,3
0 0 0,5
9,3 0 0 0
Włochy
(1997)
68,4 5,7 0 11,4 8,1 0 0 6,4
Holandia
(1998)
13,1 36,5 0 33,3 19,0 0 0 0
Norwegia
(1997)
59,0
17,0 0 5,0 20,0 0 0 0
Hiszpania
(Katalonia)
(1998)
73,4 20,7 0 1,3 4,6 0 0 0
Wielka
Brytania
(Walia i
Anglia)
(1999)
86,2 5,7 0 3,0 5,1 0 0 0
Głównymi frakcjami podlegającymi selektywnej zbiórce w krajach UE są papier i karton
odpady z żywności, odpady zielone, tekstylia i drewno. W większości krajów istnieją systemy
selektywnego zbierania poszczególnych frakcji odpadów (tab.I3-9).
Istnieją następujące systemy zbiórki odpadów komunalnych:
! System donoszenia (zbiórka stacjonarna) – system zbierania odpadów gromadzonych w
stacjach gromadzenia lub dużych pojemnikach (rzędu kilku m
3
), czyli kontenerach
grupowych obsługujących kilka lub więcej posesji,
! System dwupojemnikowy – selektywne zbieranie odpadów wg prostego podziału tylko
na dwie grupy; istnieje kilka wariantów podziału:
•
System dualny – podział na frakcję wspólnie zbieranych surowców wtórnych
(użytecznych), kierowaną do sortowni oraz resztę, kierowaną na składowisko;
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
64
•
Podział na „mokre - suche” – frakcja mokra - głównie bioodpady, kierowana jest do
kompostowni, frakcja sucha do sortowni;
•
Podział na „mokre - reszta” – mokre trafiają do kompostowni, a reszta trafia na
składowisko, bądź podlega dalszemu podziałowi realizowanemu przez system zbiórki
(np. odzysk papieru, szkła itd.);
!
System odbierania – wyróżnia się dwa podsystemy: “od drzwi do drzwi” i “przy
krawężniku”:
•
Zbieranie “od drzwi do drzwi” – wariant systemu odbierania polegający na zbieraniu
odpadów gromadzonych w przydomowym pojemniku; osoba zbierająca musi
każdorazowo wejść po pojemnik na teren posesji, a po opróżnieniu odstawić pojemnik
na miejsce,
•
Zbieranie “przy krawężniku” – wariant systemu odbierania; wymaga ustalenia i
przestrzegania harmonogramu zbiórki; użytkownik pojemnika na odpady wystawia go
przed posesję rano w dzień zbiórki; zbierający po opróżnieniu zostawia pojemnik na
ulicy, a użytkownik zabiera go na teren posesji; system ten często wykorzystuje się do
zbiórki bezpojemnikowej, np. w workach foliowych bezzwrotnych.
Tab.I3-9. Frakcje komunalnych odpadów ulegających biodegradacji zbierane w krajach UE;
(źródło EEA) [37]
Kraj
Papier i
karton
Odpady z
żywności
Odpady zielone
Tekstylia
Drewno
Austria + + + + +
Dania +
+ + - -
Irlandia + + + + -
Katalonia + + + - -
Belgia (Flandria)
+
+
+
+
+
Finlandia + + + + +
Francja + + + + +
Niemcy + + + + +
Grecja + - + - -
Włochy + + + + -
Holandia + + + + -
Norwegia + + + + +
Portugalia + + + + -
Wielka Brytania
(Anglia i Walia)
+ + + + -
Szwecja + + + - -
+ frakcja zbierana selektywnie, - brak selektywnej zbiórki
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
65
Typowy przepływ odpadów ulegających biodegradacji (frakcji odpadów komunalnych) został
przedstawiony na rys. I3-4. Zawiera następujące fazy:
Faza 1 – wytwarzanie,
Faza 2 – zbieranie, transport
Faza 3 – obróbka,
Faza 4 – zagospodarowanie.
Rys.I3-4. Schemat postępowania z odpadami ulegającymi biodegradacji w krajach UE
(źródło: EEA) [37]
Produkcja
ETAP 1
Obróbka
ETAP 3
Identyfikacja, zbieranie,
transport
ETAP 2
KOMPOSTOWANIE
PRZYDOMOWE /
LOKALNE
SEPARACJA U
ŹRÓDŁA
I SELEKTYWNE
ZBIERANIE
System „Przy krawężniku”
„Wysepki ekologiczne”
Wielkogabarytowe odpady
ZMIESZANE
ODPADY
KOMUNALNE
Sortowanie
RECYKLING
MATERIAŁOWY
PRZERÓBKA
KOMPOST,
NAWÓZ, PAPIER
MATULA-
TUROWY,
WIÓRY
PRODUKCJA
ENERGII
SKŁADOWANIE,
SPALANIE (BEZ
odzysku energii)
B
O
K
Zagospodarowanie
ETAP 4
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
66
Faza 1 dotyczy wytworzenia odpadów ulegających biodegradacji (frakcji odpadów
komunalnych). Faza ta wymaga nie tylko zastosowania technik prowadzących do
zminimalizowania wytwarzania odpadów, ale także poznania składu strumienia odpadów,
zawierających: odpady z żywności, papier czy karton oraz wpływu innych frakcji. W tej fazie
zawarto także strategie odnoszące się do programów edukacyjnych w szkołach czy
społecznościach lokalnych.
Faza 2 dotyczy zbierania i przetransportowania odpadów. Wiele krajów ma własne prawo
pozwalające lokalnym władzom na ustanowienie zasad zbierania, np. rozmiarów i typów
użytych zbiorników. Władze mogą wprowadzić także ograniczenia dotyczące frakcji
zbieranych odpadów. Faza 2 ma podstawowe znaczenie dla zagospodarowania odpadów,
ponieważ sposób zbierania (selekcji) determinuje możliwe rodzaje obróbki.
Faza 3 zawiera różne możliwości obróbki odpadów ulegających biodegradacji (frakcji
odpadów komunalnych), na które w dużej mierze wpływa zastosowany sposób selektywnej
zbiórki odpadów.
Faza 4 to zagospodarowanie otrzymanego materiału.
3.3. Sposób zagospodarowania osadów ściekowych i innych
odpadów ulegających biodegradacji w wybranych krajach Unii
Europejskiej
Przykładowo w Wielkiej Brytanii sposób postępowania z odpadami wygląda następująco:
! odpady komunalne
W latach 2002/03 wytworzono 29,3 mln ton odpadów komunalnych. Oznacza to 1,8 %
wzrost w stosunku do lat 2001/02, kiedy to ilość powstałych odpadów wyniosła 28,8 mln
ton. W latach 2002/03 24,8 % (7,3 mln ton) odpadów komunalnych zostało przetworzonych
(recykling, kompostowanie, odzysk energii z odpadów), o 22,4 % (6,4 mln ton) więcej niż w
latach 2001/02. Udział odpadów komunalnych poddanych recyklingowi lub kompostowaniu
zwiększył się z 13,6 % w 2001/02 do 15,6 % w latach 2002/03. Ilość spalanych odpadów
pozostaje na stałym poziomie i wynosi około 9 %. Spadła natomiast ilość składowanych
odpadów i wyniosła ona 75 %. Wpłynęło to na zmniejszenie ilości odpadów komunalnych
zdeponowanych na składowiskach. Obecnie jest to 22 mln ton, czyli tyle ile w latach
1999/2000.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
67
Rys.I3-5. Zagospodarowanie odpadów komunalnych w Wielkiej Brytanii [38]
składowanie
75%
recykling/
kompostowanie
16 %
spalanie 9%
inne < 1%
Gospodarka Odpadami Komunalnymi,
2002/03
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
68
! Odpady z gospodarstw domowych
W latach 2002/03 odpady z gospodarstw domowych stanowiły około 88 % wszystkich
odpadów komunalnych, tj. 25,8 mln ton i oznacza 1,1 % wzrost w stosunku do lat 2001/02.
Odnotowano wzrost zbiórki odpadów przeznaczonych do recyklingu i wyniósł on 3,7 mln
ton (17 %). W ostatnich sześciu latach recykling odpadów z gospodarstw domowych uległ
podwojeniu. O 12 % wzrosła ilość selektywnie zbieranych odpadów z gospodarstw
domowych na terenach miast i wyniosła ona w 2002/03 2,5 mln ton. W tych samych latach
zebrano 1,3 mln ton odpadów w systemie „przy krawężniku”. Zebrane selektywnie odpady
to głównie odpady kompostowane, recyklingowi poddano ponad 1 mln ton (32 %
wszystkich odpadów). Na drugim miejscu znalazł się papier (32 %), a następnie szkło (13
%).
Tabela.I3-10. Bilans odpadów komunalnych w Anglii poddanych recyklingowi: lata 2001/02 i
2002/03 [38]
Lata 2001/02
Lata 2002/03
Miliony
ton
Procentowy udział w
odpadach komunalnych
Miliony ton
Procentowy
udział w
odpadach
komunalnych
Odpady z gospodarstw domowych
(z wyjątkiem mechanicznej
ekstrakcji metali)
3,2
11,1
3,7
12,8
Odpady inne niż z gospodarstw
domowych
0,7
2,5
0,8
2,8
Całkowity recykling odpadów
komunalnych
3,9
13,6
4,6
15,6
W tym głownie kompostowane
1,0
3,4
1,2 4,2
Tabela.I3-11. Recykling odpadów z gospodarstw domowych, Anglia : lata 2001/02 i 2002/03
[38]
Lata 2001/02
Lata 2002/03
Miliony
ton
Procentowy udział
w odpadach
komunalnych
Miliony ton
Procentowy udziałw
odpadach
komunalnych
Tereny miejskie
2,2
8,5
2,5
9,5
Oddzielna zbiórka
0,9
3,4
1,2
4,5
Zbiórka łączona 0,1
0,4
0,1
0,4
Dobrowolna/prywatna zbiórka
<0,05
0,1
<0,05 0,1
Całkowity recykling
odpadów z gospodarstw
domowych
3,2
12,5
3,7
14,5
W tym głównie
kompostowanie
0,9
3,7
1,2
4,6
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
69
! osady ściekowe
W 1999 r w UK powstało 1 130 006 ton osadów ściekowych w przeliczeniu na suchą masę.
W tabeli przestawiono ilości wyprodukowanych osadów ściekowych w poszczególnych
rejonach Wielkiej Brytanii
Tab.I3-12. Ilość osadów ściekowych wyprodukowanych w krajach Wspólnoty Brytyjskiej
[38]
Lata 1992
[tony s.m.]
Lata 1996/97
[tony s.m.]
Lata1999/00
[tony s.m.]
Anglia
884 284
942 700
957 569
Północna Irlandia
32 480
32 00
34 000
Szkocja 87
209
117 100
96 597
Walia
33 700
23 300
41 900
Razem 997
673
1 115 100
1 130 066
Większość osadów ściekowych w Anglii i Walii jest przetwarzanych. Z powodu zakazu
deponowania osadów w morzu są one wykorzystywane w rolnictwie, spalane i składowane.
Rys.I3-6. Zagospodarowanie osadów ściekowych w Anglii i Walii, od 1991/92 do 2000 [38]
W Niemczech zagospodarowanie odpadów wygląda następująco:
! Odpady ulegające biodegradacji (frakcja odpadów komunalnych)
W Niemczech separacja u źródła pozostałości organicznych z gospodarstw domowych,
ogrodów i parków jest jednym z głównych działań w gospodarce odpadami. Aktualnie od 7
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
70
do 8 mln ton jest zbieranych selektywnie. Całkowitą ilość surowych odpadów organicznych
szacuje się na ponad 9 mln ton.
Na dzień dzisiejszy, udział frakcji ulegającej biodegradacji w selektywnie zbieranych
odpadach wynosi ponad 60-75 % (2001) wszystkich mieszkańców, w zależności od regionu.
Nie jest to 100 %, ponieważ tylko 80 % Niemców zamieszkujących miasta zdecydowało się
prowadzić selektywną zbiórkę tej grupy odpadów.
Kompostowanie
Wykorzystanie w Niemczech kompostu produkowanego z odpadów ulegających
biodegradacji (frakcji odpadów komunalnych) wzrosła w ostatnich latach w związku z
rozszerzeniem zbiórki organicznych odpadów kuchennych z gospodarstw domowych. W tym
momencie około 6,8 mln ton odpadów pochodzenia roślinnego i zwierzęcego z gospodarstw
domowych jest poddawanych kompostowaniu. W 1995 r było to 4,1 mln ton odpadów.
Przemysłowe instalacje produkują 3-4 mln ton kompostu rocznie. Najczęściej kompost z
odpadów ulegających biodegradacji jest wykorzystywany w rolnictwie, 36 % kompostu
wyprodukowanego w latach 1998/99 zostało wykorzystane na cele rolnicze, 21 % było
wykorzystywanych przyrodniczo, 14 % w prywatnych ogrodach a 10 % wykorzystano do
produkcji gleby.
Pomiędzy rokiem 1990 i 2001 ilość kompostowni w Niemczech wynosiła ok. 700-900.
Zmniejszająca się liczba kompostowni w okresie ostatnich lat jest konsekwencją stagnacji w
separacji u źródła odpadów ulegających biodegradacji. Za ten stan rzeczy odpowiedzialne są
zmiany w gospodarce odpadami i opłatach. Około 70 % niemieckich kompostowni (440 w
2001 r.) nie przyłączyło się do dobrowolnego systemu gwarancji jakości kompostu i
pozostałości po fermentacji w ramach German Compost Quality Assurance Organisation
BGK. W tabeli przedstawiono ogólną charakterystykę kompostu produkowanego w
instalacjach przemysłowych.
Tabela.I3-13. Zawartość metali ciężkich w kompoście wyprodukowanym w Niemczech w
1999r. [39]
Wskaźnik
Wartości dopuszczalne dla
ustabilizowanych odpadów
[mg/kg s.m.]
Średnia zawartość w kompoście
[mg/kg s.m.]
Cd 5
0,51
Cr 600
25,60
Cu 600
49,60
Hg 5
0,16
Ni
150
15,90
Pb 500
52,70
Zn
1500
195,00
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
71
Stabilizacja beztlenowa
Ilość instalacji do stabilizacji beztlenowej waha się w granicach od 500 do 800, większość z
tych instalacji przetwarza odpady z sektora rolniczego takie, jak: obornik, a tylko niewiele
(ponad 100) prowadzi ko-fermentację odpadów komunalnych ulegających biodegradacji.
Około 37 dużych instalacji do stabilizacji beztlenowej przetwarza czyste odpady komunalne
ulegające biodegradacji, razem około 500 tys. t, dwadzieścia z nich jest członkiem
dobrowolnego systemu gwarancji jakości kompostu i pozostałości po fermentacji w ramach
German Compost Quality Assurance Organisation BGK.
Biologiczno-mechaniczna przeróbka
W celu zaoszczędzenia powierzchni do składowania oraz zgodnie z wymogami TA
Siedlungsabfall (maksymalnie 5 % odpadów pochodzenia roślinnego i zwierzęcego
składowane) coraz więcej instalacji jest budowanych w Niemczech. W 2001 roku około 47
instalacji wstępnego kompostowania przetworzyło 2,4 mln t. i kilka razy więcej instalacji jest
projektowanych.
! Osady ściekowe
W Niemczech powstaje około 3 mln ton osadów rocznie, z czego około 270 000 ton w
samym Landzie Nordrhein-Westfalen. Zgodnie z niemieckim prawodawstwem osady
ściekowe są surowcem wtórnym, który należy wykorzystać, a tylko w wyjątkowych
przypadkach po znacznej redukcji zawartości związków organicznych (s.m.o. poniżej 5 %)
jest możliwe ich składowanie (to ograniczenie zacznie obowiązywać od 2005 r).
W 2000 roku 860 000 ton osadów ściekowych zostało wykorzystanych na cele rolnicze.
Stanowi to około 37 % całej ilości wyprodukowanych w tym roku odpadów. Średnią
zawartość metali ciężkich w zagospodarowanych osadach oraz stężenia PCB i PCDD/PCDF
przedstawiono w tabeli.
Tabela.I3-14. Charakterystyka osadów ściekowych wykorzystanych rolniczo w 2000r.
Stężenie metali w osadach podano w mg/kg sm. [39]
Wskaźnik Wartości dopuszczalne
Średnie stężenie
Cd
10
1,3
Cr 900
41
Cu 800
302
Hg 8
0,9
Ni 200
28
Pb 900
60
Zn 2500
826
PCB [
µ
g/kg TS]
200 85
PCDD/PDF [ng TEQ/kg TS]
100 9
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
72
Sposoby unieszkodliwiania i zagospodarowania osadów ściekowych stosowane w Niemczech
przedstawiono w tabeli I3-15.
Tabela.I3-15. Metody unieszkodliwiania osadów w Niemczech [40]
Rok
Ilość
osadów,
tys.ton
s.m./rok
Rolnicze
wykorzystanie
%
Spalanie,
%
Składowanie,
%
Kompostowanie,
%
Rekultywacja,
zagospodarowanie
terenu, %
Inne,
%
1995 2900
34
21 30
7
8
-
1996 2700
45
19
11
10
12 3
W Irlandii sposób zagospodarowania nie odbiega od przedstawionych wcześniej i tak:
! Odpady ulegające biodegradacji
W Irlandii w 2002 r wytworzono 1 584 492 ton ulegających biodegradacji odpadów
komunalnych, z czego 1 186 632 ton zdeponowano na składowiskach odpadów, a 361 861 ton
poddano recyklingowi. W 2002 r. całość z 23,4 % komunalnych odpadów ulegających
biodegradacji nie poddano składowaniu, o 15,4 % więcej niż w roku 2001, co oznacza 55 %
wzrost ilości odpadów ulegających biodegradacji nie poddanych składowaniu.
Tab.I3-16. Ilość wytworzonych odpadów ulegających biodegradacji oraz sposoby ich
zagospodarowania, 2002 [41]
Materiał
Całkowita masa
wytworzonych
odpadów (tona)
Składowanie
(tona)
Odzysk
(tona)
Współczynnik
Odzysku
(%)
Papier i karton
846 151 583 431 262 721
31,0
Tekstylia
57 288 55 997 1 291 2,3
Odpady organiczne
575 138 541 126 34 013 5,9
Drewno
69 915
6 078 63 837
91,3
Razem
1 548 29
1 186 632 361 862
23,4
!
Osady ściekowe
W aglomeracjach powyżej 500 osób wyprodukowano odpowiednio następujące ilości osadów
ściekowych: 29 810 ton (2000 r.) oraz 33 559 ton (2001 r.) w przeliczeniu na suchą masę
osadu. Preferowanym przez lokalne samorządy sposobem postępowania z osadami jest ich
składowanie, wyraźny wzrost ilości składowanych osadów zaobserwowano na przełomie lat
1998/1999. Dane zebrane przez EPA dla lat 2000/2001 potwierdziły, że miały miejsce
przypadki deponowania osadów ściekowych w morzu (oczyszczalnia ścieków Portrane)
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
73
wbrew Fingal Country Counsil. EPA zażądała informacji na temat zainstalowania urządzenia
do odwadniania osadów oraz wszelkich przypadków deponowania osadów w morzu.
Rolnicze wykorzystanie osadów ściekowych wzrosło w porównaniu do danych
opublikowanych w poprzednim raporcie i wynosi obecnie 45 % całej masy wytworzonych
osadów w porównaniu do 23,2 % w latach 1998/99. Sposoby zagospodarowania osadów
przedstawiono w tabeli poniżej.
Tabela.I3-17. Wykorzystanie osadów ściekowych [41]
Wykorzystanie
w rolnictwie
Składowanie
Deponowanie
w morzu
Wykorzystanie
w lesie
Inne Razem
Ilość
osadów
( tsm/r)
15,155
18,052
0
0
352 33,559
% z całości 45 54
0
0
1
100
Analiza zawartości metali ciężkich w osadach wykorzystywanych na cele rolnicze
W dwóch na 80 przebadanych próbkach w latach 2000 i 2001 stężenie metali
przekroczyło dopuszczalne normy, były to odpowiednio osady z oczyszczalni Moate, gdzie
stężenie miedzi wyniosło 1197 mg/kg s.m. oraz z Ringsend gdzie stężenie niklu w osadzie
wyniosło 320 mg/kg s.m. Stężenie pozostałych metali ciężkich w tych dwóch osadach
mieściło się w granicach norm.
Analizy zawartości metali ciężkich w glebach na których wykorzystywano osady ( z
wyjątkiem Ringsend) wykazała, że tylko w Tullamore zostały przekroczone dopuszczalne
normy pod względem zawartości niklu i cynku.
W przypadku gleb, na których stosowano osady z oczyszczalni w Tullamore odnotowano
przekroczenie dopuszczalnych stężeń dla wszystkich analizowanym metali z wyjątkiem
miedzi.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
74
4. Charakterystyka osadów ściekowych i innych odpadów ulegających
biodegradacji wytwarzanych w Polsce
4.1. Osady ściekowe
Komunalne oczyszczalnie ścieków obsługiwały w 2002 roku 56,7% populacji i
wytwarzały ponad 435 000 Mg osadów w przeliczeniu na s.m. (tab.I4-1). Natomiast 43,3%
populacji wytwarzającej ścieki nie było obsługiwane przez oczyszczalnie. Monitoring
gospodarki osadowej w 2002 r dotyczył ilości wytwarzanych osadów ściekowych oraz
sposobów ich zagospodarowania. Zgodnie z danymi GUS najwięcej osadów wytwarzanych
było w woj. wielkopolskim (54 tys. ton), śląskim (48 tys. ton) i mazowieckim (46 tys. ton),
natomiast najmniej w woj. świętokrzyskim (9 tys. ton).
Prognozuje się, że wzrost ilości osadów kształtował się będzie na następującym
poziomie: 490 tys. Mg s.m. w roku 2006 do ok. 700 tys. Mg s.m. w roku 2014 [42].
Rys.I4-1. Prognoza masy osadów wytwarzanych w komunalnych oczyszczalniach ścieków
[Mg] [42]
Tab.I4-1. Osady wytworzone w 2002 r. [43]
osady wytworzone w ciągu roku
wykorzystane na cele
składowanie
ogółem
przemysło
we
rolnicze
kompostow
anie
przekształco
ne termicznie
razem
w tym na
terenie
oczyszczalni
inne
osady z
oczyszczalni
ścieków
komunalnych
435737
25823 67002 26541 6779 192487
136223
11710
osady z
przemysłowych
oczyszczalni
ścieków
647999
122925
134947 2782 24692 276989 239363
-
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
75
4.2. Odpady ulegające biodegradacji
Zgodnie z GUS w 2002 na terenie Polski wytworzono 10,5 mln Mg odpadów
komunalnych, co w przeliczeniu na statystycznego mieszkańca daje poziom 275 kg/rok.
Natomiast zgodnie z danymi dostarczonymi przez przedsiębiorstwa zajmujące się zbieraniem
i transportem odpadów komunalnych – w 2003 roku – wytworzono i zebrano 9,9 mln Mg
odpadów komunalnych (tab.I4-2.)
Zaznaczyć należy, że odpady komunalne powstające w
gospodarstwach domowych stanowią ok. 60% całego strumienia odpadów komunalnych.
Szacuje się, że udział odpadów ulegających biodegradacji w strumieniu odpadów
komunalnych wynosi:
- odpady kuchenne ulegające biodegradacji – 2,5 mln ton
- odpady zielone – 0,3 mln ton
- papier i tektura (nieopakowaniowe) – 0, 85 mln ton
- tekstylia – 0,4 mln. ton
Tab.I4-2. Ilość odpadów wytworzona i zebrana w roku 2003 [44]
Sektor publiczny
w tym własność
WYSZCZEGÓLNIENIE
Ogółem
razem
komunalna mieszana
Sektor
prywatny
Odpady komunalne zebrane w t
a)
9924609,5 4932568,6
4292286,6
600225,7 4992040,9
w tym z gospodarstw domowych
6978826,7 3503589,8
3019979,4
456140,0 3475236,9
w tym wyselekcjonowane w t
papier i tektura
44902,7
15828,7
14344,0
1334,0
29074,0
szkło
59801,2
33168,7
30289,8
2538,9
26632,5
tworzywa sztuczne
24466,9
12190,6
11209,3
892,9
12276,3
metale
15364,7
3708,7
3617,8
15,9
11656,0
tekstylia
397,6
115,6
112,9
0,0
282,0
niebezpieczne
30,1
18,3
18,1
0,0
11,8
w tym unieszkodliwione w t
w spalarniach i kompostowniach
170513,9
155043,6
154720,1
0,0
15470,3
zdeponowane na składowiskach
9609132,4 4795147,3
4160627,5
595444,0 4813985,1
Ilość zebranych odpadów komunalnych w 2003 r. stosunku do roku 2002 obniżyła się o
584 tys. ton (5,6%). Spowodowane to było m.in.:
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
76
•
składem morfologicznym odpadów (w strukturze odpadów pochodzących z
gospodarstw domowych coraz więcej znajduje się lekkich odpadów opakowaniowych
z papieru i folii plastikowej),
•
pozbywaniem się odpadów przez mieszkańców (gospodarstwa domowe) poza
systemem ewidencji i zbierania odpadów na tzw. dzikich wysypiskach.
Masę odpadów komunalnych, z dużym udziałem wyrobów i opakowań
jednorazowych, wytwarzanych w ciągu roku przez 1 mieszkańca Polski i poddanych
zbieraniu (wywiezionych) oszacowano w 2002 r. na 275 kg, co stanowi wielkość znacznie
niższą od średniej dla europejskich krajów OECD (500 kg/osobę). W przeliczeniu na 1
mieszkańca ilość wywożonych odpadów komunalnych z miast jest w Polsce 5-krotnie
większa niż z terenów wiejskich.
Średni wskaźnik zebranych odpadów komunalnych na 1 mieszkańca w 2003 r.
wyniósł 260 kg. Na rys.I4-2 przedstawiono ilości odpadów komunalnych zebrane w 2003 r w
przeliczeniu na 1 mieszkańca, w poszczególnych województwach.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
77
Rys.I4-2. Ilości odpadów komunalnych zebrane w 2003 r w przeliczeniu na 1 mieszkańca, w
poszczególnych województwach [44]
Słabe rezultaty przynoszą dotychczasowe działania zmierzające do odzysku surowców
wtórnych poprzez techniki sortowania, segregację “u źródła”, selektywną zbiórkę i recykling
odpadów. W 2002 r., wśród wywiezionych odpadów komunalnych, wyselekcjonowane
stanowiły: makulatura - 0,4%, szkło - 0,5%, metale - 0,1%, tworzywa sztuczne - 0,2%.
Sposoby zagospodarowania odpadów
Szacuje się, że w 2003 r. zebrano ok. 9 925 tys. ton odpadów komunalnych, z tego
ponad 96,7% zdeponowano na składowiskach. Jedynie 1,7% odpadów zostało
unieszkodliwionych w procesach kompostowania i spalania, a 1,5 % poddano recyklingowi
(rys.I4-3.).
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
78
Rys.I4-3. Sposoby zagospodarowania odpadów komunalnych w Polsce [44]
Sposoby zagospodarowania odpadów w poszczególnych województwach przedstawia
poniższa tabela.
Tab.I4-3.Sposoby zagospodarowania odpadów komunalnych w poszczególnych
województwach [44]
Odpady komunalne
wyselekcjonowane
zebrane
zdepono-
wane na
składowis-
kach
unieszkodliwione
w spalarniach
i
kompostowniach
z przeznacze-
niem na
recykling
niebez-
pieczne
Województwa
w t
a)
POLSKA
9924609,5
9609132,4
170513,9
144933,1 30,1
DOLNOŚLĄSKIE 934682,1
916506,2
13758,3
4417,6 0,0
KUJAWSKO-
POMORSKIE
451520,6
430211,9
12615,9
8692,8 0,0
LUBELSKIE 358926,9
357127,9
0,0
1799,0 0,0
LUBUSKIE 307359,9
300661,4
4681,4
2015,8
1,3
ŁÓDZKIE 669746,0
656713,8
2731,2
10301,0 0,0
MAŁOPOLSKIE 606975,4
594270,9
3761,4
8942,8 0,3
MAZOWIECKIE
1542453,3
1420962,3
98644,5
22837,9 8,6
OPOLSKIE 272078,5
268977,7
153,6
2947,2 0,0
PODKARPACKIE 419558,8
412149,9
176,3
7231,0
1,6
PODLASKIE 323112,2
298751,4
17629,8
6731,0 0,0
POMORSKIE 556171,5
549512,3
524,0
6124,8
10,4
ŚLĄSKIE
1353240,0
1309419,9
11050,9
32766,3 2,9
ŚWIĘTOKRZYSKIE
182147,4
179696,5
106,0
2344,9 0,0
WARMIŃSKO-
MAZURSKIE
331060,8
326733,9
300,0
4023,1 3,8
WIELKOPOLSKIE
1051902,9
1038968,2
323,5
12610,0
1,2
ZACHODNIOPOMORSKIE
563673,2
548468,2
4057,1
11147,9 0,0
a/ Dane szacunkowe
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
79
Do odpadów ulegających biodegradacji zaliczyć można również (zgodnie z
dokumentem roboczym dotyczącym biologicznej obróbki odpadów ulegających
biodegradacji) odpady pochodzące m.in. z przemysłu spożywczego, tytoniowego,
włókienniczego czy celulozowego. Ilości i sposoby zagospodarowania odpadów ulegających
biodegradacji wytwarzanych w przemyśle przedstawiono w tab.I4-4.
Tab.I4-4. Odpady ulegające biodegradacji z przemysłu w roku 2002 [43]
Odpady wytworzone w ciągu roku
unieszkodliwione
w tym
ogółem
poddane
odzysko-
wi
b)
razem
termicznie składowane
d
magazy-
nowane
czasowo
c
odpady
dotychczas
składowane
(nagromadzo-
ne
c)
stan w
końcu roku
Wyszczegól
-nienie
W tysiącach ton
SEKCJA D –
przetwór-stwo
przemysłowe
56036,7 41489,9 11904,7
268,8
9407,0
2642,1 777516,6
PODSEKCJA DA
– produkcja
artykułów
spożywczych;
napojów i
wyrobów
tytoniowych
9916,7 8635,3 613,5
23,3
295,7
667,9
1366,7
Produkcja
artykułów
spożywczych i
napojów
9906,7 8629,3 609,5
21,9
294,7
667,9
1966,7
Produkcja,
przetwórstwo i
konserwowanie
mięsa i produktów
mięsnych
260,4 216,6 42,2
16,5
1,5
1,6 2,1
Przetwórstwo
owoców i warzyw
312,8 248,4 36,3
-
14,0
28,1 68,4
Produkcja
napojów
599,0 571,3 23,4
3,0
4,1
4,3 -
Pozostałe grupy
w tym produkcja
cukru
8051,7
7990,8
6981,8
6930,1
459,9
452,5
2,4
-
266,2
265,0
610,0
608,2
1288,1
1288,1
Produkcja
wyrobów
tytoniowych
10,0 6,0 4,0
1,4
1,0
- -
PODSEKCJA DB
– produkcja
wyrobów
włókienni-
czych odzieży
93,8 54,4 2,5
0,1
1,7
36,9 -
Włókiennictwo 45,7
37,4
2,4
0,1
1,7
5,7 -
Produkcja przędzy
włókienniczej
17,4
13,1
1,3
-
0,7
3,0 -
Produkcja tkanin
włókienniczych
24,5 20,8 1,1
0,1
1,0
2,6 -
Produkcja
odzieży i
48,1
17,0
0,1
-
-
31,0
-
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
80
wyrobów
futrzarskich
w tym
wyprawianie i
barwienie skór
futerkowych;
produkcja
wyrobów
futrzarskich
48,1
17,0
0,1
-
-
31,0
-
PODSEKCJA DC
- produkcja skór
wyprawionych i
wyrobów ze skór
wyprawionych
65,9
13,1 50,4
0,9
11,8
2,4 421,1
Produkcja skór
wyprawionych i
wyrobów ze skór
wyprawionych
65,9
13,1 50,4
0,9
11,8
2,4 421,1
Produkcja skór
wyprawionych
65,9
13,1 50,4
0,9
11,8
2,4 421,1
PODSEKCJA DD
- produkcja
drewna
i wyrobów z
drewna
1358,7
1135,9
172,7
145,3
15,3
50,1 250,5
Produkcja
drewna
i wyrobów z
drewna
w tym produkcja
arkuszy
fornirowych;
produkcja płyt i
sklejek
1358,7
715,3
1135,9
684,0
172,7
21,4
145,3
2,6
15,3
14,9
50,1
9,9
250,5
246,4
PODSEKCJA DE
– produkcja masy
celulozowej,
papieru oraz
wyrobów z
papieru;
działalność
publikacyjna i
poligraficzna
1314,0 855,8 361,1
4,6
356,5
97,1
5176,6
Produkcja masy
celulozowej,
papieru oraz
wyrobów z
papieru
w tym produkcja
masy celulozowej,
papieru i tektury
1290,7
1233,9
834,5
787,5
360,9
351,8
4,4
4,1
356,5
347,7
95,3
94,6
5176,6
5133,9
W KPGO podano, że w roku 2000 w sektorze rolno spożywczym wytworzono łącznie
12948,63 tys. Mg odpadów. Natomiast odpadów medycznych i weterynaryjnych na poziomie
25 tys. Mg.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
81
5. Potencjalne kierunki zagospodarowania osadów ściekowych i innych
odpadów ulegających biodegradacji w Polsce
Zagospodarowanie odpadów ulegających biodegradacji realizowane jest przede
wszystkim w procesach użytkowania przyrodniczego, przetwarzania termicznego oraz
składowania. Wybór określonego sposobu zagospodarowania, determinowany jest przez:
charakter odpadów, stopień ich przetworzenia oraz wiele innych czynników technicznych,
ekonomicznych, ekologicznych. Wybór określonej metody musi być dostosowany do
możliwości danego obszaru oraz jego potrzeb.
Grupa odpadów ulegających biodegradacji, do której należą przede wszystkim odpady z
przemysłu rolno-spożywczego poddawana jest głównie odzyskowi. W przypadku odpadów
takich jak: odchody zwierzęce, odpadowa masa roślinna, odpadowa tkanka zwierzęca
głównym kierunkiem odzysku jest wykorzystanie w postaci nawozu lub sprzedaż jako pasze.
Odpady z tej grupy stosuje się jako środek strukturotwórczy w produkcji kompostów. Z
części odpadów (przemysł mięsny) wytwarzane są mączki mięsno-kostne.
Odpady z przemysłu owocowo-warzywnego są w 90% sprzedawane. Odpady te poddane
procesom odzysku wykorzystywane są na: pasze, susze owocowe, pozyskiwanie pektyn,
destylaty owocowe, produkcję kwasku cytrynowego, aromaty barwniki, wykorzystanie pestek
owocowych na czyściwa polernicze, oleje pestkowe, produkcję furfuralu. W większości
odpady te nadają się do produkcji kompostu zwłaszcza w połączeniu z innymi rodzajami
odpadów.
Dominującym rodzajem odpadów z przemysłu cukrowniczego są wysłodki oraz osady z
mycia i czyszczenia oraz wapno defekacyjne. Odpady te przeważnie odsprzedawane są
rolnikom i wykorzystywane jako pasza dla zwierząt lub do nawożenia gleby.
Serwatka pochodząca z przemysłu mleczarskiego głównie sprzedawana jest na pasze i
czasami proszkowana. Inne metody odzysku serwatki to: przetwarzanie na wyroby jadalne,
stosowanie do produkcji alkoholi. Odpad ten wykorzystuje się do uzyskania biomasy
drożdżowo-białkowej i środków fermentacyjnych do produkcji antybiotyków, paliw i białek
jednokomórkowców.
Pochodzące z przemysłu napojów alkoholowych i bezalkoholowych odpady z destylacji
spirytualiów oraz wytłoki, osady moszczowe i pofermentacyjne, wywary często stosowane są
jako pasze lub wykorzystywane jako nawóz [42].
W przemyśle drzewnym, celulozowym i papierniczym główny udział mają takie odpady
jak: wióry, ścinki, kawałki drewna i płyt wiórowych, fornir oraz trociny i odpady kory oraz
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
82
korka. Odpady te blisko w 90% poddawane są odzyskowi. Kora i korek wykorzystywane są
energetycznie. Odpady z przetwórstwa drewna oraz produkcji płyt i mebli stosowane są w
ogrodnictwie i leśnictwie jako komponent mieszanek torfowych lub naturalna ściółka w
szkółkach leśnych. Odpady z produkcji oraz przetwórstwa masy celulozowej, papieru i
tektury podawane są odzyskowi w 62%, mogą być stosowane jako składniki kompostów
organicznych oraz czynnik glebotwórczy dla gleb ubogich lub zdegradowanych.
W grupie sorbentów, materiałów filtracyjnych, tkanin i ubrań ochronnych ponad 50%
odpadów przekształcanych jest termicznie, a jedynie niecałe 5% poddawane jest odzyskowi
[42].
Stałe odpady komunalne ulegające biodegradacji podawane są procesom przeróbki
mechaniczno biologicznej a następnie składowane bądź wykorzystywane przyrodniczo.
Komunalne
osady
ściekowe poddawane są procesom przeróbki mającym na celu
zmniejszenie ich masy i objętości, następnie poddawane są procesom stabilizacji oraz
higienizacji. Jeśli spełniają określone wymogi mogą być wykorzystane przyrodniczo. Duża
ilość osadów kierowana jest na składowiska odpadów. Składowanie również wymaga
zastosowania odpowiedniego stopnia przetworzenia osadów. Osady ściekowe
charakteryzujące się nadmierną ilością np. metali ciężkich mogą być, po odpowiedniej
przeróbce mającej na celu usunięcie wody, przekształcane termicznie na drodze spalania lub
współspalania. Pozostałości po procesach termicznych składowane są zwykle na
składowiskach odpadów.
Wykorzystanie przyrodnicze
Wykorzystanie materii organicznej zawartej w odpadach ulegających biodegradacji jest
bardzo istotnym elementem racjonalnej gospodarki odpadami. Dobrze ustabilizowane odpady
dzięki swym glebotwórczym i nawozowym własnościom stanowią atrakcyjny surowiec do
wykorzystania. Recykling przekompostowanego osadu i innych odpadów ulegających
biodegradacji w rolnictwie jest rozważany jako droga do utrzymania lub przywrócenia jakości
gleby, w związku z ich żyznością lub poprawą właściwości gleby z uwagi na zawartość
materii organicznej. Ten rodzaj kompostów może stać się źródłem nutrientów niezbędnych do
prawidłowego funkcjonowania ekosystemu glebowego. Odpady ulegające biodegradacji
mogą stanowić również składnik mieszanek torfowych, bądź być wykorzystane jako ściółka
w szkółkach leśnych.
Przyrodnicze wykorzystanie odpadów ulegających biodegradacji jest możliwe po
uprzednim ich przetworzeniu w produkt o ustabilizowanych własnościach. Przetwarzanie
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
83
odpadów ulegających biodegradacji realizowane jest przede wszystkim w procesach
fermentacji metanowej i kompostowania. Nie wszystkie odpady nadające się do
kompostowania można poddawać beztlenowej fermentacji [3]. Odpady zawierające ligniny,
np. odpady ogrodowe, korę, odpady kuchenne, trawy i odpady z przemysłu spożywczego
nadają się bardziej do fermentacji. Odpady łatwo rozkładalne biologicznie o dużej
wilgotności, mogą stwarzać problemy podczas kompostowania, ponieważ prowadzą do
powstania stref beztlenowych wewnątrz kompostującego złoża. Z ogólnej masy odpadów
ulegających biodegradacji od ½ do 2/3 odpadów nadaje się bardziej do fermentacji niż do
kompostowania. Uzyskanie dobrej jakości kompostu wiąże się z zastosowaniem do procesu
kompostowania „czystych” odpadów takich jak np. odpady zielone z parków i ogrodów, które
nie niosą ze sobą niebezpieczeństwa obcych „wrzutów”. W innym przypadku zastosowanie
metod mechaniczno-biologicznych pozwoli je bezpiecznie składować.
Użytkowanie przyrodnicze jest najprostszym sposobem zagospodarowania osadów
ściekowych spełniających określone normy jakościowe, dzięki któremu można ukształtować
szatę roślinną na składowiskach odpadów pylących i rozmywanych, ograniczając uciążliwość
dla środowiska tych składowisk. Osady są również bardzo efektywne w rekultywacji gruntów
bezglebowych i gleb zdegradowanych. Poza tym stosowanie osadów ściekowych pozwala na
ograniczenie zużycia nawozów mineralnych, których efekty ekologiczne są znacznie mniej
korzystne od nawozów organicznych [45].
Szacuje się, że ilość osadów ściekowych wykorzystywanych na cele rolnicze w Polsce
nie przekracza 10% osadów ściekowych zastosowanych na inne cele przyrodnicze. Stan gleb
nie jest na ogół ograniczeniem w stosowaniu osadów ściekowych. Największa powierzchnia
użytków rolnych wykazuje poziom zawartości metali ciężkich, zaliczany do poziomu
naturalnego oraz poziomu podwyższonego. Tylko ok. 3% gleb zawiera istotne
zanieczyszczenia metalami ciężkimi. Jednak w większości osadów ściekowych stwierdza się
przekroczenie wartości dopuszczalnych stężeń metali ciężkich dla wykorzystywania na cele
rolnicze. Około 60 % osadów może być wykorzystywanych na cele nierolnicze, a większość
(ok.80%) – do utrwalania powierzchni gruntów i rekultywacji gruntów na cele wynikające z
planów i decyzji administracyjnych [46].
Analiza jakości osadów przeprowadzona w [47] pozwala na stwierdzenie, że osady
generalnie nie spełniają norm dotyczących ich rolniczego wykorzystania. Metalami
limitującymi ten sposób wykorzystania są przede wszystkim kadm i rtęć. Jednak te osady
kwalifikują się w większości do przyrodniczego wykorzystania w celach rekultywacyjnych.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
84
Zaostrzenie w przyszłości przepisów prawnych w zakresie dopuszczalnych zawartości
metali ciężkich oraz mikrozanieczyszczeń organicznych, może spowodować znaczne
ograniczenia w przyrodniczym wykorzystaniu osadów ściekowych.
Bardzo ważnym problemem są mikrozanieczyszczenia organiczne. Ogółem
zidentyfikowano w osadach ściekowych ponad 100 związków organicznych w stężeniach
powyżej 0,01 mg /kg s.m. Są to przede wszystkim fenole i chlorofenole, pozostałości
pestycydów heksachlorobenzen, polichlorowane bifenyle, polichlorowane dibenzop-dioksyny
i polichlorowane dibenzofurany oraz nitrozoaminy [14]
Spalanie i współspalanie
Oprócz odzysku odpadów realizowanego w wyniku ich zastosowania w przyrodzie,
możliwy jest również odzysk energii zawartej w odpadach, w procesach spalania czy
współspalania. Spalanie jest najbardziej radykalnym sposobem ich przetworzenia, ze względu
na duży ubytek masy i objętości odpadów jednak wciąż bardzo dyskusyjnym ze względu na
to, iż jest traktowany jako potencjalne źródło emisji toksycznych substancji.
Odpady ulegające biodegradacji przeznaczone do spalania muszą posiadać określoną
wilgotność oraz wartość opałową umożliwiającą prawidłowy przebieg procesu. Do spalania
kierowane są przede wszystkim odpady pozwalające na odzysk energii (spalanie odpadów
drewna, słomy w kotłowniach na biomasę, wykorzystanie kory, korka) oraz odpady
„wysokiego ryzyka” np. osady ściekowe zawierające podwyższone poziomy metali ciężkich
bądź mączki kostne. Zaostrzenie przepisów dotyczących produkcji mączek kostnych i ich
wykorzystania w żywieniu zwierząt spowodowało zwiększenie ilości odpadów poddawanych
przekształcaniu w procesach termicznych.
Zastosowanie procesów termicznych do przekształcania odpadów musi być
poprzedzone głęboką analizą wielu aspektów.
Wg [42] optymalne pod względem przepustowości są instalacje przerabiające co
najmniej 100 000 Mg odpadów rocznie. KPGO podaje również, że wartość opałowa odpadów
5800 kJ/kg stanowi dolną granicę autotermicznego spalania. W przypadku technologii
pirolitycznej przyjmuje się wartość opałową 6000 kJ/kg odpadów i wydajność rzędu 10 t/h,
jako wartości pozwalające uzyskać dodatni bilans energetyczny.
Za największe zagrożenie towarzyszące procesom spalania postrzegana jest emisja
dioksyn i furanów. Emisja dioksyn towarzyszy wszelkim procesom spalania odpadów, w
których występuje materia organiczna oraz związki chloru niezależnie od tego czy jest to
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
85
spalarnia odpadów komunalnych, odpadów niebezpiecznych, odpadów medycznych, osadów
ściekowych czy elektrociepłownia. W związku z tym prowadzi się działania ograniczające
powstawanie dioksyn w procesie spalania odpadów (metody pierwotne) oraz ogranicza się ich
emisję (metody wtórne). Oprócz dioksyn w spalinach emitowane są gazy kwaśne (SO
2
, NO
x
,
HCl, HF), metale ciężkie oraz liczna grupa związków organicznych. Dlatego każda instalacja
spalania musi być wyposażona w sprawny, wielostopniowy system oczyszczania gazów
odlotowych [14].
Realizowane procesy termicznego unieszkodliwiania odpadów muszą spełniać
wymagania zawarte w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 4 sierpnia 2003 r. w
sprawie standardów emisyjnych z instalacji (Dz.U. 2003.163.poz. 1584) do którego zostały
implementowane postanowienia dyrektywy 2000/76/EC w sprawie spalania odpadów. Po
procesach termicznych, oprócz emisji gazów do atmosfery, pozostają stałe pozostałości
poprocesowe. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Gospodarki w sprawie wymagań
dotyczących prowadzenia procesu termicznego przekształcania odpadów, produkty te muszą
spełnić określone wymagania. Jeśli ich nie spełniają należy poddać je przekształceniu, aby
ograniczyć negatywne oddziaływanie na środowisko.
Składowanie
Dominującym kierunkiem zagospodarowania stałych odpadów komunalnych ulegających
biodegradacji jest składowanie. KPGO zakłada, że generalną tendencją w składowaniu
odpadów komunalnych będzie budowa dużych składowisk oraz zmniejszenie ich ilości w
poszczególnych województwach. Poziomy ilości odpadów komunalnych ulegających
biodegradacji dopuszczonych do składowania:
o
2010 rok – 75 % wag. całkowitej ilości odpadów komunalnych ulegających
biodegradacji wytworzonej w 1995 roku,
o
2013 rok – 50 % wag. całkowitej ilości odpadów komunalnych ulegających
biodegradacji wytworzonej w 1995 roku,
o
2020 rok – 35 % wag. całkowitej ilości odpadów komunalnych ulegających
biodegradacji wytworzonej w 1995 roku,
przy czym całkowita ilość odpadów komunalnych ulegających biodegradacji wytworzonych
w 1995 r. to ok. 4 380 tys.Mg.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
86
W przypadku osadów ściekowych przewiduje się, że głównym kierunkiem ich
zagospodarowania będzie również składowanie (obok termicznych metod przeróbki), gdyż
ok. 60% wytwarzanych osadów ściekowych powstawać będzie w oczyszczalniach
obsługujących powyżej 100 tys. RLM i te ilości osadów będą w istotny sposób wpływać na
strukturę zagospodarowania osadów w Polsce. Przyrodnicze wykorzystanie będzie
ograniczone ze względu na brak terenów, na których osady mogłyby być zastosowane jak i
jakość osadów [47].
Składowanie odpadów ulegających biodegradacji wymaga intensyfikacji procesów
przekształcania przed składowaniem szczególnie w zakresie mechaniczno-biologicznej
obróbki oraz metod termicznych (suszenia) gdyż odpady ulegające biodegradacji z uwagi na
dużą zawartość materii organicznej, są źródłem powstawania biogazu na składowiskach
odpadów. Niekontrolowana emisja metanu do atmosfery przyczynia się do wzrostu efektu
cieplarnianego.
W grupie odpadów pochodzących z przemysłu rolno-spożywczego składowane są
niewielkie ilości odpadów: np. w podgrupie odpadów, do której zaliczane są odchody
zwierzęce, odpadowa masa roślinna, odpadowa tkanka zwierzęca i padlina składowaniu
podlega niecałe 0,1% strumienia odpadów. Odpady pochodzące z przemysłu cukrowniczego
składowane są w około 5%. W przemyśle mleczarskim składuje się jedynie 1,1% odpadów.
Nieco więcej odpadów podlega składowaniu w grupie odpadów z przetwórstwa masy
celulozowej, papieru i tektury - 31,32% oraz w grupie sorbentów, materiałów filtracyjnych,
tkanin i ubrań ok. 13% [42].
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
87
6. Ocena porównawcza kierunków zagospodarowania osadów
ściekowych i innych odpadów ulegających biodegradacji w Polsce i UE
Osady ściekowe
W krajach UE głównymi sposobami zagospodarowania osadów ściekowych jest ich
wykorzystanie rolnicze (32%) oraz składowanie (25%). Duży udział w zagospodarowaniu
osadów ma również spalanie i kompostowanie (13%).
inne; 17%
spalanie; 13%
składow anie; 25%
kompostow anie;
13%
zastosow anie w
rolnictw ie; 32%
Rys.I6-1. Zagospodarowanie osadów ściekowych w krajach członkowskich [29]
Rys.I6-2. Obserwowane i prognozowane zmiany zagospodarowania osadów ściekowych [2]
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
88
Jak wynika z rys. I6-1 we wszystkich krajach europejskich spada drastycznie udział
składowania jako jedna z głównych metod zagospodarowania osadów. Przewiduje się, że w
2005 roku średnio 20% osadów ściekowych będzie składowanych. Związane jest to z
wprowadzeniem w 1999 roku nowej dyrektywy - 1999/31/WE dotyczącej składowania
odpadów. Dyrektywa ta znacznie ogranicza możliwość składowania odpadów ulegających
biodegradacji (w tym osadów ściekowych). Już wcześniej, bo od końca 1998 roku,
obowiązuje zakaz zatapiania osadów w morzu, a ta metoda była wykorzystywana między
innymi przez Irlandię, Hiszpanię czy Wielką Brytanię.
Prognozuje się, że w krajach UE w najbliższym okresie podstawowymi metodami
zagospodarowania osadów będą:
- wykorzystanie rolnicze,
- obróbka termiczna (głównie spalanie).
Jednak wprowadzenie wraz z proponowaną nowelizacją dyrektywy osadowej ostrzejszych
restrykcji, dotyczących wykorzystania osadów w rolnictwie (zawartość metali ciężkich,
stężenie zanieczyszczeń organicznych, bezpieczeństwo sanitarne osadów) może spowodować
istotne ograniczenie stosowania tej metody na rzecz obróbki termicznej. Przewiduje się, że w
2005 r w UE spalanych będzie około 37% osadów ściekowych.
Innymi czynnikami determinującymi zagospodarowanie osadów jest koszt poszczególnych
metod czy akceptacja społeczna. Szacuje się, ze średni koszt wykorzystania rolniczego
osadów ściekowych wynosi od 75 do 250 euro/Mg, kompostowania od 120 do 400 euro/Mg,
a spalania od 220 do 400 euro/Mg suchego osadu w zależności od uwarunkowań lokalnych.
Dla porównania w chwili obecnej koszt składowania osadów ściekowych w krajach UE
wynosi od 40 do 300 euro/Mg z wyraźną tendencją wzrostową w wyniku wprowadzenia tzw.
podatku ekologicznego od składowania [14].
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
89
Rys.I6-3. Zmiany w zagospodarowaniu osadów ściekowych w krajach UE w przeliczeniu na jednego mieszkańca [29]
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
90
W Polsce wciąż głównym kierunkiem zagospodarowania osadów ściekowych jest ich
składowanie (44,2%). Rolnicze wykorzystanie osadów kształtuje się na poziomie 15%, 6%
jest kompostowanych, a tylko niecałe 2% jest przekształcanych termicznie.
wykorzystanie
rolnicze; 15%
kompostowanie;
6%
składowanie; 44%
przekształcanie
termiczne; 2%
przemysłowe; 6%
inne; 30%
Rys.I6-4 Sposoby zagospodarowania osadów ściekowych w Polsce [43]
Zgodnie z krajowym planem gospodarki odpadami preferowanym kierunkiem postępowania z
osadami ściekowymi będzie kompostowanie. Kierunek ten winien być preferowany w
oczyszczalniach posiadających powiązania z zakładami kompostowania odpadów
komunalnych i z zakładami wytwarzającymi znaczne ilości odpadów organicznych (np.
zakłady wytwarzające korę, trociny). Zakłada się, że ilość osadów kompostowanych może
wzrosnąć nawet do 20% ich całkowitej masy wytwarzanej w kraju. Warunkiem jest realizacja
programu budowy zakładów kompostowania i przygotowanie ich do współpracy z
oczyszczalniami ścieków. Kolejnym preferowanym kierunkiem będzie przyrodnicze
wykorzystanie osadów. Zakłada się, że w roku 2014 bezpośrednie wykorzystanie
komunalnych osadów ściekowych w rolnictwie zmaleje do 12% ich wytwarzanej masy.
Jednocześnie zmaleje wykorzystanie komunalnych osadów ściekowych niekompostowanych
do innych przyrodniczych celów z obecnych 17% do 14%. Łącznie do nawożenia i
użyźniania gruntów w roku 2014 używane będzie 26% osadów bez kompostowania oraz 20%
osadów po procesie kompostowania co daje 46% osadów. Kolejnym kierunkiem
zagospodarowania komunalnych osadów ściekowych będzie ich termiczne przekształcanie.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
91
Zakłada się, że w roku 2010 ilość komunalnych osadów ściekowych przekształcanych
termicznie wzrośnie z obecnych 1,6% do 5% w roku 2010 i 8 % w roku 2014.
Natomiast w przypadku składowania osadów ściekowych, przewiduje się, że z obecnych
42,14% powinien nastąpić wzrost do 45% w roku 2010 i spadek do 39% w roku 2014 (rys.I6-
5).
Rys.I6-5. Zmiany w strukturze unieszkodliwiania i wykorzystania osadów z komunalnych
oczyszczalni ścieków wg klasyfikacji GUS [42]
Odpady ulegające biodegradacji
Główne kierunki przeróbki i zagospodarowania komunalnych odpadów ulegających
biodegradacji w krajach UE to:
•
składowanie,
•
spalanie,
•
kompostowanie,
•
recykling,
•
stabilizacja beztlenowa,
•
mechaniczno-biologiczna obróbka
W tabeli przestawiono prognozowaną na rok 2016 ilość wytworzonych odpadów ulegających
biodegradacji w krajach Europy Zachodniej.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
92
Tab.I6-1. Prognozowana ilość wytworzonych odpadów ulegających biodegradacji w roku
2016 [37]
Kraj/region
BOK rok bazowy -
1995
Przewidywana ilość
odpadów
wytworzonych w
2016 r
Maksymalna ilość
składowanych
odpadów
Ilość odpadów,
która musi zostać
poddana innym
procesom
unieszkodliwiania
Miliony
ton
Austria
1,495
2,17
0,523
1,647
Belgia (Flandria)
1,671
2,39
0,585
1,805
Dania
1,813
2,79
0,635 2,155
Finlandia
1,664
2,72
0,562 2,138
Francja
15,746
24,36
5,511
18,849
Niemcy 28,7
44,381
10,045 34,336
Niemcy (Baden
Württemberg)
5,859
9,060
2,05 7,01
Grecja 2,688
4,757
0,941 3,815
Islandia N/A
N/A
N/A
N/A
Irlandia 0,990
1,87
0,346
1,524
Włochy 9,170
12,984
3,209 9,775
Luksemburg 0,16
N/A
0,056 N/A
Holandia 4,830
7,699
1,691 6,008
Norwegia
1,572
1,712
0,5502
1,162
Portugalia 3,301
6,160
1,155 5,005
Hiszpania
11,633
20,293
4,071
16,22
Hiszpania
(Katalonia)
1,985
3,46
0,695 2,765
Szwecja 2,656
3,948
0,9296
3,0184
Wielka Brytania
19,66
33,60
6,881 26,719
W krajowym planie gospodarki odpadami przyjęto, że w okresie 2003-2006 zmierzać się
będzie do uzyskania 12% poziomu odzysku i unieszkodliwiania (poza składowaniem)
odpadów komunalnych ulegających biodegradacji (bez odpadów opakowaniowych).
Rys.I6-6. Planowany odzysk i unieszkodliwianie (poza składowaniem) odpadów
komunalnych ulegających biodegradacji w latach 2005-2013 w Polsce [42]
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
93
W KPGO założono, że w 2010r. całkowita ilość wytworzonych odpadów komunalnych
ulegających biodegradacji wyniesie około 6400 tys, z czego około 3300 tys. Mg odpadów
będzie mogło być składowanych. Oznacza to, że do 2010r. należy zagwarantować odzysk i
unieszkodliwianie (poza składowaniem) tych odpadów na poziomie 3100 tys. Mg.
W pierwszym okresie realizacji tego celu, czyli w latach 2003-2006 założono, że odzysk i
unieszkodliwianie (poza składowaniem) odpadów komunalnych ulegających biodegradacji
osiągnie w Polsce poziom 1460 tys. Mg, w tym ilość poddanych odzyskowi i recyklingowi
odpadów zielonych około 120 tys. Mg, odpadów opakowań z papieru i tektury około 780 tys.
Mg.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
94
II. ROZWIĄZANIA PRAWNE W ZAKRESIE GOSPODARKI OSADAMI
ŚCIEKOWYMI I INNYMI ODPADAMI ULEGAJĄCYMI BIODEGRADACJI W UE
1. Obowiązujące akty prawne
Podstawy aktualnej strategii Unii Europejskiej w dziedzinie postępowania z odpadami
zapisano w rezolucji rady z 24 lutego 1997 w sprawie strategii Wspólnoty w gospodarowaniu
odpadami (OJ systemie 076 z 11 marca 1997). W strategii podtrzymano wcześniej
sformułowane założenia mające swe źródło w programie działań ochrony środowiska UE z
1972 roku:
! podejmowanie środków ostrożności,
! unikanie zagrożenia u źródła,
! roztropne, racjonalne spożytkowanie zasobów naturalnych,
! stosowanie zasady zanieczyszczający płaci.
Najważniejszymi aktami prawnymi Unii Europejskiej w sprawie postępowania z
odpadami są:
Dyrektywa Rady 75/442/EWG z dnia 15 lipca 1975 r. w sprawie odpadów (tzw.
dyrektywa ramowa) znowelizowana dyrektywami Rady: 91/156/EWG i 91/692/EWG,
decyzją Komisji 96/350/WE oraz rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady
1882/2003/WE (tekst pierwotny: OJ L 194 25.07.1975 p.39).
W dyrektywie zobowiązano kraje członkowskie do zapobiegania powstawaniu odpadów lub
zmniejszanie ilości wytwarzanych odpadów i ich szkodliwości oraz do odzysku materiałów z
odpadów przez ich recykling, powtórne wykorzystanie, regenerację lub przez jakikolwiek
inny proces mający na celu odzyskanie surowców wtórnych, lub wykorzystanie odpadów jako
źródła energii. Artykuł 4 nakłada z kolei na państwa członkowskie konieczność poddawania
procesom odzysku odpadów lub też ich usuwania bez zagrożenia dla zdrowia ludzkiego oraz
bez stosowania procesów lub metod, które mogą być szkodliwe dla środowiska, a
szczególnie, aby nie powodować:
•
zagrożenia dla wody, powietrza, gleby, roślin i zwierząt,
•
uciążliwości powodowanych przez hałas lub odory,
•
szkodliwego oddziaływania na tereny wiejskie lub miejsca objęte szczególną troską.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
95
Państwa członkowskie podejmą także działania konieczne, aby zapobiec porzucaniu,
wysypywaniu lub nie kontrolowanemu usuwaniu odpadów.
Dyrektywa Rady 99/31/WE z dnia 26 kwietnia 1999 w sprawie składowania odpadów
Zgodnie z celami zapisanymi w artykule 5 dyrektywy w sprawie składowania odpadów
99/31/WE Państwa Członkowskie, nie później niż dwa lata po upływie terminu określonego
w artykule 18 paragraf (1), przygotują swoje krajowe strategie na rzecz wdrożenia obniżania
wytwarzania odpadów ulegających biodegradacji, kierowanych na składowiska oraz i
powiadomią Komisję o tej strategii. Strategia ta powinna obejmować środki służące
osiągnięciu celów określonych niżej w paragrafie 2, poprzez zwłaszcza recykling i
kompostowanie odpadów, produkcję biogazu oraz odzyskiwanie materiałów i energii. W
ciągu 30 miesięcy po upływie terminu określonego w Artykule 18, paragraf (1), Komisja
przedłoży Parlamentowi Europejskiemu i Radzie Europy raport przedstawiający ogół strategii
krajowych.
Dyrektywa wzięła pod uwagę konieczność podejmowania środków w celu zmniejszenia
tworzenia się gazowego metanu na ziemnych składowiskach odpadów, którego celem jest
między innymi obniżenia globalnego ocieplenia, poprzez zmniejszanie objętości
składowanych do ziemi odpadów ulegających biodegradacji oraz wdrażanie wymagań
wprowadzających kontrolę gazu powstającego na składowisku ziemnym. Uwzględniono także
fakt, że środki podejmowane w celu zmniejszania objętości składowanych do ziemi odpadów
ulegających biodegradacji, powinny mieć na celu również zachęcanie do odrębnego
gromadzenia odpadów, które ulegają biodegradacji, ich sortowania, odzyskiwania i
recyklingu. Przygotowane strategie na rzecz wdrożenia obniżania wytwarzania odpadów
ulegających biodegradacji, kierowanych na składowiska ziemne zagwarantują, że:
a)
w okresie nie dłuższym niż 5 lat, po upływie terminu określonego w Artykule 18,
paragraf (1), kierowane na składowiska odpady komunalne, które ulegają biodegradacji,
muszą zostać zredukowane do 75% (wagowych) całkowitej masy odpadów komunalnych
ulegających biodegradacji wytworzonych w 1995 roku, lub w ostatnim roku poprzedzającym
rok 1995, dla którego są osiągalne standaryzowane dane EUROSTATU;
b)
w okresie nie dłuższym niż 8 lat, po upływie terminu określonego w Artykule 18,
paragraf (1), kierowane na składowiska odpady komunalne, które ulegają biodegradacji,
muszą zostać zredukowane do 50% (wagowych) całkowitej masy odpadów komunalnych
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
96
ulegających biodegradacji wytworzonych w 1995 roku, lub w ostatnim roku poprzedzającym
rok 1995, dla którego są osiągalne standaryzowane dane EUROSTATU;
c)
w okresie nie dłuższym niż 15 lat, po upływie terminu określonego w Artykule 18,
paragraf (1), kierowane na składowiska odpady komunalne, które ulegają biodegradacji,
muszą zostać zredukowane do 35% (wagowych) całkowitej masy odpadów komunalnych
ulegających biodegradacji wytworzonych w 1995 roku, lub w ostatnim roku poprzedzającym
rok 1995, dla którego są osiągalne standaryzowane dane EUROSTATU.
Znalazł się również zapis, że państwa członkowskie, które w roku 1995 lub w
ostatnim roku poprzedzającym rok 1995, dla którego są osiągalne standaryzowane dane
EUROSTATU, złożyły na składowiskach ziemnych ponad 80% zgromadzonych własnych
odpadów komunalnych, mogą przesunąć osiągnięcie celów ustalonych w paragrafach (a), (b) i
(c) o okres nie dłuższy niż cztery lata. Państwa Członkowskie, które zamierzają skorzystać z
niniejszego postanowienia, poinformują zawczasu Komisję i swojej decyzji. Komisja
poinformuje o tych decyzjach inne Państwa Członkowskie i Parlament Europejski.
Z definicji zawartych w artykule 22 wynika, że osady ściekowe jako odpady ulegające
biodegradacji, nie mogą zostać zaliczone do odpadów obojętnych, zostały także wyłączone z
pojęcia odpady płynne. Z zakresu dyrektywy wyłączono również rozrzucanie osadów
ściekowych na glebie w celu ich użyźnienia lub rekultywacji, w tym szlamu kanalizacyjnego i
osadów z oczyszczalni ścieków oraz podobnej materii.
Decyzja Rady z dnia 19 grudnia 2002 r. ustanawiająca kryteria i procedury akceptacji
odpadów na składowiskach zgodnie z Artykułem 16 i Załącznikiem II do Dyrektywy
1999/31/WE (2003/33/WE)
W Decyzji zostały określone kryteria i procedury akceptacji odpadów na składowiskach
zgodnie z zasadami z dyrektywy 99/31/WE. W sekcji 1 Załącznika „Kryteria i procedury
akceptacji odpadów na składowiskach” określono procedurę określania możliwości akceptacji
odpadów na składowiskach. Procedura ta obejmuje podstawową charakterystykę, testy
zgodności i weryfikację na składowisku. Podstawowa charakterystyka obejmuje m.in.
podstawowe informacje na temat odpadów (rodzaj i pochodzenie, skład konsystencja, reakcja
na wymywanie). Tylko w przypadku, jeżeli podstawowa charakterystyka odpadów wykazuje,
ze spełniają one kryteria dla danej klasy składowisk, uważa się, ze takie odpady mogą zostać
przyjęte na składowisko danej klasy. Za poprawność danych ujętych w charakterystyce
przyjmuje odpowiedzialność wytwarzający odpady lub, w przypadku jego braku, osoba
odpowiedzialna za gospodarkę odpadami. W sekcji 2 określono kryteria akceptacji odpadów
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
97
na składowiskach każdej klasy, w tym kryteria dotyczące składowania podziemnego. Przyjęto
następujące klasy składowisk odpadów: składowiska odpadów obojętnych, składowiska
odpadów innych niż niebezpieczne, składowiska odpadów niebezpiecznych Większość
odpadów (w tym również odpady ulegające biodegradacji muszą spełniać wartości graniczne
dla wymywania. W eluatach podlegać analizie będą wybrane metale ciężkie (As, Ba, Cd, Cr,
Cu, Hg, Mo, Ni, Pb, Sb, Se, Zn), chlorki, fluorki, siarczany, indeks fenolowy, całkowity
węgiel organiczny, rozpuszczony węgiel organiczny, stałe związki rozpuszczone, wybrane
węglowodory. W przypadku odpadów niebezpiecznych możliwych do przyjęcia na
składowiskach odpadów innych niż niebezpieczne przyjęto, ze stabilność i niereaktywność
(danego odpadu) oznacza, ze podatność tegoż odpadu na wymywanie nie ulegnie
niekorzystnej zmianie w dłuższej perspektywie w warunkach składowiska i przewidywanych
wypadkach:
- w samych odpadach (np. poprzez biodegradację),
- pod
wpływem warunków otoczenia,
- wskutek
wpływu innych odpadów.
W przypadku kryteriów akceptacji dla składowania podziemnego ustalono, że do odpadów
niedopuszczalnych, których nie wolno składować pod ziemią należą odpady ulegające
biodegradacji. Dodatek B do niniejszej decyzji zawiera przegląd opcji składowania odpadów
przewidzianych w dyrektywie w sprawie składowisk. Ustalono trzy najważniejsze
podkategorie składowisk dla odpadów innych niż niebezpieczne: składowiska dla odpadów
nieorganicznych o niskiej zawartości składników organicznych/ulegających biodegradacji
(B1), składowiska dla odpadów organicznych (B2) oraz składowiska dla mieszanych
odpadów innych niż niebezpieczne ze znaczną ilością materiałów zarówno
organicznych/ulegających jak i nieorganicznych. Jeżeli odpady są niebezpieczne, wówczas
proces obróbki może umożliwić spełnienie kryteriów dotyczących umieszczania odpadów
stabilnych, niebezpiecznych i niereaktywnych na składowiskach odpadów innych niż
niebezpieczne w wydzielonych częściach dla odpadów nieorganicznych o niskiej zawartości
składników organicznych/ulegających biodegradacji.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/76/WE z dnia 4 grudnia 2000 r. w
sprawie spalania odpadów (OJ L 332 28.12.2000 p. 91), która z dniem 28 grudnia 2005 r.
zastąpi dyrektywy: 89/369/EWG, 89/429/EWG i 94/67/WE.
Celem dyrektywy jest zapobieganie lub ograniczenie w największym możliwym w praktyce
stopniu negatywnych skutków dla środowiska, zwłaszcza zanieczyszczenia emisjami do
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
98
powietrza, gleb, wód powierzchniowych i wód podziemnych oraz wynikających z nich
zagrożeń dla zdrowia ludzkiego powodowanych przez spalanie i współspalanie odpadów.
Kolejnym celem wprowadzenia dyrektywy było stworzenie warunków do wykorzystania
biomasy dla potrzeb energetycznych. Przyjęto rygorystyczne warunki eksploatacyjne i
wymagania techniczne, poprzez ustalenie dopuszczalnych wartości emisji dla zakładów
spalających i współspalających odpady we Wspólnocie, a także poprzez spełnienie wymagań
Dyrektywy 75/442/EWG. Dyrektywa ustaliła poziomy krytyczne niektórych substancji
zanieczyszczających takich jak tlenki azotu, dwutlenek siarki metale ciężkie i dioksyny.
Określone przez dyrektywę dopuszczalne wartości emisji stanowią warunek konieczny do
uzyskania zgodności z dyrektywą 96/61/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania
zanieczyszczeniom i kontroli.
Dyrektywa narzuciła określone ograniczenia, w tym określone warunki eksploatacyjne,
dotyczące spalania odpadów niebezpiecznych, zawierających ponad 1% substancji
chlorowcoorganicznych (wyrażonych zawartością chloru)
Jako najważniejsze warunki eksploatacyjne przyjęto:
- osiągnięcie takiego poziomu spalenia, aby całkowita zawartość węgla organicznego w
żużlu i popiołach dennych była mniejsza niż 3% albo aby strata po zapłonie wynosiła
poniżej 5% wagi suchego materiału.
- gaz
powstający w tym procesie został podgrzany na dwie sekundy, po ostatnim
wtrysku powietrza podawanego do spalania, w sposób kontrolowany i równomierny,
nawet w najbardziej niekorzystnych warunkach, do temperatury 850
o
C, a w przypadku
spalania odpadów niebezpiecznych o zawartości ponad 1% substancji
chlorowcoorganicznych, w przeliczeniu na chlor, temperaturę tę do 1.100
o
C na co
najmniej dwie sekundy.
- każda linia zakładu spalającego będzie wyposażona w co najmniej jeden palnik
pomocniczy. Palnik ten musi włączać się automatycznie wówczas, gdy temperatura w
komorze spalania, po ostatnim wtrysku powietrza podawanego do spalania, spadnie
poniżej 850
o
C lub 1.100
o
C,
- zakłady spalające i współspalające będą posiadać i eksploatować automatyczny system
zapobiegania zasilaniu odpadami:
a) podczas rozruchu, aż do osiągnięcia temperatury 850oC lub 1100
o
C, zależnie od danego
przypadku, lub do temperatury określonej zgodnie z ust. 4;
b) zawsze w przypadku, gdy nie jest utrzymana temperatura 850oC lub 1100
o
C, zależnie od
danego przypadku, lub temperatura określona zgodnie z ust. 4;
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
99
c) zawsze w przypadku, gdy z powodu zakłóceń lub awarii urządzeń oczyszczających, pomiar
ciągły wymagany w niniejszej Dyrektywie wykazał przekroczenie jakiejkolwiek
dopuszczalnej wartości emisji.
Na zakład spalający i współspalający odpady narzucone zostały wymogi prowadzenia
monitoringu zanieczyszczeń powietrza oraz jakości ścieków pochodzących z oczyszczania
gazów odlotowych.
Rozporządzenie (WE) nr 1774/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 3
października 2002 r. ustanawiające przepisy sanitarne dotyczące produktów
pochodzenia zwierzęcego nie przeznaczonych do spożycia przez ludzi.
Rozporządzenie to ustanawia przepisy zdrowia publicznego i przepisy sanitarne zwierząt w
odniesieniu do:
a) gromadzenia, transportu, przechowywania, przeładunku, przetwarzania oraz
wykorzystywania lub usuwania produktów pochodzenia zwierzęcego, w celu uniknięcia
ryzyka, jakie stwarzają one dla zdrowia publicznego lub zwierząt;
b) wprowadzania na rynek oraz, w pewnych szczególnych przypadkach, wywozu i
tranzytu produktów pochodzenia zwierzęcego oraz produktów z nich otrzymywanych,
określonych w załącznikach VII i VIII.
Powyższe rozporządzenie nie ma natomiast zastosowania do:
a)
surowej karmy dla zwierząt domowych pochodzącej ze sklepów detalicznych lub z
placówek sąsiadujących z punktami sprzedaży, w których mięso jest dzielone i
przechowywane wyłącznie w celu dostarczenia go bezpośrednio konsumentowi na
miejscu;
b)
mleka w stanie płynnym i siary usuwanych lub wykorzystywanych w gospodarstwie ich
pochodzenia;
c) całych tusz lub części zwierząt dzikich, które nie są podejrzane o zarażenie się
chorobami przenoszonymi na ludzi lub zwierzęta, z wyjątkiem ryb złowionych do
celów handlowych oraz tusz lub ich części dzikiej zwierzyny używanej do wytwarzania
trofeów myśliwskich;
d) surowej karmy dla zwierząt domowych wykorzystywanej na miejscu, otrzymanej z
uboju domowego w miejscu pochodzenia zwierząt, przeznaczonych do spożycia
wyłącznie przez rolnika i jego rodzinę, zgodnie z prawem krajowym;
e) odpadów gastronomicznych, o ile:
(i) nie
pochodzą one ze środków transportu międzynarodowego,
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
100
(ii) nie są przeznaczone do spożycia przez zwierzęta ani,
(iii) nie są przeznaczone do zużycia w wytwórni biogazu lub do kompostowania;
f)
komórek jajowych, zarodków i nasienia przeznaczonych do celów hodowlanych oraz
g) tranzytu statkiem lub samolotem.
Rozporządzenie nr 1774/2002 składa się z dziewięciu rozdziałów, szczegółowo określających
warunki i zakres wymagań oraz jedenastu załączników dotyczących zagadnień:
Załącznik I: Definicje szczególne,
Załącznik II: Wymagania higieniczne dotyczące gromadzenia i przewozu produktów
pochodzenia zwierzęcego oraz produktów przetworzonych,
Załącznik III: Wymagania higieniczne dotyczące zakładów pośrednich i składów,
Załącznik IV: Wymagania dotyczące spalarni i współspalarni, do których nie ma
zastosowania dyrektywa 2000/76/WE,
Załącznik V: Ogólne wymagania higieniczne dotyczące przetwarzania surowca kategorii 1, 2
i 3,
Załącznik VI: Szczególne wymagania dotyczące przetwarzania surowca kategorii 1 i 2 oraz
wytwórni biogazu i kompostowni,
Załącznik VII: Szczególne wymagania higieniczne dotyczące przetwarzania i wprowadzania
na rynek przetworzonego białka zwierzęcego oraz innych produktów przetworzonych, które
mogą zostać użyte jako składnik paszowy,
Załącznik VIII: Wymagania dotyczące wprowadzania na rynek karmy dla zwierząt
domowych, gryzaków dla psów i produktów technicznych,
Załącznik IX: Zasady mające zastosowanie do wykorzystania niektórych surowców kategorii
2 i 3 do karmienia niektórych zwierząt zgodnie z art. 23 ust. 2,
Załącznik X: Wzorcowe świadectwa weterynaryjne stosowane w przywozie z państw trzecich
niektórych produktów pochodzenia zwierzęcego i produktów z nich otrzymanych,
Załącznik XI: Wykaz państw trzecich, z których na przywóz produktów pochodzenia
zwierzęcego nie przeznaczonych do spożycia przez ludzi państwa członkowskie mogą
udzielać zezwolenia.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
101
Dyrektywa Rady 86/278//EWG z dnia 12 czerwca 1986 r. w sprawie ochrony
środowiska, a szczególnie gleb, przy stosowaniu osadów ściekowych w rolnictwie
zmieniona dyrektywą Rady 91/692/EWG i rozporządzeniem Rady 807/2003/WE (tekst
pierwotny: OJ L 181 04.07.1986 p.6)
Celem dyrektywy było wprowadzenie przepisów regulujących stosowanie osadów
ściekowych w rolnictwie w taki sposób, by zapobiec ich szkodliwemu oddziaływaniu na
glebę, roślinność, zwierzęta i ludzi, zachęcając jednocześnie do prawidłowego wykorzystania
osadów.
Przed zastosowaniem w rolnictwie osad powinien być poddany obróbce. Dopuszczono
jednak możliwość stosowania osadów surowych, jeśli są one wtryskiwane do gleby lub
wymieszane z glebą.
Dyrektywa zakazuje stosowania osadów ściekowych na:
(a)
łąkach lub uprawach roślin pastewnych, jeśli wypas zwierząt lub zbiór roślin
pastewnych ma nastąpić przed upływem określonego czasu. Okres ten, który będzie
ustalony przez poszczególne państwa członkowskie, z uwzględnieniem ich sytuacji
zwłaszcza klimatycznej i położenia geograficznego, w żadnym razie nie może być
krótszy niż trzy tygodnie;
(b)
glebach, na których uprawiane są owoce i warzywa, z wyjątkiem drzew owocowych;
(c) gruntach przeznaczonych pod uprawę owoców i warzyw, które pozostają w
bezpośrednim kontakcie z glebą i spożywane są zwykle w stanie surowym, w ciągu
10 miesięcy poprzedzających zbiory i w czasie samych zbiorów.
Dyrektywa zobowiązała do poddawania analizie osadów i gleb, na której mają być
wykorzystane, jak i procedur prowadzenia analiz osadów i gleb. W dyrektywie zostały
ustalone maksymalne wartości dopuszczalne stężeń metali ciężkich w glebie i w osadzie oraz
maksymalne ilości metali ciężkich, które mogą zostać wprowadzone do gleby.
Ustalono, że analizy osadów powinny być wykonywane przynajmniej raz na 6 miesięcy.
Analiza powinna obejmować:
- suchą masę, zawartość substancji organicznej,
- wartość pH,
- zawartość azotu i fosforu
- zawartość chromu, kadmu, miedzi, niklu, ołowiu, cynku oraz rtęci.
W odróżnieniu od uregulowań polskich dyrektywa dopuszcza stosowanie osadów surowych,
o ile są one wtryskiwane do gleby lub wymieszane z glebą.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
102
Dyrektywa 96/62/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania i ograniczania (kontroli)
zanieczyszczeń, zwana dyrektywą IPPC.
Jej strategicznym celem jest systematyczne dostosowanie metod planowania i
prowadzenia produkcji do wymogów zasady trwałego i zrównoważonego rozwoju, tak, aby
zapewniony został wysoki poziom ochrony środowiska jako całości, poprzez zintegrowane
traktowanie całego procesu zapobiegania emisjom zanieczyszczeń lub maksymalnej ich
redukcji, jeżeli zapobieganie nie jest w pełni możliwe. Dyrektywa składa się z preambuły, 23
rozdziałów oraz aneksów dotyczących zagadnień:
Aneks I: Kategorie działalności przemysłowej, o których mowa w artykule 1. W aneksie tym
zdefiniowano rodzaje działalności przemysłowej, które podlegają dyrektywie IPPC. Należy
do nich przemysł energetyczny, przemysł chemiczny, gospodarka odpadami oraz inne rodzaje
działalności.
Aneks II: Lista dyrektyw krajów wspólnoty europejskiej z zakresu ochrony środowiska.
Wymienione są tu dyrektywy przywoływane w art. 18 i 20, w tym między innymi ramowa
dyrektywa dotycząca gospodarki wodnej, o odpadach i spalarniach odpadów.
Aneks III: Lista głównych substancji zanieczyszczających, które mają być uwzględniane przy
ustalaniu granicznych wielkości emisji.
Aneks IV: Czynniki, które należy uwzględnić ogólnie lub w konkretnych przypadkach
podczas określania najlepszych dostępnych technik (BAT) zgodnie z artykułem 2 (13).
Uwzględniając przy tym prawdopodobne koszty i korzyści, które wynikają ze środków i
zasad ostrożności oraz zapobiegania.
Najważniejszym instrumentem praktycznego wdrażania wymogów dyrektywy IPPC jest
tzw. zintegrowane pozwolenie. Pozwolenie to powinno obejmować wszystkie zagadnienia
emisyjne, w aspekcie efektów środowiskowych w odniesieniu do ochrony wód, powietrza i
powierzchni ziemi oraz środowiska jako całości. Powinno również uwzględniać wymóg
minimalizacji wytwarzanych odpadów oraz efektywnego wykorzystania energii. Podstawową
płaszczyzną technologiczną uwzględnioną w pozwoleniach zintegrowanych, jest tzw.
Najlepsza Dostępna Technika. Standard BAT ma służyć określaniu granicznych wielkości
emisji w UE. Pod pojęciem „technika” należy rozumieć nie tylko technologię, ale także
organizację i przygotowanie produkcji, projektowanie i modernizację, sposoby zarządzania,
nadzoru i monitoringu. BAT nie jest zestawem norm, dotyczących poszczególnych branż
produkcyjnych. Jest to opis, przedstawiający najlepsze funkcjonowanie branż z punktu
widzenia ochrony środowiska. Jego zasada polega na analizie słabych i mocnych stron
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
103
stosowanych metod, technologii, czy technik prowadzenia działalności, a następnie
rekomendowaniu tych, które najmniej szkodzą środowisku.
Dyrektywa Rady z dnia 12 grudnia 1991 r. dotycząca ochrony wód przed
zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego
(91/676/EWG).
Celem dyrektywy jest zmniejszenie zanieczyszczenia wody spowodowanego lub wywołanego
przez azotany pochodzące ze źródeł rolniczych oraz zapobieganie dalszemu
zanieczyszczeniu. Zgodnie z definicją zawartą w artykule 2 tej dyrektywy odpady ulegające
biodegradacji pochodzące m.in. z sektora rolniczego oraz osady ściekowe zaliczamy do
nawozów. Nawóz jest bowiem zdefiniowany jako: „każda substancja zawierająca związek
azotu lub związki azotu rolniczo wykorzystywana w celu zwiększania wzrostu roślinności;
może ona także obejmować odchody zwierzęce, pozostałości z gospodarstw rybackich oraz
osady ściekowe”.
W dyrektywie zwraca się uwagę na fakt, że główną przyczyną zanieczyszczenia ze źródeł
rozproszonych wpływających na wody stanowią azotany pochodzące ze źródeł rolniczych. W
związku z tym należy podjąć działania w zakresie składowania i rolniczego wykorzystania
wszelkich związków azotu oraz dotyczących tego pewnych praktyk zagospodarowania
gruntów. Zbiór zasad dobrej praktyki rolniczej stanowi załącznik II do niniejszej dyrektywy.
Przy określaniu zbioru zasad dobrej praktyki rolniczej kraje członkowskie uwzględniając
warunki lokalne powinny wziąć pod uwagę:
1.
okresy, kiedy rolnicze wykorzystanie nawozu jest niewłaściwe;
2.
rolnicze wykorzystanie nawozu w terenie o dużym nachyleniu;
3. rolnicze wykorzystanie nawozu na gruntach nasyconych wodą, zatopionych,
przemarzniętych lub pokrytych śniegiem;
4.
warunki rolniczego wykorzystania nawozu w pobliżu cieków wodnych;
5. pojemność i konstrukcja pojemników do składowania odchodów zwierzęcych, w
tym środki mające na celu zapobieganie zanieczyszczeniu wody przez spływ i
przesiąkanie do wód podziemnych i powierzchniowych płynów zawierających
odchody zwierzęce i ścieki z przechowywanych materiałów roślinnych, takich jak
kiszonka;
6. procedurę rolniczego wykorzystania, w tym dawki i równomierność rozprowadzania,
zarówno nawozu chemicznego jak i odchodów zwierzęcych, które zapewniają
utrzymanie strat substancji odżywczych wody na dopuszczalnym poziomie.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
104
Ponadto przy określaniu zbioru zasad dobrej praktyki rolniczej można uwzględnić
następujące zagadnienia:
1. gospodarowanie wykorzystaniem gruntów, w tym stosowanie systemów
płodozmianu oraz stosunku powierzchni gruntów przeznaczonych na trwałe użytki
zielone do upraw jednorocznych;
2. utrzymanie podczas okresów (deszczowych) minimalnej okrywy roślinnej
pobierającej z gleby azot, który mógłby w innym przypadku spowodować
zanieczyszczenie wody azotanami;
3. ustalenie planów nawożenia dla każdego gospodarstwa rolnego oddzielnie oraz
prowadzenie rejestru wykorzystania nawozu;
4. zapobieganie zanieczyszczeniu wody przez spływ powierzchniowy oraz
przesączenia poza zasięg korzeni roślin uprawnych w systemach nawadniających.
W załączniku III określono środki które należy włączyć do programów działania przy
realizacji celów określonych w artykule 1 niniejszej dyrektywy. Środki te powinny
obejmować zasady odnoszące się do:
- okresów stosowania niektórych rodzajów nawozu;
- pojemności zbiorników do przechowywania odchodów zwierzęcych;
- ograniczenia rolniczego wykorzystania nawozów, zgodne z dobrą praktyką rolniczą i
uwzględniające cechy danej strefy zagrożenia, w tym warunki glebowe i klimatyczne,
zagospodarowanie gruntów oraz praktyki rolnicze.
Mają one być oparte na równowadze między możliwym do przewidzenia zapotrzebowaniem
upraw na azot oraz zasilaniem upraw azotem z gleby oraz z nawożenia.
Środki te stosowane są w celu zapewnienia, że dla każdego gospodarstwa rolnego lub
hodowlanego ilość odchodów zwierzęcych, wykorzystywanych rolniczo każdego roku, w tym
wprost od zwierząt, nie przekroczy określonej ilości na hektar, wynoszącej do 170 kg N. W
załączniku opisano również ewentualne możliwe odstępstwa od tej zasady.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
105
2. Projekty aktów prawnych UE związanych z gospodarką odpadami
2.1. Komunikat „W kierunku Tematycznej Strategii Ochrony
Gleby” COM(2002) 179 final
Komunikat „W kierunku Strategii Tematycznej Ochrony Gleby” COM(2002) 179
final został ogłoszony w kwietniu 2002r. Miał na celu pozyskanie polityków w celu
zwiększenia działań na rzecz gleby. Jest to pierwszy komunikat poruszający problem ochrony
gleby, który składa się z części opisowej oraz części poświęconej działaniom tak, aby jasno
przedstawić pełny obraz złożoności zagadnienia oraz aby służył w przyszłości jako podstawa
działania.
W celu zapewnienia ochrony gleby, Komisja planuje zbudowanie strategii tematycznej, która
ma zostać przyjęta w 2005 r. Od roku 2002 Komisja zaproponuje szereg działań
środowiskowych, mających na celu zapobieganie skażeniu gleby, łącznie z legislacją,
dotyczącą odpadów pochodzących z przemysłu górniczego, osadów ściekowych oraz
kompostu, a także dodatkowo doprowadzi do włączenia ochrony gleby do głównych
obszarów polityki UE. W 2004 roku zostanie również wydana propozycja legislacji
dotyczącej monitoringu gleby.
Celem komunikatu jest w szczególności:
•
Opisanie różnorodnych funkcji gleby,
•
Określenie jej cech charakterystycznych, istotnych dla rozwoju polityki,
•
Określenie głównych zagrożeń dla gleby,
•
Przegląd polityki Wspólnoty odnoszącej się do tej problematyki,
•
Przedstawienie obecnej sytuacji w odniesieniu do informacji o glebie i monitoringu
oraz określenie braków, które należy uzupełnić, co stanowi podstawę polityki ochrony
gleby.
Komisja uważa, że na tym etapie do ochrony gleby może przyczynić się strategia oparta
na:
1. inicjatywach, będących obecnie częścią polityki środowiskowej,
2. włączaniu do innych obszarów polityki,
3. monitoringu gleby,
4. podejmowaniu nowych działań w przyszłości, opartych na wynikach
monitoringu.
W Komunikacie przedstawiono definicję gleby, jako górnej warstwy skorupy ziemskiej, w
skład której wchodzą cząstki mineralne, materia organiczna, woda oraz żywe
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
106
mikroorganizmy. Gleba stanowi łącznik pomiędzy różnymi sferami ziemi (swoisty interfejs):
ziemią, powietrzem oraz wodą. Pełni ona szereg kluczowych funkcji środowiskowych,
społecznych, ekonomicznych i kulturalnych istotnych dla życia tj.:
•
produkcja biomasy,
•
magazynowanie, filtrowanie i przekształcanie,
•
środowisko życia dla wielu różnych organizmów i stanowi ich bank genów,
•
fizyczne i kulturalne środowisko człowieka,
•
źródło surowców naturalnych.
Pierwsze cztery funkcje są niezależne, a ich zakres jest ogromnie ważny dla trwałości
układów biologicznych. Gdy gleba jest wykorzystywana jako źródło surowców naturalnych
lub, gdy ziemia, na której się znajduje jest wykorzystywana dla różnorodnej działalności
człowieka, wówczas jej zdolności do spełniania określonych funkcji mogą być ograniczane
lub zmieniane, co może prowadzić do swoistej rywalizacji pomiędzy różnymi funkcjami
gleby. Ze względu na szereg żywotnych funkcji utrzymanie dobrego stanu gleby jest
niezmiernie istotne dla zachowania równowagi w przyrodzie. Niemniej jednak zagrożenie dla
gleby stanowi różnorodna działalność człowieka, która szkodliwie wpływa na jej dostępność
w długim okresie czasu oraz żywotności.
Zagrożenia są złożone i chociaż nie są równomiernie rozłożone w regionach UE ich wymiar
jest ogólnoeuropejski. Szacuje się, że w UE 532 mln ha, co stanowi ponad 16 % całkowitej
powierzchni ziemi, jest dotkniętych różnymi procesami degradacji. W krajach, które w maju
2004 wstąpiły do UE, obszar ten wynosi 35 %. Do głównych zagrożeń dla gleby należą:
•
erozja,
•
spadek zawartości materii organicznej,
•
skażenie gleby,
•
zasklepienie gleby,
•
zagęszczenie gleby,
•
spadek różnorodności biologicznej,
•
zasolenie,
•
powodzie i osuwiska ziemi.
Wszystkie te zagrożenia mają ze sobą wiele wspólnego i dlatego można wyciągnąć
następujące wnioski:
•
procesy degradacji gleby wyzwalane są lub nasilają się na skutek działalności
człowieka i ograniczają ekologiczne i gospodarcze funkcje gleby,
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
107
•
chociaż procesy degradacji gleby nie są równie istotne we wszystkich krajach to wiele
dowodów wskazuje, że obecnie występują one we wszystkich krajach UE,
•
nie ma dowodów na znaczące odwrócenie negatywnych tendencji procesów
degradacji. Przeciwnie, dostępne dane wskazują, że w ciągu ostatnich dziesięcioleci
nastąpiło nasilenie niektórych procesów degradacji,
•
ponieważ nie ma dowodów na wpływ zmian klimatycznych na glebę, wydaje się
prawdopodobne, że przyczyni się to do zwiększenia potencjalnego ryzyka. To z kolei
sugeruje, że znaczenie ochrony gleby będzie coraz ważniejsze w przyszłości.
Procesy degradacji występujące łącznie często przyczyniają się do utraty przez glebę
stabilności. Chociaż nie ma ogólnej oceny szacunkowej kosztów skutków degradacji gleb to
jasne jest, że skutki gospodarcze degradacji oraz koszty dekontaminacji są znaczne. W celu
ulepszania metod zapobiegania procesom degradacji w przyszłości, konieczna jest wymiana
bardziej szczegółowej i porównywalnej informacji na temat zasięgu i znaczenia procesów
degradacji, najbardziej odpowiednich działań w gospodarowaniu zasobami glebowymi, jak
również, nt. metod i środków ochrony gleby.
Przedstawiając Komunikat „W kierunku Strategii Tematycznej Gleby”, Komisja
postawiła glebę na równi z wodą i powietrzem jako media środowiskowe, które muszą być
chronione dla przyszłych pokoleń. Przygotowując strategię ochrony gleb, Komisja przyjęła
stanowisko pragmatyczne wobec dostosowania istniejących polityk dotyczących gleb,
stanowisko zapobiegawcze w przygotowaniu nowego ustawodawstwa środowiskowego oraz
stanowisko integracyjne wobec polityk sektorowych szczególnie istotnych dla gleb. Owo
stanowisko integracyjne jest w pełni zgodne z ustaleniami przyjętymi na szczycie w Cardiff
(1998) i zasadami zrównoważonego rozwojem.
Ponadto Komisja uznała potrzebę stworzenia poprzez monitoring solidniejszej podstawy dla
działań w przyszłości. Te działania przyniosą korzyść nie tylko glebie, ale też przyczynią się
do zmniejszenia skażenia wody i żywności przez niebezpieczne substancje, a zatem do
ograniczenia szkodliwego oddziaływania czynników środowiskowych na ludzkie zdrowie.
Ochrona gleb ma wymiar zarówno krajowy, jak też wspólnotowy i wymaga od państw
członkowskich wdrażania odnośnej polityki krajowej i wspólnotowej.
Zaproponowano także, aby przy opracowywaniu Strategii Ochrony Gleby uwzględnione były
zapisy w dokumentach roboczych dotyczące osadów ściekowych i odpadów ulegających
biodegradacji omówione w pkt. II.2.4 i II.2.5.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
108
2.2. Komunikat w kierunku tematycznej strategii zapobiegania
powstawaniu odpadów i ich recyklingu” COM(2003)301
W 2003 roku Komisja ogłosiła „Komunikat w kierunku tematycznej strategii
zapobiegania powstawaniu odpadów i ich recyklingu” COM(2003)301. Był to pierwszy krok
w celu przygotowania tematycznej strategii, która będzie obejmować jednocześnie zarówno
problem zapobiegania, jak i recyklingu odpadów. Dokument ten zapoczątkował proces
konsultacji, który ma być prowadzony do momentu przyjęcia przez Komisję proponowanych
ram strategii oraz propozycji sposobu jej wprowadzania.
Dokument ten został zainspirowany podejściem typu „life-cycle” w gospodarce
surowcami. Zapobieganie powstawaniu odpadów oraz ich recykling może ograniczyć wpływ
wydobywania surowców na środowisko dwoma drogami: uniknięcie negatywnego wpływu na
środowisko istniejącego w przypadku wydobywania podstawowego surowego materiału oraz
jego przetwarzania w procesach technologicznych.
Ograniczenie powstawania odpadów i recykling powinny być widziane jako element
szerokiej strategii w gospodarce odpadami. Wyzwaniem dla polityki producentów jest
znalezienie optymalnego współczynnika recyklingu oraz najlepszej kombinacji wielu dróg
rozwiązań. Istotnym jest osiągnięcie celu, jakim jest redukcja wpływu na środowisko poprzez
zapobieganie powstawaniu odpadów i ich recykling.
Celem Komunikatu jest wprowadzenie od początku procesu tworzenia strategii szeroko
pojętych konsultacji, obejmujących opracowanie przyszłych planów zapobiegania
powstawania odpadów oraz znalezienia instrumentów niezbędnych do osiągnięcia
zamierzonego celu. Komunikat zaprasza do szerokiej dyskusji obejmującej:
•
rozpoznanie możliwości zapobiegania powstawaniu odpadów,
•
wymianę dobrych praktyk i doświadczeń z myślą o tym żeby określić jak UE
może w tym brać udział,
•
role przyszłej polityki chemicznej, jeżeli chodzi o jakościowe zapobieganie
powstawania odpadów,
•
wytłumaczenie jak dobrowolne lub obowiązkowe plany zapobiegania
powstawaniu odpadów mogą przyczynić się do ograniczenia powstawaniu
odpadów,
•
ocenę potencjału zapobiegania powstawaniu odpadów dyrektywy w sprawie
zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i Kontroli (IPPC).
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
109
W zakresie recyklingu odpadów, ten komunikat zaprasza do dyskusji w sprawie promowania
recyklingu, w tym:
•
ustalenie ceny dla różnych opcji obróbki odpadów wprost przy użyciu instrumentów
ekonomicznych, które mogą zawierać certyfikaty handlowe, koordynację z
krajowymi opłatami składowiskowymi, schemat „wytwórca płaci” oraz
wprowadzenie procedur związanych z recyklingiem.
•
przekonanie (zapewnienie), że recykling jest tani i czysty. W niektórych przypadkach,
wprowadzanie w UE prawa w dziedzinie odpadów może prowadzić do
niepotrzebnych obciążeń przemysłu recyklingowego. Ponadto wspólne środki
powinny być zastosowane, aby zapewnić, że biznes recyklingowy stosuje najlepsze
dostępne technologie.
2.3. Komunikat Komisji - W kierunku Tematycznej Strategii
Zrównoważonego Użycia Surowców Naturalnych COM(2003) 572
final (1 października 2003 r.)
Komunikat Komisji - W kierunku Tematycznej Strategii Zrównoważonego Użycia Surowców
Naturalnych COM(2003) 572 final (1 października 2003 r.) to pierwszy krok w tworzeniu
Tematycznej Strategii Zrównoważonego Użycia Bogactw Naturalnych (Strategia
Surowcowa), będącej rezultatem Szóstego Programu Środowiskowego UE. Celem
komunikatu jest rozpoczęcie debaty nad stworzeniem unormowania prawnego dotyczącego
używania surowców naturalnych, zgodnie ze strategią Lizbońską oraz zasadami
zrównoważonego rozwoju. Przewiduje się ogłoszenie ostatecznej wersji strategii przed
końcem 2004 r.
Bogactwa naturalne stanowią podstawę dla trzech filarów zrównoważonego rozwoju -
ekonomicznego, społecznego i środowiskowego. Jednak należy pamiętać o tym, ze rezerwy
środowiska mogą ulec wyczerpaniu, co może opóźnić lub nawet zahamować przyszły rozwój
ekonomiczny i społeczny. Ponadto sam sposób wykorzystania surowców może powodować
degradację środowiska a nawet negatywnie wpływać na zdrowie czy życie ludzi.
Obecnie określenie środowiskowych efektów wykorzystania nieodnawialnych surowców jak
metale, minerały czy paliwa kopalne jest ważniejsze niż możliwe wyczerpywanie ich
zasobów. Na przykład, w przypadku paliw kopalnych coraz istotniejsze jest określenie
wzrastającego stężenia gazów cieplarnianych powstałych w wyniku ich spalania niż ryzyko
kończenia się rezerw tego surowca. Nieco inaczej przedstawia się sytuacja z surowcami
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
110
odnawialnymi (jak ryby, czysta woda czy ziemia) - ich wyczerpywanie przyczynia się do
utraty bioróżnorodności czy nawet znikania całych ekosystemów. Dlatego też Strategia
Surowcowa powinna zaprezentować takie podejście do wykorzystania zasobów naturalnych,
aby połączyć rosnące potrzeby gospodarki, efekt ekonomiczny oraz środowiskowy punkt
widzenia, będących filarami zrównoważonego rozwoju.
Komisja zdaje sobie sprawę, że implementacja nowego podejścia będzie długotrwałym
procesem. Biznes, konsumenci i instytucje potrzebować będą czasu dla rozwoju produkcji czy
zmian wzorców konsumpcji na mające niewielki wpływ na środowisko. Będą także
potrzebowali określenia jasnych, długoterminowych zasad, aby mieć czas na zaplanowanie
odpowiednich inwestycji i zmian. Dlatego też czas potrzebny do zrealizowania takiej strategii
wynosić powinien około 25 lat.
Obecnie w niewielkim stopniu poznane zostały zależności pomiędzy wykorzystaniem
surowców a możliwym efektem środowiskowym. Mogą one zmieniać się w czasie, jako np.
rezultat technologicznego czy społecznego rozwoju. Powinno także wziąć pod uwagę różnice
między regionami, czy też różny efekt środowiskowy związany z eksploatacją
poszczególnych surowców. Tak więc strategia musi określić użytkowanie których surowców
wywołuje największy efekt środowiskowy, biorąc także pod uwagę aspekt technologiczny i
społeczno-ekonomiczny.
Dlatego też strategia powinna zawierać następujące elementy:
Rozwój wiedzy
W trakcie całego życia surowców, od ich wydobycia, poprzez wykorzystanie w produkcji, aż
do fazy odpadu obserwowany jest efekt na środowisko. Każdy surowiec może zostać
wykorzystany w różny sposób. Na przykład aluminium może zostać wykorzystane do
produkcji ram okiennych, elementów samolotów czy puszek do napojów. Strategia
Surowcowa musi zapewnić możliwość odpowiedniego zdecydowania o sposobie
wykorzystania surowców.
Ocena polityki
Na wykorzystanie bogactw naturalnych mają wpływ liczne polityki środowiskowe, włączając
w to strategie dla środowiska morskiego, ochronę ziemi, bioróżnorodność, środowisko
miejskie, zmianę polityki klimatycznej, dyrektywę wodną i wiele innych. W dodatku wiele
nie-środowiskowych polityk ma silny wpływ na wykorzystanie surowców, np. polityka
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
111
finansowa, transport, rolnictwo czy gospodarka energią. Nie można w tej chwili oszacować
jak dalece wybór działań w tych tak różnych obszarach ma wpływ na użycie surowców
naturalnych. Strategia Surowcowa dokona tego typu analiz wskaże na możliwość
potencjalnych ustępstw a także zaproponuje alternatywne podejście wszędzie tam, gdzie
będzie to możliwe.
Integracja polityki
Przyjęto, że aby przenieść strategię do życia codziennego, należy zastosować szereg
konkretnych mechanizmów na bazie informacji dostarczonych przez dwa pierwsze elementy.
Strategia Surowcowa będzie działała na rzecz wzrostu integracji pomiędzy użyciem
surowców a efektem środowiskowym w polityce dotyczącej środowiska.
2.4. Trzeci dokument roboczy w sprawie wykorzystania osadów
ściekowych ENV.E.3/LM (27 kwietnia 2000 r.)
W dniu 27 kwietnia 2000 roku w Brukseli został ogłoszony trzeci projekt dokumentu
roboczego dotyczący osadów ściekowych zwanego dalej dokumentem roboczym. W
dokumencie zapisano, że jest to inicjatywa Unii Europejskiej (UE) zmierzająca do poprawy
obecnej sytuacji w zakresie gospodarki osadami ściekowymi oparta na art. 175 Traktatu o
ustanowieniu Wspólnoty Europejskiej.
Do dokumentu roboczego dołączono załączniki w których zostały szczegółowo
określone procesy przetwarzania osadów ściekowych (Załącznik I), wartości graniczne
stężenia metali w glebie (Załącznik II), wartości graniczne stężenia metali ciężkich w osadach
ściekowych do stosowania na glebach (Załącznik III), wartości graniczne stężenia związków
organicznych i dioksyn w osadach ściekowych do stosowania na glebach (Załącznik IV),
wartości graniczne ilości metali ciężkich, które mogą być corocznie dodawane do gleby,
obliczone na podstawie średniej 10-rocznej (Załącznik V), częstotliwość próbkowania
(Załącznik VI) oraz Załącznik VII: Badania analityczne i próbkowanie oraz Załącznik VIII:
Sektory przemysłowe.
W dokumencie zaproponowano, aby zdefiniować osad ściekowy jako:
„mieszaninę wody i ciał stałych oddzielonych z różnych typów ścieków w rezultacie
procesów naturalnych lub sztucznych”.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
112
Osad ściekowy byłby zatem osadem z zakładów oczyszczania ścieków. Definicja „ścieków
komunalnych” w Dyrektywie 91/271/EWG stanowi, że są to: „ścieki bytowo-gospodarcze,
bądź mieszanina ścieków bytowo-gospodarczych ze ściekami przemysłowymi oraz (albo)
spływającą wodą deszczową. Osad komory fermentacyjnej byłby zatem osadem
zawierającym odchody ludzkie oraz ścieki bytowo-gospodarcze z pojedynczych lub
zbiorowych domów mieszkalnych,. Definicja „ścieków bytowo-gospodarczych” w
Dyrektywie 91/271/EWG brzmi: „ścieki z osiedli mieszkaniowych oraz zakładów
usługowych pochodzące głównie z przemiany materii człowieka oraz czynności w
gospodarstwach domowych”. Natomiast osady przemysłowe byłyby osadami z przetwarzania
ścieków przemysłowych w sektorach wymienionych w załączniku VIII dokumentu
roboczego.
Proponowana definicja osadu przetworzonego określa go jako osad poddany jednemu
z procesów oczyszczania przewidzianemu w załączniku I dokumentu roboczego lub
kombinacji tych procesów prowadzących do znacznego obniżenia jego podatności na rozkład
biologiczny oraz jego potencjału zdolnego do stwarzania uciążliwości, a także zagrożeń dla
zdrowia ludzkiego i środowiska naturalnego w razie zastosowania go do gleby.
Do dokumentu włączono również definicje lasu jako terenu pokrytego koronami drzew
(zadrzewienie) na przestrzeni przekraczającej ok. 20% danego obszaru. Las ciągły z
drzewami rosnącymi zazwyczaj do wysokości ponad 7 m wykazującymi zdolność do
produkcji drewna. Powyższe dotyczy zarówno zamkniętych formacji leśnych, gdzie drzewa o
różnych piętrach oraz podszyt pokrywają znaczne obszary terenu, jak i też otwartych formacji
leśnych z wysoką ciągłą warstwą traw, gdzie zespół drzew pokrywa, co najmniej 10%
obszaru oraz terenu rekultywowanego (teren, w którym nastąpiła drastyczna niszcząca
ingerencja człowieka poddawany rekultywacji przy użyciu osadów ściekowych).
W dokumencie podkreślono, że w celu utrzymania lub poprawy obecnego stanu zawracania
do obiegu składników pokarmowych i organicznych zawartych w osadach ściekowych,
niezbędne będzie poszerzenie zakresu obowiązujących regulacji prawnych oraz
wprowadzenie gospodarki osadami ściekowymi w takich obszarach jak hodowla lasu, tereny
zielone i tereny poddawane rekultywacji.
Określono również ograniczenia zastosowania osadów ściekowych do gleby:
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
113
•
osady ściekowe winny być stosowane na glebie o ile to tylko możliwe, jednak wyłącznie
w zgodzie z odpowiednimi regulacjami Wspólnoty lub krajowymi.
•
osady ściekowe winny znaleźć zastosowanie w wypadkach istnienia potrzeby zwiększenia
plonów z punktu widzenia gospodarki rolnej lub też użyźnienia gleby. Zakres zastosowań
musi być dostosowany do wymagań danej uprawy oraz (albo) gleby, przy uwzględnieniu
substancji odżywczych obecnych w glebie oraz dodatkowej porcji składników
odżywczych pochodzących z nawozu naturalnego wytwarzanego przez inwentarz żywy,
nawozów chemicznych oraz nawozów organicznych innego rodzaju [bez uprzedzeń w
stosunku do innych odnośnych regulacji Wspólnoty, a zwłaszcza dyrektywy 91/676/EWG
dotyczącej ochrony wód przed zanieczyszczeniem powodowanym przez azotany
pochodzące ze źródeł rolniczych].
•
sposób, w jaki osady ściekowe są wykorzystywane winien minimalizować negatywne
oddziaływanie na:
- zdrowie ludzi, zwierząt i kondycję roślin;
- jakość wód gruntowych oraz (albo) wód powierzchniowych;
- jakość gleby w perspektywie długofalowej, a także
- rozmaitość biologiczną mikroorganizmów żyjących w glebie.
•
nie powinno się stosować osadów ściekowych w lasach, chociaż kraje członkowskie mogą
dopuścić użycie osadów ściekowych na plantacjach (plantacjach o częstym płodozmianie,
plantacjach z uprawami roślin stanowiących źródło energii, plantacjach drzewek
bożonarodzeniowych, itp.) oraz w celach odnowy lasu, gdzie istnieje potrzeba
dodatkowego wsadu substancji odżywczych, o ile pozostaje to w zgodzie z
postanowieniami art. 4 dyrektywy 75/442/EWG. Art. 4 wymaga od krajów członkowskich
podjęcia niezbędne środków w celu zapewnienia, aby odpady były unieszkodliwiane bez
narażania zdrowia ludzkiego oraz bez szkody dla środowiska, w szczególności:
- bez zagrożenia dla wody, powietrza, gleby oraz roślin i zwierząt,
- bez powodowania uciążliwości przez hałas lub zapachy,
- bez negatywnego wpływania na tereny wiejskie lub miejsca o szczególnym znaczeniu.
Dokument określa także ograniczenia stosowania osadów ściekowych w przypadku
przekroczenia granicznych stężeń metali ciężkich oraz związków organicznych:
•
stosowanie osadów ściekowych do gleb, w których stężenie jednego lub kilku cięższych
metali przekracza wartości graniczne proponowane w załączniku II dokumentu roboczego
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
114
byłoby zabronione; ponadto, kraje członkowskie musiałyby zadbać o to, aby owe wartości
graniczne nie były przekraczane w rezultacie stosowania osadów ściekowych;
•
w wypadku, gdy stężenie jednego z metali ciężkich w osadach ściekowych przekracza
limity stężenia proponowane w załączniku III dokumentu roboczego albo, jeśli stężenie
jednego lub kilku związków organicznych w osadach ściekowych jest wyższe od limitu
stężenia zaproponowanego w załączniku IV, stosowanie osadów ściekowych winno być
zabronione;
•
w wypadku mieszania osadów ściekowych z odpadami lub produktami innego rodzaju,
przedstawione powyżej postanowienia winny dotyczyć zarówno osadów ściekowych
przed mieszaniem, jak również uzyskanej mieszaniny. Powinno być zabronione mieszanie
osadów ściekowych z odpadami lub produktami innego rodzaju wyłącznie w celu
rozcieńczenia substancji zanieczyszczających środowisko;
•
maksymalne roczne ilości metali ciężkich ujęte w załączniku V dokumentu roboczego,
które mogą trafić do gleby w rezultacie stosowania osadów ściekowych nie powinny być
przekraczane. Można by przewidzieć ustępstwo dla zastosowań dotyczących rekultywacji
terenu, gdzie istnieje potrzeba jednorazowego użycia osadów ściekowych dla zwiększenia
stężenia substancji organicznych w glebie oraz wspomożenia jej biologicznej aktywności.
Nadal obowiązujące będą tu załączniki II, III oraz IV dokumentu roboczego.
•
wartości graniczne podane z załącznikach III oraz V powinny podlegać weryfikacji co 6
lat w celu uzyskania wartości stężeń średnich i długofalowych.
Dokument narzuca obowiązek przetwarzania osadów ściekowych w celu zmniejszenia
prawdopodobieństwa rozprzestrzeniania się czynników chorobotwórczych do środowiska
naturalnego, a także budowania zaufania konsumentów.
•
Osady ściekowe, które nie zostały poddane jednemu z procesów przetwarzania
przewidzianemu w załączniku I dokumentu roboczego nie powinny być dopuszczone do
stosowania do gleby;
•
Właściwe organy administracji mogą zdecydować, czy obowiązek przetwarzania ma
dotyczyć osadów ściekowych wymienionych w załączniku VIII dokumentu roboczego nie
zawierających potencjalnie chorobotwórczych mikroorganizmów;
•
Osady ściekowe z komór fermentacyjnych, dołów kloacznych i innych podobnych
obiektów winny być kierowane do zakładów oczyszczania ścieków dla dokonania
dalszego przetwarzania. W wypadku dużych odległości, właściwe organy administracji
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
115
mogą zezwolić na odstępstwo od wymagań na zasadzie decyzji indywidualnej, o ile
występuje zgodność z postanowieniami art. 4 Dyrektywy 75/442/EWG.
Dokument precyzyjnie określa warunki stosowania osadów ściekowych na glebach. Osady
ściekowe nie powinny być stosowane na glebach, których wskaźnik odczynu jest mniejszy od
pH 5,0, na glebach nasyconych wodą, zalanych w czasie powodzi lub pokrytych śniegiem.
Osady ściekowe wstrzykiwane do gleby muszą zostać zmieszane z glebą natychmiast po
rozesłaniu. Osady ściekowe powinny być rozściełane w taki sposób, aby nie powodować
spływów i zminimalizować upakowanie gleby, jak również tworzenie się aerozoli.
Osady ściekowe mogą być stosowane przy spełnieniu następujących warunków:
- limity obciążeń przedstawione w załączniku V dokumentu roboczego nie są
przekroczone (przy możliwym odstępstwie na rzecz jednorazowego zastosowania przy
rekultywacji terenu);
- istnieje potrzeba wprowadzenia substancji odżywczych do gleby uzasadniona
względami agronomicznymi lub też koniecznością zwiększenia zawartości substancji
organicznych w glebie;
- ilość wprowadzonych substancji odżywczych jest dostosowana do rodzaju uprawy
albo gleby zgodnie z najlepszą praktyką;
- operacja zastosowania osadów nie spowoduje nadmiernej uciążliwości dla
najbliższych siedzib ludzkich z powodu pojawiających się zapachów.
Osady ściekowe winny być stosowane zgodnie z zaleceniami tab. II2-1 (zaawansowane i
tradycyjne metody przetwarzania zostały umieszczone w załączniku I do niniejszego
dokumentu roboczego).
Tab.II2-1. Możliwości stosowania osadów ściekowych do gleb
Przetwarzanie
zaawansowane
Przetwarzanie tradycyjne
Pastwiska Tak
Tak. Wstrzyknięcie na dużą głębokość;
zakaz wypasu przez sześć kolejnych tygodni
Rośliny pastewne
Tak
Tak. Zakaz zbiorów upraw przez sześć
kolejnych tygodni po zastosowaniu
Grunty orne
Tak
Tak. Wstrzyknięcie na dużą głębokość i
natychmiastowe woranie w glebę
Uprawy owoców i warzyw mających
kontakt z glebą
Tak
Nie. Zakaz zbiorów przez dwanaście
kolejnych tygodni od zastosowania
Uprawy owoców i warzyw mających
kontakt z glebą przez jadalne bulwy czy
korzenie
Tak
Nie. Zakaz zbiorów przez trzydzieści
kolejnych tygodni od zastosowania
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
116
Drzewka owocowe, winnice, szkółki
drzewek oraz odnowa lasu
Tak
Tak. Wstrzyknięcie na dużą głębokość i
zakaz dostępu publicznego przez dziesięć
miesięcy od zastosowania
Parki, tereny zieleni, ogródki miejskie,
wszelkie tereny miejskie z ogólnym
dostępem publicznym
Tak. Jedynie dla
dobrze
ustabilizowanych
osadów ściekowych
pozbawionych
zapachów
Nie
Lasy Nie Nie
Rekultywacja terenu
Tak
Tak. Zakaz dostępu publicznego przez
dziesięć miesięcy od zastosowania
Dokument określa obowiązki i upoważnienia wytwórców obejmujące:
- wytwórcy winni ponosić odpowiedzialność za jakość dostarczanych osadów
ściekowych (nawet jeśli marketing i dystrybucja prowadzona jest przez ich
kontrahenta), a także gwarantować przydatność osadów do odpowiedniego
zastosowania. Wytwórcy mają obowiązek przeprowadzania badań osadów pod kątem
parametrów agronomicznych, zawartość ciężkich metali, związków organicznych oraz
mikroorganizmów z częstotliwością proponowaną w załączniku VI do dokumentu
roboczego, a także gleby z częstotliwością sugerowaną w załączniku VII do
dokumentu roboczego;
- wytwórcy winni stosować systemy zapewniania jakości dla całego procesu, tj. kontroli
substancji zanieczyszczających środowisko u źródeł powstawania, przetwarzania
osadów ściekowych, metod planowania pracy i oceny gruntu, dostaw osadów
ściekowych oraz komunikacji lub informacji dotyczących odbiorcy osadów
ściekowych. System zapewniania jakości winien podlegać niezależnej kontroli przez
audytorów wyposażonych w odpowiednie upoważnienia ze strony właściwych
organów administracji;
- badania analityczne muszą być przeprowadzane przez wyznaczone laboratoria mające
niezbędne upoważnienia i poddane kontroli właściwych organów administracji.
W Dokumencie znalazły się również obowiązki zarówno wytwórcy, jak i odbiorcy
dotyczące informacji, które powinny zawierać następujące pozycje:
1. Wytwórca ma obowiązek zamieszczania następujących informacji dla odbiorcy:
- nazwa i adres wytwórcy;
- nazwa i adres zakładu oczyszczania, gdzie wytworzono osady ściekowe;
- zapewnienie o spełnianiu przez osad ściekowy stosownych wymagań jakościowych;
- kopię certyfikatu wydanego przez audytora;
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
117
- rodzaj zastosowanego przetwarzania według wykazu z załącznika I do dokumentu
roboczego oraz wyniki badań analitycznych w kierunku Salmonella spp oraz
Escherichia Coli, jeśli ma to zastosowanie;
- skład i właściwości osadu ściekowego w odniesieniu do parametrów agronomicznych
proponowanych w załączniku VI do dokumentu roboczego;
- wyniki
badań analitycznych osadów ściekowych w kierunku metali ciężkich według
wykazu z załącznika III do dokumentu roboczego oraz związków organicznych
proponowanych w załączniku IV do dokumentu roboczego.
2. Odbiorca osadów ściekowych winien prowadzić ewidencję oraz powiadamiać wytwórcę o
następującym:
- informacje o wszelkich innych rodzajach osadów ściekowych, oborniku, bądź
odpadach innego typu stosowanych doglebowo;
- informacje o terenie odnoszące się do przeciwdziałania zanieczyszczaniu wód;
- ewidencję nawozów sztucznych i chemicznych środków uprawy wprowadzonych do
gleby.
3. Wytwórca ma obowiązek przechowywania kopii informacji przekazanych odbiorcy razem
z:
- nazwą i adresem odbiorcy;
- lokalizacją działki, na której zastosowano osady ściekowe oraz jej wielkości;
- rodzajem
użytku;
- procesem przetwarzania, ilością i badaniami osadu ściekowego dostarczonego do
użytku;
- wynikami
badań analitycznych gleby, na której stosuje się osady ściekowe w
odniesieniu do ciężkich metali proponowanych w załączniku II;
- szczegółowymi danymi na temat informacji dostarczonych odbiorcy.
Dodatkowo zapisano, że wytwórca ma obowiązek ewidencjonowania powyższych informacji
przez okres co najmniej 10 lat i wysyłania corocznych sprawozdań do właściwych organów
administracji. Powyższe informacje w postaci skumulowanej winny służyć za podstawę do
zbiorczego raportu przesyłanego do Komisji i winny być powszechnie dostępne na żądanie.
Państwa członkowskie winny poinformować Komisję o właściwych organach administracji
odpowiedzialnych za realizację i monitorowanie powyższych postanowień nad podległym im
terenie. Komisja winna włączyć te informacje do swego raportu zbiorczego.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
118
W Dokumencie zaproponowano, aby stworzyć tzw. kodeksy dobrej praktyki w zakresie zasad
stosowania osadów ściekowych dla różnych odbiorców. Kodeksy tego rodzaju byłyby
wprowadzane przez wytwórców na zasadzie dobrowolności.
Kodeksy powinny zawierać określone postanowienia obejmujące jako minimum następujące
pozycje:
1. Odnośnie wszystkich rynków zbytu:
- środki, które należy podjąć w celu wykluczenia negatywnego wpływu na wody
gruntowe;
- środki, w tym środki bezpieczeństwa, które należy podjąć w celu wykluczenia
odcieków osadów ściekowych magazynowanych przed zastosowaniem;
- okresy, w których nie należy stosować osadów ściekowych ze względu na warunki
atmosferyczne.
2. Odnośnie zastosowań w rolnictwie i hodowli lasu:
- osady
ściekowe winny być stosowane w sytuacji, gdzie istnieje potrzeba zwiększenia
plonów lub poprawy jakości gleby z punktu widzenia agronomii;
- wsad
składników pokarmowych osadów ściekowych, zwłaszcza w odniesieniu do
azotu i fosforu, winien być uwzględniony przy obliczaniu ilości nawozów sztucznych
niezbędnych dla danej uprawy;
- okresy, w których rozściełanie osadów ściekowych jest niewskazane, gdyż uprawy nie
odniosłyby korzyści z dostarczanych substancji organicznych czy składników
pokarmowych.
Dokument podkreśla konieczność zapobiegania zanieczyszczaniu środowiska naturalnego.
Dlatego też bardzo ważnym elementem strategii globalnej zapewniającym długofalową
dostępność dobroczynnych skutków stosowania osadów ściekowych byłoby aktywne
włączenie się w program zmniejszania zanieczyszczeń ścieków. Zaproponowano, aby
rozważyć możliwość opracowania szczegółowych planów redukcji potencjalnie groźnych
substancji, materiałów, elementów lub związków trafiających do kanału ściekowego, a zatem
i do osadów ściekowych skutkiem ich obecności w środkach czystości, środkach piorących,
kosmetykach, lekach, paszy zwierzęcej, przewodach, plombach amalgamatowych i innych.
Plany te powinny być ukierunkowane na:
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
119
- redukcję ilości potencjalnie niebezpiecznych substancji, materiałów, elementów lub
związków trafiających do kanału ściekowego do poziomu odpowiadającego limitom
stężenia metali ciężkich i związków organicznych proponowanego dla uzyskania
dobroczynnego działania osadów ściekowych;
- maksymalizację udziału osadów ściekowych nadających się do dobroczynnego użytku
jak i też minimalizację ilości metali ciężkich oraz związków organicznych
odprowadzanych do środowiska naturalnego;
- informowanie klientów o składzie wyrobów, substancji i materiałów, które mogłyby
trafić do kanału ściekowego oraz sposobach usuwania ich nie powodujących
zanieczyszczenia ścieków.
Plany te winny zmierzać do zmniejszania ogólnych ilości niebezpiecznych substancji i
elementów w ściekach i osadach ściekowych, mając na względzie osiągnięcie wspomnianych
celów średnio i długofalowych we Wspólnocie w odniesieniu do 90- procent osadów
ściekowych.
Tab.II2-2 Średniofalowa i długofalowa strategia zmniejszenia zawartości metali ciężkich w
osadach ściekowych przeznaczonych do stosowania do gleb
Średniofalowe
(ok. 2015r.)
Długofalowe
(ok. 2025r.)
Pierwiastki
Wartości graniczne
dla stężenia metali
ciężkich w osadach
ściekowych do
zastosowania na
glebie
(mg/kg s.m.)
Wartości graniczne
dla ilości metali
ciężkich, które
można dodawać
corocznie do gleby,
oparte na średniej z
10 lat
(g/ha/rok)
Wartości graniczne
dla stężenia metali
ciężkich w osadach
ściekowych do
zastosowania na
glebie
(mg/kg s.m.)
Wartości graniczne
dla ilości metali
ciężkich, które
można dodawać
corocznie do gleby,
oparte na średniej z
10 lat
(g/ha/rok)
Cd 5
15
2
6
Cr 800
2
400
600
1 800
Cu 800
2
400
600
1 800
Hg 5
15
2
6
Ni 200
600
100 300
Pb 500
1 500
200
600
Zn
2 000
6 000
1 500
4 500
Środki podejmowane przy opracowywaniu planów tego rodzaju winny stanowić część
sprawozdań okresowych przesyłanych do Komisji. Sprawozdania owe winny zawierać
zwłaszcza informacje na temat zastosowanych działań w sferze polityki, wprowadzonych
konkretnych środkach, uzyskanej poprawie oraz uruchomionych usługach informacyjnych na
rzecz klienta.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
120
W dokumencie zapisano także procedurę działań Komitetu. Komisja winna mieć wsparcie w
działaniach na rzecz wprowadzania i monitorowania projektów dotyczących gospodarki
osadami ściekowymi ze strony przedstawicieli krajów członkowskich Komitetu.
Komitet będzie miał możliwość dostosowywania załączników do zachodzącego postępu
technicznego, zwłaszcza w odniesieniu do definicji prawidłowego przetwarzania zawartych w
załączniku I do dokumentu roboczego.
Poniżej przedstawiono załączniki do dokumentu roboczego:
Załącznik I: Procesy przetwarzania osadów ściekowych
Przetwarzanie zaawansowane (warunki higieniczne)
- suszenie termiczne zapewniające utrzymanie temperatury cząstek osadów ściekowych
na poziomie ponad 80
o
C przy redukcji zawartości wody do poniżej 10% i
utrzymywaniu aktywności wody na poziomie ponad 0,90 w pierwszej godzinie
przetwarzania;
- stabilizacja tlenowa organizmów termofilnych w temperaturze co najmniej 55
o
C przez
20 godz., w procesie okresowym, bez domieszek lub usuwania w czasie
przetwarzania;
- fermentacja beztlenowa organizmów termofilnych w temperaturze co najmniej 53
o
C
przez 20 godz., w procesie okresowym, bez domieszek lub wyjmowania w czasie
przetwarzania;
- przetwarzanie termiczne płynnych osadów ściekowych przez okres co najmniej 30
min., w temperaturze 70
o
C, po którym następuje fermentacja beztlenowa
drobnoustrojów mezofilnych w temperaturze 35
o
C, przy średnim okresie retencji 12
dni;
- kondycjonowanie przy pomocy wapna do osiągnięcia pH 12 lub więcej i
utrzymywanie temperatury 55
o
C przez 2 godz.;
- kondycjonowanie przy pomocy wapna do osiągnięcia pH 12 lub więcej przez 3
miesiące;
Początkowa walidacja procesu winna odbywać się przez redukcję o wartość 6 Log
10
organizmów testowych, np. typu Salmonella Senftenberg W 775.
Osady ściekowe nie powinny zawierać Salmonella spp w 50 g (w stanie wilgotnym),
przetwarzanie zaś powinno prowadzić do redukcji co najmniej 6 Log
1o
Escherichia Coli
do mniej niż 5 · 10
2
jednostek tworzących kolonie JTK/g.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
121
Przetwarzanie tradycyjne
- stabilizacja tlenowa organizmów termofilnych w temperaturze co najmniej 55
o
C przy
średnim okresie retencji 20 dni;
- stabilizacja beztlenowa organizmów termofilnych w temperaturze co najmniej 53
o
C
przy średnim okresie retencji 20 dni;
- kondycjonowanie przy pomocy wapna do osiągnięcia jednorodnej mieszaniny wapna i
osadów. Mieszanina powinna osiągnąć wartość pH przekraczającą po dodaniu wapna i
utrzymywać pH wartości co najmniej 12 przez 24 godz.;
- fermentacja beztlenowa drobnoustrojów mezofilnych w temperaturze 35
o
C, przy
średnim okresie retencji 15 dni;
- przedłużone napowietrzanie w temperaturze otoczenia, w procesie okresowym, bez
dodatków lub usuwania w trakcie okresu przetwarzania, (minimalny okres czasu
przetwarzania winien być ustalony przez właściwy organ administracji przy
uwzględnieniu przeważających warunków klimatycznych na terenie, gdzie
zlokalizowany jest zakład oczyszczania);
- jednoczesna stabilizacja tlenowa w temperaturze otoczenia, (minimalny okres czasu
przetwarzania winien być ustalony przez właściwy organ administracji przy
uwzględnieniu przeważających warunków klimatycznych na terenie, gdzie
zlokalizowany jest zakład oczyszczania);
- przechowywanie w postaci płynnej w temperaturze otoczenia, w procesie okresowym,
bez dodatków lub usuwania w trakcie okresu przechowywania, (minimalny okres
czasu przetwarzania winien być ustalony przez właściwy organ administracji przy
uwzględnieniu przeważających warunków klimatycznych na terenie, gdzie
zlokalizowany jest zakład oczyszczania).
Przetwarzanie osadów ściekowych winno doprowadzić do redukcji Eschericha Coli o 2
Log
10
.
Odpowiednie parametry procesu winny być monitorowane co najmniej raz dziennie, choć
zalecane jest monitorowanie ciągłe, o ile jest to wykonalne. Ewidencja winna być
prowadzona i udostępniana na żądanie właściwych organów administracji dla
przeprowadzenia inspekcji.
Należy opracować europejskie standardy dotyczące wspomnianych procesów przetwarzania.
W sytuacji, gdy nie są dostępne standardy CEN, a także do czasu ich opracowania, należy
stosować międzynarodowe lub krajowe standardy ISO.
Jeśli właściwy organ administracji zainteresowanego państwa członkowskiego jest
przekonany, że określony proces przetwarzania nie figurujący w wykazie niniejszego
załącznika może prowadzić do osiągania tych samych rezultatów, co omówione metody,
winien on powiadomić o tym Komisję.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
122
Komisja po dokonaniu oceny przesłanej informacji może przejąć uprawnienia Komitetu
przedstawicieli państw członkowskich. W wypadku pozytywnej opinii Komitetu,
wspomniany proces przetwarzania winien być wprowadzony do niniejszego załącznika.
[
bez uszczerbku dla innych odnośnych regulacji Wspólnoty, zwłaszcza rozporządzenia Parlamentu
Europejskiego i Rady z dnia 3 października 2002 r. ustanawiające przepisy sanitarne dotyczące produktów
pochodzenia zwierzęcego nieprzeznaczonych do spożycia przez ludzi 1774/2002
]
Załącznik II Wartości graniczne stężenia metali ciężkich w glebie
Tab.II2-3 Wartości graniczne stężenia metali ciężkich w glebie
Pierwiastki
Wartości graniczne (mg/kg s.m.)
Dyrektywa
86/278/EEC
6< pH <7
5 < pH < 6
6 < pH < 7
pH > 7
Cd
1 – 3
0,5
1
1,5
Cr -
30
60
100
Cu 50
-
140
20
50
100
Hg
1 – 1,5
0,1
0,5
1
Ni
30 - 75
15
50 70
Pb
50 - 300
70
70
100
Zn
150 - 300
60
150 200
W wypadku, gdy wartość stężenia danego pierwiastka na określonym obszarze przewyższa
wartość graniczną przedstawioną w powyższej tabeli, właściwy organ administracji może
mimo tego dopuścić stosowanie osadów ściekowych na danym obszarze w drodze decyzji
jednostkowej po dokonaniu oceny następujących aspektów:
- pobieranie metali ciężkich przez rośliny;
- pobieranie metali ciężkich przez zwierzęta;
- zanieczyszczenie wód gruntowych;
- długofalowe efekty oddziaływania na różnorodność biologiczną, zwłaszcza w
odniesieniu do flory i fauny glebowej.
Obszary o wyższym stężeniu metali ciężkich winny być monitorowane, możliwość zaś
stosowania osadów ściekowych poddawana okresowej ocenie przez właściwe organy
administracji.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
123
Załącznik III: Wartości graniczne stężenia metali ciężkich w osadach ściekowych do
stosowania na glebach
Tab.II2-4 Wartości graniczne stężenia metali ciężkich w osadach ściekowych do stosowania
na glebach
Pierwiastki
Wartości graniczne
(mg/kg s.m.)
Wartości graniczne
(mg/kg P)
Dyrektywa
86/278/EWG
Proponowane
Proponowane
Cd.
20 - 40
10
250
Cr -
1 000
25 000
Cu
1 000 – 1 750
1 000
25 000
Hg
16 - 25
10
250
Ni
300 – 400
300
7 500
Pb 750
–
1 200
750
18 750
Zn
2 500 – 4 000
2 500
62 500
Wytwórca osadów ściekowych ma wybór odnośnie obserwacji albo wartości granicznych
odnoszących się do substancji suchej albo wartości granicznych fosforu.
Załącznik IV: Wartości graniczne stężenia związków organicznych i dioksyn w osadach
ściekowych do stosowania na glebach
Tab.II2-5 Wartości graniczne stężenia związków organicznych i dioksyn w osadach
ściekowych do stosowania na glebach
Związki organiczne
Wartości graniczne (mg/kg s.m.)
AOX
1
500
LAS
2
2
600
DEHP
3
100
NPE
4
50
PAH
5
6
PCB
6
0,8
Dioksyny (Węglowodory chlorowane)
Wartości graniczne (ng TEQ/kg s.m.)
PCDD/F
7
100
1
suma adsorbowalnych organicznych związków chloru;
2
alkilobenzenosulfoniany liniowe;
3
ftalan bis(2-etyloheksylu);
4
etanolan nonylofenylu (związki);
5
suma następujących wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych: acenaftenu,
fenantrenu, fluorenu, fluorantenu, pirenu, benzo(b+j+k)fluorantenu, benzopirenu,
benzo(ghi)perylenu, indeno(1, 2, 3-c, d)pirenu;
6
suma części składowych polichlorowanych bifenyli;
7
polichlorodibenzo-p-dioksyny / dibenzofurany.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
124
Załącznik V: Wartości graniczne ilości metali ciężkich, które mogą być
corocznie dodawane do gleby, obliczone na podstawie średniej 10-rocznej
Tab.II2-6.Wartości graniczne ilości metali ciężkich, które mogą być corocznie dodawane do
gleby, obliczone na podstawie średniej 10-rocznej
Pierwiastki
Wartości graniczne
(g/ha/rok)
Dyrektywa
86/278/EEC
Proponowane
Cd
150
30
Cr -
3
000
Cu
12 000
3 000
Hg
100
30
Ni 3
000
900
Pb
15 000
2 250
Zn
30 000
7 500
Właściwy organ administracji może podjąć decyzję o zwiększeniu wartości dopuszczalnych
miedzi i cynku, na zasadzie decyzji jednorazowej, dla określonych działek rolnych
wykazujących niedobór miedzi lub cynku, jeśli zostanie to poparte opinią biegłego eksperta
stwierdzającą specyficzną potrzebę dotyczącą upraw z punktu widzenia agronomii.
Załącznik VI: Częstotliwość próbkowania
Przedstawione poniżej parametry winny być zawsze przedmiotem badań analitycznych
prowadzących do określenia charakterystyki osadów ściekowych:
- substancja sucha i substancja organiczna (substancja sucha i substancja organiczna
winny być oceniane na podstawie pomiarów suchej pozostałości oraz straty prażenia);
- pH;
- główne składniki pokarmowe: azot (jako łączny azot oraz NH
4
-N), fosfor (P) i potas
(K).
Ze względu na zastosowania dotyczące rolnictwa i dziedzin pokrewnych, należy poddać
analizie następujące parametry w celu określenia charakterystyki agronomicznej wartości
osadów ściekowych:
- wtórne
składniki pokarmowe: wapń (Ca), magnez (Mg) oraz siarka (S);
- mikroskładniki pokarmowe: bor (B), kobalt (Co), żelazo (Fe), magnez (Mn) i
molibden (Mo).
Minimalna częstotliwość przeprowadzania badań analitycznych winna odpowiadać
przedstawionej tabeli. Analizy winny być wykonywane w regularnych odstępach przez cały
rok.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
125
Tab.II2-7. Częstotliwość przeprowadzania analiz osadów ściekowych
Ilość osadów
ściekowych
wytwarzanych
rocznie w danym
zakładzie
(tony s.m.)
Minimalna liczba badań analitycznych w roku
Parametry
agronomiczne
Metale ciężkie Związki
organiczne
Węglowodory
chlorowane
Mikroorganiz-
my
<
250
2 2
-
- 2
250 – 1 000
4
4
1
- 4
1 000 – 2 500
8
4
2
-
8
2 500 – 4 000
12 8
4
1
12
> 4 000
12
12
6
1
12
Osady ściekowe winny być uznawane za odpowiadające powyższym wartościom granicznym
zawartości w odniesieniu do metali ciężkich, związków organicznych, węglowodorów
chlorowanych oraz mikroorganizmów, jeśli dla każdej wartości granicznej zawartości
rozpatrywanej osobno, 90% próbek w okresie roku wykazuje wartość odpowiadającą lub
poniżej wartości progowej oraz jeśli 10% próbek przekracza jedynie jedną z wartości
progowych o mniej niż 50%.
Właściwy organ administracji może podjąć indywidualną decyzję zezwalającą na
zmniejszenie częstotliwości badań analitycznych któregokolwiek z parametrów substancji
zanieczyszczających środowisko naturalne (metali ciężkich, związków organicznych czy
mikroorganizmów), jeśli w okresie dwóch lat każdy z pomierzonych parametrów wykazuje
wartość poniżej 75% wartości progowej.
Właściwy organ administracji może podjąć indywidualną decyzję zezwalającą na
zmniejszenie częstotliwości badań analitycznych któregokolwiek z parametrów
agronomicznych, jeśli w okresie dwóch lat każdy z pomierzonych parametrów wykazuje
odchylenie mniejsze niż 20% od wartości średniej.
Właściwy organ administracji może w uzasadnionych wypadkach podjąć indywidualną
decyzję o wykonywaniu badań analitycznych substancji zanieczyszczających środowisko
naturalne innych, niż wymienione w załącznikach II i IV do dokumentu roboczego oraz
badania mikroorganizmów innych, niż wymienione w załączniku I do dokumentu roboczego.
W odniesieniu do substancji zanieczyszczających środowisko naturalne (metali ciężkich,
związków organicznych czy mikroorganizmów) albo nie występujących w ogóle albo
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
126
występujących w ilościach śladowych w ściekach przemysłowych sektorów, właściwy organ
administracji może podjąć decyzję dotyczącą parametrów oraz częstotliwości badań. O fakcie
tym winno się poinformować Komisję.
Załącznik VII: Badania analityczne i próbkowanie
Gleba winna być poddana badaniom analitycznym zanim zostaną zastosowane na niej osady
ściekowe, a następnie co 10 lat dla określenia:
- pH;
- zawartość kadmu, chromu, miedzi, rtęci, niklu, ołowiu i cynku.
Reprezentatywna próbka do badań analitycznych winna być sporządzona poprzez
wymieszanie 25 próbek rdzeniowych pobranych z obszaru nieprzekraczającego 5 hektarów
przeznaczonego pod tę samą uprawę. W wypadku upraw rolnych dużej wielkości i
konieczności uzyskania zgody właściwego organu administracji, próbki rdzeniowe mogą być
pobierane z 20 hektarów przeznaczonych pod tę samą uprawę. Próbki muszą być pobierane
na głębokości 25cm, o ile miąższość warstwy ornej nie jest mniejsza od podanej wartości;
jednakże, głębokość pobierania próbki w tym ostatnim wypadku nie może być mniejsza niż
10cm.
Próbkowanie oraz badania analityczne odpowiednich parametrów winny być wykonywane
zgodnie ze standardami CEN. W razie braku standardów CEN, a także do czasu ich
opracowania, należy stosować standardy ISO, międzynarodowe i krajowe.
Tab.II2-8. Metody badań gleb
Parametr
Tytuł Odnośna norma (*)
Próbkowanie
Jakość gleby – Próbkowanie – Część: 1: Poradnik
projektowania programów próbkowania
ISO/DIS 10381-1
Jakość gleby – Próbkowanie – Część: 4: Poradnik
projektowania programów próbkowania
ISO/DIS 10381-4
Tekstura gleby
(zawartość gliny i
Jakość gleby – Uproszczony opis gleby
ISO 11259
substancji
organicznych)
Jakość gleby – Określanie rozkładu wielkości ziarn w materiale
mineralnym gleby – Metoda przesiewania i sedymentacji
ISO 11277
Jakość gleby – Określanie substancji organicznych i łącznego
węgla po spalaniu na sucho (analiza elementarna)
ISO 10694
pH Jakość gleby – Określanie wartości pH
ISO 10390
Metale ciężkie
Jakość gleby – Ekstrakcja pierwiastków śladowych
rozpuszczalnych w wodzie królewskiej
ISO 11466
Jakość gleby – Określanie zawartości kadmu, chromu, kobaltu,
miedzi, magnezu, niklu i cynku - Płomieniowe i
elektrotermiczne metody spektrometrycznej absorpcji
atomowej
ISO 11047
Azot
Jakość gleby – Określanie zawartości azotu azotanowego,
azotu amonowego oraz łącznie rozpuszczalnego azotu w
ISO 14255
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
127
powietrzno-suchych glebach przy użyciu roztworu chlorku
wapniowego jako rozpuszczalnika do ekstrakcji
Fosfor
Jakość gleby – Określanie zawartości fosforu –
Spektrometryczne metody określania zawartości fosforu
rozpuszczalnego w wodorowęglanie sodowym
ISO 11263
TabII2-9. Metody badań osadów ściekowych
Parametr
Tytuł Odnośna norma (*)
Próbkowanie
Jakość gleby – Próbkowanie – Część: 13: Poradnik
próbkowania osadów ściekowych ze ścieków komunalnych i
zakładów oczyszczania wody
EN/ISO 5667P13
Substancje suche
Charakterystyka osadów ściekowych – Określanie zawartości
suchej pozostałości i wody
prEN 12880
Substancje organiczne
Charakterystyka osadów ściekowych – Określanie strat
prażenia masy suchej
prEN 12879
pH
Charakterystyka osadów ściekowych – Określanie
wartości pH osadów ściekowych
EN 12176
Azot
Charakterystyka osadów ściekowych – Określanie azotu
metodą Kjedahla
PrEN 13 342
Fosfor Określanie związków fosforowych
PrEN 13 346
Potas
Metale ciężkie
Charakterystyka osadów ściekowych
Metody ekstrakcji za pomocą wody królewskiej – Określanie
pierwiastków śladowych i fosforu
PrEN 13 346
Wtórne składniki
pokarmowe i
mikroskładniki pokarmowe
(PrEN
13 346)
Salmonella Seftenberg
W775
Salmonella spp
Escherichia Coli
AOX, adsorbowalne
organiczne związki chloru
[ISO
15009]
LAS,
alkilobenzenosulfoniany
liniowe
DEHP ftalan bis(2-
etyloheksylu
NPE etanolan nonylofenylu
(związki)
WWA, wielopierścieniowe
węglowodory aromatyczne
[ISO
13877]
PCB, polichlorowane
bifenyle
[CD
10382]
PCDD/F
Polichlorowane
dibenzodioksyny/dibenzofu
rany
(*) - Najnowsze dostępne wydanie
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
128
Załącznik VIII: Sektory przemysłowe
Sześciocyfrowy kod odpadów jest zgodny z Europejskim Katalogiem Odpadów (EWC).
1. 02 02 04 osady ściekowe z zakładowych oczyszczalni ścieków z przygotowania i
przetwórstwa produktów spożywczych pochodzenia zwierzęcego,
2. 02 03 05
osady ściekowe z zakładowych oczyszczalni ścieków z przygotowania,
przetwórstwa i używek spożywczych z owoców, warzyw, roślin zbożowych,
olejów jadalnych, kakao, kawy, herbaty oraz przygotowania i przetwórstwa
tytoniu, drożdży i produkcji ekstraktów drożdżowych, przygotowania i
przetwórstwa melasy,
3. 02 04 03
osady ściekowe z zakładowych oczyszczalni ścieków z przemysłu
cukrowniczego,
4. 02 05 02
osady ściekowe z zakładowych oczyszczalni ścieków z przemysłu
mleczarskiego,
5. 02 06 03
osady ściekowe z zakładowych oczyszczalni ścieków z przemysłu
piekarniczego i cukierniczego,
6. 02 07 05
osady ściekowe z zakładowych oczyszczalni ścieków z produkcji napojów
alkoholowych i bezalkoholowych,
7. 03 03 11 osady
ściekowe z zakładowych oczyszczalni ścieków z produkcji oraz z
przetwórstwa masy celulozowej, papieru i tektury,
8. 04 01 06
osady ściekowe z zakładowych oczyszczalni ścieków z przemysłu skórzanego,
futrzarskiego i tekstylnego zawierające chrom
9.04 01 07
osady ściekowe z zakładowych oczyszczalni ścieków z przemysłu skórzanego,
futrzarskiego i tekstylnego niezawierające chromu
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
129
2.5. Dokument roboczy dotyczący biologicznego przetwarzania odpadów
ulegających biodegradacji ENV.A.2/LM (12 lutego 2001 r.)
W dniu 27 kwietnia 2000 roku w Brukseli został ogłoszony drugi projekt dokumentu
roboczego dotyczący biologicznej przeróbki odpadów ulegających biodegradacji. W
dokumencie zapisano, że jest to inicjatywa Unii Europejskiej (UE) zmierzająca do poprawy
obecnej sytuacji w zakresie gospodarki odpadami ulegającymi biodegradacji oraz spełnienia
założeń Dyrektywy Odpadowej 1999/31/WE.
Dokument został przygotowany:
1. W celu promowania biologicznej przeróbki odpadów ulegających biodegradacji,
2. W celu ochrony gleb i zapewnienia, że stosowanie przerobionych i nieprzerobionych
odpadów w efekcie będzie korzystne dla rolnictwa lub środowiska,
3. W celu zapewnienia, że zarówno na ludzi jak i zwierzęta i rośliny nie będzie miało
negatywnego wpływu stosowanie przerobionych lub nieprzerobionych odpadów,
4. W celu zapewnienia funkcjonowania wewnętrznego rynku i aby uniknąć przeszkód w
obrocie oraz pogorszenia i ograniczenia konkurencyjności w UE.
Do dokumentu zostały dołączone następujące załączniki:
-
Załącznik I Lista odpadów ulegających biodegradacji odpowiednich do obróbki
biologicznej,
- Załącznik II Wymagania sanitarne (powinien być zgodny z przygotowywaną
nowelizacją dyrektywy osadowej),
- Załącznik III Środowiskowe klasy jakości dla kompostu i stabilizowanych odpadów
ulegających biodegradacji,
- Załącznik IV Częstotliwość próbkowania, metody analiz i pobierania prób (powinien
być zgodny z przygotowywaną nowelizacją dyrektywy osadowej),
- Załącznik V Ogólne wymagania dla instalacji biologicznej obróbki odpadów,
- Załącznik VI Ogólne wymagania dla użycia biogazu.
Zakres dokumentu obejmuje zbieranie i przetwarzanie odpadów ulegających biodegradacji
określonych w Załączniku I, oraz produkcję, obrót i handel przerobionymi odpadami
W dokumencie zaproponowano zastosowanie następujących definicji:
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
130
(1) „odpad” oznacza jakąkolwiek substancję lub przedmiot w rozumieniu artykułu 1 (a)
dyrektywy 75/442/EWG z uzupełnieniami;
(2) „bioodpad (odpad ulegający biodegradacji)” oznacza każdy odpad, który można
poddać rozkładowi tlenowemu lub beztlenowemu, jak odpady z żywności lub odpady
ogrodnicze, papier i karton;
(3) „odpady zielone i odpady z przemysłu drzewnego” oznacza odpady roślinne z
ogrodów i parków, ścinki drzew, gałęzie trawa, liście (z wyjątkiem zmiatanych z
ulic), trociny, wióry drewniane oraz inne odpady niezawierające metali ciężkich lub
toksycznych substancji organicznych ;
(4) „odpady komunalne” oznacza odpady z gospodarstw domowych, oraz inne odpady,
które z powodu ich charakteru lub składu są podobne do odpadów z gospodarstw
domowych;
(5) „kompost” oznacza stabilny, sanitazowany, próchnico-podobny materiał, bogaty w
materię organiczną i wolny od intensywnych zapachów, powstały w wyniku procesu
kompostowania selektywnie zebranych odpadów, które spełniają środowiskowe klasy
jakości z załącznika III do dokumentu roboczego;
(6) „odpad przefermentowany” oznacza produkt powstały na skutek beztlenowej
przeróbki selektywnie zebranych odpadów, które spełniają środowiskowe klasy
jakości z załącznika III do dokumentu roboczego;
(7) „biogaz” oznacza mieszaninę dwutlenku węgla, metanu i gazów śladowych
powstałych w wyniku kontrolowanego procesu tlenowej przeróbki odpadów
ulegających biodegradacji;
(8) „ustabilizowany odpad ulegający biodegradacji” oznacza odpady powstałe w wyniku
mechaniczno/biologicznej przeróbki odpadów niesortowanych lub resztkowych
odpadów komunalnych oraz innych przerobionych odpadów, które nie spełniają
środowiskowych klas jakości 1 lub 2 z załącznika III do dokumentu roboczego;
(9) „kompostowanie” oznacza autotermiczny i termofilowy biologiczny rozkład
selektywnie zebranych odpadów ulegających biodegradacji w obecności tlenu i w
kontrolowanych warunkach w wyniku działania mikro- i makro-organizmów w celu
produkcji kompostu;
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
131
(10) „pryzma kompostująca” oznacza odpad w trakcie kompostowania umieszczony w
podłużnych pryzmach, które są okresowo przerzucane w celu zwiększenia
porowatości pryzmy i zwiększenia homogeniczności odpadów;
(11) „kompostowanie w wydzielonych urządzeniach” oznacza kompostowanie odpadów
ulegających biodegradacji w zamkniętym reaktorze, gdzie proces kompostowania jest
przyspieszany poprzez zoptymalizowanie wymiany gazowej, odpowiednie
uwodnienie i kontrolę temperatury;
(12)
„kompostowanie przydomowe” oznacza kompostowanie odpadów ulegających
biodegradacji oraz użycie kompostu na terenie należącym do prywatnych
gospodarstw domowych;
(13)
„ kompostowanie on-site” oznacza kompostowanie odpadów ulegających
biodegradacji w miejscu, gdzie zostały wytworzone;
(14)
„kompostowanie lokalne” oznacza kompostowanie odpadów ulegających
biodegradacji przez miejscową społeczność w celu zagospodarowania odpadów
ulegających biodegradacji jak najbliżej miejsca ich wyprodukowania;
(15)
„stabilizacja beztlenowa” oznacza biologiczny rozkład odpadów ulegających
biodegradacji przy braku tlenu w warunkach kontrolowanych w wyniku działalności
mikroorganizmów (włączając bakterie metanowe), której efektem jest produkcja
biogazu i odpadu przefermentowanego;
(16)
„przeróbka mechaniczno/biologiczna” oznacza przeróbkę pozostałości odpadów
komunalnych, odpadów niesortowanych i jakichkolwiek innych odpadów ulegających
biodegradacji nienadających się do kompostowania lub stabilizacji beztlenowej, w
celu ich ustabilizowania i zmniejszenia objętości;
(17)
„przetwarzanie” oznacza kompostowanie, beztlenowy rozkład,
mechaniczno/biologiczna przeróbka oraz każdy inny proces prowadzący do uzyskania
odpadów ulegających biodegradacji, bezpiecznych pod względem sanitarnym;
(18) „instalacja” oznacza każde mechaniczne urządzenie i wyposażenie przeznaczone do
przetwarzania odpadów ulegających biodegradacji poprzez kompostowanie,
stabilizację beztlenową, lub mechaniczno/biologiczną obróbkę oraz każde urządzenie
przeznaczone do ograniczenia emisji gazowych i ścieków;
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
132
(19)
„selektywna zbiórka” oznacza selektywne zbieranie odpadów ulegających
biodegradacji z innych rodzajów odpadów w taki sposób, aby uniknąć łączenia
różnych frakcji odpadów lub komponentów odpadów, ich łączenia lub
zanieczyszczania przez inne potencjalnie skażające odpady, produkty lub materiały;
(20) „pozostałości odpadów komunalnych” oznacza fragmenty odpadów komunalnych
pozostałe po selekcji u źródła frakcji odpadów komunalnych, takich jak żywność i
odpady ogrodnicze, opakowania, papier i karton, metale, szkło i nieodpowiednie dla
produkcji kompostu z powodu ich wymieszania lub zanieczyszczenia przez
potencjalnie skażające produkty lub materiały;
(21) „wytwórca” oznacza osobę legalnie odpowiedzialną za prowadzenie kompostowania,
stabilizacji beztlenowej lub mechaniczno/biologicznej przeróbki odpadów
ulegających biodegradacji;
(22) „sanitacja” oznacza taką przeróbkę odpadów ulegających biodegradacji zgodnie z
wymogami załącznika II do dokumentu roboczego, w trakcie produkcji kompostu i
odpadu przefermentowanego, której celem jest zabicie organizmów patogennych dla
roślin, zwierząt i ludzi, do poziomu minimalizującego ryzyko wystąpienia chorób
związanych z przyszłym zagospodarowaniem lub obrotem,
(23) „stabilizacja” oznacza zmniejszenie podatności odpadów ulegających biodegradacji
na biologiczny rozkład w takim stopniu, aby zminimalizować zapachy a także, aby
Aktywność Oddechowa mierzona po czterech dniach (AT
4
) wyniosła poniżej 10 mg
O
2
/g s.m. lub, aby Dynamiczny Współczynnik Oddechowy wyniósł poniżej 1000 mg
O
2
/kg s.m.o./h;
(24) „zanieczyszczenia” oznaczają obecność fragmentów plastiku, szkła, metali lub
podobnych nieulegających biodegradacji materiałów, z wyłączeniem piasku, żwiru i
małych kamieni;
(25) „użyźnianie” oznacza polepszenie, po przyrodniczym zastosowaniu przerobionych
lub nieprzerobionych odpadów ulegających biodegradacji, warunków glebowych dla
wzrostu roślin, przy jednoczesnym zapewnieniu ochrony jakości środowiska w
najszerszym znaczeniu zgodnie z wymogami artykułu 4 dyrektywy 75/442/EWG;
(26) „polepszenie stanu środowiska” oznacza, po zastosowaniu odpadów ulegających
biodegradacji, utrzymanie w dobrym stanie zagrożonych siedlisk oraz zachowanie ich
bioróżnorodności, zabezpieczenie nowych siedlisk dla dzikiej przyrody i rozwój lub
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
133
odnowa istniejących siedlisk w celu zwiększenia bioróżnorodności i
zrównoważonego rozwoju przy jednoczesnym zapewnieniu ochrony jakości
środowiska w najszerszym znaczeniu zgodnie z wymogami artykułu 4 dyrektywy
75/442/EWG;
Zgodnie z projektem usprawnienie obecnej sytuacji zagospodarowania odpadów ulegających
biodegradacji w UE powinno być popierane, w celu:
(1) ograniczenia produkcji odpadów ulegających biodegradacji (np. osadów ściekowych)
i ich ochrony przed zanieczyszczeniem;
(2) odzysku odpadów ulegających biodegradacji (np. kartony);
(3) przeróbka selektywnie zebranych odpadów ulegających biodegradacji w materiał
identyczny z wyjściowym surowcem (np. papier i karton), środowiskowo
uzasadniony;
(4) kompostowania lub stabilizacji beztlenowej selektywnie zebranych odpadów
ulegających biodegradacji, które nie podlegają recyklingowi, z wykorzystaniem
kompostu lub odpadu przefermentowanego w rolnictwie lub w celu polepszenia stanu
środowiska;
(5) mechaniczno/biologicznej przeróbki odpadów;
(6) użycia odpadów ulegających biodegradacji jako źródła do wytwarzania energii.
Projekt proponuje różne metody kompostowania takie jak:
1. Kompostowanie przydomowe
Państwa członkowskie powinny preferować kompostowanie przydomowe.
Państwa członkowskie zagwarantują przeprowadzenie odpowiedniej kampanii informacyjnej,
aby poinformować opinie publiczną jak zrobić kompost oraz żeby pokazać korzyści dla
środowiska wynikające z recyklingu odpadów ulegających biodegradacji.
2. Kompostowanie on-situ i stabilizacja beztlenowa
Państwa członkowskie powinny popierać kompostowanie, lub beztlenowy rozkład, ilekroć
pojawi się możliwość wykorzystania powstałego kompostu lub odpadu przefermentowanego
np. w gospodarstwach rolnych
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
134
Lokalne władze powinny wspierać kompostowanie własnych odpadów zielonych i z
przemysłu drzewnego, na przykład z cmentarzy lub publicznych parków
Odpowiednie władze powinny mieć przekonanie, że kompostownie lub instalacje do rozkładu
beztlenowego spełniają warunki artykułu 4 dyrektywy 75/442/EWG.
3. Kompostowanie lokalne
Państwa członkowskie powezmą odpowiednie kroki w celu zachęcenia do opracowywania
lokalnych schematów kompostowania jako sposobu włączania społeczności lokalnej w
zagospodarowanie własnych odpadów, tym samym ograniczając transport odpadów i
zwiększając świadomość społeczeństwa w zakresie możliwości recyklingu odpadów.
Odpowiednie władze powinny mieć przekonanie, że kompostownie spełniają warunki
artykułu 4 dyrektywy 75/442/EWG.
Projekt promuje selektywną zbiórkę. Państwa członkowskie ustanowią, tam gdzie nie ma to
jeszcze miejsca, schematy zbiórki selektywnej, w celu zbierania odpadów ulegających
biodegradacji oddzielnie od innych rodzajów odpadów, aby zabezpieczyć poszczególne
frakcje odpadów ulegających biodegradacji przed zanieczyszczeniem przez inne potencjalnie
skażające odpady, materiały czy substancje.
W szczególności następujące odpady ulegające biodegradacji – przy założeniu, że ich
biologiczna obróbka nie spowoduje znaczącego pogorszenia się jakości powstającego
kompostu lub odpadu przefermentowanego – powinny być zbierane selektywnie, o ile nie są
kompostowane przydomowo lub lokalnie:
(a) resztki jedzenia z prywatnych gospodarstw domowych;
(b) resztki jedzenia z restauracji, kantyn, szkół i budynków publicznych;
(c) odpady ulegające biodegradacji z rynków;
(d) odpady ulegające biodegradacji ze sklepów, małych firm i przedsiębiorstw
usługowych;
(e) odpady ulegające biodegradacji ze źródeł handlowych, przemysłowych i z instytucji, o
ile są one wykorzystywane na miejscu;
(f) odpady zielone i drzewne z prywatnych i publicznych parków, ogrodów i cmentarzy.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
135
Pomimo tego, że papier i karton ulegają biodegradacji i łatwo kompostowaniu, kiedy jest to
praktycznie możliwe, powinny podlegać odzyskowi.
Systemy selektywnej zbiórki powinny być zorganizowane w taki sposób, aby wszelkie
uciążliwości – powodowane szczególnie przez zapachy, owady, gryzonie, pył i hałas – były
ograniczane w trakcie zbierania, transportu i przeróbki.
Systemy selektywnej zbiórki powinny być wprowadzone:
(a) w aglomeracjach miejskich o liczebności powyżej 100 000 mieszkańców w ciągu
trzech lat;
(b) w aglomeracjach miejskich o liczebności powyżej 2000 mieszkańców w ciągu pięciu
lat.
Kraje Członkowskie mogą odstąpić od konieczności zbiórki selektywnej odpadów
ulegających biodegradacji:
- w centrach miast, gdzie selektywna zbiórka może mieć problem z osiągnięciem niskiego
poziomu zanieczyszczenia odpadów ulegających biodegradacji przez inne skażone
odpady, materiały i substancje,
- na obszarach wiejskich lub rzadko zaludnionych, gdzie gęstość zaludnienia jest mniejsza
niż 10 mieszkańców na 1 km, w których wprowadzanie systemów selektywnej zbiórki
mogłoby być środowiskowo nieusprawiedliwione. Na takich obszarach powinny mieć
miejsce specjalne kampanie szczególnie promujące kompostowanie przydomowe lub
lokalne.
W celu uniknięcia nieuzasadnionego wzrostu ilości osadów ściekowych, powinno zostać
ograniczone wprowadzanie rozdrobnionych odpadów ulegających biodegradacji do
kanalizacji.
Pozostałość odpadów komunalnych
Ilość i stopień zanieczyszczenia odpadów komunalnych powinny zostać zredukowane do
minimum poprzez selektywną zbiórkę frakcji odpadów komunalnych takich jak odpady
ulegające biodegradacji, opakowania, papier, karton, szkło, metale i odpady niebezpieczne.
Jeśli pozostałość odpadów komunalnych podlega obróbce mechaniczno/biologicznej przed
składowaniem, osiągnięcie wartości Aktywności Oddechowej po czterech dniach (AT
4
)
poniżej 10 mg O
2
/g s.m., albo Dynamicznego Współczynnika Oddechowego poniżej 1000 mg
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
136
O
2
/kg s.m.o./h oznaczać będzie, że przetworzone odpady komunalne nie są odpadami
ulegającymi biodegradacji w rozumieniu artykułu 2 dyrektywy 1999/31/WE w sprawie
składowania odpadów.
Jeśli pozostałość odpadów komunalnych jest spalana przed składowaniem, osiągnięcie
zawartości OWO poniżej 5% oznaczać będzie, że nie są odpadami ulegającymi biodegradacji
w rozumieniu artykułu 2 dyrektywy 1999/31/WE w sprawie składowania odpadów.
Zasada mieszania
Mieszanie różnych materiałów jedynie po to, aby zmniejszyć zawartość zanieczyszczeń
zostanie ograniczona (zakazana).
Jakiekolwiek mieszanie kompostu lub odpadu przefermentowanego z innymi odpowiednimi
materiałami (takie jak nawozy mineralne, torf lub odpady ulegające biodegradacji wskazane
do wprowadzenia do ziemi bez przetworzenia) powinno dać w efekcie wysokiej jakości
nawozy glebowe i roślinne traktowane jako kompost lub odpad przefermentowany zgodnie z
zasadami tego dokumentu.
Kompostowanie
Proces kompostowania odpadów ulegających biodegradacji ma na celu przekształcenie tego
rodzaju odpadów w kompost w pełni spełniający wymagania środowiskowe z załącznika III
do niniejszego dokumentu roboczego i odpowiedni do wykorzystania w rolnictwie lub w
środowisku przyrodniczym.
Proces powinien być prowadzony w taki sposób, aby zminimalizować wpływ emitowanych
gazów na środowisko a także odcieków na wody powierzchniowe i podziemne oraz
ograniczyć negatywny efekt zdrowotny na pracowników danej instalacji.
Wymagania, które muszą zostać spełnione, aby zapewnić wystarczający poziom sanitacji
kompostu końcowego znajdują się w załączniku II do niniejszego dokumentu roboczego.
Kompost produkowany, importowany, wysyłany i sprzedawany w obrębie Wspólnoty musi
spełniać jedna ze środowiskowych klas jakości zamieszczonych w załączniku III do
niniejszego dokumentu roboczego.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
137
Stabilizacja beztlenowa
Celem beztlenowego rozkładu odpadów ulegających biodegradacji będzie ograniczenie
podatności na fermentację tych odpadów, maksymalizacja produkcji biogazu i zapewnienie,
ze wytworzony produkt może zostać przyrodniczo wykorzystany bez szkody dla środowiska.
Proces powinien być prowadzony w taki sposób, aby zminimalizować wpływ emitowanych
gazów na środowisko a także odcieków na wody powierzchniowe i podziemne oraz
ograniczyć negatywny efekt zdrowotny na pracowników danej instalacji.
W przypadku odprowadzenia do wód powierzchniowych, odciek z komór fermentacyjnych
powinien być odpowiednio oczyszczony tak, aby mógł stosować się do odpowiednich
wymagań dyrektywy 91/271/EWG dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych.
Wymagania, które muszą zostać spełnione, aby zapewnić wystarczający poziom sanitacji
znajdują się w załączniku II do niniejszego dokumentu roboczego.
Zagospodarowanie biogazu powstałego w instalacji do beztlenowego rozkładu powinno być
prowadzone zgodnie z wymogami załącznika VI do niniejszego dokumentu roboczego.
Odpady przefermentowane produkowane, importowane, wysyłane i sprzedawane we
Wspólnocie musi być zgodny z jedną ze środowiskowych klas jakości zamieszczonych w
załączniku III do niniejszego dokumentu roboczego.
Obróbka mechaniczno/biologiczna
Obróbka mechaniczno/biologiczna odpadów ulegających biodegradacji ma na celu
ustabilizowanie i zmniejszenie objętości odpadów ulegających biodegradacji przed ich
późniejszym wykorzystaniem w środowisku przyrodniczym lub ograniczenie negatywnego
wpływu na środowisko, w przypadku ich składowania.
Proces powinien być prowadzony w taki sposób, aby zminimalizować wpływ emitowanych
gazów na środowisko a także odcieków na wody powierzchniowe i podziemne oraz
ograniczyć negatywny efekt zdrowotny na pracowników danej instalacji.
Wykorzystanie do gruntu
Tylko przetworzone odpady ulegające biodegradacji będą mogły być stosowane do gruntu, z
wyjątkiem tych nieprzetworzonych odpadów ulegających biodegradacji wyszczególnionych
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
138
w załączniku I do niniejszego dokumentu roboczego oraz odpadów pochodzenia roślinnego
pozostawianych na glebie rolniczej lub leśnej.
Państwa członkowskie powinny zapewnić, że stosowanie do ziemi przetworzonych lub
nieprzetworzonych odpadów prowadzić będzie do polepszenia jakości gleb rolniczych lub
stanu środowiska.
Gdzie warunki tego wymagają, państwa członkowskie mogą ograniczyć użycie do ziemi
przetworzonych lub nieprzetworzonych odpadów ulegających biodegradacji i wprowadzić
ostrzejsze przepisy niż te, przewidziane dla tej sekcji.
Kiedy jest to uzasadnione, dla zapewnienia wyższego poziomu ochrony środowiska lub dla
ulepszenia jakości i charakteru gleby, odpowiednie władze zdecydują, na podstawie
konkretnych przypadków, niższe lub wyższe maksymalne dopuszczalne ilości niż te
określone dla tej sekcji.
- Kompost lub przefermentowany odpad klasy I będzie stosowany zgodnie z zasadami
dobrej praktyki rolniczej bez żadnych specjalnych ograniczeń. Kompost lub odpad
przefermentowany klasy 2 będzie stosowany w ilościach nieprzekraczających ilości 30
ton suchej masy na hektar, średnio na trzy lata,
- Kraje Członkowskie mogą usankcjonować użycie stabilizowanych odpadów
ulegających biodegradacji spełniających wymogi załącznika III do niniejszego
dokumentu roboczego jako komponent w sztucznych glebach lub w takim stosowaniu
do gruntu, który nie jest przeznaczony do produkcji żywności lub pasz (tak jak
stosowanie w celu rekultywacji składowisk odpadów, przywrócenia krajobrazu w
starych i wyeksploatowanych kamieniołomach i kopalniach, barierach
przeciwhałasowych, budowie dróg, polach golfowych, trasach narciarskich, muraw
piłkarskich i podobnych).
Stosowanie do gruntu lub na obszarach, prawdopodobnie będących w bezpośrednim
kontakcie ze społecznością ludzką, stabilizowanych odpadów ulegających biodegradacji także
powinien spełniać wymagania sanitarne umieszczone w załączniku II do niniejszego
dokumentu roboczego.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
139
Warunkiem stosowania stabilizowanych odpadów ulegających biodegradacji, jest zakaz
powtórnego wprowadzania na te same obszary przez przynajmniej 10 lat i przy całkowitej
ilości nie przekraczającej 200 ton suchej masy na hektar.
Wprowadzanie do gruntu stabilizowanych odpadów powinno mieć miejsce pod kontrolą
odpowiednich władz i przynajmniej podlegać warunkom artykułu 5 (1) [limity metali ciężkich
w glebach], 9 [analizy gleb
i metody analityczne] i 10 [zachowanie danych] z Dyrektywy
86/278/EWG w sprawie ochrony środowiska a szczególnie gleb, przy zastosowaniu osadów
ściekowych w rolnictwie.
Wymagane pozwolenia
Warunki znajdujące się w artykule 9 dyrektywy 75/442/EWG zostaną sprecyzowane i
uzupełnione, tak, aby mieć pewność, że instalacje biologicznego przetwarzania nie będą
funkcjonować bez pozwolenia, bez naruszenia następującego paragrafu.
Dla instalacji kompostowania lub stabilizacji beztlenowej produkujących mniej niż 500 ton
kompostu lub odpadu przefermentowane, muszą zostać spełnione następujące warunki
(rejestracja w rozumieniu artykułu 11(2) dyrektywy 75/442/EEC):
Tab.II2-10. Wymagane pozwolenia dla instalacji kompostowania lub stabilizacji beztlenowej
odpadów ulegających biodegradacji
(tylko odpady zielone i z przemysłu drzewnego)
Roczna produkcja (tylko odpady
zielone i z przemysłu drzewnego)
świeża masa
Wymagane pozwolenie
Warunki dokumentu roboczego
Mniej niż 10 ton
Między 10 a 100 ton
Rejestracja przez odpowiednie
władze
Nie
Między 100 a 500 ton
Rejestracja przez odpowiednie
władze
Próbkowanie: parametry rolnicze,
metale ciężkie – raz na rok
Oznaczenia: substancja organiczna,
pH, azot, fosfor i potas
Więcej niż 500 ton
Tak
Wszystkie
Tab.II2-11. Wymagane pozwolenia dla instalacji kompostowania lub stabilizacji beztlenowej
odpadów ulegających biodegradacji
(włączając odpady żywnościowe i odchody zwierzęce)
Roczna produkcja (włączając
odpady żywnościowe i odchody
zwierzęce) świeża masa
Wymagane pozwolenie
Warunki dokumentu roboczego
Mniej niż 10 ton
Między 10 a 50 ton
Rejestracja przez odpowiednie
władze przed kompostowaniem
Nie
Między 50 a 250 ton
Rejestracja przez odpowiednie
władze przed kompostowaniem
Próbkowanie: parametry rolnicze,
metale ciężkie – raz na rok
Oznaczenia: substancja organiczna,
pH, azot, fosfor i potas
Więcej niż 250 ton
Tak
Wszystkie
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
140
Pozwolenie powinno wziąć pod uwagę obecność sąsiadujących budynków, miejsca
aktywności sportowej, obecność wód powierzchniowych i podziemnych i zachowanie
odpowiedniej odległości.
Wniosek o pozwolenie do odpowiednich władz powinien zawierać opis przewidywanych
analiz dla zagwarantowania wymagań załącznika V do niniejszego dokumentu roboczego.
Pozwolenie wydawane przez odpowiednie władze dla instalacji powinno zawierać przejrzystą
listę odpadów ulegających biodegradacji, (które można w niej przetwarzać) zgodnie z
załącznikiem I do niniejszego dokumentu roboczego.
Odpowiedzialność producenta
Wytwórca kompostu lub odpadu przefermentowanego jest odpowiedzialny za jakość
wytworzonych produktów i zapewnia, że produkt jest w niewielkim stopniu zanieczyszczony
przez organizmy patogeniczne, nasiona chwastów i inne substancje lub materiały, które
mogłyby stwarzać zagrożenie dla gleby, roślin, zwierząt lub ludzi.
Wytwórca zagwarantuje, że kompost lub odpad przefermentowany odpowiada odpowiednim
wartościom granicznym z załączników II i III do niniejszego dokumentu roboczego oraz, że
będzie analizowany z częstotliwością i zgodnie z procedurami zamieszczonymi w załączniku
IV do niniejszego dokumentu roboczego.
Wytwórcy kompostu w ilości większej niż 10000 ton na rok powinni włączyć do procesu
przetwarzania system bezpieczeństwa jakości. System powinien podlegać niezależnemu
audytowi prowadzonemu przez audytorów posiadających certyfikacje wydane przez
odpowiednie władze.
Znakowanie i transport
Kompost i odpad przefermentowany, które są importowane, produkowane lub sprzedawane w
obrębie Unii powinny być oznaczone i zawierać następujące informacje:
(a) słowa „WE Kompost Klasy ‘X’ wyprodukowany zgodnie z wymogami dyrektywy
…/…/WE” lub „WE odpad przefermentowany Klasy ‘X’ wyprodukowany
zgodnie z wymogami dyrektywy …/…/WE”, gdzie ‘X’ oznacza klasę 1 lub 2
zgodnie z załącznikiem III do niniejszego dokumentu roboczego,
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
141
(b)
oznaczenie „Może być stosowany do nawożenia organicznego”, jeśli jest zgodny z
wymaganiami Rozporządzenia Rady (EWG) No 2092/91 w sprawie produkcji
ekologicznej produktów rolnych oraz znakowania produktów rolnych i środków
spożywczych,
(c) nazwa, nazwa handlowa lub znak towarowy i adres osoby odpowiedzialnej za
marketing,
(d) nazwa i adres miejsca produkcji,
(e) charakterystyka przetwarzanych odpadów ulegających biodegradacji,
(f) szczegółowe informacje dotyczące parametrów wymienionych w załączniku IV do
niniejszego dokumentu roboczego,
(g) informacja dla prawidłowego stosowania ze szczególnym uwzględnieniem
maksymalnych ilości (dawek), które mogą być wprowadzone do gruntu,
(h) jeśli ma to znaczenie, specyficzne informacje dla użytkowników zgodnie z
nomenklaturą europejską.
Transport stabilizowanych odpadów ulegających biodegradacji w obrębie, do i na zewnątrz
Unii będzie podlegać odpowiednim zapisom Rozporządzenia Rady (EWG) Nr 259/93 w
sprawie nadzoru i kontroli przesyłania odpadów w obrębie, do Wspólnoty Europejskiej oraz
poza jej obszar.
Końcowa uwaga dotyczy propagowania użycia kompostu. Władze oraz sektor publiczny
będzie używać kompost jako substytut dla torfu lub innych surowców pochodzących ze
środowiska naturalnego wszędzie gdzie jest to możliwe, szczególnie jako składnik nawozów
doglebowych, odżywek czy podłoży doniczkowych.
Do dokumentu dołączono następujące załączniki:
Załącznik I. Lista odpadów ulegających biodegradacji odpowiednich do obróbki
biologicznej
Sześciocyfrowy kod odpadów jest zgodny z Europejskim Katalogiem Odpadów. Odpady
ulegające biodegradacji wymienione poniżej są odpowiednie głównie dla procesów
biologicznej przeróbki i/lub wykorzystania do gruntu.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
142
Wytwórca kompostu lub odpadu przefermentowanego, powinien na miejscu przeprowadzić
niezbędną kontrolę odpadów poddawanych stabilizacji, aby upewnić się, że nie zawierają one
zanieczyszczeń.
Tab.II2-12. Lista odpadów ulegających biodegradacji odpowiednich do obróbki biologicznej
Kod
odpadu
Rodzaj odpadów
Uwagi oraz ograniczenia w
wykorzystaniu
02
Odpady z rolnictwa, sadownictwa, upraw
hydroponicznych, rybołówstwa, leśnictwa, łowiectwa
oraz przetwórstwa żywności
02 01
Odpady z rolnictwa, sadownictwa, upraw
hydroponicznych, rybołówstwa, leśnictwa, łowiectwa
02 01 01 Osady z mycia i czyszczenia
Tylko jeżeli spełnia określone w dyrektywie
86/278/EWG warunki wykorzystania
osadów na cele rolnicze oraz nie jest
sprzeczne z dyrektywą 90/667/ EWG w
sprawie odpadów zwierzęcych (patrz
propozycja Rozporządzenia w sprawie
przepisów zdrowotnych dotyczących
ubocznych produktów zwierzęcych nie
przeznaczonych do spożycia przez ludzi,
COM(2000) 574 z dnia 19.10.2000.)
02 01 02 Odpadowa tkanka zwierzęca
Tylko dla tkanki zwierzęcej uznanej za
nadającą się do konsumpcji przez ludzi,
resztek z produkcji żywności.
Bez sprzeczności z dyrektywą 90/667/ EWG
w sprawie odpadów zwierzęcych (patrz
propozycja Rozporządzenia w sprawie
przepisów zdrowotnych dotyczących
ubocznych produktów zwierzęcych nie
przeznaczonych do spożycia przez ludzi,
COM(2000) 574 z dnia 19.10.2000).
02 01 03 Odpadowa masa roślinna
02 01 06
Odchody zwierzęce – kał i mocz zwierząt, gnojowica
(w tym zużyta ściółka), ścieki gromadzone oddzielnie
i oczyszczane poza miejscem powstania
Bez sprzeczności z dyrektywą 90/667/ EWG
w sprawie odpadów zwierzęcych (patrz
propozycja Rozporządzenia w sprawie
przepisów zdrowotnych dotyczących
ubocznych produktów zwierzęcych nie
przeznaczonych do spożycia przez ludzi,
COM(2000) 574 z dnia 19.10.2000).
02 01 07 Odpady z gospodarki leśnej
Kora oraz odpady z drewna pozostawione w
naturalnym miejscu mogą być wykorzystane
bez przeróbki.
02 02
Odpady z przygotowania i przetwórstwa produktów
spożywczych pochodzenia zwierzęcego
02 02 01
Odpady z mycia i (czyszczenia) przygotowywania
surowców
Tylko jeżeli spełnia określone w dyrektywie
86/278/ EWG warunki wykorzystania
osadów na cele rolnicze oraz nie jest
sprzeczne z dyrektywą 90/667/ EWG w
sprawie odpadów zwierzęcych (patrz
propozycja Rozporządzenia w sprawie
przepisów zdrowotnych dotyczących
ubocznych produktów zwierzęcych nie
przeznaczonych do spożycia przez ludzi,
COM(2000) 574 z dnia 19.10.2000.)
02 02 02 Odpadowa tkanka zwierzęca
Tylko dla tkanki zwierzęcej uznanej za
nadającą się do konsumpcji przez ludzi,
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
143
resztek z produkcji żywności.
Bez sprzeczności z dyrektywą 90/667/ EWG
w sprawie odpadów zwierzęcych (patrz
propozycja Rozporządzenia w sprawie
przepisów zdrowotnych dotyczących
ubocznych produktów zwierzęcych nie
przeznaczonych do spożycia przez ludzi,
COM(2000) 574 z dnia 19.10.2000.)
02 02 03
Surowce i produkty nie nadające się do spożycia i
przetwórstwa
Bez sprzeczności z dyrektywą 90/667/ EWG
w sprawie odpadów zwierzęcych (patrz
propozycja Rozporządzenia w sprawie
przepisów zdrowotnych dotyczących
ubocznych produktów zwierzęcych nie
przeznaczonych do spożycia przez ludzi,
COM(2000) 574 z dnia 19.10.2000.)
02 02 04 Osady z zakładowych oczyszczalni ścieków
Tylko jeżeli spełnia określone w dyrektywie
86/278/ EWG warunki wykorzystania
osadów na cele rolnicze oraz nie jest
sprzeczne z dyrektywą 90/667/ EWG w
sprawie odpadów zwierzęcych (patrz
propozycja Rozporządzenia w sprawie
przepisów zdrowotnych dotyczących
ubocznych produktów zwierzęcych nie
przeznaczonych do spożycia przez ludzi,
COM(2000) 574 z dnia 19.10.2000).
02 02 99 Inne nie wymienione odpady
Bez sprzeczności z dyrektywą 90/667/ EWG
w sprawie odpadów zwierzęcych (patrz
propozycja Rozporządzenia w sprawie
przepisów zdrowotnych dotyczących
ubocznych produktów zwierzęcych nie
przeznaczonych do spożycia przez ludzi,
COM(2000) 574 z dnia 19.10.2000).
02 03
Odpady z przygotowania, przetwórstwa produktów i
używek spożywczych oraz odpady pochodzenia
roślinnego, w tym odpady z owoców, warzyw,
produktów zbożowych, olejów jadalnych, kakao,
kawy, herbaty oraz przygotowania i przetwórstwa
tytoniu, drożdży i produkcji ekstraktów drożdżowych,
przygotowywania i fermentacji melasy (z
wyłączeniem 02 07)
02 03 01
Szlamy z mycia, oczyszczania, obierania,
odwirowywania i oddzielania surowców
Tylko jeżeli spełnia określone w dyrektywie
86/278/ EWG warunki wykorzystania
osadów na cele rolnicze.
02 03 04
Surowce i produkty nie nadające się do spożycia i
przetwórstwa
02 03 05 Osady z zakładowych oczyszczalni ścieków
Tylko jeżeli spełnia określone w dyrektywie
86/278/ EWG warunki wykorzystania
osadów na cele rolnicze.
02 03 99 Inne nie wymienione odpady
02 04
Odpady z przemysłu cukrowniczego
02 04 02
Nienormatywny węglan wapnia oraz kreda
cukrownicza (wapno defekacyjne)
02 04 03 Osady z zakładowych oczyszczalni ścieków
Tylko jeżeli spełnia określone w dyrektywie
86/278/ EWG warunki wykorzystania
osadów na cele rolnicze.
02 05
Odpady z przemysłu mleczarskiego
02 05 01
Surowce i produkty nieprzydatne do spożycia oraz
przetwarzania
Bez sprzeczności z dyrektywą 90/667/ EWG
w sprawie odpadów zwierzęcych (patrz
propozycja Rozporządzenia w sprawie
przepisów zdrowotnych dotyczących
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
144
ubocznych produktów zwierzęcych nie
przeznaczonych do spożycia przez ludzi,
COM(2000) 574 z dnia 19.10.2000.)
02 05 02 Osady z zakładowych oczyszczalni ścieków
Tylko jeżeli spełnia określone w dyrektywie
86/278/ EWG warunki wykorzystania
osadów na cele rolnicze oraz nie jest
sprzeczne z dyrektywą 90/667/ EWG w
sprawie odpadów zwierzęcych (patrz
propozycja Rozporządzenia w sprawie
przepisów zdrowotnych dotyczących
ubocznych produktów zwierzęcych nie
przeznaczonych do spożycia przez ludzi,
COM(2000) 574 z dnia 19.10.2000.)
02 05 99 Inne nie wymienione odpady
Bez sprzeczności z dyrektywą 90/667/ EWG
w sprawie odpadów zwierzęcych (patrz
propozycja Rozporządzenia w sprawie
przepisów zdrowotnych dotyczących
ubocznych produktów zwierzęcych nie
przeznaczonych do spożycia przez ludzi,
COM(2000) 574 z dnia 19.10.2000).
02 06
Odpady z przemysłu piekarniczego i cukierniczego
02 06 01
Surowce i produkty nieprzydatne do spożycia i
przetwórstwa
02 06 03 Osady z zakładowych oczyszczalni ścieków
Tylko jeżeli spełnia określone w dyrektywie
86/278/ EWG warunki wykorzystania
osadów na cele rolnicze.
02 07
Odpady z produkcji napojów alkoholowych i
bezalkoholowych (z wyłączeniem kawy, herbaty i
kakao)
02 07 01
Odpady z mycia, oczyszczania i mechanicznego
rozdrabniania surowców
02 07 02 Odpady z destylacji spirytualiów
02 07 04
Surowce i produkty nie przydatne do spożycia i
przetwórstwa
02 07 05 Osady z zakładowych oczyszczalni ścieków
Tylko jeżeli spełnia określone w dyrektywie
86/278/ EWG warunki wykorzystania
osadów na cele rolnicze
02 07 99 Inne nie wymienione odpady
03
Odpady z przetwórstwa drewna oraz z produkcji płyt i
mebli, masy celulozowej, papieru i tektury
03 01
Odpady z przetwórstwa drewna oraz z produkcji płyt i
mebli
03 01 01 Odpady kory i korka
Odpady kory i korka pozostawione w
naturalnym miejscu (z wyjątkiem drzew i
krzewów zlokalizowanych w pobliżu dróg)
mogą być wykorzystane bez dodatkowej
obróbki. Odpady kory i z korka z drzew i
krzewów przy drogach mogą być
wykorzystane tylko jeżeli spełniają normy
jakości dla kompostu klasy 3.
03 01 05
Trociny, wióry, ścinki, drewno, płyta wiórowa i fornir
inne niż wymienione w 03 01 04
Trociny i odpady tartaczne z
nieprzerobionego drewna trzymane w
naturalnym miejscu i pochodzące z
przeróbki drewna mogą być wykorzystane
bez dodatkowej przeróbki.
03 03
Odpady z produkcji oraz z przetwórstwa masy
celulozowej, papieru i tektury
03 03 01 Odpady z kory i drewna
Odpady kory i korka pozostawione w
naturalnym miejscu (z wyjątkiem drzew i
krzewów zlokalizowanych w pobliżu dróg)
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
145
mogą być wykorzystane bez dodatkowej
obróbki. Odpady kory i z korka z drzew i
krzewów przy drogach mogą być
wykorzystane tylko jeżeli spełniają normy
jakości dla kompostu klasy 3.
03 03 02
Osady i szlamy z produkcji celulozy metodą
siarczynową (w tym osady ługu zielonego)
Tylko jeżeli spełnia określone w dyrektywie
86/278/ EWG warunki wykorzystania
osadów na cele rolnicze
03 03 05 Szlamy z odbarwiania makulatury
Tylko jeżeli spełnia określone w dyrektywie
86/278/ EWG warunki wykorzystania
osadów na cele rolnicze
03 03 07
Mechanicznie wydzielone odrzuty z przeróbki
makulatury i tektury
03 03 08
Odpady z sortowania papieru i tektury przeznaczone
do recyklingu
03 03 09 Odpady szlamów defekosaturacyjnych
03 03 10
Odpady z włókna, szlamy z włókien, wypełniaczy i
powłok pochodzące z mechanicznej separacji
Tylko jeżeli spełnia określone w dyrektywie
86/278/ EWG warunki wykorzystania
osadów na cele rolnicze
03 03 11
Osady z zakładowych oczyszczalni ścieków inne niż
wymienione w 03 03 10
Tylko jeżeli spełnia określone w dyrektywie
86/278/ EWG warunki wykorzystania
osadów na cele rolnicze
04
Odpady z przemysłu skórzanego, futrzarskiego i
tekstylnego
04 01
Odpady z przemysłu skórzanego i futrzarskiego
04 01 06
Osady zawierające chrom, zwłaszcza z zakładowych
oczyszczalni ścieków
Tylko jeżeli spełnia określone w dyrektywie
86/278/ EWG warunki wykorzystania
osadów na cele rolnicze
04 01 07
Osady nie zawierające chromu, zwłaszcza z
zakładowych oczyszczalni ścieków
Tylko jeżeli spełnia określone w dyrektywie
86/278/ EWG warunki wykorzystania
osadów na cele rolnicze
04 02
Odpady z przemysłu tekstylnego
04 02 20
Odpady z zakładowych oczyszczalni ścieków inne niż
wymienione w 04 02 19
Tylko jeżeli spełnia określone w dyrektywie
86/278/ EWG warunki wykorzystania
osadów na cele rolnicze
04 02 21 Odpady z nieprzetworzonych włókien tekstylnych
Bez sprzeczności z dyrektywą 90/667/ EWG
w sprawie odpadów zwierzęcych (patrz
propozycja Rozporządzenia w sprawie
przepisów zdrowotnych dotyczących
ubocznych produktów zwierzęcych nie
przeznaczonych do spożycia przez ludzi,
COM(2000) 574 z dnia 19.10.2000).
04 02 22 Odpady z przetworzonych włókien tekstylnych
Bez sprzeczności z dyrektywą 90/667/ EWG
w sprawie odpadów zwierzęcych (patrz
propozycja Rozporządzenia w sprawie
przepisów zdrowotnych dotyczących
ubocznych produktów zwierzęcych nie
przeznaczonych do spożycia przez ludzi,
COM(2000) 574 z dnia 19.10.2000).
15
Odpady opakowaniowe; sorbenty, tkaniny do
wycierania, materiały filtracyjne i ubrania ochronne
nie ujęte w innych grupach
15 01
Odpady opakowaniowe (włącznie z selektywnie
gromadzonymi komunalnymi odpadami
opakowaniowymi)
15 01 01 Opakowania z papieru i tektury
15 01 03 Opakowania z drewna
19
Odpady z instalacji i urządzeń służących
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
146
zagospodarowaniu odpadów, z oczyszczalni ścieków
oraz z uzdatniania wody pitnej i wody do celów
przemysłowych
19 06
Odpady z beztlenowego rozkładu odpadów
19 06 06
Przefermentowane odpady z beztlenowego rozkładu
odpadów zwierzęcych i roślinnych
Bez sprzeczności z dyrektywą 90/667/ EWG
w sprawie odpadów zwierzęcych (patrz
propozycja Rozporządzenia w sprawie
przepisów zdrowotnych dotyczących
ubocznych produktów zwierzęcych nie
przeznaczonych do spożycia przez ludzi,
COM(2000) 574 z dnia 19.10.2000).
19 08
Odpady z oczyszczalni ścieków nie ujęte w innych
grupach
19 08 05 Ustabilizowane komunalne osady ściekowe
Tylko jeżeli spełnia określone w dyrektywie
86/278/ EWG warunki wykorzystania
osadów na cele rolnicze
19 08 12
Szlamy z biologicznego oczyszczania ścieków
przemysłowych inne niż wymienione w 19 08 11
Tylko jeżeli spełnia określone w dyrektywie
86/278/ EWG warunki wykorzystania
osadów na cele rolnicze
19 08 14
Szlamy z innego niż biologiczne oczyszczania
ścieków przemysłowych inne niż wymienione w 19
08 13
Tylko jeżeli spełnia określone w dyrektywie
86/278/ EWG warunki wykorzystania
osadów na cele rolnicze
19 09
Odpady z uzdatniania wody pitnej i wody do celów
przemysłowych
19 09 01 Odpady
stałe ze wstępnej filtracji i skratki
19 09 02 Osady z klarowania wody
Tylko jeżeli spełnia określone w dyrektywie
86/278/ EWG warunki wykorzystania
osadów na cele rolnicze
19 09 03 Osady z dekarbonizacji wody
Tylko jeżeli spełnia określone w dyrektywie
86/278/ EWG warunki wykorzystania
osadów na cele rolnicze
20
Odpady komunalne łącznie z frakcjami
gromadzonymi selektywnie
20 01
Odpady komunalne segregowane i gromadzone
selektywnie (z wyłączeniem 15 01)
20 01 01 Papier i tektura
Dodatek papieru z dużym połyskiem oraz
tapet nie jest dozwolone
20 01 08 Odpady kuchenne ulegające biodegradacji
20 01 25 Oleje i tłuszcze jadalne
Tylko dla beztlenowego rozkładu
20 01 38 Drewno inne niż wymienione w 20 01 37
20 02
Odpady z ogrodów i parków (w tym z cmentarzy)
20 02 01 Odpady
ulegające biodegradacji
Z wyjątkiem trawy i krzewów ściętych w
pobliżu dróg.
20 03
Inne odpady komunalne
20 03 01 Nie segregowane (zmieszane) odpady komunalne
Tylko dla mechaniczno biologicznej
przeróbki
20 03 02 Odpady z targowisk
Tylko jeżeli odpady ulegające biodegradacji
są selektywnie zbierane, w innym przypadku
tylko dla mechaniczno biologicznej
przeróbki
20 03 04
Szlamy ze zbiorników bezodpływowych służących do
gromadzenia nieczystości
Tylko jeżeli spełnia określone w dyrektywie
86/278/ EWG warunki wykorzystania
osadów na cele rolnicze
Załącznik II Wymagania sanitarne
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
147
Wymagania sanitarne (powinien być zgodny z przygotowywaną nowelizacją dyrektywy
osadowej)
1. Ocena skuteczności procesu sanitacji
Dotyczy tylko tych instalacji biologicznej stabilizacji, które produkują więcej niż 500 ton
przetworzonych odpadów zielonych lub odpadów z przemysłu drzewnego na rok, lub 250 ton
przetworzonych odpadów ulegających biodegradacji na rok.
Aby określić skuteczność sanitacji odpadów ulegających biodegradacji powinny być
stosowane organizmy wskaźnikowe. Taki test powinien być przeprowadzony w każdej
instalacji w ciągu 12 miesięcy od momentu rozpoczęcia procesu.
Test powinien zostać powtórzony, jeśli skład odpadów ulegających biodegradacji zmieni się
w znaczącym stopniu lub w przypadku, gdy zostaną dokonane duże zmiany w samej
technologii przetwarzania.
Organizmem wskaźnikowym powinna być Salmonella senftenberg W775 (H
2
S negatywny),
[metodyka w takcie przygotowania].
2. Sterowanie procesem
2.1. Kompostowanie
Proces kompostowania powinien być prowadzony w zakresie temperatur termofilowych, przy
zagwarantowaniu przez szereg tygodni wysokiego poziomu biologicznej aktywności w
odpowiednich warunkach wilgotnościowych, dostarczeniu substancji odżywczych,
optymalnej strukturze i wymianie gazowej.
W czasie procesu kompostowania całkowita masa odpadów ulegających biodegradacji
powinna zostać wymieszana i poddana odpowiedniej temperaturze, jak podano w poniższej
tabeli:
Tab. II2-13. Prowadzenie procesu kompostowania odpadów ulegających biodegradacji
Temperatura
Czas
przeróbki
Częstotliwość
przerzucania
Kompostowanie pryzmowe
≥
55
°
C
2 tygodnie
5
Kompostowanie pryzmowe
≥
65
°
C
1 tydzień 2
Kompostowanie w wydzielonych
urządzeniach
≥
60
°
C
1 tydzień N/A
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
148
2.2. Stabilizacja beztlenowa
Stabilizacja beztlenowa powinna być prowadzona w taki sposób, aby utrzymać minimalną
temperaturę 55
°
C przez okres 24 godzin bez przerwy i przy hydraulicznym czasie
zatrzymania w reaktorze wynoszącym przynajmniej 20 dni.
W przypadku niższej temperatury operacyjnej lub krótszym czasie ekspozycji:
- odpady ulegające biodegradacji powinny być poddane obróbce wstępnej w 70
°
C, przez 1
godzinę, lub
- odpad przefermentowany powinien zostać poddany powtórnej obróbce w 70
°
C, przez 1
godzinę, lub
- odpad przefermentowany powinien zostać przekompostowały.
2.3. Obróbka mechaniczno/biologiczna
Sanitacja zostanie uzyskana zgodnie z punktem 2.2 w przypadku przetwarzania tlenowego lub
punktem 2.3 w przypadku stabilizacji beztlenowej.
3. Monitoring
Dotyczy tylko instalacji biologicznej obróbki, produkujących więcej niż 100 ton
przetworzonych odpadów zielonych lub odpadów z przemysłu drzewnego na rok, lub 50 ton
przetworzonych odpadów ulegających biodegradacji w ciągu roku.
Stosowne parametry biologicznej obróbki (temperatura, wilgotność, częstotliwość
przerzucania w przypadku kompostowania oraz hydrauliczny czas zatrzymania w przypadku
stabilizacji beztlenowej) powinny być analizowane każdego dnia w czasie procesu sanitacji.
Te dane powinny być przechowywane przez 5 lat i być dostępne do wglądu dla odpowiednich
władz.
W celu prowadzenia właściwego monitoringu i oceny efektywności sanitacji, instalacje do
biologicznej obróbki powinny posiadać odpowiednie miejsca do poboru reprezentatywnych
prób i oznaczania stosownych parametrów procesu.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
149
4. Wymagania w stosunku do produktu końcowego
•
Kompost/odpad przefermentowany są uważane za sanitarnie bezpieczne, jeśli spełniają
następujące kryteria:
! Salmonella spp. - brak w 50 g kompostu/odpadu przefermentowanego [metodyka w
opracowaniu],
! Clostridium perfringens – brak w 1 g kompostu/odpadu przefermentowanego [metodyka
w opracowaniu]
•
Kompost/odpad przefermentowany powinien zawierać mniej niż trzy kiełkujące
nasiona chwastów na dm
3
.
Standardy unijne oceniające efektywność procesu oraz określające wymagania jakościowe dla
produktów końcowych i poboru prób będą uzupełniane. Do czasu wprowadzenia tych
standardów, państwa członkowskie mogą stosować własne standardy i procedury.
Załącznik III. Środowiskowe klasy jakości dla kompostu i stabilizowanych odpadów
ulegających biodegradacji
Tab.II2-14. Środowiskowe klasy jakości dla kompostu i stabilizowanych odpadów
ulegających biodegradacji
Kompost/odpad przefermentowany (*)
Parametr
Klasa 1 Klasa
2
Stabilizowane
odpady ulegające
biodegradacji (*)
Cd (mg/kg suchej masy)
0.7
1.5 5
Cr (mg/kg suchej masy)
100
150 600
Cu (mg/kg suchej masy)
100
150 600
Hg (mg/kg suchej masy)
0.5
1
5
Ni (mg/kg suchej masy)
50
75
150
Pb (mg/kg suchej masy)
100
150 500
Zn (mg/kg suchej masy)
200
400
1500
PCB (mg/kg suchej masy) (**)
-
-
0.4
WWA (mg/kg suchej masy) (**)
-
-
3
Zanieczyszczenia
>
2 mm
<
0.5%
<
0.5%
<
3%
Żwir i kamienie
>
5 mm
<
5%
<
5%
-
(*): Znormalizowany do zawartości substancji organicznej wynoszącej 30%
(**): Graniczne wartości tych zanieczyszczeń organicznych będą ustalone zgodnie z przygotowywaną
nowelizacją dyrektywy osadowej
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
150
Kompost, odpady przefermentowane i stabilizowane odpady ulegające biodegradacji, zostaną
przypisane do określonej klasy lub typu, jeśli wyniki analiz prób każdego z parametrów
oznaczanych oddzielnie, nie przekraczają ustalonych zawartości w stopniu:
Tab.II2-15. Dopuszczalne odchylenie od limitu prób, które nie spełniają wartości granicznych
dla któregoś z wyznaczonych parametrów
Liczba prób pobieranych w
okresie 12 miesięcy
Maksymalna dozwolona liczba
prób, które nie spełniają wartości
granicznych dla któregoś z
wyznaczonych parametrów
Dopuszczalne odchylenie od
ustalonego limitu prób, które nie
spełniają wartości granicznych
dla któregoś z wyznaczonych
parametrów
2
1 20%
4
1 20%
12 3 20%
Limity stosowane dla kompostu odnoszą się do krótkiego czasu po procesie kompostowania a
przed jakimkolwiek zmieszaniem z innymi materiałami.
Załącznik IV. Częstotliwość próbkowania, metody analiz i pobierania prób
W celu poinformowania końcowych użytkowników o charakterze kompostu i
ustabilizowanych odpadów ulegających biodegradacji, następujące parametry powinno zostać
wykonane szereg analiz fizyko-chemicznych i biologicznych (tab.II2-16).
Tab.II2-16. Analizy fizykochemiczne i biologiczne wymagane dla odpadów ulegających
biodegradacji
Parametr
Jednostka
Metoda referencyjna (*)
X Sucha
masa %
świeżej masy
EN13039
Nawozy glebowe i roślinne – określenie
substancji organicznej i popiołu
X
Substancja organiczna
% suchej masy
EN13039
Nawozy glebowe i roślinne – określenie
substancji organicznej i popiołu
X Gęstość nasypowa
kg/l świeżej masy
EN12580
Nawozy glebowe i roślinne – określenie
ilości
X Przewodnictwo
właściwe mS/m EN13038
Nawozy glebowe i roślinne – określenie
przewodnictwa właściwego
X pH
(H
2
O) jednostka
pH
EN13037
Nawozy glebowe i roślinne – określenie
pH
X
Azot (jako N ogólny i
amonowy)
mg/kg s.m.
prEN13654,
część 1 i 2
Nawozy glebowe i roślinne – azot
ogólny – metoda modyfikowana
Kjeldahla/Dumasa
X
Fosfor (jako P
2
O
5
) mg/kg
s.m.
prEN13650
Nawozy glebowe i roślinne – ekstrakcja
substancji rozpuszczalnych w
aqua
regia
X
Potas (jako K
2
O) mg/kg
s.m.
prEN13650
Nawozy glebowe i roślinne – ekstrakcja
substancji rozpuszczalnych w
aqua
regia
X
Wapń (jako CaO), magnez
(jako MgO), bor (B),
molibden (Mo)
mg/kg s.m.
prEN13650
Nawozy glebowe i roślinne – ekstrakcja
substancji rozpuszczalnych w
aqua
regia
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
151
X C/N
-
Całość zanieczyszczeń %
s.m.
Dynamiczny Indeks
Oddechowy
mg O
2
/kg VS/h
[ASTM D
5975-96]
Standardowa metoda testowa dla
określenia stabilności kompostu
poprzez pomiar konsumpcji tlenu
Aktywność Oddechowa po
czterech godzinach AT
4
mg O
2
/g s.m.
Salmonella
spp
liczba kolonii/50g
s.m.
Clostridium
perfringens
liczba kolonii/1 g
s.m.
Kiełkujące nasiona chwastów
liczba/kg s.m.
[ÖNORM S
2023]
Metale ciężkie: kadm (Cd),
chrom (Cr), miedź (Cu),
nikiel (Ni), ołów (Pb), cynk
(Zn)
mg/kg s.m.
Nawozy glebowe i roślinne – ekstrakcja
substancji rozpuszczalnych w
aqua
regia
Metale
ciężkie: rtęć (Hg)
mg/kg s.m.
PAHs
mg/kg
s.m.
PCBs
mg/kg
s.m.
(*) ostatnie dostępne wydanie
(2) Analizy powinny być prowadzone:
(a) co 6 miesięcy dla instalacji produkujących więcej niż 500 a do 1000 ton
przetworzonych odpadów ulegających biodegradacji na rok;
(b) co 1000 ton wyprodukowanych przetworzonych odpadów ulegających
biodegradacji, lub co trzy miesiące, w przypadku instalacji produkujących
powyżej 1000 do 10000 przetworzonych odpadów ulegających biodegradacji
na rok;
(c) każdego miesiąca w przypadku instalacji produkujących więcej niż 10 000 ton
przetworzonych odpadów ulegających biodegradacji na rok
(3) Właściwe organy administracji mogą w konkretnych przypadkach wydać pozwolenia
zmniejszające częstotliwość analiz któregoś z parametrów dotyczących metali ciężkich
lub mikroorganizmów, jeśli w ciągu dwóch lat wyniki każdej z analiz wykazywały
wartość danego parametru niższą niż 75% wartości granicznej.
Właściwe organy administracji mogą zdecydować w konkretnym przypadku o
zmniejszeniu częstotliwości analiz któregokolwiek z parametrów agronomicznych, jeśli w
ciągu dwóch lat wyniki analiz wskazywały na odchylenie parametru mniejsze niż 20% od
wartości średniej
(4) Właściwe organy administracji mogą zdecydować w konkretnym przypadku lub, gdy
jest to uzasadnione o analizie innego parametru niż wymienionego powyżej.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
152
(5) Analizy powinny być prowadzone przez niezależnych audytorów używając metod
akredytowanych i posiadających certyfikaty wydane przez odpowiednie władze.
Pobieranie prób, zbieranie i analizy muszą gwarantować ważność i reprezentatywne
wyniki.
(6) Wyniki analiz w przypadku parametrów oznaczonych X (w tabeli) powinny zostać
wydrukowane na etykiecie lub na załączonej ulotce informacyjnej
(7) Wyniki analiz wszystkich parametrów powinny zostać przechowane przez wytwórcę
przez 5 lat i powinny być dostępne dla odpowiednich władz dla kontroli.
(8) Inne metody analiz kompostu/odpadu przefermentowanego i ustabilizowanych
odpadów ulegających biodegradacji zostały umieszczone w tabeli II2-17.
Tab.II2-17 Dodatkowe metody analiz kompostu/odpadu przefermentowanego
Parametr
Jednostka
Metoda referencyjna (*)
Pobieranie prób
EN12579
Nawozy glebowe i roślinne – pobieranie
prób
Zapach
[CEN/TC 264/WG
2]
Zapachy – pomiar intensywności zapachów
przy użyciu dynamicznej olfaktometrii
Salmonella senftenberg
(*) ostanie dostępne wydanie
(9) Standardy unijne dla parametrów wymienionych w niniejszym załączniku będą
uzupełniane. Do czasu przyjęcia tych standardów, państwa członkowskie mogą
stosować krajowe standardy i procedury.
Załącznik V. Ogólne wymagania dla instalacji biologicznej obróbki odpadów ulegających
biodegradacji
1. Lokalizacja
Przy lokalizacji instalacji do przetwarzania odpadów ulegających biodegradacji należy wziąć
pod uwagę następujące elementy:
•
skład odpadów i technologia przetwarzania;
•
odległość od granic terenów zabudowanych, obszarów rekreacyjnych,
cieków wodnych, wód stojących i innych rolniczych i miejskich terenów;
•
obecność wód powierzchniowych, wód podziemnych, wód przybrzeżnych i
naturalnych stref ochronnych;
•
ochrona naturalnych lub terenów ustanowionych jako chronione
2. Gospodarka ściekami i odciekami
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
153
Odpowiednie procedury powinny zostać zastosowane uwzględniając charakter odpadów
ulegających biodegradacji przetwarzanych w miejscu z uwzględnieniem warunków
meteorologicznych, w celu zebrania zanieczyszczonej wody i odcieków z terenu, jeśli
wypuszczane są one do wód powierzchniowych powinny być odpowiednio oczyszczane
zgodnie z wymogami dyrektywy 91/271/EWG
3. Kontrola zapachów
Pomiary w celu kontroli emisji zapachów dotyczyć będą instalacji biologicznego
przetwarzania odpadów ulokowanych w pobliżu domów mieszkalnych i produkujących
więcej niż 500 ton przetworzonych odpadów zielonych i z przemysłu drzewnego na rok lub
250 ton przetworzonych odpadów ulegających biodegradacji na rok.
Efektywne systemy technologiczne redukcji zapachów powinny preferować metody CEN
dynamicznej olfaktometrii [CEN/TC 264/WG 2 „Zapachy” „Pomiar intensywności zapachów
przy zastosowaniu dynamicznej olfaktometrii].
4. Hałas i zagrożenia
W celu ograniczenia hałasu i innych zagrożeń pochodzących z instalacji przetwarzania
odpadów będą prowadzone pomiary następujących parametrów:
- emisja pyłów,
- materiały rozprzestrzeniające się z wiatrem,
- hałas i ruch komunikacji,
- ptaki, szkodniki i owady,
- aerozole,
- ryzyko wystąpienia pożaru
Instalacje powinny zostać tak wyposażone, aby zanieczyszczenia pochodzące z tego terenu
nie dostawały się do dróg publicznych i otaczających obszarów.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
154
Załącznik VI. Ogólne wymagania dla użycia biogazu
(1) W wypadku stosowania biogazu jako paliwa do silników spalinowych, następujące
limity emisji powinny zostać spełnione (znormalizowano do 5% O
2
w gazach
wylotowych):
Tab.II2-18. Wartości graniczne emisji
Parametr Jednostka
Wartość graniczna
Pył mg/m
3
50
NO
x
mg/m
3
500
SO
2
mg/m
3
500
CO mg/m
3
650
H
2
S mg/m
3
5
HCl mg/m
3
30
HF mg/m
3
5
(2) Wymienione parametry powinny być mierzone raz na miesiąc w pierwszych trzech
miesiącach działania silników i później każdego roku.
(3) Aby zabezpieczyć przed tworzeniem się dioksyn, koncentracja w biogazie całkowitej
zwartości halogenowych węglowodorów (AOX) powinna być niższa niż 150 mg/m
3
(4) Biogaz, który nie może zostać zużyty w miejscu lub zostać wzbogacony tak, aby
uzyskać jakość gazu naturalnego powinien zostać spalony .
Kiedy biogaz podlega spaleniu we flarze, wyjściowa temperatura gazów kominowych
powinna wynosić przynajmniej 900
°
C, czas zatrzymania 0,3 sekundy; maksymalna
koncentracja związków siarki w biogazie powinna wynosić 50 ppm lub efektywność
usuwania powinna osiągnąć 98%.
(5) W przypadku wzbogacania biogazu, aby uzyskać jakość gazu naturalnego,
wzbogacany biogaz podlegać będzie zapisom Unii w zakresie transportu i stosowania
gazu naturalnego.
(6) Standardy Unijne w sprawie parametrów wymienionych w niniejszym załączniku
będą uzupełniane. Do czasu wprowadzenia tych standardów, państwa członkowskie
mogą stosować własne standardy i procedury.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
155
3. Komentarze i stanowiska krajów europejskich do proponowanych
zmian
3.1. Dokument roboczy przedstawiony do dyskusji na robocze
spotkanie w sprawie bioodpadów i osadów ściekowych odbyte w
dniach 15- 16 stycznia 2004 w Brukseli (DG ENV.A.2/LM)
Ten opublikowany w grudniu 2003 roku Dokument Roboczy powstał w oparciu o dyskusję
zapoczątkowaną w 1999 r w sprawie osadów oraz w 2000 r. w sprawie bioodpadów (51). W
szczególności został opracowany w oparciu o otrzymane komentarze dotyczące trzeciego
Dokumentu Roboczego (opublikowane w maju 2000) w prawie osadów oraz drugiego
Dokumentu Roboczego dotyczącego bioodpadów (opublikowane w lutym 2001). Wynik
dyskusji nad materiałem przedstawionym w tym dokumencie zostaną wykorzystane przez
Komisję podczas tworzenia wersji końcowych projektów, stanowiących integralna część
Strategii Tematycznej Ochrony Gleby.
W dokumencie przedstawiono aktualny stan wiedzy dotyczący osadów ściekowych
i odpadów ulęgających biodegradacji. Przy definiowaniu osadów ściekowych powołano się na
definicję przedstawioną w Artykule 2a dyrektywy osadowej 86/278/EWG. W oparciu o raport
dotyczący implementacji prawa w zakresie odpadów, podano, że w 1999 r w krajach
piętnastki wytworzono około 7,2 ton osadów ściekowych (w przeliczeniu na suchą masę
osadu) pochodzących z komunalnych oczyszczalni ścieków. Ostatnie dane na temat
zagospodarowania i odzysku osadów informują, że 45 % wytwarzanych osadów jest
wykorzystywanych przyrodniczo (szeroko w rolnictwie), 18 % jest składowane, 17 % spalane
i 1 % jest wprowadzane do wód powierzchniowych ( mimo, że jest to zabronione od 1
stycznia 1999), natomiast sposób postępowania z 19 % nie jest znany.
Przy definiowaniu odpadów ulegających biodegradacji odwołano się do definicji zawartej w
Artykule 2 dyrektywy w sprawie składowania odpadów 1999/31/EC. Dla potrzeb tego
Dokumentu Roboczego wprowadzono definicję bioodpadów, czyli ulegającej biodegradacji
frakcji stałych odpadów komunalnych. Przyjęto, że około 60-70 % odpadów komunalnych
stanowi frakcja ulegająca biodegradacji. Przy założeniu, że wytwarza się około 200 milionów
ton odpadów można przyjąć, że około 100 -140 milionów ton odpadów komunalnych
ulegających biodegradacji jest wytwarzanych rocznie w krajach piętnastki. Średnio około
65 % odpadów komunalnych jest składowane, 20 % spalane, 10 % zostaje poddawane
odzyskowi natomiast 5 % jest przetwarzanych w procesie kompostowania.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
156
W rozdziale 3 Dokumentu Roboczego omówione zostały kierunki zagospodarowania
osadów i odpadów ulegających biodegradacji tj. składowanie oraz spalanie. Przedstawiono
negatywne skutki składowania odpadów ulęgających biodegradacji oraz korzyści wynikające
z implementacji dyrektywy w sprawie składowania odpadów, drastycznie ograniczającej ilość
tego rodzaju odpadów deponowanych na składowiskach.
Przy omawianiu procesu spalania odpadów komunalnych zwrócono uwagę na fakt, że w
wyniku tego procesu 30% wyjściowej masy odpadów pozostaje w postaci popiołu
paleniskowego i popiołów lotnych. Z popiołu paleniskowego można odzyskać metale lub
wykorzystać jako materiał do produkcji elementów konstrukcyjnych. Popioły lotne muszą być
natomiast składowane na składowiskach odpadów niebezpiecznych, z uwagi na swój
toksyczny charakter. Paliwo wytworzone z wysokokalorycznej frakcji stałych odpadów
komunalnych może być użyte w instalacjach do wytwarzania energii lub w piecach
cementowych bez konieczności specjalistycznego spalania.
Trzeci sposób zagospodarowania tj. wykorzystanie przyrodnicze, ze względu na swoją
wagę został omówiony w oddzielnym rozdziale dokumentu. Szczegółowo przedstawione
zostały w nim korzyści wynikające z przyrodniczego wykorzystania osadów ściekowych i
odpadów ulegających biodegradacji oraz jednocześnie wskazano na zagrożenia z tym
związane.
Wykorzystanie przekompostowanych osadów i odpadów ulegających biodegradacji w
rolnictwie jest rozważane jako droga do utrzymania lub przywrócenia odpowiedniej jakości
gleby. Ma to istotne znaczenie szczególnie w południowej i centralnej Europie, gdzie jest
ważnym instrumentem w walce ze zjawiskiem zubożenia materii organicznej w glebie, a
zatem również z pustynnieniem i erozją gleby, szczególnie na obszarach w sposób ciągły
wykorzystywanych do produkcji rolnej, w których spada poziom materii organicznej. Należy
zaznaczyć, iż materia organiczna i charakterystyka gleby (żyzność, struktura, erozyjność) są
ze sobą powiązane. Każda gleba wymaga właściwej zawartości materii organicznej, aby być
produktywną, lecz nie koniecznie wysokiej w każdym przypadku. Przy wyznaczaniu
minimalnego czy tez optymalnego stężenia materii organicznej w glebie powinny być
również brane pod uwagę warunki klimatyczne. Uważa się, że poziom zawartości materii
organicznej w glebie powinien mieścić się w granicach pomiędzy 2,5 % a 3 % i jest to
minimalna bariera dla długoterminowego rolniczego wykorzystania gleby, aczkolwiek gleby
o zawartości materii organicznej poniżej 1 % nie są rzadkością w krajach EU. Dane
szacunkowe wskazują, że 74 % obszarów w południowej Europie jest pokryte glebą
zawierającą mniej niż 2 % węgla organicznego (mniej niż 3,4 % materii organicznej) w
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
157
górnej warstwie gleby (0-30 cm). Aktualnie brak jest zgody pomiędzy ekspertami co do
właściwego poziomu materii organicznej w różnych typach gleb ( a nawet to pojęcie ma
różne znaczenie naukowe). Istnieje natomiast konsensus, co do faktu, że na wielu glebach
użytkowanych rolniczo, na skutek intensywnej produkcji roślinnej, obserwuje się w kilku
ostatnich dekadach spadek zawartości materii organicznej. Istnieje również zgoda co do tego
iż materia organiczna odgrywa fundamentalne znaczenie dla wielu funkcji gleby oraz, że
zjawisko zubożania gleby w pewnych rejonach Europy należy uznać za niebezpieczne.
Najbardziej efektywną drogą do zapewnienia odpowiedniej zawartości materii organicznej w
glebie jest oczywiście właściwa gospodarka rolna. Tym niemniej wykorzystanie materii
organicznej zawartej w dobrze ustabilizowanych odpadach ulegających biodegradacji jest
ważną opcją do rozważenia.
Za przyrodniczym wykorzystaniem odpadów ulegających biodegradacji przemawiają ich
właściwości nawozowe czyli zawartość takich pierwiastków jak azot i fosfor, które są
niezbędne do właściwego wzrostu roślin uprawnych. Zawartość nutrietów w osadach
ściekowych zależy od rodzaju ścieków w wyniku oczyszczania których powstają (np.
miejskie, przemysłowe) oraz od technologii ich oczyszczania. Zawartość azotu w osadzie jest
jednym z głównych czynników decydującym o możliwości jego wykorzystania. Związki
azotu są lepiej metabolizowane, jeżeli występują w postaci rozpuszczonej, a amoniak jest
bezpośrednio wykorzystywany przez rośliny. Duża jego część zostaje utracona w trakcie
odwadniania oraz w procesie wapnowania gdzie dochodzi do utleniania amoniaku. Stężenie
azotu oraz forma w jakiej ten pierwiastek występuje zależy od sposobu stabilizacji osadu i
późniejszej metody przeróbki. W osadach nieprzefermentowanych azot występuje głownie w
formie organicznej. Osad czynny jest bogatszy w azot niż osad wstępny a jego większość
zawarta jest w kłaczkach osadu, które po zaaplikowaniu szybko ulegają biodegradacji. W
procesie mineralizacji ponad połowa azotu jest przekształcana w formy rozpuszczalne,
głównie amoniak, który dostępny dla roślin po etapie nitryfikacji.
Zawartość fosforu w osadach wynosi od 1 do 2 % co w przeliczeniu na kwas fosforowy daje
od 3 do 8 %. Przyjmuje się, że od 5 do 6 % fosforu ogólnego występuje w formie organicznej.
Fosfor mineralny występuje w związkach żelaza, aluminium, wapnia i magnezu, w które to
obfituje większość osadów. Stężenie fosforu w osadach ściekowych jest wyższe niż w
naturalnym oborniku, co tłumaczy atrakcyjność osadu dla rolnictwa. Fosfor zawarty w
osadach jest z reguły ławo przyswajalny przez rośliny. Problem pojawia się kiedy do
kondycjonowania osadów stosuje się sole żelaza lub aluminium, wtedy fosfor może
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
158
występować w postaci nierozpuszczalnej i obniżyć dostępność dla roślin związków fosforu
pochodzących z innych niż osad nawozów.
W
przeciwieństwie do osadów ściekowych stężenie nutrientów w kompoście jest
stosunkowo niskie. Kompost działa raczej jako polepszacz gleby niż jako nawóz, a za jego
stosowaniem przemawiają następujące fakty:
•
Azot organiczny jest znacznie wolniej uwalniany (po mineralizacji) przez co może być
wchłaniany z naturalną szybkością (azot wprowadzany z nawozem mineralnym często
przechodzi do wód gruntowych, jest naraz uwalniany (nawozy azotowe) lub jest
uwalniany do atmosfery w postaci amoniaku (nawozy azotowe) szczególnie w ciepłe
dni lub nie jest wystarczająco szybko wprowadzony do gleby;
•
Potas jest chroniony przez związki organiczne przed adsorpcją na powierzchni i
wewnątrz gliniastych cząsteczek;
•
Fosfor jest chroniony przed wspólnym wytrącaniem z wapniem.
W dokumencie roboczym zwrócono również uwagę na fakt, że zastosowanie tego rodzaju
nawozów organicznych zamiast mineralnych nie powoduje wzrostu w glebie całkowitej puli
nutrientów w wyniku działalności rolniczej oraz wzrastającej urbanizacji. Ponadto
wykorzystanie organicznych odpadów o właściwościach nawozowych może skutkować
znacznymi korzyściami ekonomicznymi.
Przy określaniu możliwości wykorzystania naturalnych nawozów organicznych trzeba brać
pod uwagę wiele czynników, w tym naturalne właściwości gleby, wymagania roślin, dobrą
praktykę rolniczą oraz zrównoważoną produkcję.
Użycie kompostu pozwoliłoby również na zahamowanie procesu degradacji bagien
torfowych, skąd torf trafia do ogrodnictwa. Tereny te są schronieniem dla rzadkich,
unikalnych gatunków roślin i zwierząt oraz mają podstawowe znaczenie w regulacji
stosunków wodnych. Bagna torfowe odgrywają ważną rolę w magazynowaniu węgla, który
jest uwalniany w postaci dwutlenku węgla kiedy torf jest wydobywany (uszkadzany).
Powinno się promować wykorzystanie kompostu aby ograniczyć ilość torfu pozyskiwanego
rocznie do ogrodnictwa. Należy również rozpowszechniać techniki oparte na
niskoprocentowym udziale torfu w medium wzrostowym.
W omawianym rozdziale dokumentu roboczego porównano również procesy
biochemicznej stabilizacji odpadów ulegających biodegradacji tj. fermentacje metanową i
kompostowanie. Przedstawiono zarówno plusy jak i minusy tych metod przetwarzania
odpadów. Zwrócono również uwagę na pozytywny wpływ przyrodniczego wykorzystania
kompostu na obserwowane na Ziemi zmiany klimatyczne.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
159
Określając ryzyko środowiskowe związane z zastosowaniem przyrodniczym osadów i
bioodpadów skupiono się na potencjalnej możliwości nieodpowiedniego (niezbalansowanego)
wprowadzenia nutrientów do gleby, wprowadzeniu zanieczyszczeń takich jak metale ciężkie
lub związki organiczne oraz rozprzestrzenianiu ludzkich, zwierzęcych i roślinnych
patogenów. Podkreślono iż materiał organiczny taki jak osad lub kompost może zawierać
fosfor i azot w postaci organicznej, a więc dostępny dopiero po procesie mineralizacji.
Zauważono prawdopodobieństwo wzrostu stężenia metali ciężkich w glebie w wyniku
stosowania kompostu wyprodukowanego ze zmieszanych odpadów komunalnych lub
wykorzystania osadów ściekowych z oczyszczalni oczyszczających również ścieki
przemysłowe. Istnieje konieczność monitorowania materii organicznej wprowadzanej do
gleby, a pochodzącej ze wspomnianych źródeł.
Przy omawianiu zanieczyszczeń organicznych wskazano na fakt ich długiego czasu
biodegradacji, możliwość bioakumulacji u zwierząt i stąd potencjalne zagrożenie dla zdrowia
ludzi oraz na to, że produkty ich rozkładu są bardziej toksyczne niż związek wyjściowy.
Zaapelowano również o podjęcie kroków w celu minimalizacji potencjalnego
rozprzestrzeniania się patogenów z odpadów.
Analizują możliwe kierunki zagospodarowania osadów i bioodpadów podkreślono dwa
główne cele jakie powinny przyświecać realizacji tego zadania:
•
Wykorzystanie osadów i bioodpadów w sposób minimalizujący negatywny wpływ na
zdrowie ludzi i zwierząt, dzika przyrodę, bioróżnorodność i jakość gleby przy ich
długoterminowym stosowaniu oraz jednocześnie maksymalizacja korzyści z punktu
widzenia agronomii,
•
Zintegrowane podejście do gospodarki odpadami mające na celu ochronę surowców
naturalnych Ziemi.
W dokumencie zwrócono uwagę na pewne słabości dyrektywy 86/278/EWG, która reguluje
możliwość rolniczego wykorzystania osadów ściekowych. Przede wszystkim dyrektywa
odnosi się do osadów komunalnych, nie określając przy tym możliwości wykorzystania
innych nie niebezpiecznych osadów (np. osady z przemysłu papierniczego lub tekstylnego)
których przyrodnicze zastosowanie może mieć zarówno pozytywny jak i negatywny wpływ
na środowisko. W dyrektywie zbagatelizowano wykorzystanie osadów ściekowych poza
rolnictwem, które to może mieć negatywny wpływ na ludzkie zdrowie, dziką przyrodę i
bioróżnorodność. Zakwestionowano również dopuszczalne stężenia metali ciężkich w glebie
przy długoterminowym rolniczym wykorzystaniu osadów przedstawione w załączniku I A
omawianej dyrektywy.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
160
Podkreślono konieczność szybkiego prawnego uregulowania problemu wykorzystania
odpadów ulegających biodegradacji, kompostu i odpadu przefermentowanego. Brak
rozwiązań prawnych tego problemu jest jedną z przyczyn produkcji i rozpowszechniania
niskiej jakości kompostu produkowanego ze zmieszanych odpadów komunalnych. Brak
jasnych reguł postępowania i wytycznych są przeszkodą dla prywatnych inwestorów w
budowaniu instalacji do kompostowania i beztlenowego przetwarzania ulegającej
biodegradacji frakcji odpadów komunalnych.
W tej części dokumentu zwrócono uwagę na proces mechaniczno-biologicznej przeróbki
odpadów, jako metody odpowiedniej do zastosowania dla zmieszanych odpadów lub ich
pozostałości. Przy przygotowywaniu aktów prawnych dotyczących wykorzystania odpadów
ulegających biodegradacji należy:
•
Promować biologiczne metody przetwarzania bioodpadów,
•
Chronić glebę i zapewnić, że zastosowanie przetworzonego lub nieprzetworzonego
odpadu będzie miało pozytywny wpływ na rolnictwo i całe środowisko naturalne
•
Zapewnić, że użycie przetworzonych lub nieprzetworzonych bioodpadów nie będzie
miało negatywnego wpływu na zdrowie ludzi, zwierząt i rośliny
Poniżej przedstawione dołączone do dokumentu roboczego dwa załączniki, w których
przedstawiono problemy do przedyskutowania odnośnie wykorzystania osadów ściekowych i
bioodpadów.
Tematy do dyskusji z zakresu osadów ściekowych
•
Powinno zmodyfikować się definicję osadów oraz jasno określić, jakich ścieków i
tym samym osadów ściekowych dotyczy dyrektywa. Powinno to znaleźć
odzwierciedlenie w Europejskim Katalogu Odpadów tak, aby pewne odpady
wytwarzane w procesach oczyszczania ścieków (np. skratki czy piasek z
piaskowników) nie były zaliczone do osadów.
•
Gdy tylko to możliwe, miejsce wykorzystania osadów w gruncie powinno być
zlokalizowane w pobliżu miejsca ich wytwarzania, aby ograniczyć wpływ na
środowisko ich transportu. Jednocześnie należy dążyć do pełniejszej kontroli
jakości osadów.
•
Powinno się uwzględnić osady przemysłowe nadające się do wykorzystania
przyrodniczego, aby wyeliminować te osady, które są niebezpieczne lub które
chociaż nie są niebezpieczne, to jednak nie nadają do wykorzystania.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
161
•
Zakres dyrektywy powinien być rozszerzony o obszary nie rolnicze.
•
Wykorzystanie osadów w naturalnych lasach powinno być zabronione w celu
zachowania tego ważnego ekosystemu, w którym dodatek substancji
pokarmowych nie byłby właściwym działaniem.
•
Dyrektywa 91/676/EWG dotycząca ochrony wód przed zanieczyszczeniem
powodowanym przez azotany pochodzące ze źródeł rolniczych wprowadza limity
dla maksymalnej ilości azotu w oborniku od żywego inwentarza, jaka może być
zastosowana w glebie w ciągu roku. Te same ograniczenia powinny zostać
wprowadzone dla azotu wprowadzanego z osadem, szczególnie na obszarach o
podwyższonej zawartości azotanów.
•
Powinna zostać wprowadzona koncepcja tradycyjnych i zaawansowanych metod
przetwarzania, które pozwoliłyby na wystarczającą redukcję organizmów
patogennych w osadach
•
Wyżej wspomniane środki powinny być zaprojektowane w sposób umożliwiający
osiągnięcie w ciągu 20 lat celu, którym jest wykorzystanie w 75 % komunalnych
osadów ściekowych na cele przyrodnicze.
•
Powinna zostać obniżona maksymalna dopuszczalna zawartość metali ciężkich w
osadach. Może to pozwolić na ograniczenie zjawiska wprowadzania metali
ciężkich do środowiska w ogóle, a do gleby w szczególności. Wartości progowe
powinny umożliwić przyrodnicze wykorzystanie większości osadów ściekowych
produkowanych w Unii Europejskiej - z wyjątkiem tych najbardziej
zanieczyszczonych.
•
Powinny zostać zmniejszone graniczne dopuszczalne wartości stężeń metali
ciężkich w glebie, aby lepiej odzwierciedlić istniejące naturalne maksymalne
stężenie w „naturalnych” rolniczych glebach. Gleba, a w szczególności gleby
rolnicze, są źródłem skończonym i cennym i powinny być szczególnie chronione
przed zanieczyszczeniami (np. metalami ciężkimi). Proponowane dopuszczalne
stężenia metali ciężkich w glebie muszą być z natury zapobiegawcze i dążyć do
zachowania jakości gleb rolniczych, a zatem i możliwości produkcyjnych dla
przyszłych pokoleń.
•
Dyrektywa 86/278/EWG, z uwagi na istniejący stan wiedzy i możliwości
analityczne w okresie jej wprowadzania, nie uwzględniła granicznych
dopuszczalnych wartości dla niektórych związków organicznych. Powinno
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
162
przewidzieć się wprowadzenie pewnych wskazówek, odnośnie stężeń związków
toksycznych i/lub związków organicznych ulegających bioakumulacji. Cel
powinien być dwojaki. Z jednej strony uzyskanie wysokiego poziomu ochrony
zdrowia ludzi i zwierząt, w szczególności przy wykorzystaniu osadów na gruntach
rolniczych, na których ma miejsce produkcja żywności. Z drugiej strony należy
wziąć pod uwagę troskę o społeczeństwo oraz fakt, że większość społeczeństwa
uważa osady (w szczególności osady komunalne) za bardzo zanieczyszczone.
•
Powinno się zostawić wolną rękę państwom członkowskim w ograniczaniu
przepisów odnośnie przyrodniczego wykorzystania osadów, w tym wszelkich
zakazów stosowania na szczególnych rodzajach gleb lub sposobów
przyrodniczego wykorzystania.
•
Ważnym niedociągnięciem dyrektywy 86/278/EWG jest brak zasad pobierania
próbek oraz metod analitycznych, które powinny być stosowane do oznaczenia
parametrów (np. pH i stężenie metali ciężkich) wymienionych w tej dyrektywie.
Powinny być przyjęte standardy umożliwiające otrzymanie porównywalnych
danych w krajach członkowskich. W związku z tym, Komisja powinna aktywnie
uczestniczyć w tworzeniu konsorcjum naukowego o nazwie „Horizontal”, w
którym powinny uczestniczyć również państwa członkowskie. Głównym
zadaniem konsorcjum jest wyznaczenie horyzontalnych standardów analitycznych
odnośnie osadów, odpadów ulegających biodegradacji i gleby. Oczekuje się, że
pierwsze standardy będą dostępne w 2006 r.
Tematy do dyskusji z zakresu odpadów ulegających biodegradacji
•
Kompostowanie przydomowe, które jest najbardziej przyjazną środowisku metodą
przetwarzania domowych odpadów ulegających biodegradacji, powinno być
promowane i popierane. Na przykład, władze lokalne powinny zaopatrzyć
gospodarstwa domowe w pojemniki na odpady ulegających biodegradacji lub inne
narzędzia do kompostowania na podwórku (z pokrywą z materiału, metalowe
pojemniki siatkowe) i/lub wprowadzać ulgi podatkowe dla tych mieszkańców, którzy
wpływają na zmniejszenie ilości gromadzonych odpadów ulegających biodegradacji.
•
Lokalne kompostowanie są również wartościowym rozwiązaniem. Powinno się
wprowadzić uproszczenie procedur uzyskiwania pozwoleń na ten rodzaj działalności
oraz kontroli.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
163
•
Kluczowym elementem sukcesu w strategii promocji kompostu jest selektywne
zbieranie odpadów ulegających biodegradacji. Wybór schematu selektywnego
zbierania („przy krawężniku”, system obwoźny) powinien należeć do władz lokalnych
tak, aby brane były pod uwagę warunki klimatyczne, lokalne zwyczaje, ograniczenia
związane z topografią terenu, lokalizacja instalacji do kompostowania, możliwości
finansowe itd. Kompost powinien być uważany za produkt tylko wtedy, kiedy został
wyprodukowany z selektywnie zebranych odpadów ulegających biodegradacji.
•
Należy zastanowić się nad ewentualnym wprowadzeniem obowiązku selektywnej
zbiórki frakcji odpadów ulegających biodegradacji z odpadów komunalnych lub
ustaleniem wymaganego poziomu recyklingu, czy też cele przyjęte w dyrektywie
1991/31/WE są wystarczające.
•
Powinna być wprowadzona klauzula dotycząca minimalnych wymaganych
parametrów procesowych (czas zatrzymania, temperatura, warunki prowadzenia
procesu) dla fermentacji metanowej, kompostowania i mechaniczno-biologicznej
przeróbki w celu zapewnienia, że najlepsze techniki i standardy zostały wykorzystane.
Może mieć to decydujące znaczenie przy wprowadzeniu na rynek kompostu jako
produktu i możliwości ostatecznego zagospodarowania ustabilizowanych odpadów
ulegających biodegradacji. Powinny być wprowadzone wymagania sanitacyjne z
uwzględnianiem zdrowia ludzi i zwierząt, oraz ochronę roślin.
•
Należy przewidzieć ewentualność, że selektywnie zebrane odpady ulegające
biodegradacji będą podlegały określonym procesom kompostowania prowadzącym do
powstania wysokiej jakości kompostu spełniającego specyficzne standardy jakości
przechodzącego z procesu odzysku R3 (załącznik IIB dyrektywy 75/442/EWG). W
związku z tym wykorzystanie kompostu nie powinno być przedmiotem dyrektywy
75/442/EWG.
•
Wykorzystanie przefermentowanych pozostałości z beztlenowej stabilizacji powinno
być przedmiotem Dyrektywy 75/442/EWG i odpowiedniego systemu monitoringu
wymuszonego dla osadu w przypadku jego przyrodniczego wykorzystania, o ile nie
został poddany kompostowaniu.
•
Produkcja energii ze spalania biogazu w procesie beztlenowej stabilizacji jest
zakwalifikowana jako energia odnawialna zgodnie z dyrektywą 2001/77/EWG w
sprawie wspierania na rynku wewnętrznym energii elektrycznej produkowanej z
odnawialnych źródeł energii. Ponieważ fermentacja metanowa prowadzi również do
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
164
produkcji stałych pozostałości (przefermentowanych), które mogą być kompostowane
i wykorzystane do gleby, może być traktowana jako odzysk energii i recykling
materiałowy. W przypadku, kiedy istnieją krajowe plany zarówno dla odzysku energii,
jak i recyklingu materiałowego, konieczne jest dopracowanie harmonijnych
wskazówek dla wyznaczenia, w jakim stopniu strumień odpadów ulegających
biodegradacji może być przekształcony w energię, a w jakim można z niego odzyskać
materiał.
•
Wykorzystanie przyrodnicze ustabilizowanych odpadów ulegających biodegradacji
wytwarzanych w procesie mechaniczno biologicznej przeróbki stałych odpadów
komunalnych lub pozostałości odpadów stanowi potencjalnie ten sam problem i
stwarza takie same możliwości, co przyrodnicze wykorzystanie osadów ściekowych.
Na dłuższą metę, nie ma mowy o poprawieniu jakości gleby, kiedy zanieczyszczenie
nie pochodzi głównie z punktowego źródła jak to jest w przypadku osadów. Aby
uniknąć pomieszania z kompostem z selektywnie zebranych odpadów ulegających
biodegradacji, pozostałości z mechaniczno- biologicznego przetwarzania nie powinny
być nazywane kompostem. Ich wykorzystanie powinno być ograniczone do gleb, na
których nie prowadzi się produkcji roślin jadalnych.
•
Powinno się przewidzieć wprowadzenie pewnych wymogów co do składowanych
odpadów ulegających biodegradacji po procesie mechaniczno-biologicznego
przetwarzania, tak aby ustabilizowane odpady ulegające biodegradacji nie były nigdy
więcej uważane za podatne na rozkład biologiczny. Kiedy te warunki, które powinny
odnosić się do podatnych na beztlenowy rozkład pozostałości, są spełnione,
składowanie tego rodzaju odpadów ulegających biodegradacji po procesie MBP nie
powinno być liczone ponownie zgodnie z artykułem 5 dyrektywy 1999/31/WE.
•
W związku z proponowanymi wymaganiami, instalacje do biologicznego
przetwarzania powinny posiadać zezwolenia, które zagwarantują bezpieczeństwo dla
zdrowia i życia zatrudnionych przy nich pracowników, zagwarantują konieczność
oczyszczania odcieków, konieczności izolacji pryzmy kompostu tak, aby nie doszło
do zanieczyszczenia wód gruntowych, kontrolę zapachów oraz wymaganą minimalną
odległość od zabudowań. Do rozwiązania pozostaje problem określenia takich
wymagań dla małych kompostowni odpadów z ogrodów.
•
Akceptacja społeczna jest niezbędnym elementem zakładającym bezpieczne
wprowadzenie kompostu na rynek. Powinno się określić maksymalny dopuszczalny
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
165
poziom stężenia substancji zanieczyszczających (metali ciężkich, związków
organicznych) oraz zawartości patogenów i uwzględnić konieczność sanitacji. Przy
określaniu tych limitów powinno się uwzględnić dotychczasowy stan nauki w tej
dziedzinie, doświadczenia krajów członkowskich oraz fakt długoterminowej aplikacji.
•
W celu zapewnienia końcowych odbiorców produktu o gwarantowanej jakości,
łatwego do identyfikacji oraz o takiej samej charakterystyce we wszystkich państwach
członkowskich, kompost powinien być klasyfikowany w oparciu o poziom substancji
zanieczyszczających i substancji nawozowych. Powinno się określić różne klasy
kompostu w zależności od jego jakości. Pozwoliłoby to na produkcję w państwach
członkowskich kompostu o różnej jakości i o różnym przeznaczeniu, który mógłby
być wprowadzany na rynek na terenie całej UE. Różne typy kompostu
produkowanego z różnych frakcji odpadów z wykorzystaniem różnych technologii
pozwoliłyby na różne jego przeznaczenie, np. wykorzystanie najbardziej dojrzałego
kompostu w uprawach doniczkowych lub zastosowanie kompostu o wyższym stężeniu
substancji odżywczych w rolnictwie i sadownictwie.
•
Wraz z określeniem kryteriów klasyfikacji, potrzebne będzie dookreślenie wymagań
etykietowania produktu w celu poinformowania końcowego użytkownika o rodzaju
materiału wykorzystanego do produkcji kompostu (oddzielnie zebrane odpady
ulegające biodegradacji, odpady z ogrodów, frakcja organiczna z niesortowalnych
odpadów komunalnych, osady ściekowe, odpady zielone) oraz charakterystyce
kompostu (związki organiczne, zawartość substratów odżywczych, pH, zasolenie,
zawartość substancji zanieczyszczających), instrukcja prawidłowego użycia
(nawożenie gleby, środki wzrostu), informacje o stosowanych dawkach (biorąc pod
uwagę stężenie substancji odżywczych).
•
Powinny zostać wprowadzone standardowe procedury poboru próbek, ujednolicone
we wszystkich krajach UE. Jest to istotny punkt wynikający z konieczności
klasyfikacji i oznakowań kompostu w UE, co z kolei zależy od stosowanych kryteriów
i procedur próbkowania. W związku z tym Komisja aktywnie uczestniczyła w pracach
konsorcjum naukowego „Horizontal”, w którym brały udział również państwa
członkowskie. Głównym zadaniem konsorcjum jest wyznaczenie horyzontalnych
wymagań dotyczących osadów ściekowych, innych odpadów ulegających
biodegradacji i gleby. Oczekuje się, że pierwsze standardy będą dostępne w 2006 r.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
166
•
Władze społeczne oraz sektor publiczny powinien przewidzieć, jeżeli jest to możliwe,
wykorzystanie kompostu jako substytutu torfu i innych materiałów wydobywanych ze
środowiska, w szczególności jako składnik do ulepszania gleb, czynnik wzrostowy, do
produkcji gleby doniczkowej oraz przy wyrównywaniu powierzchni gleby jako
propozycje przyrodniczego wykorzystania. Powinny zostać przedsięwzięte właściwe
środki tak, aby określić kryteria umów dla zamówień publicznych.
•
Mogłoby być możliwym zaadoptowanie wymogów dotyczących testowania,
znakowania materiałów wprowadzanych do sklepów, szczególnie opakowań. W
szczególności, można zaproponować jednakowe logo opakowaniowe w całej Unii.
Takie logo mogłoby pomóc ogółowi społeczeństwa podjąć decyzję, co do materiału
opakowaniowego i pomóc w selektywnym zbieraniu odpadów ulegających
biodegradacji. Propozycje logo właściwego do obróbki biologicznej byłoby mile
widziane.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
167
3.2. Stanowisko Wielkiej Brytanii w sprawie Projektu Dokumentów
dotyczących osadów ściekowych i innych odpadów ulegających
biodegradacji jako części Strategii Tematycznej Ochrony Gleby
Wielka Brytania poparła propozycje Komisji dotyczącą przyrodniczego stosowania osadów i
innych odpadów ulegających biodegradacji jako najlepszej opcji środowiskowej oraz zgadza
się z potrzebą stworzenia opracowania dotyczącego zagospodarowania odpadów ulegających
biodegradacji.
Wątpliwości:
- niejasna rola Grupy Roboczej ds. Gleby w informowaniu Komisji,
- rozmiar i natura współpracy Komisji z państwami członkowskimi,
- potrzeba wzięcia pod uwagę kosztów i korzyści, alternatywnych rozwiązań, wpływu
jednych rozwiązań legislacyjnych na inne oraz wpływu na zainteresowanych (użytkownicy
terenu, konsumenci, przedsiębiorstwa wod-kan),
- metody do oceny jakości i monitoringu (okres czasowy, parametry) powinny być ustalone
jako priorytetowe
Uwagi szczegółowe do dokumentu roboczego dotyczącego osadów ściekowych:
•
Potrzeba opracowania klarowniejszej definicji. Precyzyjna definicja będzie jednak
uzależniona od zakresu działań, jakie Komisja zamierza przedsięwziąć, w szczególności
do osadów oraz typu terenów, na których mają być wykorzystane.
•
Zasada najbliższego wykorzystania powinna uwzględnić środowiskowe i praktyczne
uwarunkowania z uwzględnieniem typu terenu, jego dostępności, potrzeby nawożenia i
odległości od terenów mieszkalnych.
•
Problem określenia restrykcji dotyczących stosowania innego rodzaju osadów np.
osadów z przemysłu spożywczego.
•
Potrzeba dookreślenia możliwości wykorzystania osadów na cele nierolnicze np. na
obszarach, które mogą być sugerowane jako rolnicze, m.in. do produkcji roślin
przemysłowych i energetycznych.
•
Wielka Brytania zgodziła się, ze osady nie powinny być stosowane tam, gdzie jest
to szkodliwe dla gleby i ekosystemów. Jednak postulowała o możliwość zastosowania
osadów w lasach. Jeśli jednak w dyrektywie znajdzie się taki zakaz to powinna zostać
precyzyjnie określona definicja „lasów naturalnych”.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
168
•
Problem limitów azotowych, które zostały już wcześniej zdefiniowane i określone w
Dyrektywie 91/676/EWG.
•
Kraje Wspólnoty Brytyjskiej zamierzają wprowadzić ostrzejsze standardy odnośnie
organizmów patogenicznych przy rolniczym stosowaniu osadów ściekowych, aby
rozróżnić w ten sposób technologie zaawansowane od konwencjonalnych.
•
Wielka Brytania wsparła wprowadzenie długotrwałej strategii w stosowaniu
osadów. Jest to, bowiem ważny aspekt całej gospodarki osadowej. Jednak propozycja
Komisji dotycząca uzyskania 75% ilości osadów wykorzystywanych do gleb powinna być
związana z zapewnieniem obszarów do stosowania osadów.
•
Wielka Brytania sprzeciwiła się limitom dotyczącym metali ciężkich
zaproponowanych w 3 dokumencie roboczym, gdyż mogłyby one ograniczyć możliwość
przyrodniczego wykorzystania osadów. Dokument roboczy wprowadza takie limity
miedzi, które w przypadku Wielkiej Brytanii mogą spowodować zmniejszenie ilości
osadów stosowanych rolniczo nawet o 41%.
•
Potrzeba dookreślenia znaczenia pojęcia „naturalna gleba”. Według Wspólnoty
Brytyjskiej istnieją gleby, w których naturalnie występuje podwyższony poziom
pojedynczych metali. Np. prof. McGratha wskazywał w 2000 r., że 18% gleb w Wielkiej
Brytanii o odczynie pH 5-6 przekracza proponowane limity chromu, a nie są
zanieczyszczone.
•
Wielka Brytania sprzeciwiła się limitom określonym w dokumencie roboczym
dotyczącym poziomu substancji organicznych. Instytut UK Water Industry Research
stwierdził, że proponowane zanieczyszczenia organiczne są nieodpowiednie z
następujących powodów: nie mają wpływu na faunę i florę gleby, nie są pobierane przez
rośliny i nie są języczkiem uwagi w aspekcie zdrowia publicznego.
•
Potrzeba ustandaryzowania metodyki analitycznej dotyczącej poboru prób, analizy
zawartości metali w osadach i glebie, związków organicznych oraz organizmów
patogenicznych.
Uwagi szczegółowe do dokumentu roboczego dotyczącego biologicznego przetwarzania
odpadów ulegających biodegradacji:
•
Potrzeba rozszerzenia definicji odpadu ulegającego biodegradacji
•
Potrzeba podkreślenia wartości kompostu i odpadów ulegających biodegradacji,
szczególnie w przypadku rekultywacji gleb lub terenów bezglebowych;
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
169
•
Wielka Brytania poparła zastępowanie torfu przez materiały alternatywne, jeśli jest to
możliwe;
•
Problem sprzeczności w opisach stabilizacji beztlenowej i instalacji do stabilizacji
beztlenowej;
•
Stosowanie kompostu i odpadów ulegających biodegradacji powinno być widziane
raczej jako odzysk substancji organicznych i nawozowych niż proces składowania odpadów.
Dlatego konieczna jest akcja informacyjna dla potencjalnych użytkowników tych produktów.
•
Wielka Brytania poparła kompostowanie przydomowe, ale zwróciła uwagę na
możliwość niepełnego rozdziału i potencjalnego zanieczyszczenia przez produkty
pochodzenia zwierzęcego.
•
Wielka Brytania wsparła kompostowanie lokalne, jednak wymaga uregulowań
związanych z wystąpieniem ryzyka zdrowotnego i środowiskowego;
•
Wielka Brytania sprzeciwiła się narzucaniu obowiązku zbierania selektywnego
odpadów ulegających biodegradacji. Ta kwestia powinna być pozostawiona Krajom
Członkowskim, lub władzom lokalnym;
•
Wielka Brytania opowiedziała się za stosowaniem standardów jakości do produktów
wyjściowych (pomiary stabilizacji, sanitacji, dopuszczalny poziom substancji
zanieczyszczających związanych z użyciem produktu), natomiast parametry procesu powinny
zostać pozostawione indywidualnym operatorom. Zaklasyfikowanie produktu powinno
opierać się na jakości produktu a nie na zastosowanej metodzie przetwarzania.
•
Wielka Brytania poparła wprowadzenie metod określających punkt, w którym odpad
przestaje być obiektem dyrektywy 75/442/WE a staje się produktem nieodpadowym.
Powinien opierać się na analizie jakości kompostu.
•
Wielka Brytania poparła stabilizację beztlenową, stabilizacja podlega dyrektywie
75/442 (Ramowa Dyrektywa Odpadowa), jednak nie chciałaby, aby przeszkodziło to
wprowadzaniu nie przekompostowanego odpadu przefermentowanego do gruntu.
•
Potrzeba dokładnego zdefiniowania słowa “kompost”. Jednak nie wydaje się, że
sposoby przetwarzania powinny określać, jaki materiał może być określany mianem
kompostu. Powinno to zostać oparte na jakości materiału; użycie materiału niskiej jakości
powinno zostać ograniczone ze względu na możliwość wystąpienia ryzyka.
•
Wielka Brytania poparła wprowadzenie warunków technicznych określających, kiedy
ustabilizowany odpad nie podlega dalszej biodegradacji i może zostać składowany.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
170
•
Konieczność wprowadzenia w największym możliwym stopniu istniejących standardów
jakościowych.
•
Potrzeba dokładnego i czytelnego oznaczenia opakowań z tego typu produktami, w
sposób zrozumiały dla użytkowników.
3.3. Stanowisko Europejskiej Federacji Gospodarki Odpadami
(FEAD) w sprawie Projektu Dokumentów dotyczących osadów
ściekowych i innych odpadów ulegających biodegradacji
•
Pozytywne aspekty
FEAD wsparła pozytywne aspekty recyklingu osadów ściekowych i odpadów ulegających
biodegradacji, poprzez wykorzystanie ich do gleb, jakie zostały zapisane w projekcie
Dokumentów: zachowanie i poprawa jakości gleb, odzysk materii organicznej, przyczynienie
się do odtworzenia próchnicy, zwiększenie właściwości nawozowych, uzupełnienie torfu w
produkcji nawozów, produkcja zielonej energii, odzysk węgla i niewielki efekt cieplarniany.
Te pozytywne aspekty powinny być w przyszłości włączone do prac legislacyjnych.
FEAD zauważyła jednak, że poniżej pewnych wartości, Cu i Zn nie powinny być traktowane
jako metale ciężkie, ale jako mikroelementy.
•
Generalne podejście
FEAD zwróciła szczególną uwagę na szerokie podejście do tych Dyrektyw, biorąc pod uwagę
wszystkie elementy (nawożenie chemiczne i organiczne, polepszenie gleb, rozkład resztek,
pestycydy) dotyczące gleb, kiedy dyskutowane są kryteria nieszkodliwości.
Biorąc pod uwagę nawożenie organiczne, osady i odpady ulegające biodegradacji stanowią
jednak niewielką część nawozów, które dostają się do gleby. Odpady z rolnictwa i przemysłu
spożywczego, na przykład, są w dużo większym zakresie wprowadzane do gleb. Dlatego też,
należałoby wziąć pod uwagę, że wszystkie „odpady podlegające recyklingowi” wprowadzane
do gleb powinny zostać ujęte w pracach legislacyjnych, nawet jeśli wiązałoby to się z
koniecznością utworzenia dwóch odrębnych dyrektyw, jedna dotycząca osadów, a druga
biologicznej przeróbki innych odpadów.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
171
•
Związek z polityką glebową
FEAD poparła związek ustanowiony przez Komisję miedzy Strategią Tematyczną Ochrony
Gleby i inicjatywami dotyczącymi osadów i innych odpadów ulegających biodegradacji, jako
ze stosowanie osadów i odpadów ulegających biodegradacji do gleby jest ściśle związane z
potrzebami glebowymi. FEAD stwierdziła, że utworzone grupy robocze są dobrym forum
zarówno dla ekspertów glebowych jak i odpadowych do przedyskutowania obu przyszłych
Dyrektyw.
•
Analiza ryzyka
W celu ustanowienia kryteriów bezpieczeństwa, konieczna jest analiza ryzyka biorąc pod
uwagę strumień przepływu odpadów, rodzaj gleb, skład i inne dane wejściowe. Biologiczna
obróbka odpadów ulegających biodegradacji jest stosunkowo nową gałęzią przemysłu
rozwijającą się w różnych państwach członkowskich. Dlatego też ważne jest ustanowienie
takich kryteriów, biorąc pod uwagę specyfikę każdego państwa członkowskiego i potrzeby
glebowe.
•
Elastyczność
W związku z różną sytuacją Krajów Członkowskich, powinna być respektowana zasada
bliskości. Zgodnie z lokalną sytuacją biorąc pod uwagę rozwój przeróbki biologicznej,
powinien być zachowany pewien poziom elastyczności. Jeśli legislacja biologicznej obróbki
odpadów będzie zbyt restrykcyjna, może to spowalniać przyszły rozwój tej gałęzi przemysłu,
powodując utratę substancji organicznej tak ważnej dla polepszenia jakości gleb.
•
Pewność
Biologiczna obróbka odpadów wymaga na współczesnym rynku podjęcia wysokiego ryzyka
inwestycyjnego, zarówno przy systemie zbierania jak i przetwarzania. Jeśli chcemy
promować ten nowy sposób przeróbki wymagana jest do tego odpowiednia legislacja.
Członkowie FEAD w pełni popierają legislację na tym polu.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
172
Szczegółowe uwagi FEAD dotyczące propozycji Dyrektywy
Biologiczne
przetwarzanie odpadów ulegających biodegradacji
•
Zakres
FEAD zwróciła się o uwzględnienie szerszego zakresu niż wspomniano w ostatnim
dokumencie. Definicja odpadów ulegających biodegradacji jako biodegradowalnej frakcji
stałych odpadów komunalnych (MSW) jest zbyt restrykcyjna, gdyż reprezentuje tylko 1%
ogólnie dostępnych odpadów organicznych, które mogą być potencjalnie wprowadzone do
gleb. Proponuje się powrót do zapisów załącznika I Drugiej Propozycji Dokumentu
Roboczego z 12 lutego 2001 r, gdzie zestawiono większość źródeł odpadów ulegających
biodegradacji.
•
Kompostowanie przydomowe i lokalne
FEAD dostrzegła edukacyjne aspekty przydomowego kompostowania, ale chciałaby ostrzec
Komisję przed możliwymi sanitarnymi problemami. Aby otrzymać kompost dobrej jakości
powinny być zachowane ściśle określone warunki higieniczne. W przypadku kompostowania
przydomowego warunki te rzadko gwarantują pełną higienizację. FEAD uważa, że lokalne
kompostowanie jest bardziej efektywne niż kompostowanie przydomowe, jeśli jest
odpowiednio zarządzane i kontrolowane. Edukacyjne cele kompostowania mogłyby zostać
osiągnięte poprzez wizyty dzieci czy całych społeczności lokalnych w profesjonalnych
instalacjach kompostowania.
FEAD uważa także, że małe kompostownie powinny podlegać takim samym kontrolom jak
kompostownie duże, ponieważ również oddziaływają na środowisko.
•
Selektywne zbieranie
FEAD poparła skupienie się na kryteriach jakościowych końcowego produktu, a przede
wszystkim selektywne zbieranie wprowadzone w całej Unii. Biorąc jednak pod uwagę
odrębność państw członkowskich FEAD uważa, że decyzja o selektywnym zbieraniu
odpadów ulegających biodegradacji powinna być podejmowana na poziomie krajowym, a nie
na poziomie Unii. FEAD również silnie wsparła wprowadzenie technologii mechanicznego
sortowania organicznych frakcji odpadów w ramach instalacji do kompostowania. Sortowanie
mechaniczne jest niezbędnym krokiem dla zagwarantowania nieobecności tworzyw
sztucznych, szkła itp., nawet we frakcji odpadów ulegających biodegradacji, która jest
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
173
wysortowana. Należy wziąć pod uwagę, że niektóre państwa członkowskie i/lub regiony
selektywnie zbierają tylko suche odpady (nadające się do recyklingu) i odpady niebezpieczne.
Pozostała frakcja ma charakter organiczny z częściowo nie odzyskiwalnymi substancjami.
Mówiąc o selektywnym zbieraniu trzeba być ostrożnym, aby nie wykluczyć takiego systemu,
który będzie preferował wysoki poziom czystości odpadów ulegających biodegradacji.
Selektywne zbieranie odpadów niebezpiecznych powinno być preferowane tam, gdzie
kompostowanie jest jedyną drogą przetwarzania. Jest to najlepszy sposób na ograniczenie
zawartości metali ciężkich i substancji organicznych w kompoście.
•
Cele recyklingu
W celu uzyskania wymiernego efektu, FEAD zgodziła się, że aby w minimalnym stopniu
osiągnąć cele recyklingu, powinny być one regulowane na poziomie krajowym. Jednak, żeby
były efektywne powinny zostać uzupełnione o aspekt finansowy i kampanie edukacyjne, aby
nauczyć obywateli jak segregować odpady i jakiej to jest wartości.
•
Klasyfikacja
FEAD nie zgodziła się na klasyfikację kompostu z uwzględnieniem poziomu metali ciężkich,
substancji organicznych, zanieczyszczeń i substancji odżywczych. FEAD postuluje o
stworzenie jednej klasy kompostu. Obróbka mechaniczno/biologiczna powinna być
zdefiniowana jako wstępna obróbka przed właściwym przetwarzaniem, a powstały produkt
nie powinien nosić miana kompostu, ale np. odpadu ustabilizowanego.
FEAD uważa, że edukacja pełni jedną z głównych ról w wypromowaniu kompostu jako źródło
programów selektywnego zbierania.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
174
3.4. Komentarz Włoskiego Konsorcjum Producentów Kompostu
(ICC) w sprawie Projektu Dokumentu dotyczącego biologicznej
przeróbki odpadów ulegających biodegradacji
•
Uwagi szczegółowe do projektu dyrektywy
- Pomimo tego, że obróbka odpadów ulegających biodegradacji nie jest związana ze
składowaniem tytuł mógłby zostać uzupełniony o wyrażenie „odzysk i powtórne użycie”
odpadów ulegających biodegradacji jako główny przedmiot dyrektywy.
- uzupełnienie zakresu. Zamiast istniejącego:
„Zbiórka i obróbka odpadów ulegających biodegradacji określonych w Załączniku I, oraz
produkcja, obrót i handel przerobionymi odpadami”
proponuje się uzupełnienie:
„Zbiórka, obróbka i powtórne użycie odpadów ulegających biodegradacji określonych w
załączniku I, oraz produkcja, obrót i handel kompostem, odpadami przefermentowanymi i
przerobionymi niesortowalnymi odpadami ulegającymi biodegradacji”.
- uzupełnienie definicji „stabilizacji” o Statyczny Współczynnik Oddychania poniżej 600 mg
O2/kg VS/h” (zgodnie z UNI 10780, 1998)
- zgodnie z prawem unijnym słowo „produkt” umożliwia wolną konkurencję i transport
materiałów, dlatego też użycie słowa „produkt” jest bardziej odpowiednie niż „materiał”.
•
Kompostowanie przydomowe i lokalne
ICC poparła ideę kompostowania w pobliżu miejsca wytworzenia odpadów ulegających
biodegradacji. Zwrócono jednocześnie uwagę na fakt, że uzyskany kompost powinien być
używany przez wytwórców w pobliżu miejsca przetworzenia, a nie powinien być
przewożony, ponieważ nie ma ustalonych norm jakościowych dla tego rodzaju kompostu
(produkowanego w niewielkich ilościach).
•
Selektywne zbieranie
ICC w pełni poparła zbieranie selektywne odpadów tym bardziej, że wytworzony kompost
może być doskonałym nawozem dla gleb zniszczonych i ubogich w substancję organiczną.
Poza tym efektywność selektywnego zbierania zależy od „rodzaju wykorzystanego systemu”
Europejskie standardy jakościowe kompostu są podstawą dla utworzenia rynku odpadów i
wypromowania używania kompostu. Bodźcem do zastępowania syntetycznych nawozów
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
175
przez kompost organiczny mogłaby być reklama używania kompostu. W dużych miastach
kampanie takie powinny być wprowadzone już w ciągu 3 lat, podczas gdy na terenach
wiejskich może stać to się później.
•
Pozostałość odpadów komunalnych
Teoretycznie mogłyby podlegać dyrektywie 2000/76/WE lub dyrektywie 1999/31/WE, ale te
dyrektywy nie definiują wymaganego przetwarzania, wobec tego proponowana dyrektywa
powinna dotyczyć również i tego strumienia odpadów.
Większość tego materiału wciąż jest składowana, ale może on zostać użyty np. w realizacji
projektów rekultywacyjnych.
Należałoby dodać wymóg osiągnięcia wartości Dynamicznego Współczynnika Oddechowego
poniżej 1000 mgO
2
/kg s.m.o./h lub Statycznego Współczynnika Oddechowego poniżej 600
mgO
2
/kg s.m.o./h.
•
Zasada mieszania
Teoretycznie jest akceptowalna, ale w praktyce może stwarzać problemy i wymaga pewnych
uzupełnień przed zastosowaniem.
•
Kompostowanie
ICC postulowała, że do tekstu dyrektywy powinny zostać włączone kwestie użytkowości
kompostu m.in. jego rola w kampanii przeciwko pustynnieniu gleb w południowej Europie i
pozytywny efekt w utrzymaniu odpowiedniego poziomu węgla glebowego.
•
Stabilizacja beztlenowa
Zdaniem ICC użytkowanie biogazu nie powinno być przedmiotem zainteresowania niniejszej
dyrektywy.
Również odpad przefermentowany powinien podlegać dalszemu kompostowaniu, jeśli ma
uzyskać status ”produktu”. Z drugiej strony mógłby być stosowany w ramach specjalnych
licencji producenckich, np. stosowanie odpadów zwierzęcych. Należy także pamiętać, że
odpad przefermentowany wciąż zawiera duże ilości nieorganicznego azotu oraz wysoką
zawartość nieustabilizowanej substancji organicznej.
•
Użycie do gruntu
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
176
Wyrażenie: „…Gdy warunki tego wymagają, państwa członkowskie mogą wprowadzić
ograniczenia…” powinno zostać uzupełnione tak, aby ewentualne restrykcje mogłyby zostać
ograniczone do specyficznych obszarów środowiskowych jak tereny podmokłe, w
przeciwnym razie pozwoli państwom członkowskim na wprowadzenie ograniczeń w użyciu
kompostu w dowolnych miejscach i czasie.
ICC uważa, że kompost klasy 2 może być stosowany zgodnie z zasadami dobrej praktyki
rolniczej podobnie jak kompost klasy 1, bez dodatkowych ograniczeń.
W związku z tym, że nie ma doświadczeń w stosowaniu ustabilizowanych odpadów
ulegających biodegradacji (przynajmniej we Włoszech), wydaje się ze określone limity –
maksimum 200 ton suchej masy i przerwa 10 lat wydają się w pełni akceptowalne. Jednak
powinna zostać pozostawiona możliwość modyfikacji.
•
Wymagane pozwolenia
Teoretycznie wszystkie instalacje powinny posiadać te same pozwolenia, jednak instalacje
przyjmujące 500 t odpadów na rok produkują tylko około 150 ton kompostu na rok lub 3 tony
na tydzień.
•
Odpowiedzialność producenta
Należałoby zmienić nazwę “producent” na “miejsce produkcji”. Wymaganie wprowadzenia
systemu bezpieczeństwa jakości wymaga jednak ostrożnego podejścia.
•
Publiczne użytkowanie
We Włoszech wiadomym jest jak trudna jest promocja stosowania kompostu i jego sprzedaż.
Jednak jest to jeden z najważniejszych elementów całej polityki poświęconej ochronie i
poprawy jakości gleb.
SZCZEGÓŁOWE UWAGI DO ZAŁĄCZNIKÓW:
Załącznik I
- ICC uważa, że lepiej usunąć ze składu odpad 040106: Osady zawierające chrom zwłaszcza z
zakładowych oczyszczalni ścieków- błąd w opisie kodu 190606
Załącznik II
- Test efektywności sanitacji powinien zostać usunięty ze względu na koszt procedury oraz
fakt, iż wydaje się niepotrzebny w świetle wymagań z Załącznika 2 punktu 2,3,4;
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
177
- kompostowanie: należy usunąć ilość przerzucania w trakcie kompostowania jako nie
zdefiniowaną;
- wymagania jakościowe produktu końcowego – należałoby usunąć wykrywanie obecności
Clostridium perfringens, ponieważ ten gatunek generalnie nie występuje w produkcie
wejściowym i który często charakteryzuje się wyjątkową odpornością na warunki
kompostowania. Określenie występowania bakterii Salmonella jest wystarczające.
Także wymagania jakościowe, co do ilości nasion chwastów są nieodpowiednie, szczególnie
na glebach ornych.
Załącznik III
Większość kompostu produkowana we Włoszech nie spełni wymagań jakościowych,
przeznaczonych dla klasy 1. Szczególnie dotyczy to Zn (graniczna zawartość powinna zostać
podwyższona do 500 mg/kg s.m.)
Wydaje się, że produkcja kompostu klasy 1 będzie trudna szczególnie dla tych państw
członkowskich, gdzie kompostowanie jest w fazie wprowadzającej (Hiszpania, Grecja,
Portugalia, Wielka Brytania).
Autorzy zwracają również uwagę na to, że występuje potencjalna niezgodność pomiędzy
dozwolonymi poziomami tolerancji dotyczącymi metali ciężkich a tymi, które zostały zawarte
w Dyrektywie UE 466/2001 z 8 marca 2001, która definiuje poziomy tolerancji w żywności;
Załączniki IV i V
Nie ma zbyt dużo punktów spornych, ze względu na możliwość stosowania krajowych
standardów. Autorzy sugerują jednak dodanie do metod analitycznych Statycznego
Współczynnika Oddechowego (Jednostka: O
2
/kg VS/h; metod referencyjna: UNI 10780,
1998, standardowa metoda do określenia stabilności kompostu poprzez pomiar konsumpcji
tlenu).
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
178
3.5. Komentarz Stowarzyszenia na rzecz Zrównoważonego
wykorzystania i odzysku zasobów naturalnych w Europie (ASSURRE) do
dokumentu dotyczącego biologicznej przeróbki odpadów ulegających
biodegradacji
ASSURRE podtrzymała korzyści z włączenia Dyrektywy dotyczącej biologicznej obróbki
odpadów ulegających biodegradacji do Strategii Tematycznej dotyczącej Ochrony Gleby.
Jednak, zdaniem ASSURRE zagospodarowanie osadów ściekowych i biologiczna przeróbka
odpadów ulegających biodegradacji powinny być przedmiotem odrębnych Dyrektyw. Zakres
proponowanego dokumentu wydaje się dotyczyć szerszego strumienia odpadów niż stałe
odpady komunalne, dlatego też właściwa wydaje się potrzeba lepszego sprecyzowania, jakich
rodzajów odpadów Dyrektywa będzie dotyczyć.
ASSURRE zwraca uwagę na dwie technologie:
- selektywną zbiórkę,
- mechaniczno/biologiczną obróbkę (unieszkodliwianie)
ASSURRE zaproponowała bardziej elastyczne podejście do problemu selektywnej zbiórki
odpadów. Państwa członkowskie powinny mieć pozostawioną wolną rękę do stworzenia
własnych systemów takiej zbiórki.
W związku z tym, że Mechaniczno/Biologiczne Przetwarzanie (MBP) jest stosunkowo nową
technologią, głównie stosowaną do ograniczenia masy zmieszanych odpadów komunalnych
przeznaczonych do składowania. Termin MBP może jednak wprowadzać w błąd, odkąd jest
on stosowany do szeregu procesów. Dlatego też ASSURRE sugeruje, aby wraz z
proponowaną definicją kompostu wprowadzić jasną definicję MBP
Mechaniczno/biologiczne przetwarzanie powinno dotyczyć:
1. Mechanicznego rozdziału przy zastosowaniu różnych metod,
2. Tlenowa i beztlenowa stabilizacja, lub kombinacja tych dwóch metod.
Słowami kluczowymi są w tym przypadku; „obróbka (przetwarzanie) biologiczna” w
warunkach tlenowych lub beztlenowych. W niektórych Krajach Członkowskich stabilizacja
beztlenowa uważana jest za odrębny proces od MBP. Produkcja kompostu zarówno w
warunkach tlenowych jak i beztlenowych wymaga jednak wstępnej segregacji mechanicznej.
ASSURRE zwrócił także uwagę na konieczność regulacji dotyczącej tkanki zwierzęcej,
szczególnie możliwości kompostowania i późniejszego wykorzystania.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
179
III. ROZWIĄZANIA PRAWNE W ZAKRESIE GOSPODARKI OSADAMI
ŚCIEKOWYMI I INNYMI ODPADAMI ULEGAJĄCYMI BIODEGRADACJI W
POLSCE (NA DZIEŃ 15 PAŹDZIERNIKA 2004 R.)
1. Definicje
W art. 3 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628, z późn.
zm.) zostały zawarte podstawowe pojęcia obowiązujące w zakresie odpadów, w tym związane
z odpadami ulegającymi biodegradacji.
Odpady ulegające biodegradacji zostały zdefiniowane jako odpady, które ulegają
rozkładowi tlenowemu lub beztlenowemu przy udziale mikroorganizmów (art. 3 ust. 3 pkt 7).
Użyte w tej definicji pojęcie „odpady” zostało również zdefiniowane w ustawie o odpadach,
tj. odpady oznaczają każdą substancję lub przedmiot należący do jednej z kategorii,
określonych w załączniku nr 1 do ustawy, których posiadacz pozbywa się, zamierza pozbyć
się lub do ich pozbycia się jest obowiązany (art. 3 ust. 1).
Biorąc pod uwagę definicję odpadów ulegających biodegradacji, można stwierdzić, że w
słowniczku ustawy o odpadach zostały zdefiniowane inne rodzaje odpadów, które
jednocześnie są (w całości lub w przynajmniej w części) odpadami ulegającymi
biodegradacji, a mianowicie:
! komunalne osady ściekowe – pochodzący z oczyszczalni ścieków osad z komór
fermentacyjnych oraz innych instalacji służących do oczyszczania ścieków komunalnych
oraz innych o składzie zbliżonym do składu ścieków komunalnych (art. 3 ust. 3 pkt 2),
! odpady komunalne – odpady powstające w gospodarstwach domowych, a także odpady
niezawierające odpadów niebezpiecznych pochodzące od innych wytwórców odpadów,
które ze względu na swój charakter lub skład są podobne do odpadów powstających w
gospodarstwach domowych (art. 3 ust. 3 pkt 4),
! odpady medyczne – odpady powstające w związku z udzielaniem świadczeń zdrowotnych
oraz prowadzeniem badań i doświadczeń naukowych w zakresie medycyny (art. 3 ust. 3
pkt 5),
! odpady weterynaryjne – odpady powstające w związku z badaniem, leczeniem zwierząt
lub świadczeniem usług weterynaryjnych, a także w związku z prowadzeniem badań
naukowych i doświadczeń na zwierzętach (art. 3 ust. 3 pkt 8).
W słowniczku ustawy o odpadach zostały również zdefiniowane podstawowe procesy,
którym mogą zostać poddane odpady ulegające biodegradacji, a mianowicie:
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
180
! odzysk – wszelkie działania, niestwarzające zagrożenia dla życia, zdrowia ludzi lub dla
środowiska, polegające na wykorzystaniu odpadów w całości lub w części, lub
prowadzące do odzyskania z odpadów substancji, materiałów lub energii i ich
wykorzystania, określone w załączniku nr 5 do ustawy (art. 3 ust. 3 pkt 9),
! odzysk energii – termiczne przekształcanie odpadów w celu odzyskania energii (art. 3 ust.
3 pkt 10),
! recykling – taki odzysk, który polega na powtórnym przetwarzaniu substancji lub
materiałów zawartych w odpadach w procesie produkcyjnym w celu uzyskania substancji
lub materiału o przeznaczeniu pierwotnym lub o innym przeznaczeniu, w tym recykling
organiczny, z wyjątkiem odzysku energii (art. 3 ust. 3 pkt 14),
! recykling organiczny – obróbka tlenowa, w tym kompostowanie, lub beztlenowa
odpadów, które ulegają rozkładowi biologicznemu w kontrolowanych warunkach przy
wykorzystaniu mikroorganizmów, w wyniku której powstaje materia organiczna lub
metan; składowanie na składowisku odpadów nie jest traktowane jako recykling
organiczny (art. 3 ust. 3 pkt 15),
! termiczne przekształcanie odpadów – procesy utleniania odpadów, w tym spalania,
zgazowania lub rozkładu odpadów, w tym pirolitycznego, prowadzone w przeznaczonych
do tego instalacjach lub urządzeniach na zasadach określonych w przepisach
szczegółowych; recykling organiczny nie jest traktowany jako termiczne przekształcanie
odpadów (art. 3 ust. 3 pkt 20),
! unieszkodliwianie odpadów – poddawanie odpadów procesom przekształceń
biologicznych, fizycznych lub chemicznych określonym w załączniku nr 6 do ustawy w
celu doprowadzenia ich do stanu, który nie stwarza zagrożenia dla życia, zdrowia ludzi
lub dla środowiska (art. 3 ust. 3 pkt 21); przykładowo składowanie odpadów jest
procesem unieszkodliwiania odpadów.
Pewne istotne definicje zostały sformułowane również w innych aktach prawnych. W
ustawie z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz. U. Nr 63,
poz. 638, z 2003 r. Nr 7, poz. 78 oraz z 2004 r. Nr 11, poz. 97 i Nr 96, poz. 959) zostały
zdefiniowane odpady opakowaniowe jako wszystkie opakowania, w tym opakowania
wielokrotnego użytku wycofane z ponownego użycia, stanowiące odpady w rozumieniu
przepisów o odpadach, z wyjątkiem odpadów powstających w procesie produkcji opakowań
(art. 3 ust. 3 pkt 1).
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
181
Biomasa i biogaz zostały zdefiniowane w rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i
Polityki Społecznej z dnia 30 maja 2003 r. w sprawie szczegółowego zakresu obowiązku
zakupu energii elektrycznej i ciepła z odnawialnych źródeł energii oraz energii elektrycznej
wytwarzanej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła (Dz. U. Nr 104, poz. 971) w następujący
sposób:
! biomasa są to substancje pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego, które ulegają
biodegradacji, pochodzące z produktów, odpadów i pozostałości z produkcji rolnej i
leśnej, a także przemysłu przetwarzającego ich produkty, a także inne części odpadów,
które ulegają biodegradacji,
! biogaz jest to gaz pozyskany z biomasy, w szczególności z instalacji przeróbki odpadów
zwierzęcych lub roślinnych, oczyszczalni ścieków i składowisk odpadów.
Energię elektryczną lub ciepło pochodzących ze źródeł wytwarzających energię z
biomasy lub z biogazu zalicza się do energii wytwarzanej z odnawialnych źródeł energii (§4
ust. 1 w/w rozporządzenia).
2. Wymagania prawne w stosunku do niektórych odpadów ulegających
biodegradacji
W ustawie o odpadach oraz wydanych na podstawie zawartych w niej rozporządzeniach
zostały określone wymagania w stosunku do niektórych rodzajów odpadów ulegających
biodegradacji.
2.1. Komunalne osady ściekowe
W art. 43 ustawy o odpadach określono zakres stosowania komunalnych osadów
ściekowych. Ustawa o odpadów reguluje w sposób szczególny pięć obszarów zastosowania
komunalnych osadów ściekowych (rolnictwo, rekultywacja, dostosowanie do potrzeb
wynikających z planów lub decyzji, uprawa roślin przeznaczonych do produkcji kompostu
oraz uprawa roślin nieprzeznaczonych do spożycia i produkcji pasz). Na wytwórcę
komunalnych osadów ściekowych nałożono obowiązek badania osadów i gruntów oraz
przekazywania stosującemu te osady ich wyników oraz informacji o dawkach tego osadu,
które można stosować na poszczególnych gruntach. W przypadku stosowania osadów do
rekultywacji terenów, w tym gruntów na cele rolne oraz do dostosowania gruntów do
określonych potrzeb wynikających z planów gospodarki odpadami, planów
zagospodarowania przestrzennego lub decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
182
terenu, stosujący te osady jest obowiązany do uzyskania zezwolenia na prowadzenie
działalności w zakresie odzysku oraz do prowadzenia ewidencji (szczególne wymagania
dotyczące zbiorczych zestawień danych zawarto w art. 37 ust. 2 ustawy). W pozostałych
przypadkach (tj. w rolnictwie i do produkcji roślin przeznaczonych do produkcji kompostu i
roślin nieprzeznaczonych do spożycia i do produkcji pasz) zastosowano zwolnienie z tych
obowiązków dla właściciela, dzierżawcy lub innej osoby władającej nieruchomością.
Określono również przypadki, w których zakazane jest stosowanie komunalnych osadów
ściekowych, m.in. na obszarach parków narodowych i rezerwatów przyrody, na
wewnętrznych terenach ochrony pośredniej stref ochronnych ujęć wody, w pasie gruntu o
szerokości 50 m bezpośrednio przylegających do brzegów jezior i cieków, na terenach
zalewowych, czasowo podtopionych i bagiennych oraz na terenach czasowo zamarzniętych i
pokrytych śniegiem.
Do rozporządzeń, będących kontynuacją uprzednio obowiązujących przepisów wydanych
na podstawie ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o odpadach (tj. rozporządzenia Ministra
Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 11 sierpnia 1999 r. w sprawie
warunków, jakie muszą być spełnione przy wykorzystywaniu osadów ściekowych na cele
nieprzemysłowe - Dz. U. Nr 72, poz. 813), należy rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia
1 sierpnia 2002 r. w sprawie komunalnych osadów ściekowych (Dz. U. Nr 134, poz. 1140 i
Nr 155, poz. 1299), które weszło w życie z dniem 11 września 2002 r. Określa ono:
# warunki, jakie muszą być spełnione przy wykorzystywaniu komunalnych osadów
ściekowych,
# dawki tych osadów, które można stosować na gruntach,
# zakres, częstotliwość i metody referencyjne badań osadów oraz gruntów, na których osady
te mają być stosowane.
Rozporządzenie uszczegóławia, wskazane w ustawie, wymagania odnośnie stosowania
osadów w zależności od obszaru ich zastosowania. W rolnictwie stosuje się te osady w
postaci płynnej lub ziemistej, a do pozostałych celów mogą być one wykorzystywane także w
postaci mazistej. W postaci płynnej mogą być wprowadzane do gruntu tylko metodą iniekcji
(wstrzykiwania) lub natryskiwania, w tym hydroobsiewu, a w postaci mazistej i ziemistej
należy rozprowadzać je równomiernie na powierzchni gruntu i niezwłocznie z nim zmieszać,
przy czym nie mogą być one wykorzystywane podczas wegetacji roślin przeznaczonych do
bezpośredniego spożycia przez ludzi. Osady mogą być zatem stosowane, jeżeli:
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
183
! zawartość w nich metali ciężkich (ołowiu, kadmu, rtęci, niklu, cynku, miedzi i chromu)
nie przekracza ilości ustalonych w załączniku nr 1 do rozporządzenia,
! w osadach stosowanych w rolnictwie i do rekultywacji gruntów na cele rolne nie
wyizolowano bakterii z rodzaju Salmonella,
! łączna liczba żywych jaj pasożytów jelitowych Ascaris sp., Trichuris sp., Toxocara sp. w
1 kg suchej masy (s.m.) przeznaczonych do badań osadów stosowanych:
♦
w rolnictwie – wynosi 0,
♦
do rekultywacji terenów – jest nie większa niż 300,
♦
do dostosowania gruntów do określonych potrzeb wynikających z planów gospodarki
odpadami, planów zagospodarowania przestrzennego lub decyzji o warunkach zabudowy
i zagospodarowania terenu – jest nie większa niż 300,
♦
do uprawy roślin przeznaczonych do produkcji kompostu – jest nie większa niż 300,
♦
do uprawy roślin nieprzeznaczonych do spożycia i do produkcji pasz – jest nie większa
niż 300,
! zawartość w/w metali ciężkich w wierzchniej (0-25 cm) warstwie gruntu, na którym osady
mają być stosowane, nie przekracza ilości ustalonych w załącznikach nr 2 i 3 do
rozporządzenia,
! odczyn (pH) gleby na terenach użytkowanych rolniczo jest nie mniejszy niż 5,6,
! działanie to nie powoduje pogorszenia jakości gleby oraz wód powierzchniowych i
podziemnych.
Przy stosowaniu komunalnych osadów ściekowych w rolnictwie dawkę osadu ustala się
dla każdej partii osadu osobno. Wielkość dawki zależy od rodzaju gruntu, sposobu jego
użytkowania, jakości osadu i zapotrzebowania roślin na fosfor i azot. Ilości metali ciężkich,
które mogą być wprowadzone z osadem w ciągu roku do gleby, średnio w okresie 10 lat, nie
mogą przekroczyć: 1000 g ołowiu/ha/rok, 20 g kadmu/ha/rok, 10 g rtęci/ha/rok, 200 g
niklu/ha/rok, 5000 g cynku/ha/rok, 1600 g miedzi/ha/rok i 1000 g chromu/ha/rok. Przy
stosowaniu osadów w poszczególnych celach stosuje się dawki, wyrażone w Mg suchej
masy/ha, określone w załączniku nr 4 do rozporządzenia. Ponadto załącznik wskazuje, czy
zabiegi mają być jedno- czy wielokrotne.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
184
Badania, którym poddaje się komunalne osady ściekowe, obejmują oznaczanie w
reprezentatywnej próbce tego osadu: odczynu oraz zawartości suchej masy, substancji
organicznej, azotu ogólnego, w tym azotu amonowego, fosforu ogólnego, wapnia, magnezu i
w/w metali ciężkich, jak również obecności bakterii chorobotwórczych z rodzaju Salmonella i
liczby żywych jaj pasożytów jelitowych Ascaris sp., Trichuris sp., Toxocara sp. w kg s.m.
Badania, przeprowadza się z częstotliwością zależną od obciążenia oczyszczalni,
wyrażonego liczbą równoważnych mieszkańców (LRM), nie rzadziej niż raz na sześć
miesięcy przy LRM do 10 000, raz na cztery miesiące przy LRM od 10 000 do 100 000 oraz
raz na dwa miesiące przy LRM ponad 100 000.
W załączniku nr 5 do rozporządzenia wskazano metody referencyjne badań osadów.
Reprezentatywną próbkę osadu do badań uzyskuje się przez połączenie i dokładne zmieszanie
próbek pobranych w tym samym czasie z różnych miejsc przeznaczonego do badań osadu.
Ich liczba wynosi co najmniej 10 przy objętości osadu do 50 m
3
, 15 przy objętości osadu od
50 m
3
do 100 m
3
oraz 30 przy objętości osadu powyżej 100 m
3
.
Grunty, na których osady mają być stosowane, podlegają badaniom obejmującym
oznaczanie w reprezentatywnej próbce tego gruntu: odczynu, zawartości w/w metali ciężkich,
jak również zawartości fosforu przyswajalnego w przeliczeniu na P
2
O
5
(pięciotlenek fosforu)
,
jeżeli osad będzie stosowany w rolnictwie (metody referencyjne określa załącznik nr 6 do
rozporządzenia). Badania gruntów, na których osady są stosowane w rolnictwie, wykonuje się
raz na rok, a pozostałych gruntów – raz na 5 lat. Reprezentatywną próbkę gruntu do badań,
uzyskuje się przez zmieszanie 25 próbek pobranych w punktach regularnie rozmieszczonych
na powierzchni nieprzekraczającej 5 ha, o jednorodnej budowie i jednakowym użytkowaniu,
przy czym próbki te pobiera się z głębokości 25 cm albo z głębokości co najmniej 10 cm,
jeżeli powierzchniowa warstwa gleby jest mniejsza od 25 cm.
2.2. Odpady medyczne i weterynaryjne
Zakazuje się poddawania odzyskowi niektórych odpadów medycznych i weterynaryjnych
(art. 42 ustawy o odpadach). Zakazane jest ponadto składowanie odpadów zakaźnych
medycznych i zakaźnych weterynaryjnych (art. 55 ust. 1 pkt 3 ustawy o odpadach).
Wymagania w zakresie postępowania z odpadami medycznymi i weterynaryjnymi
uszczegóławiają dwa rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2002 r., tj. w
sprawie:
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
185
! rodzajów odpadów medycznych i weterynaryjnych, których poddawanie odzyskowi jest
zakazane (Dz. U. z 2003 r. Nr 8, poz. 103),
! dopuszczalnych sposobów i warunków unieszkodliwiania odpadów medycznych i
weterynaryjnych (Dz. U. z 2003 r. Nr 8, poz. 104 oraz z 2004 r. Nr 200, poz. 2061),
które weszły w życie w dniu 8 lutego 2003 r.
Zakazane jest poddawanie odzyskowi następujących rodzajów odpadów:
! z podgrupy 18 01 - Odpady z diagnozowania, leczenia i profilaktyki medycznej: 18 01
02* (Części ciała i organy oraz pojemniki na krew i konserwanty służące do jej
przechowywania - z wyłączeniem 18 01 03), 18 01 03* (Inne odpady, które zawierają
żywe drobnoustroje chorobotwórcze lub ich toksyny oraz inne formy zdolne do
przeniesienia materiału genetycznego, o których wiadomo lub co do których istnieją
wiarygodne podstawy do sądzenia, że wywołują choroby u ludzi i zwierząt - np.
zainfekowane pieluchomajtki, podpaski, podkłady - z wyłączeniem 18 01 80 i 18 01 82),
18 01 06* (Chemikalia, w tym odczynniki chemiczne, zawierające substancje
niebezpieczne), 18 01 08* (Leki cytotoksyczne i cytostatyczne), 18 01 10* (Odpady
amalgamatu dentystycznego), 18 01 80* (Zużyte kąpiele lecznicze aktywne biologicznie o
właściwościach zakaźnych) i 18 01 82* (Pozostałości z żywienia pacjentów oddziałów
zakaźnych),
! z podgrupy 18 02 - Odpady z diagnozowania, leczenia i profilaktyki weterynaryjnej: 18
02 02* (Inne odpady, które zawierają żywe drobnoustroje chorobotwórcze lub ich toksyny
oraz inne formy zdolne do przeniesienia materiału genetycznego, o których wiadomo lub
co do których istnieją wiarygodne podstawy do sądzenia, że wywołują choroby u ludzi i
zwierząt), 18 01 05* (Chemikalia, w tym odczynniki chemiczne, zawierające substancje
niebezpieczne), 18 01 07* (Leki cytotoksyczne i cytostatyczne),
a więc generalnie odpadów o właściwościach zakaźnych, chemikaliów zawierających
substancje niebezpieczne oraz leków cytotoksycznych i cytostatycznych. Do odpadów
ulegających biodegradacji można zaliczyć zasadniczo tylko odpady zawierające tkanki i
odpady materiałów opatrunkowych itp.
Odpady medyczne i weterynaryjne mogą być unieszkodliwiane jednym z pięciu
sposobów, tj. poprzez: termiczne przekształcanie odpadów w instalacjach lub urządzeniach
zlokalizowanych na lądzie (D10), autoklawowanie (D9), dezynfekcję termiczną (D9),
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
186
działanie mikrofalami (D9) lub inną obróbkę fizyko-chemiczną (D9). Dopuszczalne jest
łączne stosowanie dwóch lub więcej sposobów.
Odnosząc się do zakresu niniejszego opracowania można stwierdzić, że zgodnie z
załącznikiem nr 1 do rozporządzenia czterema pierwszymi metodami mogą być
unieszkodliwiane pojemniki na krew i konserwanty służące do jej przechowywania oraz
odpady o kodzie 18 01 03*, 18 01 82* i 18 02 02*. Części ciała i organy oraz leki
cytotoksyczne i cytostatyczne mogą być wyłącznie unieszkodliwiane poprzez termiczne
przekształcanie.
Wszystkie sposoby powinny być prowadzone z zachowaniem parametrów procesu,
zapewniających, że powstały odpad nie jest odpadem niebezpiecznym.
Szczegółowe warunki przeprowadzania procesów termicznego przekształcania odpadów
medycznych i weterynaryjnych zostały określone w załączniku nr 2 do rozporządzenia i są
one analogiczne do zawartych w rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 21 marca 2002 r.
w sprawie wymagań dotyczących prowadzenia procesu termicznego przekształcania odpadów
(Dz. U. Nr 37, poz. 339 i z 2004 r. Nr 1 poz. 2).
Natomiast proces autoklawowania prowadzi się w komorach ciśnieniowych nasyconą parą
wodną, a proces dezynfekcji termicznej i proces unieszkodliwiania mikrofalami - w specjalnie
przystosowanych urządzeniach lub instalacjach. We wszystkich trzech przypadkach muszą
być zachowane takie parametry procesu, które zapewniają pozbawienie odpadów właściwości
zakaźnych. Warunkiem zastosowania jednego z tych sposobów jest uzyskanie dla każdego
typu urządzenia pozytywnej opinii, wydanej przez Głównego Inspektora Sanitarnego lub
jednostkę przez niego wyznaczoną. Opinię wydaje się podmiotowi zgłaszającemu urządzenie
na podstawie następujących dokumentów:
! danych technicznych urządzenia, wraz ze wskazaniem rodzaju i typu (modelu)
urządzenia, oraz nazwy i adresu lub siedziby producenta,
! dokładnego opisu procesu unieszkodliwiania, z wyszczególnieniem wszystkich jego
etapów,
! wyników badań mikrobiologicznych procesu unieszkodliwiania w zgłoszonym do
zaopiniowania typie urządzenia (jeżeli kopie, to potwierdzone za zgodność z oryginałem),
z podaniem dokładnego opisu użytej metody badania,
! wskazania metody okresowej kontroli mikrobiologicznej skuteczności procesu
unieszkodliwiania,
! wymagań dotyczących pojemników, w których odpady będą poddawane
unieszkodliwianiu w zgłaszanym typie urządzenia,
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
187
! instrukcji obsługi urządzenia uwzględniającej wymagania dotyczące przeglądu
technicznego.
Opinia określa w szczególności: typ urządzenia, dokładne parametry przeprowadzania
procesu unieszkodliwiania odpadów dla zgłoszonego do zaopiniowania typu urządzenia,
wymagania i metody dotyczące okresowej kontroli mikrobiologicznej skuteczności procesu
unieszkodliwiania dla danego typu urządzenia, wymagania dotyczące pojemników, w których
odpady będą unieszkodliwiane w danym typie urządzenia, wymagania dotyczące okresowego
przeglądu technicznego danego urządzenia oraz ilości unieszkodliwianych odpadów.
Każde urządzenie lub instalację, w której prowadzony jest proces unieszkodliwiania jednym z
trzech w/w sposobów, wyposaża się w graficzny lub komputerowy system do ciągłej
rejestracji podstawowych parametrów procesu.
2.3. Mączki kostne
Mączki mięsne i mięsno-kostne wytwarzane są przez fizykochemiczną obróbkę odpadów
zwierzęcych. Dotychczas były one stosowane jako materiały paszowe. Jednakże od dnia 1
listopada 2003 r. ich stosowanie w tym celu nie jest dopuszczone przez rozporządzenie
Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 12 września 2003 r. w sprawie wykazu materiałów
paszowych pochodzących z tkanek zwierząt, które mogą być stosowane w żywieniu zwierząt
gospodarskich (Dz. U. Nr 165, poz. 1605) – wydane na podstawie upoważnienia zawartego w
art. 4 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 23 sierpnia 2001 r. o środkach żywienia zwierząt (Dz. U. Nr
123, poz. 1350, z późn. zm.). Stanowią one zatem materiał, dla którego posiadacz nie znajduje
dalszego zastosowania wobec wprowadzenia zakazu ich stosowania jako materiałów
paszowych. Wobec tego spełniają one kryteria zaliczenia ich do odpadów.
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie
katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206) mączki te będą klasyfikowane pod kodem:
a) 19 02 09* Stałe odpady palne zawierające substancje niebezpieczne – jeśli powstały z
niebezpiecznych odpadów pochodzenia zwierzęcego o kodzie 02 01 80* (zwierzęta padłe
i ubite z konieczności oraz odpadowa tkanka zwierzęca, wykazujące właściwości
niebezpieczne), lub
b) 19 02 10 Odpady palne inne niż wymienione w 19 02 08 lub 19 02 09 – jeśli powstały z
odpadów pochodzenia zwierzęcego o kodzie 02 01 02 (odpadowa tkanka zwierzęca), 02
01 81 (zwierzęta padłe i ubite z konieczności oraz odpadowa tkanka zwierzęca stanowiące
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
188
materiał szczególnego i wysokiego ryzyka inne niż wymienione w 02 01 80) lub 02 01 82
(zwierzęta padłe i ubite z konieczności).
3. Wymagania prawne w stosunku do niektórych procesów
przekształcania odpadów ulegających biodegradacji
3.1. Termiczne przekształcanie odpadów
Termiczne przekształcanie odpadów obejmuje zarówno procesy odzysku (głównie
odzysku energii), jak i unieszkodliwiania. Spalarnią odpadów - w rozumieniu ustawy o
odpadach - jest instalacja, w której zachodzi termiczne przekształcanie odpadów w celu ich
unieszkodliwienia (art. 3 ust. 3 pkt 17). Instalacja do termicznego przekształcania odpadów w
celu odzysku nie jest nazywana w ustawie spalarnią.
Termiczne przekształcanie odpadów może być prowadzone w (art. 44):
! spalarniach odpadów niebezpiecznych,
! spalarniach odpadów komunalnych,
! spalarniach odpadów innych niż niebezpieczne i komunalne,
! instalacjach innych niż spalarnie odpadów,
! urządzeniach,
przy czym spalanie odpadów niebezpiecznych jest dopuszczalne w spalarniach odpadów
niebezpiecznych (art. 44 ust. 1) oraz w spalarniach odpadów innych niż niebezpieczne i
komunalne lub w innych instalacjach, pod warunkiem przestrzegania wymagań
przewidzianych dla spalarni odpadów niebezpiecznych (art. 44 ust. 3).
Odpady inne niż niebezpieczne mogą być przekształcane termiczne nie tylko w
odpowiednich spalarniach odpadów, ale i w innych instalacjach niż spalarnie odpadów lub w
urządzeniach (art. 44 ust. 4).
Wymagania dotyczące termicznego przekształcania odpadów zostały określone w
rozdziale 2 i 6 ustawy o odpadach, a dla odpadów medycznych i weterynaryjnych -
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
189
dodatkowo w zakresie unieszkodliwiania - w rozporządzeniu Ministra Zdrowia wydawanym
na podstawie upoważnienia zawartego w art. 42 ust. 3.
Spalarnie odpadów powinny być projektowane, budowane, wyposażane i użytkowane w
sposób zapewniający osiągnięcie takiego poziomu termicznego przekształcenia, przy którym
ilość i szkodliwość dla życia, zdrowia ludzi lub dla środowiska odpadów i innych emisji
powstających wskutek termicznego przekształcenia odpadów (pozostałości z termicznego
przekształcenia odpadów) będzie jak najmniejsza (art. 44 ust. 2).
Generalnie termiczne przekształcanie odpadów może odbywać się tylko w miejscu
wyznaczonym w trybie przepisów o zagospodarowaniu przestrzennym w instalacjach lub
urządzeniach, które spełniają określone wymagania (art. 13). Dopuszcza się jednak spalanie
pozostałości roślinnych poza instalacjami i urządzeniami, jeśli spalanie to nie narusza
odrębnych przepisów.
Instalacje oraz urządzenia do termicznego przekształcania odpadów mogą być
eksploatowane tylko wówczas, gdy:
$
nie zostaną przekroczone standardy emisyjne, określone na podstawie odrębnych
przepisów,
$
pozostałości powstające w wyniku działalności związanej z termicznym przekształcaniem
odpadów będą poddawane odzyskowi lub unieszkodliwiane z zachowaniem wymagań
określonych w ustawie.
Posiadacze odpadów, którzy przyjmują odpady niebezpieczne do termicznego
przekształcania w instalacjach (w tym zarządzający spalarniami odpadów), są obowiązani do
(art. 45):
# zapoznania się z przekazywanym przez posiadacza odpadów opisem odpadów, który
powinien obejmować:
•
fizyczny i chemiczny skład odpadów niebezpiecznych oraz informacje niezbędne do
dokonania oceny przydatności tych odpadów do procesu termicznego przekształcania,
•
właściwości odpadów niebezpiecznych,
•
określenie substancji, z którymi te odpady nie mogą być łączone w celu ich łącznego
termicznego przekształcenia,
•
niezbędne zabezpieczenia związane z postępowaniem z tymi odpadami,
# określenia ilości odpadów,
# sprawdzenia zgodności przyjmowanych odpadów z danymi zawartymi w karcie
przekazania odpadu,
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
190
# pobrania próbek przed rozładowaniem odpadów w celu zweryfikowania zgodności składu
fizycznego i chemicznego oraz właściwości odpadów z przekazywanym przez posiadacza
odpadów opisem odpadów; wymóg ten nie dotyczy odpadów medycznych i
weterynaryjnych,
# przechowywania próbek przez okres co najmniej 1 miesiąca po termicznym
przekształceniu odpadów,
# badania fizycznych i chemicznych właściwości odpadów powstałych w wyniku
termicznego przekształcania odpadów, w tym rozpuszczalnych frakcji metali ciężkich,
# transportu i magazynowania odpadów w postaci pylistej, powstałych w wyniku
termicznego przekształcania odpadów, w zamkniętych pojemnikach,
# określenia bezpiecznej trasy przejazdu odpadów powstałych w wyniku termicznego
przekształcenia odpadów, jeżeli nie udało się ich poddać odzyskowi lub unieszkodliwić w
miejscu ich powstania.
Posiadacze odpadów, którzy przyjmują odpady inne niż niebezpieczne do termicznego
przekształcania w instalacjach (w tym zarządzający spalarniami odpadów) lub w
urządzeniach, są obowiązani do (art. 46):
# określenia ilości odpadów,
# sprawdzenia zgodności przyjmowanych odpadów z danymi zawartymi w karcie
przekazania odpadu.
Właściciel lub inny władający spalarnią odpadów jest obowiązany zatrudniać kierownika
spalarni posiadającego świadectwo stwierdzające kwalifikacje w zakresie gospodarowania
odpadami. Kierownikiem instalacji odpadów może być wyłącznie osoba, która posiada
świadectwo stwierdzające kwalifikacje w zakresie gospodarowania odpadami (art. 49).
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 marca 2002 r. w sprawie wymagań
dotyczących prowadzenia procesu termicznego przekształcania odpadów, które weszło w
życie z dniem 27 kwietnia 2002 r., określa wymagania dotyczące prowadzenia procesu
termicznego przekształcania odpadów, z wyjątkiem odpadów medycznych i weterynaryjnych
(dla których wymagania określa w sposób analogiczny w/w rozporządzenie Ministra
Zdrowia) oraz sposoby postępowania z odpadami powstałymi w wyniku tego procesu. Jego
przepisy stosuje się do wszelkich instalacji i urządzeń przekształcających termicznie odpady,
z odzyskiem i bez odzysku energii, wykorzystujących procesy (§2):
! spalania,
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
191
! pirolizy, zgazowania, plazmowe, inne, w których produkty powstające w ich trakcie
poddawane są spaleniu.
Podczas procesu termicznego przekształcania odpadów minimalna temperatura w
komorze spalania nie może być niższa niż 1100°C w przypadku odpadów zawierających
powyżej 1% związków chlorowcoorganicznych przeliczonych na chlor, zaś dla pozostałych
odpadów - nie niższa niż 850°C (§3). Proces powinien być prowadzony w sposób
zapewniający utrzymywania gazów spalinowych w komorze spalania przez co najmniej 2
sekundy przy zawartości co najmniej 6% tlenu (§4).
Przekształcanie termiczne odpadów powinno zapewniać odpowiedni poziom ich
przekształcenia (§5), wyrażony jako maksymalna zawartość nieutlenionych związków
organicznych. Jej miernikiem mogą być całkowita zawartość węgla organicznego w żużlach i
popiołach paleniskowych nie przekraczająca 3% lub udział części palnych w żużlach i
popiołach paleniskowych, tzw. strata przy prażeniu, nie przekraczający 5% (obowiązująca
norma PN - 77/G - 04528.02 "Paliwa stałe. Oznaczanie składu chemicznego popiołu, strata
przy prażeniu"). Wymaganie to stosuje się od dnia 1 stycznia 2006 r. do instalacji, do
użytkowania których przystąpiono przed dniem 1 stycznia 2003 r., natomiast dla nowych
instalacji - od dnia 1 stycznia 2003 r. (§18 ust. 1).
Instalacje lub urządzenia do termicznego przekształcania odpadów powinny być
wyposażone w (§6):
! co najmniej jeden włączający się automatycznie palnik pomocniczy,
! automatyczny system podawania odpadów - wymaganie to będzie stosowane do
wszystkich instalacji od dnia przystąpienia Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej
(§18 ust. 2),
oraz określone w rozporządzeniu urządzenia techniczne.
Rozporządzenie określa parametry, dla których przeprowadza się ciągłe pomiary podczas
procesu (§7). Do przeprowadzania wymaganych pomiarów stosuje się urządzenia techniczne
(§8), które należy poddawać corocznym przeglądom technicznym oraz raz na 3 lata kalibracji.
Dopuszczalne do wprowadzania ilości gazów lub pyłów oraz sposób prowadzenia
pomiarów określa ustawa – Prawo ochrony środowiska i rozporządzenie Ministra Środowiska
z dnia 4 sierpnia 2003 r. w sprawie standardów emisyjnych z instalacji (Dz. U. Nr 163, poz.
1584).
Dopuszczalne ilości substancji zawartych w ściekach z procesu oraz sposób prowadzenia
pomiarów określa ustawa – Prawo wodne oraz §10 i załącznik nr 5 do rozporządzenia
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
192
Ministra Środowiska z dnia 8 lipca 2004 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy
wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie
szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. Nr 168, poz. 1763), które weszło w życie z
dniem 28 lipca 2004 r.
W przypadku wystąpienia zakłóceń w prowadzonym procesie lub w pracy technicznych
urządzeń ochronnych, ograniczających wprowadzanie substancji do środowiska, należy
niezwłocznie wstrzymać dalsze prowadzenie procesu, nie później niż po czterech godzinach
trwania zakłóceń, przy czym łączny czas trwania zakłóceń prowadzenia procesu w w/w
warunkach nie może przekroczyć 60 godzin rocznie. Czas ten jest łącznym czasem dla
ciągów technologicznych podłączonych do jednego technicznego urządzenia ochronnego
(§12).
Pozostałości po termicznym przekształcaniu odpadów powinny zostać poddane procesom
odzysku, a w przypadku braku takiej możliwości - unieszkodliwione, ze szczególnym
uwzględnieniem unieszkodliwienia frakcji metali ciężkich. Dopuszcza się ich wykorzystanie
do sporządzania mieszanek betonowych na potrzeby budownictwa, z wyłączeniem budynków
przeznaczonych do stałego przebywania ludzi i zwierząt oraz do produkcji i magazynowania
żywności pod określonymi warunkami w zakresie wymywalności (§13). Pozostałości te
magazynuje się i transportuje w sposób uniemożliwiający ich rozprzestrzenianie się w
środowisku (§14).
Powyższych wymagań nie stosuje się do instalacji doświadczalnych wykorzystywanych
do prac badawczo-rozwojowych i prób mających na celu usprawnienie procesu spalania,
przerabiających poniżej 50 Mg odpadów rocznie do termicznego przekształcenia odpadów
(§16):
! roślinnych z rolnictwa i leśnictwa,
! roślinnych przemysłu przetwórstwa spożywczego, jeżeli odzyskuje się wytwarzaną
energię cieplną,
! włóknistych, roślinnych z procesu produkcji pierwotnej masy celulozowej i z procesu
produkcji papieru z masy, jeżeli odpady te są spalane w miejscu produkcji, a wytwarzana
energia cieplna jest odzyskiwana,
! drewna, z wyjątkiem drewna zanieczyszczonego impregnatami i powłokami ochronnymi,
które mogą zawierać związki chlorowcoorganiczne lub metale ciężkie, oraz drewna
pochodzącego z odpadów budowlanych lub z rozbiórki,
! korka,
! promieniotwórczych,
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
193
! pochodzących z poszukiwań i eksploatacji zasobów ropy i gazu ziemnego na platformach
wydobywczych oraz spalanych na tych platformach,
! zwierzęcych.
3.2. Składowanie odpadów
W polskiej rzeczywistości składowisko odpadów stanowi najbardziej znany i niestety w
wielu przypadkach główny element systemu gospodarki odpadami, szczególnie w zakresie
odpadów komunalnych. Z oczywistych względów sytuacja ta powinna ulegać głębokim
zmianom w najbliższych latach. Jedną z sił napędowych tych zmian będzie zapewne nowe
prawodawstwo, transponujące rozwiązania stosowane w Unii Europejskiej, gdzie w ostatnich
latach liczba składowisk uległa znacznemu zmniejszeniu. Postawiono tam bowiem wysokie
wymagania odnośnie lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamykania składowisk odpadów.
Składowaniu odpadów został poświęcony w ustawie o odpadach rozdział 7 pt.:
"Składowanie i magazynowanie odpadów". W art. 50 ust. 1 dokonano podziału składowisk
odpadów na składowiska odpadów:
! niebezpiecznych,
! obojętnych,
! innych niż niebezpieczne i obojętne,
przy czym składowisko odpadów zostało zdefiniowane jako obiekt budowlany przeznaczony
do składowania odpadów (art. 3 ust. 3 pkt 16).
Na składowiskach odpadów niebezpiecznych nie mogą być składowane odpady inne niż
niebezpieczne (art. 57 ust. 1), zaś na składowisku odpadów obojętnych mogą być składowane
wyłącznie odpady obojętne (art. 58).
Kryteria i procedury dopuszczenia odpadów na składowiska odpadów danego typu zostaną
określone w rozporządzeniu ministra właściwego do spraw gospodarki (art. 55 ust. 3) – na
podstawie decyzji Rady 2003/33/WE z dnia 19 grudnia 2002 r. ustanawiającej kryteria i
procedury dopuszczenia odpadów na składowiska stosownie do art. 16 i załącznika II
dyrektywy 1999/31/WE (Dz. Urz. L 011 z 16.01.2003).
W art. 56 wprowadzono obowiązek przekształcania odpadów przed ich umieszczeniem na
składowisku. Będzie to niezbędne, aby spełnić wymagania zawarte w w/w decyzji.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
194
W art. 55 wprowadzono zakaz składowania określonych rodzajów odpadów, jak i
mieszania odpadów - w celu spełnienia kryteriów dopuszczania odpadów na składowisko.
Zgodnie z art. 61 cena przyjęcia odpadów do składowania na składowisku odpadów
powinna w szczególności uwzględniać koszty budowy, eksploatacji, zamknięcia,
rekultywacji, monitorowania i nadzorowania składowiska odpadów.
Kierownikiem składowiska odpadów może być wyłącznie osoba posiadająca świadectwo
stwierdzające kwalifikacje w zakresie gospodarowania odpadami (art. 62 ustawy o odpadach).
Zostały wydane następujące trzy rozporządzenia na podstawie upoważnień zawartych w
ustawie o odpadach:
a) rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002 r. w sprawie rodzajów
odpadów, które mogą być składowane w sposób nieselektywny (Dz. U. Nr 191, poz.
1595) - na podstawie art. 55 ust. 5, wejście w życie z dniem 18 listopada 2002 r.,
b) rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 grudnia 2002 r. w sprawie zakresu, czasu,
sposobu oraz warunków prowadzenia monitoringu składowisk odpadów (Dz. U. Nr 220,
poz. 1858) - na podstawie art. 60; wejście w życie z dniem 3 stycznia 2003 r.,
c) rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych
wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny
odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów (Dz. U. Nr 61, poz. 549) - na
podstawie art. 50 ust. 2; wejście w życie z dniem 25 kwietnia 2003 r.
Na składowiskach, na których składowane są odpady ulegające biodegradacji, dopuszcza
się wykorzystywanie odcieków do celów technologicznych (§ 15 ust. 3). Należy jednak
wskazać, że w praktyce coraz rzadziej zaleca się stosowanie tej metody, bowiem - ze względu
na skład odcieków - można doprowadzić do zahamowania procesu tworzenia gazu
wysypiskowego. W przypadku tych składowisk eksploatację następnej kwatery można
rozpocząć po uzyskaniu zgody na zamknięcie wydzielonej części składowiska odpadów (§ 16
ust. 3).
4. Podsumowanie
W polskim prawie zostały zdefiniowane odpady ulegające biodegradacji oraz niektóre
inne rodzaje odpadów, które w całości lub w części można zaliczyć do odpadów ulegających
biodegradacji.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
195
W stosunku do niektórych z nich zostały określone wymagania lub ograniczenia w
zakresie ich wykorzystania (odzysku), np. w przypadku komunalnych osadów ściekowych
czy też odpadów medycznych i weterynaryjnych.
Zostały określone również wymagania w stosunku do pewnych procesów, np.
termicznego przekształcania odpadów czy też składowania odpadów. Należy jednak
zauważyć, że w przypadków pewnych rodzajów odpadów roślinnych lub odpadów
materiałów pochodzenia roślinnego odpady te nie podlegają wymaganiom np. emisyjnym w
przypadku termicznego przekształcania. Wobec oczekiwanego rozporządzenia Ministra
Gospodarki i Pracy dotyczącego kryteriów i procedur przyjmowania odpadów na składowiska
można oczekiwać znacznego zwiększenia wymagań i zdecydowanego ograniczenia
możliwości składowania odpadów ulegających biodegradacji.
Wydaje się, że w stosunku do niektórych rodzajów odpadów, które należą do odpadów
ulegających biodegradacji należałoby określić wymagane schematy postępowania,
obejmujące zbieranie, transport, odzysk i ewentualnie unieszkodliwianie, które
doprowadziłyby do uporządkowania gospodarki w tym zakresie – np. dla odpadów
komunalnych, czy też odpadów medycznych i weterynaryjnych, komunalnych osadów
ściekowych. Można byłoby skorzystać z upoważnienia zawartego w art. 7 ust. 4 ustawy o
odpadach, przy czym wydaje się, że powinna zostać powiększona ilość ministrów (np. o
Ministra Infrastruktury), którzy są upoważnieni do wydania rozporządzenia na bazie tego
upoważnienia.
W Ministerstwie Środowiska zostały podjęte prace w kierunku opracowania przepisów
prawnych, które regulowałyby rodzaje odpadów (wraz z wymaganiami w stosunku do nich),
które mogą być stosowane na powierzchni ziemi – proces odzysku R10 wg załącznika nr 5
do ustawy o odpadach (rozprowadzanie na powierzchni ziemi, w celu nawożenia lub
ulepszania gleby lub rekultywacji gleby i ziemi). Jest to szczególnie istotne z punktu widzenia
ochrony gleby.
Wprawdzie w zakresie nawozów i nawożenia obowiązują w Polsce wprost przepisy
rozporządzenia (WE) nr 2003/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 października
2003 r. w sprawie nawozów, które uzupełnia – w zakresie nieobjętym regulacją unijną –
znowelizowana ustawa z dnia 26 lipca 2000 r. o nawozach i nawożeniu (Dz. U. Nr 89, poz.
991 i z 2004 r. Nr 91, poz. 876), ale dotychczas nie zostało wydane rozporządzenie na
podstawie upoważnienia zawartego w znowelizowanym art. 9, stąd też trudno jest określić, w
jakim stopniu będzie ono dotyczyło odpadów. Z dniem 1 maja 2004 r. straciło moc
rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 1 czerwca 2001 r. w sprawie
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
196
wykonania niektórych przepisów o nawozach i nawożeniu (Dz. U. Nr 60, poz. 615), które
m.in. określało wymagania stawiane nawozom na bazie odpadów.
Dotychczas nie został zawarty w polskim prawie wymóg ograniczenia składowania
komunalnych odpadów ulegających biodegradacji (został on wyłącznie zawarty w krajowym
planie gospodarki odpadami).
W polskim prawie zostały określone wymagania w stosunku do składowanie odpadów
oraz termicznego przekształcania odpadów. Dotychczas nie ma jasnych wymagań w stosunku
do metod biologicznych przekształcania odpadów.
IV. PROPOZYCJA STANOWISKA POLSKI W ASPEKCIE PROPONOWANYCH
UNORMOWAĆ PRAWNYCH UE ODNOŚNIE OSADÓW ŚCIEKOWYCH I
INNYCH ODPADÓW ULEGAJĄCYCH BIODEGRADACJI
Prace nad opracowaniem strategii ochrony gleb w Unii Europejskiej przeciągają się.
Obecnie przewiduje się, że finalizacja nastąpi w listopadzie 2005 r. Projekt nowej dyrektywy
o odpadach ulegających biodegradacji również jest w dalszym ciągu na etapie dyskusji. Nie
powinno to jednak hamować prac strony polskiej w celu wypracowania własnego stanowiska
do tych dokumentów, a jednocześnie podjęcia niezbędnych prac analitycznych i
legislacyjnych.
Odpady ulegające biodegradacji mogą być źródłem kompostu, substancji nawozowych,
metanu i energii. Jednakże niewłaściwie zagospodarowane mogą powodować skażenie gleby
oraz wód powierzchniowych i podziemnych (gdy zawierają substancje niebezpieczne, np.
metale ciężkie), niszczenie warstwy ozonowej (emisja metanu).
1. Stanowisko do projektów dokumentów unijnych
1.1. Dokument roboczy w sprawie odpadów ulegających
biodegradacji osadów ściekowych (z grudnia 2003 r.)
W załącznikach do dokumentu roboczego w sprawie odpadów ulegających
biodegradacji i osadów ściekowych (z 18 grudnia 2003 r.) przedstawiono główne tematy,
które powinny być przedmiotem dyskusji przed ostatecznym przygotowaniem projektów
nowych aktów prawnych. Zostały one przedstawione w pkt .. niniejszego opracowania.
Poniżej przedstawiono propozycje stanowiska Polski do tych kwestii.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
197
1.1.1. Tematy do dyskusji z zakresu osadów ściekowych
1. Zakładając, że oba dokumenty mają zostać połączone (osady ściekowe i odpady ulegające
biodegradacji), przyszła dyrektywa powinna odnosić się do osadów ściekowych, będących
równocześnie odpadami ulegającymi biodegradacji. Dlatego też definicja osadów
ściekowych powinna zostać uściślona, np. poprzez wskazanie gałęzi przemysłu.
2. Należy bezwzględnie stosować zasadę bliskości przy wykorzystywaniu osadów
ściekowych (w stanie w jakim zostały przygotowane w oczyszczalni ścieków). Osady
powinny zostać umieszczone na czerwonej liście do rozporządzenia 259/93, aby ich
transgraniczne przemieszczanie znajdowało się pod pełną kontrolą oraz aby państwo
docelowego importu miało możliwość odmowy wydania zezwolenia.
3. Swoim zakresem, jak to wskazano powyżej (pkt 1), dyrektywa powinna obejmować
wszystkie osady ulegające biodegradacji.
4. Ze względu na ochronę powierzchni ziemi (gleby) projekt dyrektywy, określając
wymagania odnośnie stosowania osadów na powierzchni ziemi powinien odnosić się do
wszystkich rodzajów gleb (gruntów).
5. Wykorzystanie osadów w naturalnych lasach powinno być zakazane, przy czym
należałoby zdefiniować lasy naturalne.
6. Przepisy w sprawie azotanów powinny być zharmonizowane z wymaganiami dyrektywy
91/676/EWG.
7. Jeżeli w dyrektywie będzie wskazane, kiedy należy stosować metody zaawansowane, a
kiedy wystarczające są metody tradycyjne – to należy wprowadzić rozróżnienie na
metody zaawansowane i tradycyjne.
8. Wykorzystanie komunalnych osadów ściekowych na cele przyrodnicze uzależnione jest
od ilości terenów, na których mogą zostać one zastosowane. Ponadto w przypadku
wykorzystania przyrodniczego osadów należy kierować się zasadą przezorności. W
przypadku, gdy w oczyszczalni ścieków oczyszczane są również ścieki przemysłowe w
osadach mogą pojawić się nowe, nieoczekiwane zanieczyszczenia. Niektóre z nich mogą
okazać się groźne w dłuższej perspektywie czasowej. Dlatego też nie należy wprowadzać
– na poziomie Unii Europejskiej – wymagania, aby w perspektywie 20 lat osiągnąć cel,
jakim jest wykorzystanie 75% komunalnych osadów ściekowych na cele komunalne.
9. Dopuszczalne maksymalne wartości stężeń metali ciężkich w osadach ściekowych
powinny pozostać na poziomie określonym w dotychczasowych przepisach UE
(dyrektywa Rady 86/278/EWG).
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
198
10. Dopuszczalne maksymalne wartości stężeń metali ciężkich w glebie powinny pozostać na
poziomie określonym w prawodawstwie krajowym.
11.
Dopuszczalne maksymalne wartości stężeń związków organicznych w osadach
ściekowych winny być przede wszystkim określane w zakresie wartości WWA i PCB. Nie
należy zbytnio rozszerzać zakresu badań, gdyż spowoduje to znaczące podniesienie
kosztów stosowania osadów ściekowych, poprzez wykonywanie drogich oznaczeń.
12. Kraje członkowskie powinny mieć prawo wprowadzania dodatkowych ograniczeń w
zakresie stosowania komunalnych osadów ściekowych.
13. W dyrektywie powinny zostać określone metodyki wykonywania badań. Należy jednak
wprowadzać metody tanie.
Ponadto odnosząc się do trzeciego dokumentu roboczego w sprawie wykorzystania
osadów ściekowych – ENV.E.3/LM (27 kwietnia 2000 r.) należy zauważyć, że nowy
Europejski Katalog Odpadów został już opublikowany i od dnia 1 stycznia 2002 r. wszedł w
życie. Ponadto należałoby zdefiniować pojęcie „rekultywacja terenu”.
1.1.2. Tematy do dyskusji z zakresu odpadów ulegających biodegradacji
1. W Polsce w miastach, gdzie dominuje zabudowa zwarta, nie ma możliwości prowadzenia
kompostowania przydomowego. Kompostowanie takie byłoby możliwe na wsi (gdzie z
reguły jest prowadzone) oraz na przedmieściach miast. Jednak powinny mu towarzyszyć
zwiększone działania edukacyjne. Uzyskiwany kompost powinien być wykorzystany na
miejscu jego wytworzenia. Z tego względu wymóg promowania takich działań przez
władze lokalne nie powinien być obligatoryjny.
2. Lokalne kompostownie, niezależnie czy małe czy duże, mogą stanowić zagrożenie dla
środowiska. W przypadku opracowania wymagań na poziomie krajowym – zgodnie z
dyrektywą ramową o odpadach – możliwe byłoby zwolnienie ich z uzyskiwania
zezwoleń, a jedynie pozostałoby wymaganie dotyczące rejestrowania.
3. Uzyskanie kompostu wysokiej jakości, jak wskazują dotychczasowe doświadczenia, jest
możliwe zasadniczo tylko w przypadku tzw. odpadów zielonych (biomasa roślinna
bezpośrednio z produkcji rolniczej lub pielęgnacji parków i ogrodów). Przy selektywnym
zbieraniu odpadów istotny jest czynnik ludzki. Niewłaściwe „wrzuty” mogą pogorszyć w
sposób znaczący jakość kompostu. Wobec powyższego odrębne zbieranie frakcji
odpadów komunalnych ulegających biodegradacji miałoby na celu zmniejszenie masy
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
199
odpadów, które powinny zostać przetworzone przed złożeniem na składowisku odpadów
(mechaniczno-biologiczne przetwarzanie). Kompost powinien być uważany za nadający
się do stosowania wyłącznie w przypadku jego wytwarzania z odpadów zielonych.
4. Nie należy wprowadzać wymogu selektywnego zbierania odpadów ulegających
biodegradacji (które zakładałoby wytwarzanie z nich kompostu). Wymagania zawarte w
dyrektywie 1999/31/WE, a w szczególności w decyzji Rady 2003/33/WE z dnia 19
grudnia 2002 r. ustanawiającej kryteriai procedury dopuszczenia odpadów na
składowiska stosownie do art. 16 i załącznika II dyrektywy 1999/31/WE (Dz. Urz. WE L
011 z 16.01.2003, str. 27) należy uznać za wystarczające. W związku z powyższym nie
ma potrzeby ustalania poziomów zbierania i recyklingu.
5. Powinny zostać określone wymagania odnośnie standardów emisyjnych z instalacji
kompostowania, fermentacji lub biologiczno-mechanicznego przetwarzania. Można
ewentualnie zastanowić się na wydaniem BREF w tym zakresie na podstawie dyrektywy
IPPC.
6. Uzyskanie wysokiej jakości kompostu – nawet z selektywnie zbieranych odpadów
komunalnych – jest wątpliwe (poza odpadami zielonymi). Wobec powyższego nie należy
mówić o kompoście, ale o przetworzonych odpadach, które w dalszym ciągu powinny
podlegać dyrektywie 75/442/EWG.
7. Powyższa konkluzja, zawarta w pkt. 6, dotyczy również wykorzystania
przefermentowanych pozostałości z procesów fermentacji osadów ściekowych.
8. Głównym celem fermentacji jest produkcja gazu. Jak wspomniano powyżej możliwości
zastosowania pozostałości są bardzo ograniczone, stąd ten proces powinien być
traktowany jako odzysk energii.
9. W przypadku mechaniczno-biologicznego przetwarzania odpadów nie wytwarza się
kompostu, natomiast możliwe jest uzyskanie go metodami biologicznymi po procesach
stabilizacji, ale tylko w przypadku określonych rodzajów odpadów (np. odpadów
zielonych).
10. Wymagania odnośnie składowania odpadów zawarte są w decyzji Rady 2003/33/WE z
dnia 19 grudnia 2002 r. ustanawiającej kryteria i procedury dopuszczenia odpadów na
składowiska stosownie do art. 16 i załącznika II dyrektywy 1999/31/WE (Dz. Urz. WE L
011 z 16.01.2003, str. 27), stąd nie ma potrzeby wprowadzania dodatkowych wymagań.
11. Prowadzenie instalacji biologicznego przetwarzania odpadów powinno podlegać
wymogowi uzyskania zezwolenia, które określa dyrektywa ramowa o odpadach.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
200
12. Powinny zostać określone wymagania jakościowe dla kompostu, które powinny
uwzględniać dotychczasowy stan nauki w tej dziedzinie, doświadczenia krajów
członkowskich w zakresie długoterminowego stosowania kompostu.
13. Kompost powinien być wykorzystywany jak najbliżej miejsca jego wytwarzania i nie
powinien być wprowadzany na rynek innych państw.
14. Powinno zapewnić się odpowiednie etykietowanie opakowań kompostu zawierające
informację dotyczące stosowanych dawek, a także instrukcję prawidłowego użytkowania.
15. Powinny zostać określone metodyki badań, ale należy zapewnić, aby metody były tanie.
16. Możliwe jest wykorzystywanie przez sektor publiczny kompostu jako substytut torfu lub
innych materiałów wydobywanych ze środowiska, przy uwzględnieniu wszystkich
unormowań prawnych, włącznie z prowadzeniem postępowania przewidzianego dla
zamówień publicznych.
17. Tam, gdzie zostanie wprowadzona sprzedaż kompostu poprzez sieć sklepów należy
wprowadzić wymóg oznakowania, w tym stosownego logo.
Ponadto odnosząc się do drugiego dokumentu roboczego w sprawie biologicznego
przetwarzania odpadów ulegających biodegradacji – ENV.A.2/LM (12 lutego 2001 r.) należy
wskazać, że nie można zgodzić się na kompostowanie w lokalnych kompostowniach
niektórych wskazanych rodzajów odpadów (odpady pochodzące ze zbiorowego żywienia,
odpady zwierzęce powinny zostać poddane fermentacji). Należy przeformułować tabelę w
załączniku I. W sposób jasny powinno być w niej wskazane, które odpady – bez
przetwarzania – można stosować na powierzchni ziemi, a w przypadku konieczności
przetwarzania – to jaką metodą powinno być one prowadzone (np. kompostowanie czy
fermentacja). Proponowane metody i częstotliwość badań powinny być przedmiotem
szczegółowych analiz.
2. Proponowane działania
Niewątpliwie jednym z czynników, który może wpływać negatywnie na glebę – jest
niewłaściwe stosowanie odpadów na powierzchni ziemi. Niezbędne byłoby wykonanie badań
w zakresie stosowania odpadów przez osoby fizyczne, które mogą wykorzystywać niektóre
odpady na własne potrzeby – bez uzyskiwania zezwolenia. Dochodzą bowiem sygnały, że na
powierzchni ziemi są rozprowadzane odpady, których nie powinno się w ten sposób
stosować.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
201
Ze względu na ograniczenia w zakresie składowania odpadów ulegających biodegradacji,
odpady te powinny być przetwarzane – w sposób biologiczny lub termiczny.
Wskazane w niniejszej pracy rodzaje odpadów ulegających biodegradacji i dopuszczalne
metody ich odzysku (lub unieszkodliwiania) powinny stanowić podstawę do wydania
rozporządzeń na podstawie art. 7 ust. 4 ustawy o odpadach, określających schematy
postępowania z niektórymi rodzajami odpadów.
Ponadto niezbędne jest prowadzenie prac nad określeniem rodzajów odpadów, również
nieulegającymi biodegradacji (wraz z wymaganiami w stosunku do nich), które mogą być
stosowane na powierzchni ziemi – proces odzysku R10 wg załącznika nr 5 do ustawy
o odpadach (rozprowadzanie na powierzchni ziemi, w celu nawożenia lub ulepszania gleby
lub rekultywacji gleby i ziemi). Upoważnienie do wydania w tym zakresie stosownego
rozporządzenia zostało wprowadzone do projektu ustawy o zmianie ustawy o odpadach oraz
o zmianie niektórych innych ustaw.
Aby osiągnąć wymagania zawarte w innych aktach prawa unijnego dotyczącego odpadów
ulegających biodegradacji, należy wprowadzić do polskiego prawa wymóg redukcji
składowania komunalnych odpadów ulegających biodegradacji.
Projekty dyrektyw przewidują możliwość wydawania decyzji przez właściwe organy, np.
zmniejszające częstotliwość wykonywania badań lub nakazujące wykonanie dodatkowych
badań. Należałoby przygotować w tym zakresie wytyczne dla organów administracji
publicznej.
Ponadto byłoby wskazane rozpoczęcie prac nad przygotowaniem projektów broszur
informacyjnych dla osób zamierzających prowadzić kompostowanie odpadów ulegających
biodegradacji we własnym zakresie, ze wskazaniem m.in. jakie odpady można
zagospodarować tą metodą i w jaki sposób należy przygotować kompostownik i prowadzić
kompostowanie.
Należałoby rozpocząć prace nad projektem kodeksu dobrej praktyki w odniesieniu do
stosowania na powierzchni ziemi osadów ściekowych i innych odpadów ulegających
biodegradacji oraz zintensyfikować prace w zakresie normalizacji.
Szerokiej dyskusji wymagają zaproponowane wymagania, metody i częstotliwość badań.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
202
Załącznik nr 1 – WYKAZ AKTÓW PRAWNYCH UNII EUROPEJSKIEJ
ZWIĄZANYCH Z GOSPODARKĄ ODPADAMI
I. Wykaz obowiązujących aktów prawnych Unii Europejskiej związanych z gospodarką
odpadami (stan na 15 listopada 2004 r.)
A. Wymagania ogólne.
! Dyrektywa Rady 75/442/EWG z dnia 15 lipca 1975 r. w sprawie odpadów (tzw.
dyrektywa ramowa), zmieniona dyrektywami Rady: 91/156/EWG
i 91/692/EWG, decyzją Komisji 96/350/WE oraz rozporządzeniem Parlamentu
Europejskiego i Rady 1882/2003/WE (Dz. Urz. WE L 194 z 25.07.1975, str. 39, z późn.
zm.).
! Dyrektywa Rady 91/689/EWG z dnia 12 grudnia 1991
r. w sprawie odpadów
niebezpiecznych, zmieniona dyrektywą Rady 94/31/WE (Dz. Urz. WE L 377 z 31.12.1991,
str. 20, z późn. zm.).
! Decyzja Komisji z dnia 13 listopada 2002 r. w sprawie włoskich zasad zawieszania
wymagań dotyczących zezwoleń dla przedsiębiorstw poddających odzyskowi odpady
niebezpieczne zgodnie z art. 3 dyrektywy 91/689/EWG (Dz. Urz. WE L 315 z 19.11.2002,
str. 16).
! Decyzja Komisji 2000/532/WE z dnia 3 maja 2000 r. zastępująca decyzję Komisji
94/3/WE ustanawiającą listę odpadów zgodnie z art. 1 pkt - a dyrektywy Rady
75/442/EWG w sprawie odpadów oraz decyzję Rady 94/904/WE ustanawiającą listę
odpadów niebezpiecznych zgodnie z art. 1 ust. 4 dyrektywy Rady 91/689/EWG w sprawie
odpadów niebezpiecznych, zmieniona decyzjami Komisji 2001/118/WE, 2001/119/WE i
2001/573/WE (Dz. Urz. WE L 226 z 06.09.2000, str. 3, z późn. zm.).
! Decyzja Komisji 76/431/EWG z dnia 21 kwietnia 1976 r. ustanawiająca Komitet
Gospodarowania Odpadami (Dz. Urz. WE L 115 z 01.05.1976, str. 73).
! Zalecenie Rady 81/972/EWG z dnia 3 grudnia 1981 r. w sprawie ponownego użycia
makulatury oraz stosowania papieru pochodzącego z recyklingu (Dz. Urz. WE L 355 z
10.12.1981, str. 56).
! Rezolucja Rady z dnia 7 maja 1990 o polityce w zakresie odpadów (Dz. Urz. WE C 122 z
18.05.1990, str. 2).
! Rezolucja Rady z dnia 24 lutego 1997 r. w sprawie strategii Wspólnoty w zakresie
gospodarki odpadami (Dz. Urz. WE C 076 z 11.03.1997, str. 1).
! Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady 761/2001 z dnia 19 marca 2001 r.
zezwalające na fakultatywne uczestnictwo organizacji w unijnym systemie zarządzania i
auditu ekologicznego (EMAS) (Dz. Urz. WE L 114 z 24.04.2001, str.1).
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
203
! Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady 2150/2002 z dnia 25 listopada 2002 r.
w sprawie statystyki w zakresie odpadów (Dz. Urz. WE L 332 z 09.12.2002, str. 1).
Międzynarodowy obrót odpadami
! Konwencja Bazylejska o kontroli transgranicznego przemieszczania i usuwania
(unieszkodliwiania) odpadów niebezpiecznych.
! Decyzja Rady 97/640/WE z dnia 22 września 1997 r. o uznaniu w imieniu Wspólnoty
poprawki do konwencji o kontroli transgranicznego przemieszczania
i usuwania (unieszkodliwiania) odpadów niebezpiecznych, jak postanowiono
w decyzji III/1 Konferencji Państw - Stron Konwencji (Dz. Urz. WE L 272 z 04.10.1997,
str. 45).
! Rozporządzenie Rady 259/93/EWG z dnia 1 lutego 1993 r. w sprawie nadzoru
i kontroli przesyłania odpadów wewnątrz, do i z Wspólnoty Europejskiej, zmienione
rozporządzeniem Rady 97/120/WE oraz decyzją Komisji 99/816/WE (Dz. Urz. WE L 030
z 06.02.1993, str.1, z późn. zm.).
! Decyzja Komisji 94/774/WE z dnia 24 listopada 1994 r. w sprawie ogólnie
obowiązujących dokumentów przewozowych stosownie do rozporządzenia Rady
259/93/EWG z dnia 1 lutego 1993 r. w sprawie nadzoru i kontroli przesyłania odpadów
wewnątrz, do i z Wspólnoty Europejskiej (Dz. Urz. WE L 310 z 03.12.1994, str. 70).
! Rozporządzenie Rady 1420/1999/WE z dnia 29 kwietnia 1999 r. ustanawiające wspólne
zasady i procedury stosowane do przesyłania niektórych rodzajów odpadów do niektórych
krajów nie będących członkami OECD, zmienione rozporządzeniami Komisji: 1208/2000,
2630/2000, 1800/2001 i 2243/2001 (Dz. Urz. WE L 166 z 01.07.1999, str. 6, z późn. zm.).
! Rozporządzenie Komisji 1547/1999/WE z dnia 12 lipca 1999 r. określające procedury
kontrolne według rozporządzenia Rady 259/93/EWG stosowane do przesyłania
niektórych rodzajów odpadów do niektórych krajów, do których nie ma zastosowania
Decyzja OECD C(92)39 final, zmienione rozporządzeniami Komisji: 334/2000, 354/2000,
1208/2000, 1552/2000, 1800/2001 i 2243/2001 (Dz. Urz. WE L 185 z 17.07.1999 str.1, z
późn. zm.).
! Rezolucja Rady z dnia 21 grudnia 1988 r. w sprawie transgranicznego przemieszczania
odpadów niebezpiecznych do państw trzecich (Dz. Urz. WE C 009 z 12.01.1989, str.1).
Sprawozdawczość
! Dyrektywa Rady 91/692/EWG z dnia 23 grudnia 1991 r. w sprawie raportów na temat
unormowań i usprawnień we wprowadzaniu postanowień dyrektyw dotyczących
środowiska, zmieniona rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady
1882/2003/WE (Dz. Urz. WE L 377 z 31.12.1991, str. 48, z późn. zm.).
! Decyzja Komisji 94/741/WE z dnia 24 października 1994 r. w sprawie kwestionariuszy
dla raportów państw członkowskich dotyczących implementacji określonych dyrektyw w
zakresie gospodarki odpadami (Dz. Urz. WE L 296 z 17.11.1994, str. 42).
! Decyzja Komisji 96/302/WE z dnia 17 kwietnia 1996 r. dotycząca formy, w jakiej należy
dostarczać informacji, zgodnie z art. 8 ust. 3 dyrektywy Rady 91/689/EWG w sprawie
odpadów niebezpiecznych (Dz. Urz. WE L 116 z 11.05.1996, str. 26).
! Decyzja Komisji 97/622/WE z dnia 27 maja 1997 r. w sprawie kwestionariuszy dla
raportów państw członkowskich dotyczących implementacji określonych dyrektyw w
zakresie gospodarki odpadami (Dz. Urz. WE L 256 z 19.09.1997, str. 13).
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
204
! Decyzja Komisji 98/184/WE z 25 lutego 1998 r. w sprawie kwestionariusza dla raportów
państw członkowskich dotyczących implementacji dyrektywy Rady 94/67/WE w sprawie
spalania odpadów niebezpiecznych (Dz. Urz. WE L 067 z 07.03.1998, str. 48).
! Decyzja Rady 1999/412/WE z dnia 3 czerwca 1999 r. w sprawie kwestionariusza dla
obowiązku raportowania krajów członkowskich zgodnie z art. 41 ust. 2 rozporządzenia
Rady 259/93/EWG (Dz. Urz. WE L 156 z 23.06.1999, str. 37).
! Decyzja Komisji 2000/738/WE z dnia 17 listopada 2000 r. w sprawie kwestionariusza dla
raportów państw członkowskich dotyczących implementacji dyrektywy 1999/31/WE w
sprawie składowania odpadów (Dz. Urz. WE L 298 z 25.11.2000, str. 24).
B. Wymagania szczegółowe dla poszczególnych sposobów gospodarowania odpadami.
Spalanie odpadów
! Dyrektywa Rady 89/369/EWG z dnia 8 czerwca 1989 r. w sprawie zapobiegania
zanieczyszczeniu powietrza przez nowe zakłady spalania odpadów komunalnych (Dz.
Urz. WE L 163 z 14.06.1989, str. 32).
! Dyrektywa Rady 89/429/EWG z dnia 21 czerwca 1989 r. w sprawie zmniejszania
zanieczyszczenia powietrza przez istniejące zakłady spalania odpadów komunalnych (Dz.
Urz. WE L 203 z 15.07.1989, str. 50).
! Dyrektywa Rady 94/67/WE z dnia 16 grudnia 1994 r. w sprawie spalania odpadów
niebezpiecznych, zmieniona rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady
1882/2003/WE (Dz. Urz. WE L 365 z 31.12.1994, str. 34, z późn. zm.).
! Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/76/WE z dnia 4 grudnia 2000 r. w
sprawie spalania odpadów (Dz. Urz. WE L 332 z 28.12.2000, str. 91). Z dniem 28 grudnia
2005 r. zastąpi ona dyrektywy: 89/369/EWG, 89/429/EWG i 94/67/WE.
! Decyzja Komisji 97/283/WE z dnia 21 kwietnia 1997 r. w sprawie zharmonizowanych
metod pomiarowych określania stężenia masowego dioksyn
i furanów w emisjach do atmosfery zgodnie z art. 7 ust. 2 dyrektywy Rady 94/67/WE w
sprawie spalania odpadów niebezpiecznych (Dz. Urz. WE L 113 z 30.04.1997, str. 11).
Składowanie odpadów
! Dyrektywa Rady 1999/31/WE z dnia 26 kwietnia 1999 r. w sprawie składowania
odpadów (Dz. Urz. WE L 182 z 16.07.1999, str. 1).
! Decyzja Rady 2003/33/WE z dnia 19 grudnia 2002 r. ustanawiająca kryteria
i procedury dopuszczenia odpadów na składowiska stosownie do art. 16
i załącznika II dyrektywy 1999/31/WE (Dz. Urz. WE L 011 z 16.01.2003, str. 27).
C. Wymagania szczegółowe dla poszczególnych strumieni odpadów.
Komunalne osady ściekowe
! Dyrektywa Rady 86/278/EWG z dnia 12 czerwca 1986 r. w sprawie ochrony środowiska,
a szczególnie gleb, przy stosowaniu osadów ściekowych w rolnictwie, zmieniona
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
205
dyrektywą Rady 91/692/EWG i rozporządzeniem Rady 807/2003/WE (Dz. Urz. WE L
181 z 04.07.1986, str. 6, z późn. zm.)
Odpady opakowaniowe
! Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 94/62/WE z dnia 20 grudnia 1994 r. w
sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych, zmieniona rozporządzeniem Parlamentu
Europejskiego i Rady 1882/2003/WE i dyrektywą 2004/12/WE (Dz. Urz. WE L 365 z
31.12.1994, str. 10, z późn. zm.).
! Decyzja Komisji 97/129/WE z dnia 28 stycznia 1997 r. ustanawiająca system
identyfikacji materiałów opakowaniowych podjęta stosownie do dyrektywy Parlamentu
Europejskiego i Rady 94/62/WE w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych (Dz.
Urz. WE L 050 z 20.02.1997, str. 28).
! Decyzja Komisji 97/138/WE z dnia 3 lutego 1997 r. ustanawiająca wzory formularzy bazy
danych podjęta stosownie do dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 94/62/WE w
sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych (Dz. Urz. WE L 052 z 22.02.1997, str.
22).
! Decyzja Komisji 1999/177/WE z dnia 8 lutego 1999 r. ustanawiająca warunki odstępstw
od wymogów dotyczących stężeń metali ciężkich w odniesieniu do skrzynek i palet
wykonanych z tworzyw sztucznych - ustanowionych dyrektywą Parlamentu
Europejskiego i Rady 94/62/WE w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych (Dz.
Urz. WE L 056 z 04.03.1999, str. 47).
! Decyzja Komisji 2001/171/WE z dnia 19 lutego 2001 r. ustanawiająca warunki odstępstw
od wymogów dotyczących stężeń metali ciężkich w odniesieniu do opakowań szklanych -
ustanowionych dyrektywą Parlamentu Europejskiego
i Rady 94/62/WE w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych (Dz. Urz. WE L 062
z 02.03.2001, str. 20).
! Decyzja Komisji 2001/524/WE z dnia 28 czerwca 2001 r. dotycząca publikacji referencji
dla norm EN 13428:2000, EN 13429:2000, EN 13430:2000, EN 13431:2000 i EN
13432:2000 w Oficjalnym Dzienniku Wspólnot Europejskich
w związku z dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 94/62/WE w sprawie opakowań
i odpadów opakowaniowych (Dz. Urz. WE L 190 z 12.07.2001, str. 21).
Odpady ze statków
! Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/59/WE z dnia 27 listopada 2000 r. w
sprawie urządzeń portowych do przyjmowania odpadów ze statków
i pozostałości ładunku, zmieniona dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady
2002/84WE (Dz. Urz. WE L 332 z 28.12.2000, str. 81, z późn. zm.).
Odpady zwierzęce
! Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1774/2002 z dnia 3 października
2002 r. ustanawiające przepisy sanitarne dotyczące produktów pochodzenia zwierzęcego
nie przeznaczonych do spożycia przez ludzi (Dz. Urz. WE L 273 z 10.10.2002, str. 1)
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
206
II. Wykaz projektów aktów prawnych Unii Europejskiej związanych z gospodarką
odpadami
! Trzeci dokument roboczy w sprawie wykorzystania osadów ściekowych – ENV.E.3/LM
(27 kwietnia 2000 r.).
! Drugi dokument roboczy w sprawie biologicznego przetwarzania odpadów ulegających
biodegradacji – ENV.A.2/LM (12 lutego 2001 r.)
! Dokument roboczy …… (.. grudnia 2003 r.)
! Komunikat Komisji – W kierunku tematycznej strategii ochrony gleby – COM(2002) 179
final (16 kwietnia 2002 r.).
! Komunikat Komisji – W kierunku tematycznej strategii zapobiegania i recyklingu
odpadów – COM(2003) 301 final. (27 maja 2003 r.).
! Komunikat Komisji – W kierunku tematycznej strategii o zrównoważonym użyciu
zasobów naturalnych COM(2003) 572 final (1 października 2003 r.).
! Projekt dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie odpadów – 2003/0283
(COD).
! Projekt dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającej dyrektywę 94/62/WE w
sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych - COM(2004)127 final - COD 2004/0045.
Załącznik nr 2 - METODY ANALITYCZNE STOSOWANE DO BADAŃ GLEBY,
OSADÓW ŚCIEKOWYCH, KOMPOSTU I INNYCH USTABILIZOWANYCH
ODPADÓW ULEGAJĄCYCH BIODEGRADACJI W POLSCE
Metody badań gleby
Parametr Tytuł Odnośna norma (*)
Próbkowanie
Analiza chemiczno-rolnicza gleby. Pobieranie próbek
PN-R-04031:1997
Jakość gleby. Uproszczony opis gleby
PN-ISO 11259:2001
Jakość gleby. Wstępne przygotowanie próbek do badań
fizyczno-chemicznych
PN-ISO 11464:1999
Tekstura gleby
(zawartość gliny i
Gleby i utwory mineralne. Pobieranie próbek i oznaczanie
składu granulometrycznego
PN-R-04032:1998
substancji
organicznych)
Gleby i utwory mineralne. Podział na frakcje i grupy
granulometryczne
PN-R-04033:1998
Jakość gleby. Oznaczanie zawartości węgla organicznego i
całkowitej zawartości węgla po suchym spalaniu (analiza
elementarna)
PN-ISO 10694:2002
pH Jakość gleby. Oznaczanie pH
PN-ISO 10390:1997
Metale ciężkie Jakość gleby. Ekstrakcja pierwiastków śladowych
rozpuszczalnych w wodzie królewskiej
PN-ISO 11466:2002
Jakość gleby. Oznaczanie kadmu, chromu, kobaltu, miedzi,
ołowiu, manganu, niklu i cynku w ekstraktach gleby wodą
królewską. Metody płomieniowej i elektrotermicznej
absorpcyjnej spektrometrii atomowej
PN-ISO 11047:2001
Azot Jakość gleby. Oznaczanie azotu ogólnego. Zmodyfikowana
metoda Kjeldahla
PN-ISO 11261:2002
Fosfor Jakość gleby. Oznaczanie fosforu. Spektrometryczne
oznaczanie fosforu rozpuszczalnego w roztworze
wodorowęglanu sodu
PN-ISO 11263:2002
Metody badań osadów
Parametr Tytuł Odnośna norma (*)
Próbkowanie Jakość wody. Pobieranie próbek. Część 13: Wytyczne
PN-EN ISO 5667-13:2004
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
207
dotyczące pobierania próbek osadów z oczyszczalni ścieków i
stacji uzdatniania wody
Substancje suche
Charakterystyka osadów ściekowych. Oznaczanie suchej
pozostałości i zawartości wody
PN-EN 12880:2004
Substancje organiczne Charakterystyka osadów ściekowych. Oznaczanie strat przy
prażeniu suchej masy osadu
PN-EN 12879:2004
pH Charakterystyka
osadów
ściekowych. Oznaczanie wartości pH PN-EN 12176:2004
Azot Charakterystyka
osadów
ściekowych. Oznaczanie azotu
Kjeldahla
PN-EN 13342:2002
Fosfor Charakterystyka
osadów
ściekowych. Oznaczanie
pierwiastków śladowych i fosforu. Metody ekstrakcji wodą
królewską
PN-EN 13346:2002
Woda
i
ścieki. Badania zawartości związków fosforu.
Oznaczanie fosforu ogólnego w osadach ściekowych
PN-C-04537-14:1998
Potas Woda
i
ścieki. Badania zawartości jonu potasowego.
Oznaczanie jonu potasowego w osadach ściekowych metodą
wagową
PN-75/C-04591.05
Metale ciężkie Charakterystyka
osadów
ściekowych. Oznaczanie
pierwiastków śladowych i fosforu. Metody ekstrakcji wodą
królewską
PN-EN 13346:2002
Wtórne składniki
pokarmowe i
mikroskładniki
pokarmowe
Salmonella Seftenberg
W775
Salmonella spp
Jakość gleby. Ocena stanu sanitarnego gleby. Wykrywanie
bakterii z rodzaju Salmonella
PN-Z-19000-1:2001
Escherichia coli
Mikrobiologia. Ogólne zasady oznaczania liczby
przypuszczalnych Escherichia coli. Metoda najbardziej
prawdopodobnej liczby
PN-ISO 7251:2002
AOX, adsorbowalne
organiczne związki
chloru
Jakość wody. Oznaczanie adsorbowalnych organicznie
związanych chlorowców (AOX)
PN-EN 1485:1999
LAS,
alkilobenzenosulfonian
y liniowe
DEHP ftalan bis(2-
etyloheksylu
NPE etanolan
nonylofenylu (związki)
WWA Woda
i
ścieki. Badania zawartości wielopierścieniowych
węglowodorów aromatycznych (WWA). Oznaczanie
benzo(a)pirenu, benzo(b)fluorantenu, benzo(k)fluorantenu,
benzo(ghi)perylenu, fluorantenu i indeno(1,2,3-c,d)pirenu w
wodzie metodą dwukierunkowej chromatografii
cienkowarstwowej
PN-87/C-04544.01
PCB Woda
i
ścieki. Badania zawartości polichlorowanych bifenyli
(PCB). Oznaczanie PCB nr 28, 52, 101, 118, 138, 153, 180 w
wodzie metodą chromatografii gazowej
PN-C-04579-1:1999
PCDD/F
Polichlorowane
dibenzodioksyny
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
208
Metody oznaczeń kompostu i ustabilizowanych odpadów ulegających biodegradacji:
Parametr
Jednostka
Metoda referencyjna (*)
X Sucha
masa
%
świeżej masy
X Substancja organiczna
% suchej masy
PN-Z-
15011-
3:2001
Kompost z odpadów komunalnych.
Oznaczanie: pH, zawartości substancji
organicznej, węgla organicznego, azotu,
fosforu i potasu
X Gęstość nasypowa
kg/l świeżej masy
PN-EN
1236:1999
Nawozy. Oznaczanie gęstości
nasypowej (luźnej)
X Przewodnictwo
właściwe mS/m
X pH
(H
2
O) jednostka
pH
PN-Z-
15011-
3:2001
Kompost z odpadów komunalnych.
Oznaczanie: pH, zawartości substancji
organicznej, węgla organicznego, azotu,
fosforu i potasu
X
Azot (jako N ogólny i
amonowy)
mg/kg s.m.
PN-Z-
15011-
3:2001
Kompost z odpadów komunalnych.
Oznaczanie: pH, zawartości substancji
organicznej, węgla organicznego, azotu,
fosforu i potasu
X Fosfor (jako P
2
O
5
) mg/kg
s.m.
PN-Z-
15011-
3:2001
Kompost z odpadów komunalnych.
Oznaczanie: pH, zawartości substancji
organicznej, węgla organicznego, azotu,
fosforu i potasu
X Potas (jako K
2
O) mg/kg
s.m.
PN-Z-
15011-
3:2001
Kompost z odpadów komunalnych.
Oznaczanie: pH, zawartości substancji
organicznej, węgla organicznego, azotu,
fosforu i potasu
X Wapń (jako CaO), magnez
(jako MgO), bor (B),
molibden (Mo)
mg/kg s.m.
X C/N
-
Całość zanieczyszczeń %
s.m.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
209
Dynamiczny
Indeks
Oddechowy
mg O
2
/kg VS/h
Aktywność Oddechowa po
czterech godzinach AT
4
mg O
2
/g s.m.
Salmonella
spp
liczba kolonii/50g
s.m.
Clostridium
perfringens
liczba
kolonii/1 g
s.m.
Kiełkujące nasiona chwastów liczba/kg s.m.
Metale
ciężkie: kadm (Cd),
chrom (Cr), miedź (Cu),
nikiel (Ni), ołów (Pb), cynk
(Zn)
mg/kg s.m.
Metale
ciężkie: rtęć (Hg)
mg/kg s.m.
PAHs
mg/kg
s.m.
PCBs
mg/kg
s.m.
Załącznik nr 3 – FRAGMENT KATALOGU ODPADÓW ZAWIERAJĄCY ODPADY
ULEGAJĄCE BIODEGRADACJI
Kod
Grupy, podgrupy i rodzaje odpadów
02
Odpady z rolnictwa, sadownictwa, upraw hydroponicznych, rybołówstwa, leśnictwa,
łowiectwa oraz przetwórstwa żywności
02 01
Odpady z rolnictwa, sadownictwa, upraw hydroponicznych, leśnictwa, łowiectwa i
rybołówstwa
02 01 01
Osady z mycia i czyszczenia
02 01 02
Odpadowa tkanka zwierzęca
02 01 03
Odpadowa masa roślinna
02 01 06
Odchody zwierzęce
02 01 07
Odpady z gospodarki leśnej
02 01 80* Zwierzęta padłe i ubite z konieczności oraz odpadowa tkanka zwierzęca wykazujące
właściwości niebezpieczne
02 01 81 Zwierzęta padłe i odpadowa tkanka zwierzęca stanowiące materiał szczególnego i
wysokiego ryzyka inne niż wymienione w 02 01 80
02 01 82
Zwierzęta padłe i ubite z konieczności
02 01 83
Odpady z upraw hydroponicznych
02 02
Odpady z przygotowania i przetwórstwa produktów spożywczych pochodzenia
zwierzęcego
02 02 01
Odpady z mycia i przygotowywania surowców
02 02 02
Odpadowa tkanka zwierzęca
02 02 03
Surowce i produkty nie nadające się do spożycia i przetwórstwa
02 02 04
Osady z zakładowych oczyszczalni ścieków
02 02 80* Odpadowa tkanka zwierzęca wykazująca właściwości niebezpieczne
02 02 81
Odpadowa tkanka zwierzęca stanowiąca materiał szczególnego i wysokiego ryzyka, w
tym odpady z produkcji pasz mięsno-kostnych inne niż wymienione w 02 02 80
02 02 82
Odpady z produkcji mączki rybnej inne niż wymienione w 02 02 80
02 03
Odpady z przygotowania, przetwórstwa produktów i używek spożywczych oraz odpady
pochodzenia roślinnego, w tym odpady z owoców, warzyw, produktów zbożowych,
olejów jadalnych, kakao, kawy, herbaty oraz przygotowania i przetwórstwa tytoniu,
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
210
drożdży i produkcji ekstraktów drożdżowych, przygotowywania i fermentacji melasy (z
wyłączeniem 02 07)
02 03 01
Szlamy z mycia, oczyszczania, obierania, odwirowywania i oddzielania surowców
02 03 04
Surowce i produkty nie nadające się do spożycia i przetwórstwa
02 03 05
Osady z zakładowych oczyszczalni ścieków
02 03 80
Wytłoki, osady i inne odpady z przetwórstwa produktów roślinnych (z wyłączeniem 02
03 81)
02 03 81
Odpady z produkcji pasz roślinnych
02 03 82
Odpady tytoniowe
02 04
Odpady z przemysłu cukrowniczego
02 04 02
Nienormatywny węglan wapnia oraz kreda cukrownicza (wapno defekacyjne)
02 04 03
Osady z zakładowych oczyszczalni ścieków
02 04 80
Wysłodki
02 05
Odpady z przemysłu mleczarskiego
02 05 01
Surowce i produkty nieprzydatne do spożycia oraz przetwarzania
02 05 02
Osady z zakładowych oczyszczalni ścieków
02 05 80
Odpadowa serwatka
02 06
Odpady z przemysłu piekarniczego i cukierniczego
02 06 01
Surowce i produkty nieprzydatne do spożycia i przetwórstwa
02 06 03
Osady z zakładowych oczyszczalni ścieków
02 06 80
Nieprzydatne do wykorzystania tłuszcze spożywcze
02 07
Odpady z produkcji napojów alkoholowych i bezalkoholowych (z wyłączeniem kawy,
herbaty i kakao)
02 07 01
Odpady z mycia, oczyszczania i mechanicznego rozdrabniania surowców
02 07 02
Odpady z destylacji spirytualiów
02 07 04
Surowce i produkty nie przydatne do spożycia i przetwórstwa
02 07 05
Osady z zakładowych oczyszczalni ścieków
02 07 80
Wytłoki, osady moszczowe i pofermentacyjne, wywary
03
Odpady z przetwórstwa drewna oraz z produkcji płyt i mebli, masy celulozowej, papieru
i tektury
03 01
Odpady z przetwórstwa drewna oraz z produkcji płyt i mebli
03 01 01
Odpady kory i korka
03 01 04* Trociny, wióry, ścinki, drewno, płyta wiórowa i fornir zawierające substancje
niebezpieczne
03 01 05
Trociny, wióry, ścinki, drewno, płyta wiórowa i fornir inne niż wymienione w 03 01 04
03 01 82
Osady z zakładowych oczyszczalni ścieków
03 03
Odpady z produkcji oraz z przetwórstwa masy celulozowej, papieru i tektury
03 03 01
Odpady z kory i drewna
03 03 02
Osady i szlamy z produkcji celulozy metodą siarczynową (w tym osady ługu zielonego)
03 03 05
Szlamy z odbarwiania makulatury
03 03 07
Mechanicznie wydzielone odrzuty z przeróbki makulatury i tektury
03 03 08
Odpady z sortowania papieru i tektury przeznaczone do recyklingu
03 03 09
Odpady szlamów defekosaturacyjnych
03 03 10
Odpady z włókna, szlamy z włókien, wypełniaczy i powłok pochodzące z mechanicznej
separacji
03 03 11
Osady z zakładowych oczyszczalni ścieków inne niż wymienione w 03 03 10
04
Odpady z przemysłu skórzanego, futrzarskiego i tekstylnego
04 01
Odpady z przemysłu skórzanego i futrzarskiego
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
211
04 01 01
Odpady z mizdrowania (odzierki i dwoiny wapniowe)
04 01 06
Osady zawierające chrom, zwłaszcza z zakładowych oczyszczalni ścieków
04 01 07
Osady nie zawierające chromu, zwłaszcza z zakładowych oczyszczalni ścieków
04 01 08
Odpady skóry wygarbowanej zawierające chrom (wióry, obcinki, pył ze szlifowania
skór)
04 02
Odpady z przemysłu tekstylnego
04 02 10
Substancje organiczne z produktów naturalnych (np. tłuszcze, woski)
04 02 19* Odpady z zakładowych oczyszczalni ścieków zawierające substancje niebezpieczne
04 02 20
Odpady z zakładowych oczyszczalni ścieków inne niż wymienione w 04 02 19
04 02 21
Odpady z nieprzetworzonych włókien tekstylnych
04 02 22
Odpady z przetworzonych włókien tekstylnych
15
Odpady opakowaniowe; sorbenty, tkaniny do wycierania, materiały filtracyjne i
ubrania ochronne nie ujęte w innych grupach
15 01
Odpady opakowaniowe (włącznie z selektywnie gromadzonymi komunalnymi
odpadami opakowaniowymi)
15 01 01
Opakowania z papieru i tektury
15 01 03
Opakowania z drewna
15 01 05
Opakowania wielomateriałowe
15 01 06
Zmieszane odpady opakowaniowe
15 01 09
Opakowania z tekstyliów
15 02
Sorbenty, materiały filtracyjne, tkaniny do wycierania i ubrania ochronne
15 02 02* Sorbenty, materiały filtracyjne (w tym filtry olejowe nie ujęte w innych grupach),
tkaniny do wycierania (np. szmaty, ścierki) i ubrania ochronne zanieczyszczone
substancjami niebezpiecznymi (np. PCB)
15 02 03
Sorbenty, materiały filtracyjne, tkaniny do wycierania (np. szmaty, ścierki) i ubrania
ochronne inne niż wymienione w 15 02 02
16
Odpady nie ujęte w innych grupach
16 03
Partie produktów nie odpowiadające wymaganiom oraz produkty przeterminowane lub
nieprzydatne do użytku
16 03 05*
Organiczne odpady zawierające substancje niebezpieczne
16 03 06
Organiczne odpady inne niż wymienione w 16 03 05, 16 03 80
16 03 80
Produkty spożywcze przeterminowane lub nieprzydatne do spożycia
17
Odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury
drogowej (włączając glebę i ziemię z terenów zanieczyszczonych)
17 02
Odpady drewna, szkła i tworzyw sztucznych
17 02 01
Drewno
18
Odpady medyczne i weterynaryjne
18 01
Odpady z diagnozowania, leczenia i profilaktyki medycznej
18 01 02*
Części ciała i organy oraz pojemniki na krew i konserwanty służące do jej
przechowywania (z wyłączeniem 18 01 03)
18 01 03*
Inne odpady, które zawierają żywe drobnoustroje chorobotwórcze lub ich toksyny oraz
inne formy zdolne do przeniesienia materiału genetycznego, o których wiadomo lub co
do których istnieją wiarygodne podstawy do sądzenia, że wywołują choroby u ludzi i
zwierząt (np. zainfekowane pieluchomajtki, podpaski, podkłady), z wyłączeniem 18 01
80 i 18 01 82
18 01 82*
Pozostałości z żywienia pacjentów oddziałów zakaźnych
18 02
Odpady z diagnozowania, leczenia i profilaktyki weterynaryjnej
18 02 02*
Inne odpady, które zawierają żywe drobnoustroje chorobotwórcze lub ich toksyny oraz
inne formy zdolne do przeniesienia materiału genetycznego, o których wiadomo lub co
do których istnieją wiarygodne podstawy do sądzenia, że wywołują choroby u ludzi i
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
212
zwierząt
19
Odpady z instalacji i urządzeń służących zagospodarowaniu odpadów, z oczyszczalni
ścieków oraz z uzdatniania wody pitnej i wody do celów przemysłowych
19 05
Odpady z tlenowego rozkładu odpadów stałych (kompostowania)
19 05 01
Nie przekompostowane frakcje odpadów komunalnych i podobnych
19 05 02
Nie przekompostowane frakcje odpadów pochodzenia zwierzęcego i roślinnego
19 05 03
Kompost nie odpowiadający wymaganiom (nie nadający się do wykorzystania)
19 06
Odpady z beztlenowego rozkładu odpadów
19 06 04
Przefermentowane odpady z beztlenowego rozkładu odpadów komunalnych
19 06 06
Przefermentowane odpady z beztlenowego rozkładu odpadów zwierzęcych i roślinnych
19 08
Odpady z oczyszczalni ścieków nie ujęte w innych grupach
19 08 01
Skratki
19 08 05
Ustabilizowane komunalne osady ściekowe
19 08 09
Tłuszcze i mieszaniny olejów z separacji olej/woda zawierające wyłącznie oleje jadalne i
tłuszcze
19 08 10*
Tłuszcze i mieszaniny olejów z separacji olej/woda inne niż wymienione w 19 08 09
19 08 11*
Szlamy zawierające substancje niebezpieczne z biologicznego oczyszczania ścieków
przemysłowych
19 08 12
Szlamy z biologicznego oczyszczania ścieków przemysłowych inne niż wymienione w
19 08 11
19 12
Odpady z mechanicznej obróbki odpadów (np. obróbki ręcznej, sortowania, zgniatania,
granulowania) nie ujęte w innych grupach
19 12 01
Papier i tektura
19 12 06*
Drewno zawierające substancje niebezpieczne
19 12 07
Drewno inne niż wymienione w 19 12 06
19 80
Odpady z unieszkodliwiania odpadów medycznych i weterynaryjnych nie ujęte w
innych podgrupach
19 80 01
Odpady po autoklawowaniu odpadów medycznych i weterynaryjnych
20
Odpady komunalne łącznie z frakcjami gromadzonymi selektywnie
20 01
Odpady komunalne segregowane i gromadzone selektywnie (z wyłączeniem 15 01)
20 01 01
Papier i tektura
20 01 08
Odpady kuchenne ulegające biodegradacji
20 01 10
Odzież
20 01 11
Tekstylia
20 01 25
Oleje i tłuszcze jadalne
20 01 26*
Oleje i tłuszcze inne niż wymienione w 20 01 25
20 01 27*
Farby, tusze, farby drukarskie, kleje, lepiszcze i żywice zawierające substancje
niebezpieczne
20 01 37*
Drewno zawierające substancje niebezpieczne
20 01 38
Drewno inne niż wymienione w 20 01 37
20 02
Odpady z ogrodów i parków (w tym z cmentarzy)
20 02 01
Odpady ulegające biodegradacji
20 03
Inne odpady komunalne
20 03 01
Nie segregowane (zmieszane) odpady komunalne
20 03 02
Odpady z targowisk
20 03 04
Szlamy ze zbiorników bezodpływowych służących do gromadzenia nieczystości
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
213
LITERATURA
1. Dokument roboczy przedstawiony do dyskusji na robocze spotkanie w sprawie
bioodpadów i osadów ściekowych odbyte w dniach 15- 16 stycznia 2004 w Brukseli
(DG ENV.A.2/LM)
2. Zarzycki R., Wielgosiński G.: Problemy zagospodarowania osadów ściekowych.
Gospodarka komunalna w miastach praca zbiorowa pod red. R.Zarzyckiego. PAN, Łódź
2001
3. Jędrczak A.: Biologiczne przetwarzanie odpadów. Przegląd komunalny 6(117)/2001.
str.89-92
4. Bień J.B.: Osady ściekowe - teoria i praktyka. Częstochowa 2002
5. Jędrczak A.: Rozwój technologii fermentacji odpadów komunalnych w Europie.
EkoTechnika 3/31/2004
6. Szpadt R.: Miejsce osadów ściekowych w systemach gospodarki odpadami
organicznymi w krajach Unii Europejskiej. Mat. Konf. Nauk-Tech: Osady ściekowe –
przepisy, rozporządzenia. Częstochowa, 1999, str.39-46
7. Jędraczak A., Haziak K.: Mechaniczno-biologiczne przetwarzanie odpadów. Przegląd
Komunalny 5(116)/2001
8. Gromiec M.J., Korczak-Niedzielska M.: Wykorzystanie suszonych termicznie
komunalnych osadów ściekowych, Mat. Konf. Nauk.-Tech. nt. Osady ściekowe
technologie, wspomaganie decyzji, Częstochowa 2000
9. Korczak-Niedzielska M., Gromiec M.J.: Suszenie osadów ściekowych, Mat. Konf.
Nauk.-Tech. nt. Osady ściekowe w praktyce, Częstochowa-Ustroń 1998.
10. Wielgosiński G., Pająk T.: Unieszkodliwianie osadów ściekowych metodami
termicznymi – pułapki i zagrożenia. Przegląd Komunalny 12 (147)/2003, str.56-57.
11. www.abmsolid.com.pl/angielski/miesne.php
-
18k
12. www.veoliawatersystem.pl
13. Oleszkiewicz J.A., Reimers R.S.: Suszenie osadów ściekowych. Materiały
Międzynarodowego Seminarium szkoleniowego nt. Podstawy oraz praktyka przeróbki i
zagospodarowania osadów, Kraków 1998.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
214
14. Zarzycki R., Wielgosiński G.: Osady ściekowe – najważniejsze problemy
zagospodarowania. Techniczne problemy zarządzania środowiskiem w Łodzi pod red.
R. Zarzyckiego. PAN o/Łódź. 2003, str.139-165.
15. http://www.pwr.wroc.pl
16. Pająk T., Wielgosiński G.: Współczesne technologie suszenia i spalania osadów
ściekowych – kryteria i uwarunkowania wyboru technologii. Nowe spojrzenie na osady
ściekowe – odnawialne źródła energii, Międzynarodowa Konferencja Naukowo-
Techniczna, 3-5 lutego 2003 Częstochowa, 491-500 str.
17. Wielgosiński G.: Powstawanie dioksyn w procesach termicznej utylizacji odpadów –
materiały konferencji „Dioksyny w przemyśle i środowisku”, Kraków 2001.
18. Piotrowski K., Wiltowski T., Mondal K.: Biomasa – kłopotliwe pozostałości czy
strategiczne rezerwy czystej energii. Czysta Energia 10/2004, str.16-19
19. Kordylewski W., Stojanowska G.: Katalityczne zgazowanie biomasy. Konferencja
Naukowo-Techniczna pt. ”Spalanie i zgazowanie biomasy i odpadów”, 19-22 maja
2003 r. Wisła
20. Reed T., Biomass gasification, Noyes Data Corporation, New Yersey 1981
21. Rakowski J., Możliwości zgazowania biomasy dla potrzeb energetycznych, II
Konferencja Naukowo-Techniczna 2002, Energetyka gazowa, mat. Konf. s.294-311
22. www.termomodernizacja.com.pl
23. Kowalik P., Energetyczne wykorzystanie osadów ściekowych w oczyszczalni w
Swarzewie, Materiały Konferencji Naukowo-Technicznej nt. Osady ściekowe w
praktyce, Częstochowa-Ustroń 1998
24. http://www.kopf-ag.de
25. Pająk T.: Quasi-pirolityczne technologie spalania odpadów komunalnych, Paliwa z
odpadów, Praca zbiorowa pod red. J.W. Wandrasza i J. Nadziakiewicza, Wydawnictwo
Helion, Gliwice 1997
26. Oleniacz R.: Zastosowanie procesów pirolizy i zgazowania do termicznej utylizacji
odpadów, Ochrona Powietrza i Problemy Odpadów, vol. 33, nr 3, maj-czerwiec 1999
27. Prospekt reklamowy OFS. Kanada – Australia 1991.
28.
www.geoland.pl/dodatki/energia_xl/spp.html - 17k
29. Wieland U. Water use and waste water treatment in the EU and in Candidate Countries.
W: Statistic in focus. Theme 8-13, Eurostat 2003.
30. Jens Brodersen, Jacob Juul and Henrik Jacobsen: Review of selected waste streams:
Sewage sludge, construction and demolition waste, waste oils, waste from coal-fired
power plants and biodegradable municipal waste. Technical Report 69. Europejska
Agencja Środowiska, styczeń 2002,
31. Raport Komisji Europejskiej. Waste generated and treated in Europe 1900-2001. 2003
32. Europejska
Agencji
Środowiska (EEA). Środowisko w Unii Europejskiej na przełomie
wieków. Sprawozdanie środowiskowe Nr 2. 1999
33. Marmo
L.1999. Sewage sludge and the Community waste strategy. Workshop on
problems around sludge.
18-19 November 1999, Stresa (NO) Italy. Proceedings.17-24
34. Eriksson
J.
2001. Concentrations of 61 trace elements in sewage sludge, farmyard
manure, mineral fertiliser, precipitation and in soil and crops. Swedish Environmental
Protection Agency, report 5159
35. Marcinkowski T. Procesy stabilizacji osadów a efektywność niszczenia organizmów
patogennych. Materiały z krajowej konferencji naukowo- technicznej. Wykorzystanie
osadów ściekowych – techniczne i prawne uwarunkowania. Częstochowa 1996.119-
126.
36. Report
5115 – Economic Evaluation on Waste Incineration. Final Report 5115 -
European Commission, DG XI – Bruksela, 1998.
Ocena możliwości zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów ...
215
37. Raport EEA. Biodegradable municipal waste management in Europe. 2002
38. Brytyjska
Agencja
Środowiska DEFRA
39. European Compost Network
40. Glanowska-Keller Zenona: Unieszkodliwianie osadów ściekowych w Niemczech. Mat.
Konf. Nauk.Tech. pt: Osady ściekowe przepisy, rozporządzenia. Częstochowa 1999.
41. Environmental Protection Agency
42. Krajowy plan gospodarki odpadami (Monitor Polski, Dziennik Urzędowy RP, nr 11,
Uchwała Nr 219 Rady Ministrów z dnia 29 października 2002r.
w sprawie krajowego planu gospodarki odpadami)
43. Ochrona
środowiska 2003, Główny Urząd Statystyczny
44. www.stat.gov.pl
45. Siuta J.: Uwarunkowania i sposoby przyrodniczego użytkowania osadów ściekowych.
Inżynieria i Ochrona Środowiska 2000, t.3 nr 1-2 s.105-118
46. Suchy M.: Uwarunkowania prawne energetycznego wykorzystania osadów ściekowych
w przemyśle cementowym. Mat.Konf. Nauk.-Tech.- Nowe spojrzenie na osady
ściekowe-odnawialne źródła energii. Częstochowa 2003
47. Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych, materiały niepublikowane,
Instytut Ochrony Środowiska Warszawa
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
zagospodarowanie odpadów i osadów ściekowych
przyrodnicze wykorzystanie osadow sciekowych ppt
7 Szkolenie bhp zm 01 11
02 01 11 11 01 44 an kol2 1 7id 3881
02 01 11 01 01 14 am2 za kol I
,pytania na obronę inż,Cele i sposoby unieszkodliwiania osadów ściekowych
IKONOGRAFIA ŚWIĘTYCH, WYKŁAD XI, 01 11
02 01 11 11 01 51 analpopr1I
02 01 11 01 01 18 Pol Gdańska, PG, Kolo1 z rozw
02 01 11 11 01 18 Kolokwium2D1
plan 01.11- 12.11, plany, scenariusze, Plany
02 01 11 11 01 52 Kolokwium1D
02 01 11 11 01 14 an kol3 popr
01.11 karta-rejestracji-wypadku, wypadek
IKONOGRAFIA ŚWIĘTYCH, WYKŁAD XII, 01 11
Podstawy ekonomii 01 11
Termiczne metody utylizacji osadow sciekowych
02 01 11 11 01 12 Kolokwium1B
02 01 11 11 01 34 Kolokwium2A1
więcej podobnych podstron