UKŁAD NERWOWY 

Układ nerwowy dzieli się na: 



 

Ośrodkowy - mózgowie i rdzeń kręgowy 



  Obwodowy - zwoje mózgowe i rdzeniowe, zwoje układu autonomicznego, nerwy obwodowe 

Kora mózgu 

Tworzą ją neurony jako istotę szarą  mózgu, która  pokrywa od zewnątrz włókna nerwowe (istotę białą). 
Liczba neuronów w mózgu to 12 miliardów. Mała część kory jest  słabo zróżnicowana i składa się jedynie z 
warstw – drobinowej i piramidalnej, stanowiąc tzw. allocortex. 

Większość  powierzchni kory mózgu człowieka zajmuje tzw. isocortex, jej młodsza ewolucyjnie część, 
zbudowana z sześciu warstw komórek: 

●Warstwa drobinowa - zbudowana z niewielu małych, wrzecionowatych neuronów o  licznych 
połączeniach synaptycznych z warstwą ziarnistą zewnętrzną. Liczne są kom. glejowe. 

●Warstwa ziarnista zewnętrzna- utworzona z małych kom. kształtu kulistego i piramidalnego. 

●Warstwa zewnętrzna komórek piramidalnych z piramidowych neuronów. Podstawa zwrócona ku głębiej 
położonym warstwom. Szczyt skierowany do warstwy drobinowej. Obok komórek piramidalnych obecne 
komórki Martinotti’ego – małe wieloboczne komórki z krótkimi dendrytami, ich aksony do 
powierzchownych warstw kory, gdzie rozwidlają się  horyzontalnie, równolegle do jej powierzchni. 
Warstwa piramidalna, zewnętrzna jest u człowieka  szczególnie  dobrze rozwinięta. 

●Warstwa ziarnista wewnętrzna z małych komórek ułożonych gęsto obok siebie. Warstwa ta w różnych 
okolicach kory mózgu jest zmiennie wykształcona. 

●Warstwę komórek zwojowych budują niezbyt duże  komórki piramidalne a także komórki Martinottie’go. 
Warstwę tą spotykamy w każdym fragmencie kory mózgu. 

●Warszwa różnokształtna najgłębsza warstwa  komórek, są  tu komórki: 



  wieloboczne i wrzecionowate 



 

Martinottie’go 



  piramidalne 



 

gwiaździste 

 Neuryty komórek tej warstwy idą do substancji białej, a dendryty kończą się w pobliżu komórek lub w 
warstwie drobinowej kory mózgu. 

W polach ruchowych kory: 



  warstwy komórek zwojowych i różnokształtnych - dobrze  



  warstwa ziarnista zewnętrzna i wewnętrzna – słabo 

 
W polach czuciowych kory (czyli w ośrodkach wzroku i  słuchu) - warstwa komórek piramidalnych - słabo. 
Kosztem ich rozrastają się warstwy ziarniste.  

Rozmieszczeniu neurocytów kory mózgu odpowiada swoisty układ włókien nerwowych, co łącznie 
nazywamy mieloarchitekturą.  
Pierwsze skupienie włókien leży w warstwie drobinowej. Włókna mają układ równoległy do powierzchni 
kory i tworzą warstwę styczną (tangencjalną) włókien nerwowych. Włókna te są aksonami komórek 
warstwy drobinowej zewnętrznej. Podobna warstwa styczna leży w obrębie zewnętrznych komórek  
piramidalnych. Trzecie nagromadzenie  włókien nerwowych lokalizuje się warstwie ziarnistej wewnętrznej. 
Tworzą je kolaterale włókien nerwowych dochodzących do kory mózgu. 
Pasmo warstwy zwojowej  leży w obrębie warstwy piramidalnej wewnętrznej i zawiera głównie włókna 
będące bocznicami neurytów komórek piramidalnych. Piąta warstwa włókien nerwowych w korze mózgu 

ma odmienny kierunek ułożenia od opisanych dotychczas. Włókna te są ułożone prostopadle do istoty białej 
w postaci promienistych pasm. Są to szczególnie neuryty komórek piramidalnych i komórek 
różnokształtnych. 

Wzgórze 

To  największy podkorowy ośrodek czuciowy, tu przecinają się wszystkie drogi czuciowe idące z obwodu 
do kory mózgowej. Jest tu wiele jąder: przednie, boczne, przyśrodkowe i tzw. poduszka. Neurony wzgórza 
należą do wielobiegunowych neurocytów kształtu gwiaździstego 

Podwzgórze 

Zawiera wiele skupisk neurocytów (jądra). Są to ośrodki dla czynności wegetatywnych, emocjonalnych. W 
jego obrębie obecne ośrodki łaknienia i pragnienia. Niektóre jądra mają neurony posiadające zdolności 
neurosekrecyjne. Do takich jąder zaliczamy: 



 

jądro nadwzrokowe- nucleus suoraopticus ( produkujące wazopresynę) 



 

jądro przykomorowe –nucleus paraventricularis (produkujące oksytocynę) 

Pod względem histologicznym jądra podwzgórza dzielimy na: 



 

wielkokomórkowe (o dużych neurocytach) - ( jądra nadwzrokowe i przykomorowe) 



 

drobnokomórkowe (o neurocytach do kilkunastu mikro metrów średnicy)  

Kora móżdżku 

Ma trzy warstwy: 



 

warstwę drobinową - z nielicznych komórek i  włókien nerwowych. Budują ją dwa rodzaje komórek: 

gwiaździste (małe i duże) i  koszyczkowe (mocno rozgałęziony neuryt, oddający liczne kolaterale, 
które  oplatają ciała neurocytów sąsiedniej warstwy) 



 

warstwę zwojową - zawiera duże neurony – gruszkowate. To neurony  wielobiegunowe z 

rozgałęzionymi dendrytami. Od podstawy odchodzi neuryt, który poprzez warstwę ziarnistą 
dochodzi do substancji białej móżdżku. Neuryty komórek Purkinjego  stanowią jedyne włókna 
odchodzące od kory móżdżku. 



 

warstwę ziarnistą – najgłębsza, z dużych i małych komórek ziarnistych ( na ciemno)  

Do kory móżdżku dochodzą liczne włókna nerwowe. Są 2 rodzaje włókien: 



 

włókna pnące się,  docierające nawet do najbardziej wierzchniej warstwy- drobinowej 



 

włókna kiciaste, które kończą się w warstwie ziarnistej kory móżdżku 

Rdzeń kręgowy 

Substancja szara rdzenia skupia  wokół tzw. kanału centralnego, otoczona od zewnątrz istotą białą, 
stanowiącą włókna odchodzące od rdzenia na obwód. 

Substancja szara (poprzecznie) ma kształt motyla, lub litery H, przy czym górne (tylne) linie tej litery 
dotykają obwodu rdzenia kręgowego i są smuklejsze niż dolne ( przednie). Rogi tylne – substancja szara 
skupiona w tylnych smukłych liniach. Nagromadzoną zaś w przednich –rogi przednie. Ramiona litery H 
łączy spoidło szare (w środku kanał centralny wysłany wyściółką - ependymą). 

Substancja szara rdzenia zbudowana jest z pięciu rodzajów komórek: 

► Duże komórki wielobiegunowe (gwiaździste/korzeniowe/ruchowe). Leżą w substancji szarej rogów 
przednich. Średnica -  do 150 mikrometrów (czyli największe nerwowe). 

► Małe komórki wielobiegunowe należą do AUN, neuryty tworzą włókna przedzwojowe. 

► Komórki sznurów rozmieszczone są równomiernie w obrębie całej istoty szarej rdzenia. 

► Komórki spoidłowe są to komórki wielobiegunowe, neuryty ich z jednej strony istoty szarej rdzenia, 
gdzie leży ciało komórki, przechodzą do drugiej, tworząc w okolicy kanału centralnego  cienkie spoidło. 
Spotykane są w rogach przednich rdenia. 

► Komórki nerwowe z krótkim aksonem, to małe neurocyty wielobiegunowe, ich neuryt kończy się w  
pobliżu ciała komórki. Pełnią rolę komórek kojarzeniowych, tworzą synapsy  z innymi neurocytami rdzenia.    

Zwoje mózgowe i rdzeniowe 

Utworzone są przez średniej wielkości komórki rzekomojednobiegunowe – jej wypustka w niewielkiej 
odległości od jej ciała jest otoczona osłonką mielinową, a już przy pierwszym wcięciu mieliny  dzieli się na 
dwie, przybierające  kształt litery T.  

►Jedna wypustka staje się dendrytem - włókno nerwowe o charakterze czuciowym, kończące się w różnych 
narządach organizmu, tworzące liczne zakończenia nerwowe wolne i otorbione, druga zaś jest neurytem.  

►Druga wypustka - jest również włóknem o charakterze czuciowym.  

Każda komórka nerwowa zwoju mózgowego i rdzeniowego jest otoczona dwiema torebkami: 

● Pierwsza -  zbudowana z gleju ułożonego nabłonkowo,  otacza bezpośrednio komórkę nerwową - zwane 
są satelitami, trofocytami  lub komórkami towarzyszącymi. 

●Druga - otacza satelity, jest pochodzenia łącznotkankowego i stanowi tzw. śródnerwie.  

Wśród komórek nerwowych budujących zwoje mózgowe i rdzeniowe wyróżniamy: 



 

komórki małej średnicy (stanowiące elementy czuciowe narządów wewnętrznych) 



 

komórki o dużej średnicy (komórki czuciowe powłok ciała i mięśni) 

Rozmieszczenie komórek nerwowych w zwojach mózgowych i rdzeniowych jest charakterystyczne - 
układają się one na ich obwodzie, a środek zwojów jest wypełniony włóknami nerwowymi. Każdy zwój 
otoczony od zewnątrz torebką zbudowaną z tkanki łącznej wiotkiej. 

Zwoje układu autonomicznego 

Zbudowane są  z komórek nerwowych, wielobiegunowych wśród których wyróżniamy: 



 

komórki z jednym neurytem 



 

komórki nerwowe posiadające wiele neurytów 

Komórki nerwowe budujące zwoje  autonomiczne w cytoplazmie mają wszystkie organella (w niektórych - 
ziarnistości oraz wodniczki z koloidem – związane z neurosekrecją komórek zwojowych).  

Każda komórka zwoju autonomicznego otoczona płaszczem satelitów i torebką łącznotkankową śródnerwia. 
Tu komórki nerwowe rozmieszczone nieregularnie – brak  wyodrębnionej części środkowej i obwodowej. 
Na zewnątrz  zawsze torebka łącznotkankowa. 

Zwoje autonomiczne dzielimy na: 



 

zwoje kręgowe (przykręgowe), leżące w pniu współczulnym  



  zwoje przedkręgowe, leżące poza pniem  



  zwoje śródściennymi, leżące w ścianach, torebkach lub przegrodach łącznotkankowych narządów  



 

zwoje autonomiczne głowy 

Opony ośrodkowego układu nerwowego 

OUN otoczony jest  tzw. oponami mózgowia i rdzenia kręgowego -  błony łącznotkankowe:  

► Opona twarda (włóknista) z tkanki łącznej włóknistej, która buduje dwie jej warstwy: 



 

listek zewnętrzny, przylegający bezpośrednio do czaszki 



 

listek wewnętrzny 

Występują tu zatoki żylne (wysłane śródbłonkiem dużych naczyń krwionośnych). Dochodzi tu krew z żył 
mózgowia, ucha wewnętrznego, oczodołu i gałki ocznej, a uchodzi do układu żyły szyjnej wewnętrznej. 

► Opona pajęcza łączy się z twardą w miejscu przechodzenia nerwów mózgowych, resztę oddziela jamą 
podoponową opony twardej. Zbudowana z tkanki łącznej włóknistej beleczkowatej. Opona ta tworzy 
wpuklenia do zatok żylnych - ziarenka pajęczynówki     (d=1-4 mm). Są one miejscem przesączania płynu 
m-r do krwi żylnej zatok. 

Płyn mózgowo-rdzeniowy - wydzieliną tkanki naczyniówkowej komór mózgowych. V =  150-200 ml. 
Zawiera on przede wszystkim H

2

O, Na

+

, Cl

-

, białka, leukocyty (od 3-6 krwinek w 1 mm

3

 płynu – wzrasta w 

zapaleniach mózgu i opon = pleocytozą. 

Opona miękka, ( naczyniową) leży bezpośrednio na powierzchni OUN. Zbudowana jest z tkanki łącznej 
wiotkiej. W oponie tej znajdują  się liczne, drobne naczynia krwionośne. 

Tkanka naczyniówkowa mózgu jest zbudowana z dwóch warstw: 



 

głębszej - przedłużenie opony naczyniowej mózgu i zawiera splot naczyniówkowy  



   powierzchownej-nabłonkowej 

Tkanka naczyniówkowa występuje w komorach mózgowych. Produkuje ona płyn mózgowo-rdzeniowy, 
który przesącza się do komór mózgowych przez  jej część  nabłonkową.