POJĘCIA PODSTAWOWE

Pojęcie prawa karnego procesowego

1)

prawo karne procesowe – zbiór norm regulujących proces karny, płaszczyzna normatywna; nadaje kształt
prawny procesowi karnemu

2)

proces karny – zespół prawnie uregulowanych czynności, których celem jest wykrycie przestępstwa i jego
sprawcy, osądzenie go za to przestępstwo i ewentualne wykonanie kary, środków karnych oraz środków
zabezpieczających, płaszczyzna faktyczna; cała działalność zmierzająca do rozstrzygnięcia kwestii
odpowiedzialności karnej oskarżonego

·

funkcje procesu karnego, art.2§1 KPK :

a. profilaktyczna
b. wychowawcza
c. sprawiedliwościowa
d. zapobiegawcza

f

·

procedura - normy prawa procesowego, obyczaje, uznane sposoby stosowania prawa, wszelkie reguły
postępowania

Funkcje norm prawa procesowego

1)

f. prakseologiczna – wykrycie prawdy materialnej i wyciągnięcie tego konsekwencji

2)

f. gwarancyjna – ochrona wartości nadrzędnych (godność osobista); ochrona praw jednostki w procesie –
gwarancje w procesie (ochrona praw obywatelskich, ograniczenie środków przymusu)

3)

f. regulacyjna, porządkująca – porządek, kolejność postępowania, prawa i obowiązki uczestników – ład w
procesie

4) f. materialnoprawna

Stosunki procesowe

Czynność procesowa – prawnie uregulowane zachowanie się organów państwowych prowadzących proces (organów
procesowych) oraz stron postępowania (oskarżyciela, oskarżonego, pokrzywdzonego); wzajemny związek
między czynnościami



stosunki procesowe – sytuacje prawne zachodzące między uczestnikami procesu i unormowane

przez prawo karne procesowe; ich charakter jest:

- społeczny
- prawny (prawnie unormowane, rodzą wzajemne prawa i obowiązki)
- dynamiczny (działanie uczestników powoduje zmiany w treści tych stosunków)

1) stosunki procesowe idealne- stany prawne pożądane przez ustawodawcę i naukę

2)

stosunki procesowe faktyczne – stany prawne utworzone w konkretnych procesach

Cele procesu karnego

1.

osiągnięcie stanu sprawiedliwości prawnomaterialnej – słuszne zastosowanie normy prawa karnego
materialnego; skonkretyzowanie danej normy do odpowiedniego przypadku i wyciągnięcie z tego faktu
następstw, określenie odpowiedzialności – subsumcja czynu; poprzedzone to jest przez cele etapowe w
postaci np. dochodzenia

2.

osiągnięcie stanu sprawiedliwości proceduralnej – przekonanie strony, że organy procesowe zrobiły wszystko
by prawu stała się zadość; uczciwość procesu

Przedmiot procesu



kiedyś: czyn popełniony przez oskarżonego;



obecnie: „teoria odpowiedzialności”: dążenie do subsumcji konkretnego czynu; zatem przedmiotem jest problem
odpowiedzialności karnej, czasem cywilnej oskarżonego za zarzucone mu przestępstwo



odpowiedzialność – powinność poniesienia przez konkretną osobę konsekwencji określonych w prawie

karnym lub cywilnym za konkretne przestępstwo



podstawa faktyczna odpowiedzialności

– czyn zarzucony oskarżonemu, który w przypadku

udowodnienia zostaje sprawcy przypisany w wyroku; zatem musi istnieć tożsamość czynu zarzuconego
z czynem przypisanym, co wynika z zasady skargowości(sąd rozpatruje ten czyn, o który ktoś został
oskarżony; musi zachodzić tożsamość czynu w innych przypadku następuje umorzenie postępowania i
możliwość wszczęcia procesu o nowy czyn

1

- tożsamość czynu zachodzi przede wszystkim, gdy (wg Śliwińskiego):

1)

część działania lub zaniechania przestępczego pokrywa się z działaniem lub zaniechaniem
przestępczym, które było przedmiotem oskarżenia

2)

zachowania ze względu na materialną treść wykazują te same cechy (prawna jedność
czynu)

- wyłączenie tożsamości czynu zachodzi, gdy (od strony negatywnej; wg Cieślaka

pierwsze 3):

1)

nastąpiła zmiana osoby sprawcy

2) nastąpiła zmiana dobra prawnego (przedmiotu ochrony)
3) nastąpiła zmiana osoby pokrzywdzonego i różnica dotycząca miejsca czynu, czasu czynu,

przedmiotu wykonawczego, ustawowych znamion czynu

4) nie doszło do zmiany osoby pokrzywdzonego, ale ujawniły się cztery różnice dotyczące

miejsca czynu, czasu czynu, przedmiotu wykonawczego i ustawowych znamion czynu



podstawa normatywna odpowiedzialności

– kwalifikacja prawna czynu zarzucanego oskarżonemu

(spojrzenie na czyn przez pryzmat normy prawa karnego); nie musi zachodzić tożsamość kwalifikacji
prawnej czynu w ciągu trwania procesu; zmiana kwalifikacji



w procesie przygotowawczym wiąże się z umieszczeniem tego w postanowieniu o wszczęciu

śledztwa lub dochodzenia, przedstawieniu zarzutów itp.; konieczne poinformowanie oskarżonego


w postępowaniu sądowym konieczne jest poinformowanie wszystkich uczestników bez względu

na to czy zmiana ma znaczenie dla interesów stron

- rodzaje zmiany kwalifikacji prawnej czynu art.314 KPK

1)

zmiana następcza – spowodowana zmianą w obrazie czynu

2) zmiana samoistna - dokonana w stosunku do niezmienionego obrazu czynu; poprawa

dotychczasowej kwalifikacji

Rodzaje procesu w zależności od rodzaju odpowiedzialności prawnej

1) proces zasadniczy – główna kwestia odpowiedzialności – odpow. karna
2) akcja cywilna w procesie karnym art.415 KPK

−

załatwienie kwestii odpowiedzialności cywilnej oskarżonego

−

rozstrzyganie w toku procesu karnego roszczeń cywilnych wynikających bezpośrednio z
przestępstwa lub nakładanie roszczeń z powodu popełnienia przestępstwa

−

różne postępowania połączone celem – nałożenie na oskarżonego powinności prawnej świadczenia
na rzecz ofiary przestępstwa lub ewentualnie os. trzeciej

−

zmniejszenie kosztów procesu, ilości sądów rozpatrujących daną sprawę, szybsze rozpatrzenie
wszystkich kwestii w jednym procesie niż w dwóch odrębnych postępowaniach

−

minusy: przedłużenie procesu

−

podrzędność akcji cywilnej wobec procesu zasadniczego

−

formy akcji cywilnej:

a)

postępowanie adhezyjne (przydatkowe)

−

w procesie karnym, na podstawie powództwa cywilnego wniesionego przez
pokrzywdzonego lub inną uprawnioną osobę;

−

tylko do roszczeń majątkowych

wynikających bezpośrednio z popełnienia

przestępstwa;

−

odszkodowanie za stratę rzeczywistą a także utracone korzyści;

−

pozwanym tylko oskarżony

−

postępowanie „przy okazji” postępowania karnego

−

powód ma prawo do wnoszenia apelacji

−

ograniczenia postępowania adhezyjnego:

i.

niedopuszczalne, gdy przepis szczególny tak stanowi (sprawy
nieletnich, sprawy o wykroczenia, w post. doraźnym, przed TS)

ii.

dopuszczalność dowodzenia przez powoda cywilnego tylko tych
okoliczności, na których opiera swoje roszczenia

iii. możliwość pozostawienia bez rozpoznania, jeżeli materiał dowodowy

nie wystarcza do rozstrzygnięcia powództwa cywilnego, a
udowodnienie powodowałoby przewlekłość postępowania

b)

orzeczenie obowiązku naprawienia wyrządzonej szkody – obejmuje przede
wszystkim szkodę rzeczywistą, może objąć utracony zysk; jest to jeden ze środków
karnych przewidzianych w KK; rodzaje orzeczeń:

2

i.

bezwzględnie obligatoryjne - przy umorzeniu postępowania karnego; w
całości lub w części; możliwe orzeczenie innych obowiązków

ii.

względnie obligatoryjne – w przypadku skazania za najcięższe przestępstwa
(spowodowanie śmierci, ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, przeciw
bezpieczeństwu w komunikacji) na wniosek pokrzywdzonego, prokuratora; w
całości lub w części – wniosek powoduje konieczność wydania takiego
orzeczenia chyba, że szkoda została już naprawiona (chyba, że niemożność
ustalenia rozmiarów szkody-wtedy możliwe wymierzenie nawiązki)

iii.

fakultatywne – przy zawieszeniu wykonania kary; sąd może zobowiązać do
naprawienia w całości lub w części; może zostać nadana klauzula wykonalności
(wykonanie na podstawie przepisów KPC

c)

orzeczenie odszkodowania z urzędu – kiedyś dotyczyło tylko mienia społecznego
(wtedy obligatoryjnie), teraz dot. każdego rodzaju (fakultatywność); sąd może zasądzić
w razie skazania; możliwe orzeczenie z urzędu; rola akcesoryjna w stosunku do
postępowania adhezyjnego; niedopuszczalne, gdy:

i.

nie ma bezpośredniego związku z zarzutem oskarżenia lub jest przedmiotem
innego postępowania; gdy o roszczeniu prawomocnie orzeczono

ii. w postępowaniu poprawczym w sprawach nieletnich
iii. w postępowaniu doraźnym

d)

orzeczenie nawiązki (do 100tyś zł)

i.

zamiast obowiązku naprawienia szkody jako zadośćuczynienie za ciężki
uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynności narządu ciała, rozstrój zdrowia
itp.; charakter tylko akcesoryjny – tylko w przypadku, gdy niemożliwe
określenie wielkości szkody

ii.

możliwość orzeczenia kumulatywnie z nawiązką, o której mowa powyżej w
przypadku przestępstw umyślnych przeciwko życiu lub zdrowiu, których
efektem jest śmierć, ciężki uszczerbek na zdrowiu, rozstrój itp. na rzecz
instytucji, fundacji, stowarzyszenia itp. zajmującego się bezpośrednio ochroną
zdrowia, z przeznaczeniem na ten cel (wykaz MS)

iii.

za przestępstwo przeciw środowisku na rzecz instytucji, stowarzyszenia (wykaz
MS)

iv.

katastrofy w komunikacji, jeżeli sprawca nietrzeźwy, po środkach odurzających
lub zbiegł z miejsca zdarzenia

v.

pomówienie lub zniewaga (w masowym przekazie)



nawiązka orzekana na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego

Krzyża lub dowolny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego

vi.

wyrąb drzewa, kradzież drzewa wyrąbanego lub powalonego – obligatoryjnie

e)

orzeczenie świadczenia pieniężnego – zastępuje sankcję karną, gdy sąd odstępuje
od wymierzenia kary lub, gdy warunkowo umarza postępowanie, przy nadzwyczajnym
złagodzeniu; możliwe orzeczenie tego świadczenia na rzecz instytucji, stowarzyszenia
lub organizacji społecznej, której działalność związana jest ochroną dobra naruszonego
lub zagrożonego przestępstwem, za które skazano sprawcę; max 20000zł; wykaz
organizacji - MS

f)

orzeczenie zwrotu korzyści majątkowej – nie należy do środków karnych;
postępowanie odszkodowawcze z urzędu, toczone na wniosek prokuratora;
zobowiązanie do zwrotu korzyści na rzecze SP, nie dotyczy korzyści podlegających
zwrotowi innemu podmiotowi; nie przeciw oskarżonemu, lecz osobie trzeciej (quai-
pozwanemu)

Działy prawa karnego procesowego

1) proces karny powszechny – przed sądami powszechnymi

2)

proces karny specjalny – przed sądami szczególnymi np. sądami wojskowymi; różnice w przepisach między
procesem powszechnym, a specjalnym; brak powiązania strukturalnego i funkcjonalnego z sądami
powszechnymi; np. proces karny przed TS (prezydent, za delikt konstytucyjny oraz przestępstwo;
członkowie RM)

Tryby postępowania



znaczenie pierwsze: tryb ścigania, czyli sposób inicjowania procesu:

3

1)

tryb ścigania z oskarżenia publicznego

a. bezwarunkowy

b.

warunkowy (uzależniony od wniosku określonej osoby, instytucji lub zezwolenia właściwego
organu – np. uchylenia immunitetu procesowego)

2)

tryb ścigania z oskarżenia prywatnego – tylko na podstawie oskarżenia prywatnego
wniesionego do sądu przez oskarżonego – oskarżyciel prywatny; od momentu złożenia wniosku
postępowanie toczy się z urzędu



znaczenie drugie: tryb jako rodzaj postępowania, zróżnicowanie przebiegu

1)

tryb jako postępowanie zwyczajne – rozstrzygnięcie kwestii odpowiedzialności oskarżonego
uznany za typowy w danym systemie

2)

tryb jako postępowanie szczególne – również zmierza do rozstrzygnięcia odpowiedzialności, ale
w sposób inny, z góry przewidziany przez ustawodawcę; o wyodrębnieniu decyduje ustawa
tworząca zespół odrębności stwarzających charakter takie trybu; tryb szczególny jest odstępstwem
lub modyfikacją formalizmu trybu zwyczajnego; są w wyjątkiem od zasady



wyróżniane ze względu na rodzaj i wagę popełnionego przestępstwa, decyduje o nakładzie

sił i środków, dostosowanie poszczególnych przepisów np. do nieletnich, bądź ze względu na
konieczność przyśpieszenia postępowania



podział trybów szczególnych ze względu na stosunek do formalizmu procesu zwyczajnego:

a)

postępowanie ekwiwalentne – generalnie sformalizowane tak samo, jedynie
zmiana niektórych form na inne, lub modyfikowanie danych form np.: postępowanie
karne skarbowe zwyczajne lub postępowanie poprawcze w sprawach nieletnich

b)

postępowanie wzbogacone – formalizm zostaje zwiększony; w Polsce nie występuje;
kiedyś było to postępowanie prowadzone przed sądem przysięgłym za największe
zbrodnie (zwiększony formalizm w wyniku powoływania ławy przysięgłych)

c)

postępowania zredukowane – formalizm zostaje zmniejszony; na ogół dotyczy
redukcji uprawnień przysługujących stronom np., wydanie wyroku zaocznego,
rezygnacja z udziału oskarżonego w procesie; redukcje ograniczane przez Konstytucję,
MPPOiP, EKPCz; do postępowań zredukowanych należą:

a.

postępowanie uproszczone – ściśle oznaczone modyfikacje

b. postępowanie z oskarżenia prywatnego

c.

postępowanie nakazowe – eliminacja rozprawy głównej

d. postępowanie doraźne (przyspieszenie kosztem praw oskarżonego,

pozbawienie stron możliwości zaskarżenia wyroku)

OBOWIĄZYWANIE POLSKIEGO PRAWA KARNEGO PROCESOWEGO

Źródła prawa karnego procesowego



Pojęcie źródła – akt organu publicznego zawierający normy prawne – wąskie znaczenie (formalne)

- układ warunków społecznych, gospodarczych, politycznych, kulturowych determinujących
powstanie danej normy (w znaczeniu materialnym)



Kryteria ważności normy prawnej:

a) ustanowienie zgodnie z normami występującymi w danym systemie

b)

konsekwencja w stosunku do ogólnych reguł systemu

c) niesprzeczność z żadną norm należącą do systemu (ewentualnie sprzeczność jest usuwalna drodze

wykładni lub norm kolizyjnych)

d) brak formalnej derogacji
e) element nowości w stosunku do dotychczasowego stanu prawnego



System źródeł formalnych prawa karnego procesowego



prawo wspólnotowe:

a) prawo pierwotne – prawo traktatowe Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej

b)

prawo pochodne – stanowione przez organy Unii i implementowane do polskiego systemu

- pierwszeństwo prawa wspólnotowego w stosunku do systemu krajowego – nie dotyczy Konstytucji
- zasada przyjaznej wykładni na rzecz prawa krajowego w razie kolizji norm – dotyczy Konstytucji

4



Konstytucja z 2 kwietnia 1997r

. – stosowane bezpośrednio(odpowiedni stopień szczegółowości, powinien

stanowić prawa i obowiązki)



ustawa



ratyfikowana umowa międzynarodowa



rozporządzenie wykonawcze

(nie mają wpływu na prawo karne materialne, w prawie procesowym znaczna

rola)



Orzecznictwo sądowe



orzeczenia sądowe nie mogą być źródłem prawa



sądy stosują prawo, ale go nie tworzą



orzecznictwo SN ma jednak duże znaczenie dla sądów niższych instancji ze względu na chęć uniknięcia
ewentualnej apelacji bądź kasacji



czasem sądy tworzą novum normatywne



wiążące, powszechnie obowiązujące i ostateczne są orzeczenia TK



Nauka procesu karnego



nie mają charakteru źródeł prawa – wywierają jedynie wpływ na tworzenie i stosowanie prawa w zależności
od autorytetu uczonego; obecność widziana w składzie SN, w którego składzie zasiadają profesorowie i
inne osoby z dorobkiem naukowym



częste odwołania do literatury prawniczej i naukowej



wpływ jednostkowy – konkretna zmiana następuje na skutek zindywidualizowanej teoretycznej

wypowiedzi;


wpływ ogólny – stopniowe przekształcanie świadomości prawnej w społeczeństwie, które wynikiem

jest zmiana legislacji



Obyczaj



gdy brak regulacji to praktyka tworzy normy zwyczajowe, które dzięki powszechnemu stosowaniu stają się
źródłem prawa



obyczaj nie może uchylać żadnej normy prawa stanowionego, gdyż jest tylko jego dopełnieniem!!! – to tez
nowość



normy zwyczajowe tworzą system kultury sądowej (np. sposób zwracania się do siebie)

Analogia w procesie karnym



stosowana, gdy brak normy rozstrzygającej daną kwestię



analogia iuris – tworzenie nowej normy prawnej; treść wynika z całego systemu prawa
analogia legis – stosowanie w celu rozstrzygnięcia normy najbardziej zbliżonej, wynikającej z tej samej
racji, z której wynikałaby brakująca norma



zakaz stosowania do przepisów wyjątkowych



dopuszczalność:

−

zaostrzone reguły stosowania w prawie procesowym

−

dopuszczalna, jeżeli nie powoduje ograniczenia lub zniesienia praw obywatelskich

o

niedopuszczalne stosowanie w drodze analogii środków przymusu procesowego –
zakres przedmiotowy analogii

o

niedopuszczalna analogia na niekorzyść oskarżonego i innych stron procesowych
– zakres podmiotowy analogii

Obowiązywanie temporalne



regułą obowiązywanie trwałe (możliwe okresowe – określenie terminu, do którego mają obowiązywać lub
maksymalnego terminu obowiązywania



lex retro non agit



jeżeli zmiana ustawy następuje w momencie trwania procesu kontynuuje się wg ustawy nowej do
rozpoznania przestępstwa, które zostało popełnione w czasie obowiązywania starej ustawy procesowej



trzy możliwości prowadzenia procesu po wejściu nowej ustawy:

1.

kontynuuje się wg ustawy starej do prawomocności orzeczenia go kończącego

2.

proces powtarza się wg ustawy nowej, jeżeli wprowadziła odmienność w stosunku do
uchylonej ustawy

5

3.

stadium, w którym dokonano zmiany ustawy, kontynuuje się i kończy wg starej
ustawy, następne stadium rozpoczyna się wg nowej ustawy

ustawa na ogół sama przesądza wybór którejś z tych możliwości

Obowiązywanie miejscowe



zasada terytorialności



przepisy KPK obowiązują na terytorium RP (o terytorium rozstrzygają umowy graniczne)



wyjątki od stosowania KPK na terytorium RP:

a)

sąd i prokurator może na życzenie sądu lub prokuratora państwa obcego udzielając pomocy
prawnej zastosować szczególny tryb postępowania lub formę przewidziane w obcym prawie, jeżeli
nie jest to sprzeczne z zasadami porządku prawnego RP

b)

możliwość odczytywania na rozprawie protokołów spisanych za granicą, na wniosek polskiego sądu
lub prokuratora, jeżeli sposób prowadzenia czynności nie jest sprzeczny z zasadami porządku
prawnego RP; uzasadnione odczytanie protokołu zagranicznego bez wniosku polskiego sądu lub
protokołu pod warunkiem, że czynność nie byłą sprzeczna z polskim porządkiem prawnym; art.
391 KPK

c)

polskie prawo procesowe stosowane jest za granicą przez polskich konsulów, jeśli przesłuchują
polskich podejrzanych, świadków i biegłych lub doręczają im pisma procesowe

UCZESTNICY PROCESU

·

uczestnik procesu – zbiorcza kategoria obejmująca każdą osobę, która spełnia funkcje w procesie
wyznaczoną jej przez prawo procesowe; przeprowadzają czynności procesowe lub tylko w nich uczestnika

Kategorie uczestników procesu

1.

organy procesowe:

a.

o. postępowania przygotowawczego

b.

o. postępowania głównego

c.

o. postępowania odwoławczego

d.

o. postępowania wykonawczego

2. strony procesowe
3. reprezentanci stron procesowych
4. rzecznicy interesu społecznego

5.

osobowe źródła dowodowe

6. pomocnicy organów procesowych

Organy procesowe



organy państwowe uprawnione do wydawania decyzji procesowych w określonych etapach procesu,

niezależnie od innych uprawnień

A. Sąd



znaczenie procesowe: zespół osób lub osoba wyposażeni atrybut niezawisłości, powołanie od sprawowania

sprawiedliwości w imieniu RP oraz w szczególnej procesowej formie (skład orzekający)



w innych znaczeniach:

1. jednostka organizacyjna w systemie sądownictwa

6

2. budynek będący siedzibą sądu w znaczeniu procesowym
3. zdanie oceniające



sądy powszechne (prawo o ustroju sądów powszechnych)

1. sądy apelacyjne
2. sądy okręgowe

3.

sądy rejonowe (a w nich sądy grodzkie – wydziały miejscowe lub zamiejscowe sądów
rejonowych; rozpatrują sprawy o wykroczenia, wykroczenia skarbowe, przestępstwa skarbowe
zagrożone karą grzywny do 360 stawek dziennych lub karą ograniczenia wolności albo
pozbawienia wolności do 2 lat, spraw z oskarżenia prywatnego z wyjątkiem tych, w których
udział biorą ławnicy oraz pozostałe sprawy rozpatrywane w postępowaniu uproszczonym



sądy szczególne:

1. sądy wojskowe (prawo o ustroju sądów wojskowych)
2. Trybunał Stanu (ustawa o TS)



właściwość sądu – upoważnienie do dokonywania określonych czynności procesowych.

Upoważnienie to jest zarazem obowiązkiem sądu; dzieli się na:

1. w. miejscową
2. w. przedmiotową:

a. w. rzeczową
b. w. funkcjonalną

Ad.1 Właściwość miejscowa – upoważnienie sądu do przeprowadzenia czynności procesowych ze względu na
miejsce zdarzenia, które dało podstawę do dokonania tych czynności; reguły:

I.

właściwy miejscowo sąd w okręgu, którego popełniono przestępstwo; ewentualnie miejsce
gdzie wszczęto postępowanie przygotowawcze (pociąg) lub miejsce portu macierzystego
(samolot)

II.

jeżeli nie uda się ustalić miejsca popełnienia przestępstwa to właściwy jest sąd, w którego
okręgu

i. ujawniono przestępstwo

ii. ujęto oskarżonego

iii. oskarżony przed popełnieniem stale mieszkał

zastosowanie także, gdy mieszkał za granicą

III.

jeżeli nie można ustalić właściwości miejscowej, to sprawę rozpatruje sąd właściwy dla dzielnicy
Śródmieście w Warszawie

Ad.2. Właściwość rzeczowa – upoważnienie sądu do całościowego rozpoznania sprawy w pierwszej instancji;
warunki, jakie powinno spełniać poprawne ustalenie właściwości

I.

stałość kompetencji – nie powinna zależeć od indywidualnej decyzji organu procesowego

II.

równowaga kompetencji, – aby obciążenie sądów rozpoznających środki odwoławcze nie było
nadmierne

III.

ekonomika kompetencji – należy liczyć się z kosztami, jakie nakłada dana właściwość

1. podstawowym sądem pierwszej instancji jest sąd rejonowy – wszystkie sprawy z wyjątkiem spraw
przekazanych ustawa do właściwości sądu okręgowego
2. sąd okręgowy orzeka w pierwszej instancji:

- o zbrodnie przewidziane w KK oraz ustawach szczególnych
- o występki wyliczone w KK
- o występki, które z mocy przepisu szczególnego należą do właściwości tego sądu



`Możliwość zmiany właściwości sądów okręgowych i rejonowych, gdy:

1. łączność spraw karnych; formy:

a.

łączność podmiotowa – ta sama osoba oskarżona o kilka przestępstw, a sprawy należą do
właściwości różnych sądów tego samego rzędu –właściwy sad, w którym pierwszym wszczęto
postępowanie; jeżeli do różnego rzędu do sprawę rozstrzyga ten wyższego rzędu

b. łączność przedmiotowa - postępowanie jednocześnie przeciwko sprawcom, pomocnikom,

podżegaczom i innym osobom, których przestępstwo pozostaje w ścisłym związku z
przestępstwem sprawcy – jeden sąd właściwy dla wszystkich

c.

łączność podmiotowo przedmiotowa, – gdy występuje zarówno łączność podmiotowa i
przedmiotowa, – jeżeli prowadziłoby do utrudnienia to można rozpatrzy osobno

2.

postulat oszczędności procesu, – art.36; sąd wyższego rzędu nad sądem właściwym może przekazać
sprawę innemu sądowi równorzędnemu, jeżeli większość osób wezwanych zamieszkuje bliżej tamtego
a z dala od sądu właściwego

3.

delegacja właściwości – przysługuje, SN, gdy wymaga dobro wymiaru sprawiedliwości; sąd ten może z
inicjatywy danego sadu przekazać sprawę do rozpatrzenia sądowi równorzędnemu

7

Ad.2b. Właściwość funkcjonalna – upoważnienie sądu do rozpatrzenia niecałościowego sprawy np. tymczasowe
aresztowanie (sąd rejonowy), właściwość do wydawania wyroków łącznych, kasacje (SN), wydanie listu żelaznego (sąd
okręgowy)



konsekwencje naruszenia właściwości:

Następstwa rygorystyczne powoduje:

a.

rozpoznanie sprawy oskarżonego przez sąd polski, w przypadku, gdy oskarżony nie podlegał
orzecznictwu polskich sądów karnych np., immunitet dyplomatyczny

b.

orzeczenie sądu powszechnego w sprawie, która należała do sądu szczególnego albo na odwrót

c.

orzeczenie sądu niższego, gdy sprawa należała do sądu wyższego

→ bezwzględna przyczyna odwoławcza
→inne przypadki takiej konsekwencji nie przewidują



zasada niezawisłości sędziowskiej – sąd powinien posiadać swobodę w podejmowaniu decyzji procesowych w granicach zakreślonych przez

konstytucję i ustawy; gwarantowana przez:

1.

gwarancje ustrojowe:

a.

obywatelstwo polskie, korzystanie w pełni z praw obywatelskich i cywilnych

b.

wysokie kwalifikacje zawodowe i etyczne (wyższe studia prawnicze, nieskazitelność 29 lat,
egzamin sędziowski lub prokuratorski, odpowiedni staż)

c.

nieusuwalność sędziego (wyróżnienie: rozwiązania stosunku służbowego, wygaśnięcie,
przejście w stan spoczynku)

d.

stałość stanowiska – powoływany przez Prezydenta na wniosek KRS

e.

nieprzenoszalność – tylko za zgodą

f.

zakaz przynależności do partii, zw. zawodowego, prowadzenia działalności publicznej
niedającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów

g.

niedopuszczalność podjęcia innego zatrudnienia i sposobu zarobkowania gdyby osłabiało
zaufanie do niezawisłości i bezstronności

h.

immunitet sędziowski

i.

dyscyplinarna odpowiedzialność sędziego

j.

materialny status sędziego

2.

gwarancje procesowe (szczególna pozycja sądu wobec innych uczestników procesu)

a.

nadrzędność sądu wobec stron procesowych

b.

kolegialność orzekania (skład ławniczy, skład zawodowy); jeden sędzia orzeka na:
-posiedzeniu w sądzie rejonowy,
- rozprawie w trybie uproszczonym w I instancji i w sądzie okręgowym jako odwoławczym, jeśli
w I instancji orzekał jeden sędzia
- rozprawa z oskarżenia prywatnego (z wyjątkiem spr. o przestępstwo z 212KK)
- w postępowaniu nakazowym

- w postępowaniu kasacyjnym, jeżeli ustawa nie wymaga wydania wyroku, chyba, że Prezes
Sądu Najwyższego zarządzi rozpoznanie rozprawy w składzie trzech sędziów

c.

obowiązek obiektywizmu

d.

zapewnienie tajności narady i głosowania nad orzeczeniem

e.

zagwarantowanie autonomii orzekania

- sad nie jest związany żadną decyzją sądu ani innego organu przy rozstrzyganiu o
przedmiocie procesu; wyjątki:

•

sąd związany konstytutywnymi orzeczeniami sądów np. orzekający rozwód art.8§2KPK;
także wyroki skazujące sądów karnych: wydanie wyroku łącznego, wznowienie
postępowania karnego, uznanie recydywy

•

w razie przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, sąd związany
postanowieniami sądu odwoławczego; ograniczone przez

o

regułę, że nie można sadowi niższej instancji narzucić oceny dowodów

o

rebus sic stantibus wskazania sądu odwoławczego wiążą tylko w tej sytuacji,
jaka istniała w chwili wydania wskazań

•

sąd okręgowy jako odwoławczy i apelacyjny związane są uchwałą SN wydaną skutkiem
rozstrzygnięcia przekazanego mu zagadnienia prawnego

•

SN jest związany uchwałą wydaną przez ten sąd w składzie 7 sędziów, wpisaną do
księgi zasad prawnych

•

wszystkie sądy związane są orzeczeniami TK, które z mocy konstytucji mają moc
powszechnie obowiązującą i są ostateczne

8

B. Prokurator

 prokuratura – instytucja, w skład, której wchodzą prokuratorzy; zasady:

1. niezależności prokuratorów
2. hierarchicznego podporządkowania
3. jednolitości i niepodzielności prokuratury



jednostki prokuratury:

1. Prokuratura Krajowa (zadania wyznaczone przez Prokuratora Generalnego)
2. prokuratury apelacyjne
3. prokuratury okręgowe
4. prokuratury rejonowe



Prokurator Krajowy pełni funkcje zastępcy Prokuratora Generalnego; generalnie najwyższy zwierzchnik prokuratorów

Ad.1. zasada niezależności prokuratorów

·

niezależność ograniczona przez ustawę o prokuraturze z 1990r. art.8 ust.1

·

prokurator nie jest niezawisły (nie podlega wyłącznie ustawom); samodzielnie podejmuje czynności
zawarte w ustawie

·

gwarancje niezależności:

a.

nieusuwalność ze stanowiska (ustawa przewiduje odwołanie oraz utratę stanowiska);
prokurator może być odwołany przez Prokuratora Generalnego po dwukrotnym ukaraniu
przez sąd dyscyplinarny karą inną niż upomnienie lub wydalenie ze służby prokuratorskiej
popełni przewinienie służbowe (w tym obrażenie przepisów prawa, uchybienie godności
prokuratorskiej)

b.

immunitety prokuratorskie – formalny i materialny

c. ustawowe prawo do własnego zdania

d. nieprzenoszalność na inne stanowisko służbowe

Ad.2. zasada hierarchicznego podporządkowania

·

prokurator jest obowiązany wykonywać zarządzenia, wytyczne i polecenia przełożonego prokuratora

·

atrybut niezależności - zapewnione prawo do obrony własnego zdania i samodzielności zachowania w
niektórych sytuacjach

·

polecenia prokuratora przełożonego, przedkładane na piśmie a na żądanie prokuratora wraz z
uzasadnieniem (wyjątkowo przekazanie ustnie, ale konieczne pisemne potwierdzenie)

·

jeżeli prokurator nie zgadza się z poleceniem to może żądać jego zmiany lub wyłączenia go ze sprawy –
rozstrzyga prokurator bezpośrednio przełożony nad prokuratorem, który wydał polecenie chyba e wydał je
Prokurator Generalny (jego polecenia nie obejmują treści czynności procesowej – tylko rozstrzyga spór)

·

od 1996 r. prokurator ma prawo do samodzielności zachowania się w procesie;

1. tylko prokurator bezpośrednio przełożony ma prawo wydawania wszelkich poleceń służbowych

2.

w wypadku, gdy w postępowaniu sądowym ujawnią się nowe okoliczności, prokurator samodzielnie
podejmuje decyzje związane z dalszym tokiem postępowania

·

szczegółowe reguły organizacyjne:

1.

zasada substytucji – prokurator przełożony ma prawo zlecić czynność prokuratorowi
podwładnemu; niedozwolona, gdy:

a.

przepis zastrzega wykonanie czynności prokuratorowi określonego stopnia np. tylko
Prokurator Generalny może wnieść kasację nadzwyczajną

b. przepis nie zezwala określonym osobom na wykonanie pewnych czynności

c. nie wolno przekazać prokuratorowi podwładnemu kontroli prokuratora przełożonego ani

nadrzędnego

2.

zasada dewolucji – prokurator przełożony może przejąć do wykonania czynność prokuratora
podwładnego; ograniczenia:

−

nie powinien przejmować wydania decyzji, jeżeli w ten sposób strona zostanie pozbawiona
należnego jej środka odwoławczego

Ad.3. zasada jednolitości i niepodzielności prokuratury

·

prokurator zawsze reprezentuje prokuraturę w całości i prokuratora może posłużyć się do wykonania
każdym prokuratorem; wynika stąd:

a. podział czynności jest sprawą wewnętrzną prokuratury poza wyjątkami przewidzianymi przez

prawo

b.

zmiana prokuratora w toku czynności nie pozbawia jej ważności (zasada indyferencji) –
możliwość zastępstw

9

c.

ewentualne niezastosowanie się prokuratora do polecenia przełożonego nie pozbawia
ważności tej czynności

POLICJA, AGENCJA BEZPIECZEŃSTWA WEWNĘTRZNEGO I INNE UPRAWNIONE SŁUŻBY

Policja- umundurowana i uzbrojona formacja przeznaczona do ochrony bezpieczeństwa obywateli oraz do utrzymania
bezpieczeństwa i porządku publicznego



Policją dowodzi Komendant Główny Policji, podległy Ministrowi Sprawiedliwości



terenowymi organami policji są komendanci wojewódzcy, komendanci rejonowi i komendanci komisariatów
policji



hierarchia organów jest czterostopniowa



służby: kryminalna, prewencyjna oraz wspomagająca działalności Policji w zakresie organizacyjnym,
logistycznym i technicznym

Policjant

•

obowiązany jest przestrzegać dyscypliny służbowej oraz wykonywać rozkazy i polecenia przełożonych

•

obowiązany jest odmówić wykonania rozkazu lub polecenia przełożonego, a także polecenia
prokuratora, organu administracji państwowej lub samorządu terytorialnego, jeśli wykonanie rozkazu
lub polecenia łączyłoby się z popełnieniem przestępstwa  policjant musi na każde polecenie i rozkaz
spoglądać przez pryzmat jego zgodności z normami prawa karnego

•

nie ma prawa odmowy wykonania polecenia, dlatego ze się z nim nie zgadza, a tym bardziej żądania
doręczenia mu uzasadnienia polecenia na piśmie, zmiany polecenia lub wyłączenia go z udziału w
sprawie

•

policjanci w toku wykonywania czynności służbowych maja obowiązek respektowania godności ludzkiej
oraz przestrzegania i ochrony praw człowieka

zadania Policji:



zabezpieczenia pierwszych dowodów przestępstwa



podejmowanie czynności zmierzających do wykrycia i ujęcia sprawcy



czynności dowodowe w postępowaniu przygotowawczym



policja sądowa- korpus policjantów uprawniony do wykonywania czynności procesowych w toku procesu karnego; w

PL instytucja zapewniająca bezpieczeństwo w sądach i prokuraturach



sprawą wewnętrzna policji jest nadal, który funkcjonariusz zostanie skierowany do pracy w policji kryminalnej i jaki

będzie podział czynności

Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego - instytucja państwowa, właściwa w sprawach ochrony bezpieczeństwa
wewnętrznego państwa i jego porządku konstytucyjnego



obowiązują stopnie wojskowe



przepisy o obowiązku wykonywania poleceń i rozkazów z wyjątkiem sytuacji, w której wykonanie rozkazu lub
polecenia łączyłoby się z popełnieniem przestępstwa



uprawnienia Policji w śledztwie przysługują także Straży Granicznej oraz ABW w zakresie właściwości (odnosi
się to też do innych organów ścigania takich jak Żandarmeria Wojskowa, organy kontroli skarbowej, Straży
Leśnej, Państwowej Straży Łowieckiej)

Organy kontroli skarbowej



na czele stoi Minister Finansów, któremu bezpośrednio podlega Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej, a
temu inspektorzy kontroli skarbowej zatrudnieni w urzędach kontroli skarbowej



przeprowadzanie kontroli podatkowej oraz badanie czy nie doszło do naruszenia przepisów regulujących
gospodarowanie państwowymi i nielegalnego uszczuplania dochodów SP



inspektorzy prowadza postępowanie przygotowawcze w trybie i na zasadach określonych w kpk i kodeksy
karnego skarbowego w sprawach z zakresu kontroli skarbowej



organami kontroli skarbowej są tez urzędy skarbowe i urzędy celne

Żandarmeria Wojskowa



Policja wojskowa w stosunku do żołnierzy, także państw obcych, osób zatrudnionych w wojsku w związku z
zachowaniem się ich podczas pracy w jednostce lub w związku z popełnieniem czynu związanego z
zatrudnieniem, a także wobec osób przebywających na terenie jednostek wojskowych



klasyczne czynności policyjne, czyli podejmuje czynności mające na celu wykrycie przestępstw wykroczeń oraz
czynności procesowe w procesie karnym, może również przeprowadzić kontrole operacyjna oraz prowokacje
policyjna w postaci zakupu kontrolowanego, nadzorować przemieszczenie przedmiotu czynu

ORGANY PROCESOWE W POSZCZEGÓLNYCH STADIACH PROCESU

1.

organy postępowania przygotowawczego

2. organy postępowania głównego i postępowania odwoławczego
3. organy postępowania wykonawczego

10

ad. 1. organy postępowania przygotowawczego

organy prowadzące- są to organy państwowe, które same przeprowadzają czynności dowodowe w postępowaniu
przygotowawczym, choćby zakres tych czynności był ściśle ograniczony

a) śledztwo



prowadzi je Policja, jeśli nie prowadzi go prokurator



wyłącznie prokurator, jeśli osobą podejrzana jest sędzia, prokurator, funkcjonariusz Policji, ABW lub
Agencji Wywiadu, gdy osoba podejrzana jest funkcjonariusz Straży Granicznej, Żandarmerii Wojskowej,
finansowych organów dochodzenia lub organów nadrzędnych nad tymi organami, w zakresie spraw
należących do właściwości tych organów lub o występki popełnione przez tych funkcjonariuszy w
zawiązku z wykonywaniem czynności służbowych oraz z art. 148 kk



organy Straży Granicznej, ABW, Żandarmerii Wojskowej oraz inne określone w przepisach
szczególnych zakresie właściwości tych organów

b) dochodzenie



Policja



prokurator, jeżeli przejmuje sprawę na zasadzie dewolucji do osobistego prowadzenia



organy Straży Granicznej w sprawach wymienionych w ustawie o SG



organy ABW w sprawach należących do jej właściwości



finansowe organy dochodzenia w zakresie ich właściwości



organy uprawnione obok policji na podstawie rozporządzenia wykonawczego Ministra Sprawiedliwości:
organy Inspekcji Handlowej, organy państwowej Inspekcji Sanitarnej, urzędy skarbowe i inspektorzy
kontroli skarbowej, Prezes Urzędu Regulacji Telekomunikacji i Poczty



organy uprawnione na podstawie ustaw szczególnych: funkcjonariusze Straży Leśnej, Państwowa Straż
Łowiecka, finansowe organy dochodzenia

c) dochodzenie wstępne (wstępne niezbędnym zakresie), które mogą prowadzić Policja i inne organy posiadające

uprawnienia Policji, w zakresie ich właściwości ograniczonej ustawowo

organy nadzorujące- organ, który w zasadzie ni przeprowadza postępowania bezpośrednio, lecz czuwa nad
zgodnością postępowania z prawem i dba o jego sprawności

a) prokurator
b) sąd, któremu kodeks zastrzega

c)

wyłączność niektórych decyzji

d) rozpoznawanie zażalenia na niektóre postanowienia prokuratora
e) upoważnia do niektórych czynności dowodowych

ad. 2 organy postępowania głównego odwoławczego

a) sąd (nie sędzia, sędzia orzekający jest zawsze sądem)
b) przewodniczący rozprawy (składu orzekającego) lub prowadzący posiedzenie pojednawcze
c) prezes sądu (przewodniczący wydziału)

ad.3. organy postępowania wykonawczego

a)

sąd pierwszej instancji, który wydal orzeczenie podlegające wykonaniu: kierowanie orzeczenia do wykonania,
rozstrzyganie wątpliwości, co do wykonania orzeczenia lub zarzutów, co do obliczenia kary, zawieszenie lub
umorzenie postępowania wykonawczego, ew. zarządzenia wykonania kary, której wykonanie zawieszono,
orzekanie w przedmiocie zatarcia skazania

b)

sąd penitencjarny, którym jest sąd okręgowy: udzielanie przerwy w wykonywaniu kary pozbawienia wolności,
orzekanie w kwestii warunkowego przedterminowego zwolnienia, oddawanie pod dozór sądowego kuratora
zawodowego osoby zwalnianej z zakładu karnego

c)

prezes sądu lub upoważniony sędzia, który działa przede wszystkim w postępowaniu egzekucyjnym

d)

sędzia penitencjarny, który sprawuje nadzór nad legalnością i prawidłowością przebiegu wykonania kary
pozbawienia wolności, kary aresztu, tymczasowego aresztowani, zatrzymania oraz środka zabezpieczającego
związanego z zamknięciem w zakładzie zamkniętym, a także kar porządkowych środków skutkujących
pozbawieniem wolności

e)

dyrektor zakładu karnego, aresztu śledczego, śledczego także dyrektor okręgowy i Dyrektor Generalny Służby
więziennej albo osoba kierująca innym zakładem przewidzianym w przepisach prawa karnego wykonawczego

f)

komisja penitencjarna (w zakładzie karnym): kieruje skazanego do właściwego zakładu karnego oraz do
określonego systemu odbywania kary i ocenia postępy skazanego w resocjalizacji

g)

sądowy kurator zawodowy: czynności związane z organizowaniem i kontrolowaniem wykonywania kary
ograniczenia wolności oraz wykonuje dozór skazanego warunkowo zwolnionego

h)

sądowy lub administracyjny organ egzekucyjny: wykonują egzekucje wszystkich kar i środków o charakterze
majątkowym oraz innych należności majątkowych

i)

urząd skarbowy

j)

odpowiedni terenowy organ administracji rządowej lub samorządu terytorialnego

k) inny organ uprawniony przez ustawie do wykonywania wyroków

STRONY PROCESOWE
1. spór o pojęcie strony



strony w sensie prawnomaterialnym - podmioty stosunku opartego na prawie materialnym



strony w sensie prawnoprocesowym (formalnym)- podmioty stosunku wyłącznie procesowego, zawiązującego
się miedzy nimi jedynie przez fakt powstania procesu

11

S. Śliwiński- stroną jest ten podmiot, w którego imieniu dochodzone jest roszczenie o ukaranie lub ten, przeciwko
komu postępowanie wytoczono


kryterium odróżnienia strony procesowej od innych uczestników upatruje się w posiadaniu interesu

prawnego:



podstawa materialna interesu- normy prawa karnego materialnego ewentualnie (w procesie karnym)
dodatkowo normy prawa cywilnego materialnego



podstawa formalna- przepisy prawa procesowego zakreślające sferę praw i obowiązków, pozwalającą na
aktywne uczestnictwo w roli podmiotu interesu przewidzianego w prawie materialnym

Stronami są:

A. oskarżyciel
B. pokrzywdzony w postępowaniu przygotowawczym

C. oskarżony

D. powód cywilny

E. oskarżyciel publiczny- jest nim prokurator, w wyniku podziału kompetencji miedzy organami państwa

przypadło mu oskarżenie przed sądem w jego imieniu; prokuratura jest instytucją wyodrębnioną, która
posiada interes prawny

Kategorie stron:

1.

strona czynna- występuje z żądaniem rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności prawnej zgodnie z
interesem prawnym

2.

strona bierna-, przeciwko której żądanie jest kierowane

3.

strony zasadnicze- biorą udział w trybie zwyczajny i w większości trybów szczególnych

4.

strony szczególne- występują tylko w jednym z trybów szczególnych i są wyłącznie z tym trybem
związane

Ad.1. Strony czynne (karne):

a. oskarżyciel

·

uczestnik procesu, który występuje do sądu z wnioskiem o ukaranie sprawcy przestępstwa i wniosek
ten popiera w toku procesu

·

oskarżycieli dzieli się na:

1.

oskarżycieli publicznych- organy państwa, które wnoszą akty oskarżenia w sprawach o
przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego (wyjątkowo z oskarżenia prywatnego, jeżeli
wymaga tego interes społeczny) a następnie te akty popierają przed sądem

2.

oskarżycieli prywatnych- pokrzywdzonych, którzy wnoszą i popierają przed sądem akty
oskarżenia w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego

3. oskarżycieli posiłkowych:

•

ubocznych - pokrzywdzeni, którzy po wniesieniu aktu oskarżenia przez oskarżyciela
publicznego lub po objęciu przez niego ścigania w sprawie z oskarżenia prywatnego
albo w postępowaniu sądowym w sprawie o wykroczenie, składają oświadczenie, że
chcą popierać oskarżenie obok oskarżyciela publicznego i następnie popierają to
oskarżenie przed sądem

•

subsydiarnych - pokrzywdzonych, którzy wnoszą oskarżenie zamiast oskarżyciela
publicznego odmawiającego wniesienia aktu oskarżenia w sprawie z oskarżenia
publicznego i następnie popierają to oskarżenie przed sądem

b.

pokrzywdzony

·

w postępowaniu przygotowawczym i w postępowaniu przejściowym- osoba fizyczna, prawna,
instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna, której dobro prawne zostało bezpośrednio
zagrożone przez przestępstwo



stroną cywilna czynną w procesie karnym jest powód cywilny, który dochodzi w procesie karnym roszczeń

majątkowych, wynikających bezpośrednio z popełnionego przestępstwa

Ad.4. Strony szczególne


obok KPK przewiduje je także kodeks karny skarbowy oraz ustawa z 16X 1982r. o postępowaniu w sprawach
nieletnich:

1)

quasi-pozwany cywilnie- podmiot w stosunku, do którego prokurator wystąpił w procesie karnym o
zwrot korzyści majątkowej, jaką uzyskał na szkodę SP dzięki przestępstwu popełnionemu przez
oskarżonego, działającego w jego imieniu lub interesie; zakres jego uprawnień został zrównany z prawami
innych stron

2)

podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej-osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka
organizacyjną mniemająca osobowości prawnej, którą organ prowadzący postępowanie w sprawie o
przestępstwo skarbowe wezwał do udziału w tym charakterze; jeżeli sprawcą przestępstwa jest zastępca
tego podmiotu, prowadzący jego sprawy jako pełnomocnik, zarządca, pracownik itp.; obligatoryjny zwrot
korzyści (podmiot ten jest równocześnie quasi-pozwanym cywilnie)

3)

interwenient- nie będąc podejrzanym lub oskarżonym w postępowaniu w sprawie o przestępstwo
skarbowe lub wykroczenie skarbowe zgłosił w tym postępowaniu roszczenie do przedmiotów
podlegających przepadkowi

4) rodzice lub opiekun nieletniego

12

POSZCZEGÓLNE STRONY CZYNNE

A. OSKARŻYCIEL PUBLICZNY



zasadniczo przed wszystkimi sądami jest nim prokurator



wyjątkowo oskarżycielem publicznym może być organ państwowy

:

·

w postępowaniu uproszczonym- asesor prokuratury nieposiadający tzw. wotum prokuratorskiego i
aplikant prokuratorki

·

w postępowaniu uproszczonym- organy państwowe z wyjątkiem Policji z mocy szczególnych
przepisów ustawy



organy, które wyjątkowo mogą być oskarżycielami publicznymi tracą to prawo, jeżeli prokurator sam występuje

przed sądem  dualizm oskarżenia na rozprawie jest niedopuszczalny; wyjątkiem od tej reguły jest postępowanie
karne skarbowe: organ finansowy działa w nim jako oskarżyciel publ. obok lub zamiast prokuratora

B. POKRZYWDZONY, CZYLI OFIARA PRZESTĘPSTWA



pojecie ściśle związane pokrzywdzonych prawem karnym materialnym



krąg pokrzywdzonych wyznacza zespól znamion, o które toczy się proces



zakład ubezpieczeń- może być pokrzywdzonym w zakresie, w jakim pokrył szkodę wyrządzaną pokrzywdzonemu lub

jest zobowiązany do jej pokrycia (również, gdy już pokrył)


organy kontroli państwowej, które w zakresie swojego działania ujawniły przestępstwo, jakie spowodowało szkodę w

mieniu instytucji państwowej, samorządowej lub wystąpiły o wszczęcie postępowania, mogą wykonywać prawa
pokrzywdzonego, gdy nie działa organ pokrzywdzonego (formalnie nie jest pokrzywdzonym, gdyż to nie jej dobro
zostało zagrożone lub naruszone)


pozycja pokrzywdzonego w poszczególnych fazach procesu:



postępowanie przejściowe

(od wniesienia aktu oskarżenia do sądu do rozpoczęcia rozprawy głównej)

·

oskarżyciel publiczny ma obowiązek pouczyć ujawnionego pokrzywdzonego o fakcie przesłania
aktu oskarżenia do sądu

·

należy go także pouczyć o uprawnieniach związanych z dochodzeniem roszczeń majątkowych, a w
razie potrzeby także o prawie do zgłoszenia oświadczenia o działaniu w charakterze oskarżyciela
posiłkowego

·

po wniesieniu aktu oskarżenia pokrzywdzony ma prawo wziąć udział w niejednym z posiedzeń sądu
(dot. orzeczenia środków zabezpieczających, warunkowego umorzenia postępowania, skazania bez
rozprawy itd.); sąd może uznać udział pokrzywdzonego za obowiązkowy

·

może zgłosić swój udział; w postępowaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego ubocznego albo
subsydiarnego lub powoda cywilnego



w czasie rozprawy w „czystej” postaci

pokrzywdzony nie jest już stroną, aby nią być musi wystąpić w roli

oskarżyciela posiłkowego, prywatnego lub powoda cywilnego

·

może zgłosić wniosek o nałożenie na oskarżonego obowiązku naprawienia wyrządzonej szkody;
najpóźniej do zakończenia pierwszego przesłuchania go na rozprawie głównej

·

jeżeli się stawi ma prawo wziąć udział w rozprawie i pozostać na sali, choćby miał składać zeznania
jako świadek; w tym wypadku sąd przesłuchuje go w pierwszej kolejności; sąd może zobowiązać go
do obecności na rozprawie

C. OSKARŻYCIEL PRYWATNY

1)

przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego:

a. uszkodzenie ciała lub spowodowanie rozstroju zdrowia, gdy naruszenie czynności nie trwało dłużej

niż 7 dni

b. pomówienie

c. zniewaga

d. naruszenie nietykalności cielesnej

e. ujawnienie lub wykorzystanie informacji niejawnej

f. odmowa sprostowania

2)

prawo oskarżenia w sprawach o te przestępstwa przysługuje:

a. pokrzywdzonemu

b.

w razie śmierci pokrzywdzonego jego osobom najbliższym, jeżeli w terminie zawitym 3 miesięcy
od dnia śmierci oskarżyciela prywatnego złożą oświadczanie, ze wstępują w prawa zmarłego (osoby
te wówczas stają się stronami zastępczymi)

c.

prokuratorowi; jego legitymacja czynna jest dwojakiego rodzaju:
·

może wnieść oskarżenie w razie śmierci pokrzywdzonego, jeżeli nie ma osoby najbliższej lub jej
nie ujawniono

·

jeśli wymaga tego interes społeczny; pokrzywdzony w takim wypadku może wystąpić jako
oskarżyciel posiłkowy



inny pokrzywdzony tym samym czynem może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej

przyłączyć się do toczącego się postępowania



oskarżyciele prywatni są niezależni od siebie, mają te same uprawnienia

3) formy oskarżenia prywatnego:

a. akt oskarżenia wniesiony przez oskarżyciela lub jego pełnomocnika

13

b. skargę ustną lub pisemna pokrzywdzonego złożoną na Policji, po czym przesyła skargę do

właściwego sądu rejonowego



istotnym ograniczeniem oskarżyciela prywatnego jest szczególny termin przedawnienia - karalność
ustaje z upływem roku od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy przestępstwa, nie
później jednak niż z upływem 3 lat od czasu jego popełnienia;

·

obwiązuje bez względu na błędną kwalifikacje czynu, wszczęcie postępowania w niewłaściwym
trybie lub zmianę tego trybu

·

ma charakter materialnoprawny, tak wiec nie można go przywrócić



oskarżyciel prywatny, pod groźba nienadania biegu sprawie, powinien przedstawić dowód wpłacenia do
kasy sądowej zryczałtowanej równowartości wydatków; wysokość ryczałtu ustala w formie rozporządzenia
Minister Sprawiedliwości (obecnie 300zl)



skarga wzajemna- oskarżony może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej wnieść
przeciwko oskarżycielowi prywatnemu będącemu pokrzywdzonym wzajemny akt oskarżenia o ścigany z
oskarżenia prywatnego czyn, pozostający w związku z czynem mu zarzucanym



oskarżyciel prywatny może stracić swe uprawnienia, gdy prokurator postanowi wszcząć postępowanie
albo przyłączyć się do już wszczętego postępowania z oskarżenia prywatnego, jeżeli wg jego oceny
wymaga tego interes społeczny:

·

postępowanie jest wówczas postępowaniem z oskarżenia publicznego

·

pokrzywdzony może w nim brać udział w charakterze oskarżyciela posiłkowego

·

prokurator jest związany terminem przedawnienia w sprawach prywatnoskargowych

D. OSKARŻYCIEL POSIŁKOWY

a. oskarżyciel posiłkowy uboczny:

·

pokrzywdzony, który po wniesieniu aktu oskarżenia przez oskarżyciela publicznego lub po objęciu
przez niego ścigania w sprawie z oskarżenia prywatnego albo w postępowaniu w sprawie wykroczenie
składa oświadczenie, że chce popierać oskarżenie obok oskarżyciela publicznego i następnie popiera
się to oskarżenie przed sądem

·

jego udział w procesie zależy od:

1. oświadczenie pokrzywdzonego na piśmie lub do protokołu rozprawy, że chce działać w

charakterze oskarżyciela posiłkowego

2. złożenie tego oświadczenia w terminie
3. zastosowanie trybu niewyłączającego udziału oskarżyciela posiłkowego

·

sąd wydaje postanowienie o odmowie dopuszczenia do udziału, gdy

1. nie jest on osobą uprawniona
2. oświadczenie o przystąpieniu do postanowienia zostało złożone po rozpoczęciu przewodu

sądowego na rozprawie głównej

3. gdy w postępowaniu bierze już udział określona przez sąd liczba oskarżycieli

(pokrzywdzony może w ciągu 7 dni przedstawić soje stanowisko od daty doręczenia
postanowienia o niedopuszczeniu)



zawężenia uprawnień oskarżyciela posiłkowego:

2. jak mowa wyżej sąd może ograniczyć liczbę oskarżycieli
3. w razie odstąpienia oskarżyciela od oskarżenia nie może ponownie przyłączyć się do postępowania



oskarżyciel może wnosić apelacje, co do winy jak i co do rozstrzygnięcia o karze lub środkach karnych



nie ponosi kosztów procesowych, jeżeli oskarżonego uniewinniono lub umorzono postępowanie

b. oskarżyciel posiłkowy subsydiarny

·

pokrzywdzony, który wniósł akt oskarżenia w sprawie z oskarżenia publicznego zamiast prokuratora i
popiera to oskarżenie przed sądem( rzadko w Polsce)

·

etapy procedury prowadzącej do oskarżenia posiłkowego subsydiarnego:

1. prokurator wydał lub zatwierdził postanowienie o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu

postępowania przygotowawczego

2. pokrzywdzony zaskarżył to postanowienie zażaleniem do prokuratora nadrzędnego nad

prokuratorem, który wydał lub zatwierdził zaskarżone postanowienie

3. prokurator nadrzędny wydał postanowienie, mocą, którego nie przychylił się do zażalenia,

po czy skierował je do sądu właściwego do rozpoznania sprawy

4. sąd właściwy do rozpoznania spawy rozpatrzył to zażalenie i uchylił zaskarżone

postanowienie oraz przekazał sprawę prokuratorowi do ponownego rozpatrzenia

5. prokurator nadal nie znalazł podstaw do wniesienia aktu oskarżenia i ponownie odmówił

wszczęcia lub umorzył ponownie postępowanie przygotowawcze

6. pokrzywdzony ponownie wniósł zażalenie, które tym razem rozpoznał prokurator nadrzędny
7. prokurator utrzymał w mocy zaskarżone postanowienie – dopiero TERAZ pokrzywdzony

nabył prawo do wniesienia posiłkowego aktu oskarżenia

·

dodatkowe ograniczenia

a. posiłkowy akt oskarżenia musi być sporządzony prze adwokata a jeśli pokrzywdzonym jest

instytucja państwowa samorządowa społeczna to może radca prawny

b. akt oskarżenia musi mieć pełna formą aktu oskarżenia w trybie zwyczajnym nawet, jeśli

postępowanie sądowe toczyć się będzie w postępowaniu uproszczonym

c. sąd może ograniczyć liczbę oskarżycieli posiłkowych

14

d. obligatoryjne jest przez sąd zbadanie na posiedzeniu czy nie zachodzi potrzeba umorzenia

postępowania z powodu oczywistego braku faktycznych podstaw oskarżenia lub
ograniczenia liczby oskarżycieli posiłkowych

e. oskarżyciel posiłkowy ponosi koszty procesowe w razie uniewinnienia oskarżonego lub

umorzenia postępowania

E. POWÓD CYWILNY



specyfika postępowania adhezyjnego:

a)

jeżeli powodem jest pokrzywdzony będący osobą fizyczną lub prawną występuje z roszeniem we
własnym imieniu, instytucje państwowe nieposiadające takiej osobowości występują w imieniu i na
rzecz skarbu państwa, samorządowa w imieniu i na rzecz gminy

b)

zakładem ubezpieczeń jest każda instytucja działająca na zasadzie koncesji zawierająca umowy o
ubezpieczenia majątkowe, roszczenia zakładu są regresowe i zakład uznany jest za pokrzywdzonego

c)

organy kontroli państwowej w odróżnieniu od zakładu ubezpieczeń mogą dochodzić roszczeń
majątkowych wynikających bezpośrednia z przestępstwa, ale tylko na rzecz bezczynnej w procesie
karnym i cywilnym pokrzywdzonej instytucji

d) osoby najbliższe i prokurator będące stronami zastępczymi



ponadto prokurator może wytoczyć powództwo cywilne na rzecz pokrzywdzonego lub osoby najbliższej
zmarłego pokrzywdzonego albo popierać wytoczone przez pokrzywdzonego powództwo lub tę osobę
powództwo

POSZCZEGÓLNE STRONY BIERNE



strony karne bierne:

1) oskarżony
2) skazany – osoba w stosunku, do której wydano prawomocny wyrok skazujący



strona cywilna bierna to oskarżony, – jeżeli wniesiono przeciw niemu powództwo cywilne

Ad.1. oskarżony:

1.

znaczenie ścisłe – osoba przeciwko wniesiono akt oskarżenia a także osoba, co, do której prokurator
złożył wniosek o warunkowe umorzenie postępowania

2.

znaczenie szersze – nie tylko oskarżony w sensie ścisłym, ale również podejrzany, czyli osoba, co, do
której wydano postanowienie o przedstawienie zarzutów albo, której bez wydania takiego postanowienia
postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego

3.

znaczenie najszersze – obejmuje obok oskarżonego w sensie szerszym także osobę podejrzaną, tzw.
Faktycznie podejrzanego

REPREZENTANCI STRONY PROCESOWEJ



reprezentant strony procesowej - osoba działająca za stronę w jej imieniu na mocy odpowiedniego tytułu
prawnego; takim tytułem prawnym może być:

1. pełnomocnictwo udzielone przez stronę lub przedstawiciela ustawowego
2. zarządzenie prezesa sądu lub przewodniczącego rozprawy
3. przepis ustawy



reprezentantami stron są:

B. obrońca
C. pełnomocnicy

D. przedstawiciele ustawowi

A. OBROŃCA

·

działa w interesie oskarżonego

·

tylko osoby uprawnione wg przepisów o ustroju adwokatury

·

w Polsce uprawnienia wszystkich adwokatów są identyczne, nie ma podziału na adwokatów
uprawnionych do występowania przed różnymi sądami

·

oskarżony może mieć jednocześnie nie więcej niż trzech obrońców

·

obrońca może bronić kilku oskarżonych, jeżeli nie pozostają w sprzeczności



ze wzg. na rodzaj tytułu do obrony, obrońca może być:

1. z wyboru

·

tytułem prawnym jest upoważnienie do obrony, czyli pełnomocnictwo udzielone adwokatowi po
zawarciu umowy z adwokatem wykonującym zawód indywidualnie, ze spółka lub zespołem
adwokackim

·

w imieniu zespołu występuje kierownik, który uwzględnia życzenie klienta, co do wyboru
adwokata

·

procesowe znaczenie ma tylko pełnomocnictwo na piśmie albo przez oświadczenie do protokołu
organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze



szczególną formą pełnomocnictwa jest tzw. pełnomocnictwo tymczasowe -udzielane
przez jakąkolwiek inna osobę obrońcy, gdy oskarżony pozbawiony jest wolności,
ważność trwa do 1 spotkania obrony z oskarżonym (akceptuje albo odrzuca)

2. z urzędu

15

·

tytułem prawnym jest zarządzenie prezesa sądu właściwego do rozpoznania sprawy, który w
postępowaniu przygotowawczym wydaje je na wniosek prokuratora; tylko prezes sądu
wyznacza konkretnego adwokata

·

obrońcę z urzędu powołuje się:

a)

na wniosek oskarżonego- nie jest w stanie pokryć kosztów bez uszczerbku dla
niezbędnego utrzymania siebie i rodziny

b) gdy oskarżony nie ma obrońcy z wyboru, a zachodzi przypadek obrony obligatoryjnej

tylko w tym wypadku na oskarżonym spoczywa obowiązek pokrycia należności za
obrońcę, chyba, że w sprawie oskarżenia publicznego lub uniewinnienia lub umorzenia
postępowania sąd w uzasadnionym wypadku przyzna zwrot części lub całości
wynagrodzenia jednego obrońcy

−

obrońca z urzędu ma prawo do honorarium

−

częstym zjawiskiem w procesie jest tzw. substytucja

⇒

adwokat uprawnia

innego adwokata do zastępowania go przed sądem np. zbieg terminów

B. PEŁNOMOCNICY

·

działają w interesie pokrzywdzonych w postępowaniu przygotowawczym, a także oskarżycieli prywatnych i
posiłkowych lub powodów cywilnych, stron szczególnych w postępowaniu karnym skarbowym lub w
postępowaniu w sprawach nieletnich

·

mogą nimi być adwokaci i aplikanci adwokaccy

·

pełnomocnik działa w interesie innej strony niż oskarżony

·

można ustanowić pełnomocnika osobie niebędącej stroną

·

pełnomocnikiem instytucji państwowej, samorządowej lub społecznej może być radca prawny, może
również w zakresie roszczeń majątkowych innej osoby prawnej jednostki organizacyjnej niemającej
osobowości oraz osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą

·

strony nie mogą mieć więcej niż 3 pełnomocników

·

pełnomocnik może zastępować kilka stron

·

do pełnomocnika nie odnosi się nakaz przedsiębrania czynności procesowych przez obrońcę jedynie na
korzyść oskarżonego, może dokonywać czynności nawet nie korzystnej dla strony, jeżeli działa w dobrej
wierze i w granicach pełnomocnictwa

C. PRZEDSTAWICIELE USTAWOWI

1.

osoby reprezentujące z urzędu pokrzywdzonych małoletnich albo ubezwłasnowolnionych

a.

rodzice, – jeżeli dziecko znajduje się pod władzą rodzicielską obojga – każde z nich przedstawicielem ustawowym

b.

opiekun faktyczny – os., pod której piecza pokrzywdzony pozostaje – do organu procesowego należy sprawdzenie
czy taka osoba rzeczywiście sprawuje opiekę

c.

opiekun prawny – wyznaczony przez sąd opiekuńczy



przedstawiciel taki może działać osobiście lub przez pełnomocnika, którego może ustanowić



przysługują mu wszystkie uprawnienia strony (może dokonywać także czynności niekorzystnych dla strony np. cofnąć

środek odwoławczy



pozbawienie pokrzywdzonego samodzielnego działania

2.

osoby, pod której pieczą pozostaje będąca pokrzywdzonym osoba nieporadna



zwłaszcza wiek lub stan zdrowia



uprawnienia przedstawiciela nabywa, gdy wyrazi wolę wykonywania praw pokrzywdzonego

3.

osoby reprezentujące z mocy ustawy oskarżonego nieletniego lub ubezwłasnowolnionego



te same osoby, co reprezentujące osobę pokrzywdzonego



zakres ograniczony do czynności procesowych korzystnych dla oskarżonego



nie pozbawia oskarżonego prawa do samodzielnego działania

RZECZNICY INTERESU SPOŁECZNEGO
Cechy wyróżniające:

a. reprezentowanie w procesie interesu społecznego

−

szereg uprawnień umożliwiających na wpływanie na przebieg procesu

−

ochrona interesu ogólnego społecznego

−

możliwe pokrycie się z interesem jednostki (pokrzywdzonego)

b. niezależność od stron procesowych

−

nie działa na rzecz określonej strony procesowej, choć działanie może być dla którejś korzystne

Poszczególni rzecznicy interesu społecznego:

a. Rzecznik Praw Obywatelskich

−

urząd powołany w 1987r.

−

stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji i innych aktach

−

uprawnienie do badania czy wskutek działania lub zaniechania organów, organizacji i instytucji
mających obowiązek przestrzegania tych praw i wolności nie nastąpiło naruszenie prawa, zws i
sprawiedliwości

−

udział rzecznika wyznaczają przepisy KPK, i ustawa RPO

−

posiada następujące uprawnienia:

a. może żądać przedstawienia informacji o stanie sprawy prowadzonej w postępowaniu

przygotowawczym lub sądowym – postępowanie wyjaśniające; możliwy wgląd do akt
sądowych i prokuratorskich oraz innych organów ścigania po zakończeniu
postępowania i zapadnięciu rozstrzygnięcia

16

b. może żądać wszczęcia postępowania przygotowawczego z oskarżenia publicznego (nie

ma wpływu na umorzenie, zażalenie, ani odmowę wszczęcia)

c. może wnieść kasację „nadzwyczajną” art.521KPK
d. może żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych oraz wziąć udział w

każdym toczącym się już postępowaniu- na prawach prokuratora

−

ponad to duże znaczenie mają liczne wystąpienia np. o warunkach panujących w aresztach
śledczych, zakładach karnych, przewlekłości postępowania

b.

przedstawiciel społeczny (przedstawiciel organizacji społecznej dopuszczony na jej wniosek) art.90§1 KPK

−

możliwość zgłoszenia do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego w I i II instancji przez organizację
społeczną

−

przedstawiciel zobowiązany do złożenia w sądzie upoważnienia art.90§2 KPK

−

warunkiem udziału:  ochrona interesu społecznego lub ważnego indywidualnego, objętego
zadaniami statutowymi danej organizacji

−

ponad to  interes wymiaru sprawiedliwości art.90§3 KPK

−

dopiero postanowienie sądu o dopuszczeniu umożliwia mu działanie w toku procesu

; ma prawo

uczestniczenia w procesie, ale nie ma prawa zadawania pytań osobom przesłuchiwanym

−

może w toku procesu wypowiadać się i składać oświadczenia poza procesem art.91KPK

−

możliwość udzielenia mu głosu przez przewodniczącego rozprawy po zamknięciu przewodu
sadowego art.406§1 KPK

−

nie jest formalnie związany z żadną ze stron

c.

prokurator generalny – jako podmiot uprawniony do wnoszenia kasacji „nadzwyczajnej”

−

we wszystkich sprawach ( zarówno sady powszechne jak i wojskowe – w nich także Naczelny
Prokurator Wojskowy)

−

rzecznik prawidłowego wymiaru sprawiedliwości; może pokrywać się z interesem strony

d. prokurator w akcji cywilnej

−

w postępowaniu adhezyjnym oraz gdy składa wniosek o zobowiązanie oskarżonego do naprawienia
szkody

−

działa na rzecz pokrzywdzonego, ale nie utożsamia się z jego interesem

−

wkracza w proces adhezyjny, gdy jego zdaniem wymaga tego interes społeczny

OSOBOWE ŹRÓDŁA DOWODU



osobowe źródło dowodu – osoba wezwana przez organ procesowy do dostarczenia środka dowodowego

(także złożenie zeznań)



kategorie osobowych źródeł dowodu:

1. oskarżony (środek w postaci wyjaśnień)

2. świadek (środek w postaci zeznania)
3. biegły (środek w postaci opinii)

4. osoba poddana oględzinom lub badaniom ciała (na ogół oskarżony lub osoba podejrzana,

czasem świadek, jeżeli warunki z art.194KPK

5. zawodowy kurator sadowy lub wyjątkowo funkcjonariusz Policji (środek w postaci wyniku

wywiadu środowiskowego)

POMOCNICY ORGANÓW PROCESOWYCH



pomocnik organu procesowego – osoba ułatwiająca organowi procesowemu wykonywanie jego funkcji; tylko

osoby pełniące funkcje pomocnicze; konieczność określenia ich roli przez prawo procesowe



należą do nich:

1. specjaliści

−

czynności techniczne w czasie oględzin, ekspertyzy, zatrzymania rzeczy lub przeszukania;
pomiary, obliczenia, zdjęcia, utrwalanie śladów art.205§1 KPK

−

policja, ABW, Straż Graniczna, itp.

−

stosowanie przepisów dot. biegłych, ale nie jest konieczne postanowienie o dopuszczeniu
ich do czynności, nie wydają żadnych opinii

−

możliwość przesłuchania w charakterze świadka art.206§2 KPK

2. protokolanci

−

powołani do spisania protokołu

−

w postępowaniu przygotowawczym: osoba przybrana w takim charakterze przez prowadzącego

czynność procesową

−

w czasie rozprawy: aplikant, pracownik sekretariatu, asesor sądowy należący do składu

sadzącego

−

posiedzenie sadu: te same osoby, co w czasie rozprawy + osoba przybrana art.144§1,2 KPK

•

od osoby przybranej niebędącej pracownikiem organu prowadzącego
postępowanie obiera się przyrzeczenie art. 144KPK

17

3. stenografowie:

−

osoby sporządzające stenogram czynności niezależnie od spisania protokołu

−

o ile się pojawia, nie jest pracownikiem organu prowadzącego postępowanie – powinna złożyć

stosowne przyrzeczenie art.145 KPK



protokolant i stenograf podlegają wyłączeniu z tych samych powodów, co sędzia

4. tłumacze

−

wzywani na podstawie art.204§1,2 KPK:

·

przesłuchanie głuchego lub niemego, gdy nie wystarcza za pomocą pisma

·

przesłuchanie osoby niemówiącej, w jęz. polskim

·

przełożenie na polski pisma sporządzonego w jęz. obcym lub na odwrót

·

zapoznanie oskarżonego z treścią dowodu (nie dot. pokrzywdzonego)

−

stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące biegłych art.204§3 KPK

5. konwojenci policji

−

art.356§2 KPK zezwala na obecność na rozprawie osób obowiązanych do noszenia broni



uczestnikami procesu nie są: osoby zatrudnione w sekretariatach, kasach sądowych, sprzątaczki, woźne,

konsultanci organów procesowych (o ile nie są biegłymi)

KUMULACJA RÓL PROCESOWYCH I ICH ROZŁĄCZNOŚĆ



niektórzy uczestnicy procesu mogą:

1.

zmieniać swe role w zależności od stadium

: prokurator jest organem procesowym w postępowaniu

przygotowawczym, a w postępowaniu przed sądem jest stroną

2.

kumulować w swojej osobie

w zależności od konkretnego układu procesowego kilka kategorii

uczestników procesu np. pokrzywdzony może być jednocześnie oskarżycielem; niedopuszczalna,
gdy:

a. organ procesowy nie może spełniać żadnej innej roli poza tą jedyną – organu procesowego

(sędzia, ławnik, prokurator albo inny org. postępowania przygotowawczego nie może być
świadkiem, biegłym, stroną itp.); jedynie możliwość bycia jednocześnie pomocnikiem
chyba, że wyraźny przepis nawet na to nie zezwala

b. sprzeczność ról uczestników procesu uniemożliwia łączenie ich przez jedną osobę art.50

KPK

c. łączne spełnianie niektórych ról uczestników procesu przez jedną osobę spowodowałoby

nienależyte wykonanie jednej z łączonych ról (w wynika to z zasady bezstronności
niektórych uczestników niebędących organami; możliwość wyłączenia biegłego,
protokolanta, stenografa i tłumacza na tych samych zasadach, co sędziego

CZYNNOŚCI PROCESOWE

·

Czynność procesowa – zachowanie się uczestnika procesu, wywołujące skutki przewidziane przez prawo
procesowe; obejmuje tylko działanie!!! – wykonanie obowiązku lub uprawnienia

·

Zdarzenie procesowe – zaszłość w świecie zewnętrznym niewykazująca jakichkolwiek cech zachowania się
człowieka, ale wywołującą skutki przewidziane przez prawo procesowe np. śmierć lub choroba oskarżonego, pożar,
powódź

Kategorie czynności procesowych

A) ze względu n cel:

1. rozpoznawcze (kognicyjne) – zbadanie i rozstrzygnięcie określonych kwestii w procesie
2. wykonawcze (egzekucyjne) – zmierzają do wykonania decyzji procesowej

B) ze względu na sposób komunikowania się

1. wyraźne (ekspresywne)

−

komunikowane przez oświadczenia ich uczestników

−

jest regułą

−

np. oświadczenie pisemne lub ustne pokrzywdzonego, że będzie występował jako
oskarżyciel posiłkowy

2. konkludentne (dorozumiane)

−

komunikowane przez samo zachowanie, które w konkretnej sytuacji wskazuje istotę
czynności

−

wadliwa czynność wyraźna,

na którą godzimy się w pewnych okolicznościach

18

−

np. sąd nie wydaje postanowienia o dopuszczeniu oskarżyciela posiłkowego, ale
zawiadamia go o kolejnych terminach rozprawy

−

warunki niewadliwości:

a. zachowanie się uczestnika w sposób niebudzący wątpliwości, musi

uzewnętrzniać jego wolę

b. zachowanie się strony, do której odnosi się konkludentne oświadczenie woli

musi wskazywać, że strona prawidłowo zrozumiała zachowanie się organu

c. nie może zastępować decyzji, od której przysługuje środek zaskarżenia,

przy środkach przymusu, przesuwających proces do następnego etapu, nie
może być środkiem zaskarżenia

C) ze względu na podmiot

1. czynności organów procesowych – rys.



ze względu na charakter procesowy:

a. oświadczenia procesowe – wyrażenia treści intelektualnej uczestnika procesu

(patrz rysunek)

b. spostrzeżenia procesowe – percepcje wyrażeń zmysłowych np. odczytanie,

oględziny, przesłuchanie

c. czynności realne – stwarzanie lub zmiana stanów faktycznych np. przeszukanie,

ujęcie na gorącym uczynku

2. czynności storn procesowych
3. czynności innych uczestników procesu

Warunki niewadliwości czynności prawnych



nie może być sprzeczna z przepisami prawa; wymagania:

1. zachodzą pozytywne przesłanki czynności procesowej
2. uczestnik ma zdolność do czynności procesowych i wykonywać skutecznie czynności realne
3. czynność odbywa się w należytej formie, terminie i miejscu, – jeżeli wymagane ustawowo



niewadliwość oświadczeń procesowych (poza przepisami prawa), zależna od:

1. istnienie woli uczestników procesowych – niedopuszczalny przymus fizyczny
2. brak wad woli uczestników procesu – niedopuszczalny przymus psychiczny, błąd, co do treści
3. brak warunku w odniesieniu do oświadczeń procesowych

Następstwa naruszenia warunków niewadliwości

1. nieważność
2. bezskuteczność
3. niedopuszczalność
4. wadliwość
5. bezzasadność

Ad.1. Nieważność

·

orzeczenie nie powoduje żadnych skutków

·

skuteczność ex tunc – od chwili wydania orzeczenia

·

nieważność jest stwierdzana – orzeczenie deklaratoryjne

·

dopuszczalne ponowne postępowanie w tej samej sprawie

Ad.2. Bezskuteczność

·

spowodowana wyraźnym przepisem ustawy

·

sankcja za:

a. niedopełnienie określonych obowiązków

−

następstwo bardzo ciężkich uchybień np. złożenie wyjaśnień, zeznań lub inne oświadczenie w
warunkach wyłączających swobodę wypowiedzi, przymusem, groźbą bezprawną; hipnoza, środki
chemiczne itp. art.171§7 KPK

b. niespełnienie przez stronę przesłanek czynności



niespełnione warunki formalne pisma procesowego



niedotrzymany termin zawity



kasacja lub inny środek odwoławczy wniesiony został przez osobę nieuprawnioną albo

niedopuszczalny z mocy ustawy


niedotrzymany termin nieprzekraczalny

Ad.3. Niedopuszczalność

19

nieważność bezwzględna

·

czynność przeprowadza się mimo braku jej ustawowych warunków

·

ex ante – przed dokonaniem czynności; jeżeli zostanie zlekceważona i dojdzie do czynności to powstanie
przyczyna odwoławcza (ewentualnie przyczyna bezskuteczności)

·

niedopuszczalne są:

a. określone w ustawie oddziaływania na przesłuchiwaną osobę pozbawiające swobody
b. zastępowanie dowodu z wyjaśnień oskarżonego lub zeznań świadka treścią pism, zapisków,

notatek urzędowych

c. przesłuchiwanie niektórych osób jako świadków
d. dochodzenie wstępne dłuższe niż 5 dni
e. dochodzenie w stosunku do oskarżonego pozbawionego wolności –musi mieć obrońcę
f.

oskarżenie wzajemne w sprawie prywatnoskargowej, gdy przyłączył się do postępowania
prokurator lub prokurator je wszczął

g. uwzględnienie kasacji na niekorzyść oskarżonego wniesionej po upływie 6 miesięcy od

uprawomocnienia się orzeczenia

h. kasacja od orzeczenia SN zapadłego w następstwie rozpoznania kasacji

Ad.4. Wadliwość

·

czynność wadliwa, gdy w toku postępowania popełniono uchybienie, które mogło mieć wpływ na jej treść lub, gdy
tylko decyzja jest obarczona uchybieniem

·

wadliwość względna – powoduje uchybienie, które organ odwoławczy bierze pod uwagę tylko wtedy, gdy strona
podniosła je w środku odwoławczym – względna przyczyna odwoławcza

·

wadliwość bezwzględna – organ odwoławczy bierze je pod uwagę bez względu na to czy strona je podniosła w
środku odwoławczym czy nie; ustalenie wadliwości z urzędu – bezwzględna przyczyna odwoławcza

·

współzależność wadliwości:

a. wadliwość jednej czynności dowodowej nie pociąga za sobą wadliwości innej czynności dowodowej
b. wadliwość orzeczenia kończącego postępowanie nie oznacza ze czynności dowodowe w nim

wykonane są wadliwe

c. wadliwość czynności dowodowej może spowodować wadliwość decyzji procesowych i innych

czynności, gdy w sposób istotny wpłynie na uprawdopodobnienie zarzutu będącego przesłanką
decyzji i innych czynności

d. wadliwość innych czynności procesowych powoduje wadliwość dalszych czynności, gdy analiza

konkretnej czynności wykaże, że taki związek jest w dużym stopniu prawdopodobny lub, gdy
ustawa sama taki związek przesądza

·

konwalidacja – usuwanie was czynności i całego postępowania przed wydaniem orzeczenia kończącego; odbywa
się bez wnoszenia środków odwoławczych; może być dokonana:

a. z mocy samego prawa:

−

zmiana ustawy

−

zmiana sytuacji procesowej skutkiem upływu czasu

−

działania innych czynników

b. z inicjatywy organów procesowych i stron

−

powtórzenie wadliwie wykonanej czynności

−

korekta uzupełniająca wadliwą czynność procesową – wypełnienie dodatkowych
postanowień



konwalidacja jest wyłączona, gdy powstał stan nieodwracalny np. przesłuchanie księdza w charakterze
świadka, co do faktów, o których dowiedział się w trakcie spowiedzi i jeśli dzięki temu przesłuchaniu ujawniono
dalsze dowody

Ad.5. Bezzasadność

·

czynność, która nie pozostaje w harmonii ze stanem faktycznym i prawnym sprawy

·

np. przesłuchanie świadka, gdy dobrze wiadomo, że nie miał nic wspólnego ze sprawą

·

zatem bezzasadność jest oceną merytoryczną

Promulgacja decyzji procesowej



umożliwienie w odpowiedniej formie zapoznania się z decyzją przez inne osoby



orzeczenie lub zarządzenie:

·

wydane na rozprawie: ogłasza się ustnie

·

poza rozprawą: doręcza się prokuratorowi, stronie i osobie niebędącej stroną, jeżeli przysługuje jej środek
zaskarżenia, a nie byli obecni na posiedzeniu lub nie byli obecni przy ogłoszeniu

·

inne przypadki: stronie, za pomocą uwierzytelnionego odpisu – przesyłanie pism przez pocztę (ewentualnie
telefonicznie lub w inny sposób

20

·

w przypadku wieli pokrzywdzonych – ogłoszenie w prasie radiu lub telewizji – doręczenie postanowienia
pokrzywdzonemu w terminie 7 dni, jeżeli się o to zwróci



promulgacja wyroku:

·

uroczysta forma ustnego ogłoszenia

·

ogłoszenie wyroku zapadłego poza rozprawą (na posiedzeniu): wyrok udostępniony publicznie, przez
złożenie odpisu w sekretariacie sądu

·

wyroku nie doręcza się stronom, wyjątki:

1. wyrok zapadły na posiedzeniu sądu, gdy:

a. sąd skazuje bez rozprawy
b. uchyla wyrok z powodu bezwzględnej przyczyny odwoławczej
c. gdy SN oddala na posiedzeniu kasację w razie oczywistej bezzasadności
d. gdy sąd w kwestii wznowienia postępowania wyrokiem uniewinnienia

oskarżonego lub umarza postępowanie

2. wyroku zaocznego w postępowaniu przygotowawczym – doręcza tylko oskarżonemu
3. wyroku ogłoszonego w razie nieobecności oskarżonego pozbawionego wolności i

zarazem niemnącego obrońcy

4.

wyroku nakazowego



oskarżonemu należy wydać na jego żądanie, bezpłatnie jedne uwierzytelniony odpis każdego orzeczenia wraz z
uzasadnieniem, (jeżeli je sporządzono)



w przypadku spraw z wyłączeniem jawności ze względu na ważny interes państwa oskarżonemu wolno wydać
tylko odpis orzeczenia kończącego postępowanie w danej instancji bez uzasadnienia

Odwoływalność decyzji procesowych

I.

in foro interno (wewnętrzna) – możliwość całkowitej zmiany decyzji procesowej przed udostępnieniem jej
osobom postronnym – dopuszczalna dopóki wyrok nie został ogłoszony na rozprawie lub zarządzenie nie
zostało oddane do sekretariatu celem udostępnienia stronom; warunki:

a. zgodzi się na to wymagana przepisami większość składu orzekającego, jeżeli taki skład wydaje

decyzje

b. jeżeli treści nie zna nikt poza osobami biorącymi udział w jej wydawaniu (ewentualnie osobą,

która ją przepisywała na komputerze lub maszynie)

II.

in foro externo (zewnętrzna) – możliwość całkowitej zmiany decyzji procesowej znanej już stronom;
odwoływalność orzeczeń, nawet nieprawomocnych, nie jest dopuszczalna, chyba, że wyraźny
przepis na to zezwala; dopuszczalna, gdy:

a. sąd, na którego postanowienie złożono zażalenie, może je uwzględnić, jeżeli orzeka w tym

samym składzie, w którym wydano zaskarżone zażalenie, – dot. także prokuratora i
prowadzącego dochodzenie

b. oddalenie wniosku dowodowego, nie stoi na przeszkodzie w dopuszczeniu go w późniejszym

terminie

c. środek zapobiegawczy należy niezwłocznie uchylić lub zmienić, jeżeli ustana przyczyny,

wskutek których został zastosowany lub powstaną przyczyny uzasadniającego jego uchylenie
albo zmianę

d. karę pieniężną należy uchylić, jeżeli ukarany dostatecznie usprawiedliwił swe niestawiennictwo

lub samowolne oddalenie się

e. zawsze można odwołać decyzję niekorzystną dla strony, jeżeli druga strona się temu nie

sprzeciwia – chyba, że decyzja jest zaskarżalna

f.

zarządzenie zawsze można zmienić, jeżeli powstanie sytuacja, że straciło ono rację bytu

Odwoływalność oświadczeń stron procesowych



strona swego oświadczenia procesowego odwołać nie może



w praktyce: prawo nie zabrania stronom odwoływania ich oświadczeń procesowych, chyba, że wyraźnie stanowi,
że w danych sytuacjach takie odwołanie jest niedopuszczalne; wyjątki: ---------- nie kumam, o co tam chodzi!!!

a. cofnięcie środka odwoławczego
b. odstąpienie od oskarżenia
c. cofnięcie powództwa cywilnego
d. cofnięcie wniosku o ściganie, do momentu rozpoczęcia przewodu sądowego
e. cofnięcie sprzeciwu wobec wyroku nakazowego
f.

wniesienie apelacji przez oskarżonego od wyroku wydanego w wyniku porozumienia

g. cofnięcie prośby o ułaskawienie

Prawomocność

21



niepodważalność decyzji procesowej – posiada moc normy prawnej



prawomocność:

I.

formalna – decyzja nie podlega już zaskarżeniu za pomocą zwykłych środków zaskarżenia;
możliwość wzruszenia za pomocą nadzwyczajnych środków zaskarżenia; res iudicata; decyzja
uzyskuje prawomocność formalną, gdy:

a. wyczerpany został tok instancji
b. niedopuszczalne zaskarżenie wyroku wydanej w pierwszej instancji – tryb doraźny
c. strona zrezygnowała z wniesienia środka odwoławczego bądź go cofnęła

II.

materialna – nie jest dopuszczalne wszczęcie i prowadzenie od nowa postępowania już
prawomocnie zakończonego; niedopuszczalne jest ponowne postępowanie przeciwko tej samej
osobie o tę samą kwestię odpowiedzialności prawnej



nie dot. tylko postępowania głównego, dot. wszystkich, w których dana decyzja stała się niezaskarżalna tj.
incydentalne, pomocnicze, następcze, uzupełniające



zawisłość prawna sporu – sytuacja, w której toczy się już dopuszczalny proces; zatem niedopuszczalne
wszczęcie przed tym samym organem, bądź innym, jeżeli toczy się już proces w tej sprawie i proces nadto toczy
się przed organem właściwym

Terminy

I.

termin – okres jako oznaczony upływ czasu, w ciągu, którego należy wykonać czynność

II.

termin – oznaczony punkt czasowy (dzień, godzina), w którym ma się odbyć czynność np. termin rozprawy



maksymalny

−

takie, w których należy wykonać czynność, do momentu upływu określonego czasu

−

postulat szybkości procesu



minimalny

−

czas, który musi upłynąć, aby czynność mogła być dokonana

−

zapewnienie lepszego przygotowanie się do procesu



podział ze względu na następstwa:

1.

terminy zawite

·

po ich upływie dana czynność jest bezskuteczna

·

możliwość przywrócenia przez sąd lub prokuratora

·

przywrócenie tylko na skutek przyczyn niezależnych od strony

·

7 dni na złożenie wniosku o przywrócenie terminu od dnia ustania przeszkody

·

mają zastosowanie do:

i. wnoszenia środków zaskarżenia

ii. terminy, które ustawa za takie uznaje

·

nie odnoszą się do organów procesowych (obowiązują strony i niektóre inne osoby)

2.

terminy prekluzyjne

·

materialnoprocesowe

·

czynności dokonane po przekroczeniu są bezskuteczne

·

nie można ich przywrócić

·

najczęściej terminy długie, wieloletnie, wielomiesięczne

·

skierowane także do organów procesowych

3. terminy instrukcyjne

·

porządkowe

·

po ich upływie dokonana czynność jest skuteczna, ale istnieje możliwość pociągnięcia do
odpowiedzialności dyscyplinarnej bądź służbowej osób winnych



terminy przedawnienia – karnomaterialne, uregulowane w KK



terminy przedawnienia uregulowane w KPK – charakter cywilnoprawny:

a.

art. 555 KPK – roszczenia o odszkodowanie luz zadośćuczynienie za niesłuszne
skazanie lub aresztowanie luz zatrzymanie przedawniają się z upływem roku od
daty uprawomocnienia się orzeczenia dającego podstawę do odszkodowania lub
zadośćuczynienia

b. art. 641 KPK – ściągnięcie zasądzonych kosztów procesu przedawnia się z upływem

3 lat od dnia, kiedy należało je uiścić



podział ze względu na sposób określenia:

22

1.

określane kalendarzowo – w godzinach, dniach, miesiącach, latach’

2.

określane relatywnie do stanu zaawansowania procesu – np. „do momentu rozpoczęcia przewodu
sądowego”

3.

określane ogólnie – np. „niezwłocznie”, „natychmiast”, „bezzwłocznie”

4.

określane blankietowo – „dalszy okres oznaczony”



sposób obliczania terminów:

·

początek – dzień następny po dniu, od którego liczy się dany termin

·

koniec, – jeżeli oznaczony w tygodniach, miesiącach, latach to na ostatni dzień przypada ten dzień,
który odpowiada początkowi terminu; jeżeli w danym miesiącu nie ma danego dnia, to przypada na
ostatni dzień miesiąca; jeżeli wypada na dzień wolny od pracy to uznaję się pierwszy dzień pracy
po terminie

·

zachowanie terminu – złożenie przed upływem terminu pisma w sekretariacie sądu lub
prokuratury; nadanie pisma w polskiej placówce pocztowej, w urzędzie konsularnym, w zakładzie
karnym, dowództwo jednostki przez żołnierza,

Dokumentacja czynności procesowych

1. protokół
2. notatka urzędowa

Ad.1. Protokół



dokument pisemny stwierdzający formę i treść czynności, sporządzony w formie nakazanej przez prawo i
podpisany przez przeprowadzającego czynność oraz przez co najmniej drugą osobę w niej uczestniczącą

·

weryfikowany w momencie powstania

·

co najmniej dwa podpisy

·

stwierdza formę i treść

·

jest wiarygodny



spisywany:

1.

obligatoryjnie – czynności wymienione w art.143§1 KPK, oraz inne czynności, jeżeli przepis tego
wymaga

a. przyjęcie ustnego zawiadomienia o przestępstwie, wniosku o ściganie i jego cofnięcie
b. przesłuchanie oskarżonego, świadka, biegłego, kuratora
c. dokonanie oględzin
d. dokonanie otwarcia zwłok oraz wyjęcie zwłok z grobu

e.

przeszukanie osoby, pomieszczenia i rzeczy oraz zatrzymanie rzeczy

f.

otwarcie korespondencji i przesyłki oraz odtworzenie utrwalonych zapisów

g. zaznajomienie podejrzanego z zebranymi w postępow. przygotowawczym materiałami
h. przyjęcie poręczenia
i.

przebieg posiedzenia sądu, jeżeli stawiają się uprawnione osoby albo ich obecność jest
obowiązkowa

j.

przebieg rozprawy

2.

fakultatywnie – spisuje się, jeżeli przeprowadzający czynność uzna to za potrzebne np. użycie
probierza trzeźwości, pobranie próby krwi na zawartość alkoholu, wymazu itp.



protokół rozprawy – spisuje aplikant lub pracownik sekretariatu, ewentualnie asesor, jeżeli nie należy do
składu orzekającego; podpisywany przez: przewodniczącego, protokolanta, jeżeli nie może podpisać
przewodniczący to podpisuje jeden z członków składu orzekającego



protokół z innej czynności – mogą spisać te same osoby, co protokół rozprawy, oraz:

1. osoba przybrana w charakterze protokolanta przez prowadzącego czynność, – jeżeli nie

jest pracownikiem organu prowadzącego postępowanie należy przyjąć specjalne
przyrzeczenie

2. sam przeprowadzający czynność



takie protokoły podpisywane przez wszystkie osoby biorące udział w czynności



istnieje możliwość wyłączenia protokolanta na tych samych zasadach, co sędziego – orzeka sąd w toku
rozprawy lub posiedzenia, w innych przypadkach: osoba przeprowadzająca czynność



każdy protokół poza protokołem rozprawy należy przed podpisaniem przeczytać i uczynić o tym
wzmiankę – osoby biorące udział w czynności mają prawo żądać odczytania fragmentów ich wypowiedzi

23



sprostowanie protokołu rozprawy lub posiedzenia:

·

art. 152 KPK – strony oraz osoby mające interes prawny mogą złożyć wniosek o sprostowanie
protokołu wskazując na nieścisłości i opuszczenia; najpóźniej do momentu wysłania akt do wyższej
instancji

·

w razie złożenia wniosku należy zawsze wysłuchać protokolanta – po tym przewodniczący może się
do wniosku przychylić albo zwrócić się do całego składu orzekającego



sprostowanie oczywistych omyłek pisarskich lub rachunkowych – w każdym czasie, na wniosek lub z
urzędu



protokoły szczególne – posiadanie załączników określonych przez ustawę lub z uproszczeniami:

1. protokół ze stenogramem – możliwość ograniczenia protokołu do najbardziej istotnych

oświadczeń ze względu na istnienie stenogramu; pierwopis stenogramu dołączany jest do
protokołu

2. protokół z wyjaśnieniami na piśmie – na wniosek oskarżonego lub obrońcy, w post.

przygotowawczym możliwość złożenia wyjaśnień na piśmie – stanowią załącznik do
protokołu

3. protokół wspólny przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie i przesłuchania w

charakterze świadka osoby zawiadamiającej – można zamieści także wniosek o ściganie, o
wszczęciu dochodzenia, odmowie wszczęcia, umorzeniu, zawieszeniu

4. protokół z czynności dowodowych w dochodzeniu, – gdy nie jest wymagane spisanie

pełnego protokołu – najbardziej istotne oświadczenia

5.

protokół z zapisem audiowizualnym – utrwalenie przebiegu czynności; konieczność
uprzedzenia obecnych; nagranie jest fakultatywne, z inicjatywy organu procesowego lub na
wniosek strony



nagranie względnie obligatoryjne przesłuchania świadka lub biegłego, gdy:

a. zachodzi niebezpieczeństwo, że przesłuchanie tej osoby już nie będzie możliwe w

dalszym postępowaniu

b. przesłuchanie przeprowadza sędzia wyłączony ze składu sądzącego lub sąd w

tzw. pomocy prawnej

c. przesłuchanie w sprawach o przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i

obyczajności oraz przeciwko rodzinie i opiece osoby, która w momencie
przesłuchania nie ukończył lat 15

d.

przesłuchuje się świadka w tym samym wieku, co pokrzywdzony, o którym mowa
w c, gdy zachodzą warunki z art.185§1-2 KPK



zapis dźwiękowy i jego przekład (transkrypt), zapis obrazu stają się załącznikami do protokołu;
strona ma prawo otrzymać kopie takiego zapisu, ale na swój koszt – chyba, że przesłuchanie
odbyło się w post. przygotowawczym lub z wyłączeniem jawności



dopuszczalność prywatnych urządzeń za zgodą sądu na wniosek strony

Notatka urzędowa



dokument relacjonujący treść i formę czynności, niebędący protokołem – sporządzana, gdy nie jest
wymagana sporządzenie protokołu- czynności procesowe i nieprocesowe np. ABW, Straż Graniczna, Policja



nie można jej odczytywać na rozprawie, jeżeli z danej czynności wymagane jest sporządzenie protokołu;



służy operacjom badawczo – rozpoznawczym, czynności sprawdzające

Narada i głosowanie



przebieg narady i głosowania nad orzeczeniem jest tajny, a zwolnienie od zachowania w tym względzie
tajemnicy nie jest dopuszczalne



oprócz członków składu orzekającego może być obecny jedynie protokolant



kieruje przewodniczący

, a jeżeli co do porządku i sposobu narady oraz głosowania podniesione zostaną

wątpliwości, rozstrzyga je skład orzekający.



przewodniczący zbiera głosy poczynając od najmłodszego, najpierw od ławników według ich wieku, następnie od
sędziów według ich starszeństwa służbowego, a sam głosuje ostatni



nad wyrokiem odbywają się osobno, co do winy i kwalifikacji prawnej czynu, co do kary, co do środków karnych
oraz co do pozostałych kwestii



orzeczenia zapadają większością głosów



orzeczenie podpisują wszyscy członkowie składu orzekającego, nie wyłączając przegłosowanego, chyba, że
orzeczenie zamieszczono w protokole



jeżeli ustawa nie wymaga sporządzenia uzasadnienia wraz z wydaniem orzeczenia, w razie zgłoszenia zdania
odrębnego, uzasadnienie należy sporządzić z urzędu w terminie 7 dni od wydania orzeczenia, a składający zdanie
odrębne dołącza w ciągu następnych 7 dni jego uzasadnienie; obowiązek ten nie dotyczy ławnika.

24



jeżeli ustawa nie wymaga sporządzenia uzasadnienia wraz z wydaniem orzeczenia, w razie zgłoszenia zdania
odrębnego, uzasadnienie należy sporządzić z urzędu w terminie 7 dni od wydania orzeczenia, a składający zdanie
odrębne dołącza w ciągu następnych 7 dni jego uzasadnienie; obowiązek ten nie dotyczy ławnika.

Porządek czynności procesowych



uprawnionego do wzięcia udziału w czynności procesowej zawiadamia się o jej czasie i miejscu, chyba, że ustawa
stanowi inaczej.



czynności nie przeprowadza się

, jeżeli osoba uprawniona nie stawiła się, a brak dowodu, że została o niej

powiadomiona, oraz jeżeli zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że niestawiennictwo wynikło:

1.

z powodu przeszkód żywiołowych lub

2.

innych wyjątkowych przyczyn, a także wtedy, gdy

3.

osoba ta usprawiedliwiła należycie niestawiennictwo i wnosi o nieprzeprowadzanie czynności bez
jej obecności,



usprawiedliwienie nieobecności z powodu choroby wymaga przedstawienia zaświadczenia,
wystawionego przez uprawnionego lekarza, potwierdzającego niemożność stawienia się na wezwanie lub
zawiadomienie organu prowadzącego postępowanie.



w razie niestawiennictwa strony, obrońcy lub pełnomocnika, których stawiennictwo jest
obowiązkowe, czynności procesowej nie przeprowadza się, chyba, że ustawa stanowi inaczej.



Pismo procesowe powinno zawierać:

1) oznaczenie organu, do którego jest skierowane, oraz sprawy, której dotyczy,
2) oznaczenie oraz adres wnoszącego pismo,
3) treść wniosku lub oświadczenia, w miarę potrzeby z uzasadnieniem,
4) datę i podpis składającego pismo.



przypadku uchybień dotyczących pisma procesowego uniemożliwiających nadanie biegu, albo
niezłożeniu odpowiednich opłat lub upoważnienia do podjęcia czynności wzywa się daną osobę do
usunięcia uchybień w terminie 7 dni



w razie uzupełnienia: skutki od dnia wniesienia;



w razie nieuzupełnienia: bezskuteczne, o czym należy pouczyć

Doręczanie



orzeczenia i zarządzenia (decyzje) doręcza się w uwierzytelnionych odpisach, jeżeli ustawa nakazuje doręczenie



by treść ich nie była udostępniona osobom niepowołanym



doręcza się za pokwitowaniem odbioru



w razie odmowy przyjęcia pisma lub odmowy albo niemożności pokwitowania odbioru przez adresata,
doręczający sporządza na zwrotnym pokwitowaniu odpowiednią wzmiankę; wówczas doręczenie
uważa się za dokonane



jeżeli strona, nie podając nowego adresu, zmienia miejsce zamieszkania lub nie przebywa pod
wskazanym przez siebie adresem, pismo wysłane pod tym adresem uważa się za doręczone



jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, orzeczenia, zarządzenia, zawiadomienia i odpisy, które ustawa nakazuje
doręczać stronom, doręcza się również obrońcom, pełnomocnikom i ustawowym przedstawicielom.



doręczenie bez zachowania przepisów uważa się za dokonane, jeżeli osoba, dla której pismo było
przeznaczone, oświadczy, że pismo to otrzymała



pismo doręcza się adresatowi osobiście; w razie nieobecności:

−

dorosłemu domownikowi, a gdyby go nie było

−

administracji domu,

−

dozorcy domu lub

−

sołtysowi, jeżeli podejmą się oddać pismo adresatowi

−

miejscu stałego zatrudnienia adresata dla osoby upoważnionej do odbioru korespondencji

jeżeli niemożliwe to:

1.

przesłane pocztą pozostawia się w najbliższej placówce pocztowej operatora publicznego,

2.

przesłane w inny sposób - w najbliższej jednostce Policji albo we właściwym urzędzie gminy.

25



zawiadomienie w skrzynce do doręczania korespondencji bądź na drzwiach mieszkania
adresata lub w innym widocznym miejscu (gdzie i kiedy pismo pozostawiono oraz że
należy je odebrać w ciągu 7 dni)



w razie bezskutecznego upływu tego terminu, należy czynność zawiadomienia powtórzyć
jeden raz (tak samo należy postąpić w razie doręczenia pisma administracji domu, dozorcy
domu lub sołtysowi)



pismo adresowane do rąk osoby pełniącej służbę mundurową bądź wojskową (ABW, SG, Policja, CBA
itp.) można doręczyć adresatom za pośrednictwem ich przełożonych, przy czym wezwania przeznaczone dla
żołnierzy pełniących zasadniczą służbę wojskową przesyła się do dowódcy jednostki wojskowej, w której żołnierz
pełni służbę, w celu doręczenia i zarządzenia stawienia się stosownie do wezwania.



doręczyciel: wezwania, zawiadomienia oraz inne pisma, od których daty doręczenia biegną terminy, doręcza się
przez pocztę

lub inny uprawniony podmiot

zajmujący się doręczaniem korespondencji albo pracownika organu

wysyłającego, a w razie niezbędnej konieczności - przez Policję



poprzez ogłoszenie w prasie, radiu lub telewizji – w przypadku bardzo dużej ilości pokrzywdzonych,
osobiste poinformowanie niemożliwe lub utrudnione



Wezwanie:

·

należy oznaczyć organ wysyłający oraz podać, w jakiej sprawie, w jakim charakterze, miejscu i czasie ma
się stawić adresat i czy jego stawiennictwo jest obowiązkowe, a także uprzedzić o skutkach
niestawiennictwa – dot. także zawiadomień

Przeglądanie akt i sporządzanie odpisów



stronom, obrońcom, pełnomocnikom i przedstawicielom ustawowym udostępnia się akta sprawy sądowej i
daje możność sporządzenia z nich odpisów (także osobie uzyskującej korzyść wskutek popełnienia przestępstwa
przez osobę działającą w jej imieniu, interesie- art.416KPK)



za zgodą prezesa sądu akta te mogą być udostępnione również innym osobom.



na wniosek oskarżonego lub jego obrońcy wydaje się odpłatnie kserokopie dokumentów z akt sprawy; dot. także:
innych stron, podmiot określony w art. 416, pełnomocnicy i przedstawiciele ustawowi



w toku postępowania przygotowawczego stronom, obrońcom, pełnomocnikom i przedstawicielom
ustawowym udostępnia się akta, umożliwia sporządzanie odpisów i kserokopii oraz wydaje odpłatnie
uwierzytelnione odpisy lub kserokopie tylko za zgodą prowadzącego postępowanie przygotowawcze



oskarżonemu na jego żądanie

należy wydać bezpłatnie jeden uwierzytelniony odpis każdego orzeczenia. odpis

wydaje się z uzasadnieniem, jeżeli je sporządzono



w sprawach, w których wyłączono jawność ze względu na ważny interes państwa, oskarżonemu wolno
wydać tylko odpis orzeczenia kończącego postępowanie w danej instancji, bez uzasadnienia.



nie można odmówić stronie zezwolenia na sporządzenie odpisu protokołu czynności, w której strona uczestniczyła
lub miała prawo uczestniczyć, jak również dokumentu pochodzącego od niej lub sporządzonego z jej udziałem

Przesłanki procesowe



Funkcje systemu przesłanek

1.

funkcja informacyjna - porządkuje wiedzę o dopuszczalności procesu, pozwala na zorientowanie się,
jaki stan normatywny, stworzony przez przepisy rozrzucone często po różnych ustawach, istnieje w tej
dziedzinie

2.

funkcja gwarancyjna - dzięki wyraźnemu i szczegółowemu wyodrębnieniu przesłanek powstaje
wyraziste kryterium dopuszczalności postępowania

Spór o istotę przesłanek

·

I grupa

−

przesłanki maja jedynie procesowy charakter

−

decydują tylko o losie procesu

−

nauka niemiecka, ŚLIWIŃSKI, Haber

·

II grupa

−

należy odróżnić przesłanki procesowe, które maja tylko formalny charakter od
merytorycznych podstaw umorzenia procesu, czyli następujących stanów prawnych od
faktycznej podstawy procesu, czyli faktów uzasadniających podejrzenie przestępstwa

·

III grupa

26

−

przesłanki procesowe są stanami prawnie decydującymi o formalnej dopuszczalności
procesu lub merytorycznym rozstrzygnięciu

Kategoryzacja przesłanek

I.

Przesłanki procesu i przesłanki czynności procesowych

·

przesłanka procesowa - stan prawny warunkujący dopuszczalność wszczęcia i toku procesu lub
poszczególnej czynności prawnej

·

przesłanka procesu - stan prawny warunkujący dopuszczalność bądź wszystkich stadiów procesu bądź
tylko niektórych

Wśród nich można wyróżnić:

1) postępowanie przygotowawcze, apelacyjne i wykonawcze
2) postępowanie główne, apelacyjne, przygotowawcze
3) postępowanie główne i apelacyjne
4) tylko wykonawcze



2 reguły

a) nie ma przesłanek dotyczących tylko postępowania przygotowawczego
b) postępowanie apelacyjne jest dopuszczalne choćby nie wszystkie przesłanki postępowania głównego

były spełnione

·

przesłanki czynności - to stany prawne, które warunkują dopuszczalność poszczególnych czynności
procesowych



z wyjątkiem podziału na przesłanki pozytywne i negatywne reszta odnosi się tylko do przesłanek

procesu

II. Przesłanki pozytywne i negatywne

·

przesłanki pozytywne - to takie stany prawne, które musi zachodzić by proces mógł się toczyć a więc

żeby był dopuszczalny

·

przesłanki negatywne - czyli tzw. przeszkody procesowe, to stany, które wyłączają dopuszczalność

wszczęcia procesu i dalszego jego biegu



Konsekwencja negatywnej przesłanki

jest jedna z następujących decyzji:

a. odmowa wszczęcia postępowania przygotowawczego
b. umorzenie postępowania przygotowawczego
c. umorzenie postępowania głównego lub apelacyjnego
d. uniewinnienie(tylko w post. głównym, apelacyjnym, kasacyjnym)
e. pozostawienie środka odwoławczego bez dalszego biegu lub bez rozpoznania
f.

oddalenie kasacji

g. umorzenie postępowania wykonawczego

III. Przesłanki ogólne i szczególne

·

przesłanki ogólne - to takie stany prawne, które warunkują proces w trybie zwyczajnym

·

przesłanki szczególne - stany prawne, które warunkują tryb szczególny, tryb szczególny stanowi
wyjątek od reguły, którą jest tryb zwyczajny

IV. Przesłanki materialne

−

są przesłankami warunkujące dopuszczalność procesu, ponieważ warunkują jednocześnie
odpowiedzialność karna przepisami prawa materialnego

1.

przesłanki uniewinnienia (decyzja na nie kontynuowanie procesu)

2.

przesłanki umorzenia (potwierdzenie domniemanie niewinności)



to rozróżnienie ma sens tylko w postępowaniu sadowymi, od momentu rozpoczęcia przewodu sądowego na
rozprawie głównej



do tej chwili jedyną formą stwierdzenia negatywnej przesłanki jest umorzenie

27



rozpoczęcie przewodu sądowego z pkt. widzenia przesłanek procesowych pociąga za sobą dwojakie
następstwa

a.

każde orzeczenie kończące proces z powodu negatywnej przesłanki przybiera formę wyroku

b.

w razie stwierdzenia przez sad tzw. negatywnej przesłanki faktycznej sąd wydaje wyrok uniewinniający
chyba, że sprawca był niepoczytalny

Ad.1. Przesłanki uniewinnienia

1.

brak faktycznych przesłanek oskarżenia i skazania- tzw. negatywna przesłanka faktyczna

a. czynu nie popełniono( szok urazowy, atak padaczki, vis absoluta)
b. brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia

2. brak przestępczości czynu

a. czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego

b.

ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa



kontratyp - okoliczności wyłączające bezprawność czyny



okoliczności wyłączające winę - stan wyższej konieczności, kolizja obowiązków, błąd, co do faktu, co do prawa,
co do okoliczności wyłączające winę lub kontratypu, rozkaz przełożonego

Ad.2 Przesłanki umorzenia

1.

znikomy stopień społecznej szkodliwości czynu

- nie stanowi przestępstwa czyn o niskim stopniu

społecznej szkodliwości czynu

2.

brak karalności czynu

- gdy ustawa stanowi ze sprawca nie ulega karze(np.czynny żal)

3.

przedawnienie

karalności

4.

abolicja

- darowanie i puszczenie w niepamięć określonego przestępstwa w drodze tzw. ustawy

amnestyjnej lub abolicyjnej, tylko czyny, za które nie nastąpiło prawomocne skazanie

5.

immunitety formalne i materialne

- przywilej przyznawany określonej kategorii osób z powodu pewnych

czynów polegające na nie dopuszczeniu postępowania karnego:

a. immunitet materialny- wyłącza w ogóle odpowiedzialność karną

b.

immunitet formalny- zakaz wszczynania i prowadzenia postępowania, który morzę uchylić
odpowiedni organ

1.

immunitet adwokacki

−

nadużycie wolności słowa i pisma przy wykonywaniu zawodu, podlega ściganiu
dyscyplinarnemu

2.

immunitet prokuratora materialny

−

za nadużycie słowa przy wykonywaniu obowiązków podlega dyscyplinarnie

3.

immunitet radcy prawnego

−

za nadużycie słowa i pisma przy wykonywaniu zawodu odpowiedzialność dyscyplinarna

4.

immunitet posła i senatora

−

nie mogą być pociągnięci do odpowiedzialności za swoją działalność z zakresu
sprawowania mandatu, ani w czasie ani po sprawowaniu,

−

odpowiada wyłącznie przed sejmem i senatem,

−

w razie naruszenia praw osób trzecich mogą być pociągnięci do odpowiedzialności sądowej
za zgoda sejmu i senatu

6.

karalność w obcym państwie

czynu popełnionego za granica przez obywatela polskiego i cudzoziemca

V.

Przesłanki formalne

−

warunkują jedynie sam proces

−

podział na przesłanki względne i bezwzględne

−

kryterium ich odróżnienia stanowi tzw. układ procesowy, czyli sytuacja wyznaczona przez 3 elementy:

a. osobę oskarżonego
b. czyn oskarżonego w sensie przedmiotowym

c.

konkretny element, który dotyczy brak uznany za negatywna przesłankę procesową

·

przesłanki bezwzględne - stany prawne, które warunkują proces przeciwko określonej osobie w każdym
układzie procesowym

28

·

przesłanki względne-stany prawne, które warunkują dopuszczalność procesu przeciwko osobie tylko w
pewnym układzie procesowym



Przesłankami formalnymi przede wszystkim są

:

1.

powaga rzeczy osądzonej( res iudicata)-postępowanie karne, co do czynu tej samej osoby zostało
zakończone

2.

zawiłość prawna sporu( litis pendentio)

3.

podsądność sądom karnym- konieczne jest określenie podsądności dla danego rodzaju sądów
powszechnych lub wojskowych

-

większość konfliktów na tle podsądności występuje na styku procesu karnego sądowego z
postępowaniem w sprawach wykroczeń

-

prymat procesu karnego



4 zasady:

a. jeżeli czyn stanowi tylko wykroczenie i fakt ten zostanie ujawniony w postępowaniu

przygotowawczym lub jeszcze przed wszczęciem prokurator ma obowiązek przekazać sprawę
policji w celu wystąpienia z wnioskiem o ukaranie sprawy do właściwego sądu rozpoznającego
wykroczenia albo sam występuje z takim wnioskiem

b. jeżeli dopiero po rozpoczęciu przewodu okaże się, że czyn jest wykroczeniem nie przekazuje

się sprawy tylko sąd rozpoznaje ją w tym składzie stosując przepisy o wykroczeniach

c.

jeżeli ten sam czyn ma znamiona przestępstwa i wykroczenia, toczy się postępowanie karne z
oskarżenia publicznego można odmówić wszczęcia postępowania w sprawie o wykroczenia lub
takie postępowanie umorzyć chyba, że można przewidzieć ze za wykroczenie zostanie
wymierzona inna kara lub surowsza albo inny środek karny albo surowszy niż za przestępstwo

d.

jeżeli czyn będący wykroczeniem wyczerpuje znamiona przestępstwa orzeka się za
przestępstwo i wykroczenie z tym, że jeśli orzeczona za przestępstwo i wykroczenie karę albo
środek karny tego samego rodzaju wykonuję się surowsza karę albo środek, w razie
uprzedniego wykonania łagodniejszej kary albo środka wlicza się je na poczet kary surowszej

4.

właściwość sądu

5.

skarga uprawnionego oskarżyciela – postępowania nie można wszcząć, gdy jej brak

6.

prawo łaski przez prezydenta RP

7.

warunkowe zawieszenie wykonywania kary przez sąd albo przez prezydenta korzystającego z prawa
łaski

8.

formalne immunitety procesowe - nie pozwalają na wszczęcie i tok procesu karnego z tym, że w
określonych warunkach proces może być dopuszczalny; wyróżniamy:

a) immunitet prezydenta RP

−

za naruszenie konstytucji, ustawy, za popełnienie przestępstwa odpowiada przed TS

−

postawienie w stan oskarżenia przez Zgromadzenie narodowe 2/3 głosów ogólnej
liczby członków na wniosek 140

b) immunitet parlamentarny formalny

−

nie może być pociągnięty do odpowiedzialności bez zgody sejmu i senatu

−

postępowanie wszczęte przed otrzymaniem mandatu może być na wniosek sejmu lub
senatu zawieszone

−

poseł lub senator sam może wyrazić zgodę na pociągnięcie go do odpowiedzialności
dotyczy to jednak tylko immunitety formalnego nie materialnego

−

nie można ich aresztować bez zgody sejmu i senatu chyba, że zostanie złapany na
gorącym uczynku, powiadamia się marszałka, który może nakazać ich zwolnienie

c) immunitet sędziowski

−

nie może być zatrzymany ani pociągnięty bez zawiadomienia odpowiedniego sądu
dyscyplinarnego

−

nie dotyczy do zatrzymań na gorącym uczynku prezes sądu apelacyjnego może go
zwolnic

−

do czasu uchwały zezwalającej na pociągnięcie sędziego można tylko dokonywać
czynności niecierpiące zwłoki

d) immunitet formalny prokuratorki

29

−

jak sędziowski

e) sędziów TK

−

nie może bez uprzedniej zgody TK być pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani
pozbawiony wolności

−

nie może być zatrzymany ani aresztowany chyba ze złapią go na gorącym uczynku,
zwolniony przez prezesa TK

−

do czasu uchwały zezwalającej na pociągnięcie sędziego można tylko dokonywać
czynności niecierpiące zwłoki

f)

członków Trybunału Stanu

−

bez zgody trybunału nie mogą być pociągnięci do odpowiedzialności ani pozbawieni
wolności

−

nie może być zatrzymany ani aresztowany chyba ze złapią go na gorącym uczynku,
zwalnia przewodniczący

g) prezesa NIK

−

jak członek TS , tylko o złapaniu na gorącym uczynku powiadamia się marszałka
sejmu, a o pociągnięciu do odpowiedzialności i pozbawienia wolności decyduje sejm

h) pracowników NIK

−

nie mogą być pociągnięci do odpowiedzialności z powodu swoich czynności
służbowych bez zgody kolegium Najwyższej Izby Kontroli

i)

Rzecznika Praw Obywatelskich

−

jak prezesa NIK

j)

Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych

−

jak przesz NIK

k) Prezesa Instytucji Pamięci Narodowej

−

jak prezes NIK

l)

immunitet dyplomatyczny

−

przeciw tym osobom nie wolno wszcząć ani prowadzić procesu karnego, chyba, że
państwo albo organizacja zrzeknie się w sposób wyraźny w stosunku do danej osoby
immunitetu

−

nie są obowiązani do składania zeznań w charakterze świadka, biegłego, tłumacza,
chyba ze się zgodzą

m) immunitet konsularny

−

obejmuje czynności podczas i w związku z pełnioną funkcją

−

podlegają zatrzymaniu i aresztowani jedynie w razie zarzutu popełnienia zbrodni

−

powiadamia się wtedy ministra spraw zagranicznych

9.

wniosek pokrzywdzonego - z chwilą złożenia wniosku toczy się z urzędu, organ ściganie informuje
pokrzywdzonego o uprawnieniach, ściganie osób najbliższych wymaga wskazanie tego we wniosku

10.

istnienie stron procesowych - nie wszczyna się a wszczęte postępowanie umarza się, jeśli oskarżony
zmarł (wyjątek: wznowienie postępowania i kasacja)



dotyczy to również oskarżyciela posiłkowego subsydiarnego, oskarżyciela prywatnego, powoda
cywilnego w przypadku 2 pierwszych postępowanie zawiesza się i osoby najbliższe maja 3
miesiące na realizowanie praw zmarłego a po upływie terminu sąd umarza postępowanie, w
przypadku powoda osoby najbliższe tez mają to prawo, ale nie wystąpienie ich nie tamuje
postępowania, powództwo zostawia się bez rozpoznania

11.

przeszkody wynikające ze stanów międzynarodowych

a.

swoisty immunitet wezwanego świadka albo biegłego niebędącym obywatelem polskim, który stawi
się przed sądem dobrowolnie

−

nie może być ścigany ani zatrzymany

−

tymczasowo aresztowany zarówno za przestępstwo będące przedmiotem danego
postępowania jak i jakiegokolwiek

−

nie może być wobec niego wykonana kara z takie przestępstwo już orzeczona

30

−

traci ochronę w ciągu 7 dni, jeśli nie opuści Polski, chociaż mógł to zrobić, od kiedy
sąd stwierdził, że jego obecność jest zbędna

b.

jeśli państwo obce wydało Polsce osobę ściganą, dokona zastrzeżenia, że postępowanie może
dotyczyć tych przestępstw, co, do których nastąpiło wydanie, postępowanie przeciwko osobie
wydanej nie może toczyć się, co do innych przestępstw popełnionych przed dniem wydania tzw.
zasada specjalności

Zbieg negatywnych przesłanej procesowych



proces jest niedopuszczony z powodu 2 lub więcej przesłanek



reguły:

1. wszystkie zbiegające się przesłanki mogą stanowić podstawę prawną decyzji kończących postępowanie,

jeśli każda z nich pociąga identyczne następstwa prawne

2.

w razie zbiegu przesłanek uniewinnienia z inna przesłanka należy umorzyć postępowanie, gdyż winę wolno
rozstrzygać tylko w procesie dopuszczalnym, do rozpoczęcia przewodu sądowego, jeśli sąd stwierdzi, że
nie doszło do obalenie domniemania niewinności, to wydaje wyrok uniewinniający

3. zbieg negatywnych przesłanej względnych i bezwzględnych powoduje zawsze umorzenie procesu na

podstawie przesłanek bezwzględnych, należy jednak w uzasadnieniu powołać też przesłankę względną,
ułatwia to kontrolę decyzji procesowych

DOWODY

cechy szczególne postępowania dowodowego w procesie karnym

1. system gwarancji prawdziwych ustaleń faktycznych



procedura karna zawsze tworzy system potrójnych gwarancji trafności ustaleń faktycznych, zawiera on bowiem:

1) normy celowościowe wskazujące najlepszą metodę osiągnięcia pożądanego celu (poznania prawdy

materialnej); są one ubrane w formę norm prawnych, norm procesowych bądź quasi-blankietowych

2) normy sensu stricte gwarancyjne:

a. nakazujące odpowiednie zachowanie się podczas postępowania postępowania dowodami ze względu

na zasadę uczciwego procesu

b. stanowiące tzw. zakazy dowodowe, a wiec zakazy przeprowadzenia lub wykorzystania dowodów w

niektórych sytuacjach

3) normy zapewniające korekturę błędnych ustaleń faktycznych

2. stosowanie nowych środków i technik badawczych



standard Daubert:

a) teoria lub technika ma być sama w sobie sprawdzalna i już była poddana takiej kontroli
b) była ona przedmiotem publikacji w literaturze fachowej
c) znany jest a co najmniej przewidywany, poziom błędów występujących przy zastosowaniu nowej metody

naukowej

d) zastosowana metoda uzyskała powszechna akceptacje specjalistów



w procesie karnym jest miejsce na nową metodę naukowa, ale pod warunkiem tak głębokiego przekonania o
jej niezawodności, iż prowadzi on do subiektywnej pewności; owa niezawodność powinna mieć dwie formy:



intrasubiektywną- badacz uzyskuje te same wyniki ponawianych badań dotyczących tego samego
materiału badawczego i w tych samych warunkach



intersubiektywną- identyczność wyników ponowionych badań prze innych badaczy, ale o takich
samych kwalifikacjach, dotyczących tego samego materiale badawczego i w tych samych warunkach



drugim istotnym warunkiem jest trafność danej metody, czyli zdolność ustalenia tego, co należy ustalić

3. prawo i postępowanie dowodowe



prawo dowodowe - ogól norm regulujących zbieranie, utrwalanie i wykorzystywanie dowodów w procesie



postępowanie dowodowe - przebieg procesowy, w czasie którego są zbierane, utrwalane,
przeprowadzane oraz oceniane dowody; działalność zmierzająca do poznania rzeczywistości w procesie i
do dokonania ustaleń faktycznych jako podstawy rozstrzygnięcia; celem jego jest więc zbieranie materiału
uzupełniającego poczynienie ustaleń faktycznych

31

4. pojecie dowodu

Stanisław Śliwiński

1) przebieg rozumowania, które prowadzi do sądu o pewnym stanie rzeczy; jest to ogól motywów stwarzających

pewność

2) samo postępowanie dowodowe
3) ostateczny wynik przebiegu procesu myślowego, mającego na celu uzyskania pewnego sądu
4) dowód utożsamiony ze źródłem poznania (świadek, biegły itp.)
5) środek dowodowych rozumiany jako tzw. podstawa dowodu (np. zeznania)

Marian Cieślak

6) dowód jako zmysłowa percepcja środka dowodowego przez organ procesowy w trakcie przeprowadzania

dowodu (np. dowodem są oględziny)

7) czynność mająca doprowadzić do ujawnienia okoliczności pozwalających na wyciągnięcie odpowiednich

wniosków co do interesujących zagadnień (np. konfrontacja lub sekcja zwłok)

8) fakt dowodowy (np. alibi)
9) odmiana rozumowania w logice i matematyce

w podręczniku: dowód rozumiany jako środek dowodowy
5. istota źródła dowodu i środka dowodowego



źródło dowodowe- osoba lub rzecz, od której pochodzi dowód


rzeczy ruchome jak i nieruchome (a więc i miejsce)



do rzeczy zaliczamy zwłoki, oddzielone części ciała ludzkiego i zwierzęcia



do rzeczy zaliczamy dokumenty



środek dowodowy- nośnik informacji o fakcie podlegającym udowodnieniu


wyjaśnienia, zeznania, opinia biegłego



cechy charakterystyczne ciała ludzkiego poddane oględzinom lub badaniom



cechy charakterystyczne miejsca, rzeczy, zwłok, dokumentu, wyodrębnione pod kątem widzenia
przedmiotu dowodzenia

źródło dowodu

środek dowodowy

oskarżony
świadek
biegły
dokument
przedmiot materialny
eksperyment procesowy
wywiad środowiskowy

wyjaśnienia
zeznania
opinia biegłego
treść dokumentu
właściwości przedmiotu
wyniki eksperymentu
wyniki wywiadu

6. przedmiot dowodu



dowodzenie- proces myślowy polegający na wnioskowaniu, na podstawie środków dowodowych, o istnieniu
lub nieistnieniu określonych faktów; proces ten zawiera w sobie



aspekt intelektualny

- obejmuje takie postacie rozumowań wykorzystywanych w procesie karnym

jak rozumowania redakcyjne (wyjaśnienie, tłumaczenie), wnioskowania dedukcyjne (sylogizm
prawniczy, sprawdzanie), uzasadnienie bezpośrednie (obserwacja), dowodzenia (w znaczeniu jakie
nadaje mu logika)



aspekt realny

- wiąże się z przedmiotem dowodzenia



przedmiot dowodu- jest to przede wszystkim fakt, który podlega udowodnieniu

→

udowadnia się nie tylko czyn zarzucany oskarżonemu ale także fakty, których istnienie lub nieistnienie wskazuje na

przestępstwo



kategorie faktów ze względu na ich role w dowodzeniu:

·

fakt główny- fakt, którego stwierdzenie jest głównym celem postępowania dowodowego; jest nim
przestępstwo (zestaw znamion przestępstwa widzianego w aspekcie postępowania dowodowego)

·

fakty dowodowe- fakty z których istnienia lub nieistnienia można wyciągnąć wniosek o istnieniu
faktu głównego



w procesie mamy do czynienia tylko z jednym faktem glownym- zdarzeniem które wypełnia znamiona
przestępstwa



zawsze są co najmniej dwa fakty dowodowe, z reguły jest ich znacznie więcej



poszlaka

32

a. synonim faktu dowodowego
b. utożsamia się ją z dowodem niekorzystnym dla oskarżonego

curia novit iura- norm procesowych nie udowadnia się w procesie, gdyż sąd zna prawo, jednak kurczowe trzymanie
się tej reguły mogłoby doprowadzić do błędnych rozstrzygnięć

reguły odpowiedzialności karnej w wypadku błędu co do prawa

a) nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w nieświadomości oceny prawnej czynu lub

dopuszcza się go w błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność wyłączająca bezprawność albo winę

b) ta nieświadomość lub błędne przekonanie są usprawiedliwione
c) jeżeli zaś są usprawiedliwione, to sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary

7. czynności dowodowe



czynności dowodowe- są to czynności polegające na poszukiwaniu, ujawnieniu lub kontroli dowodów; celem
ich jest dostarczenie materiału potrzebnego do dokonania ustaleń faktycznych

1) czynności poszukiwawcze
2) czynności ujawniając dowody
3) czynności kontrolujące dowody

podział według M. Cieślaka



wykrywanie, zbieranie i wydobywanie dowodów



zabezpieczanie dowodów



wprowadzenie dowodów do postępowania rozpoznawczo- decyzyjnego (przed organem wydającym
decyzje)



przeprowadzanie dowodów



ocena dowodów i dokonywanie ustaleń faktycznych

KLASYFIKACJA DOWODÓW



dowodzenie w procesie karnym oparte jest na prawdopodobieństwie i stanowi typ rozumowania redukcyjnego
polegającego na wyjściu od znanych i pewnych następstw oraz nieznanych lub niepewnych racji w postaci
faktu przeszłego; fakt uznaje się za udowodniony gdy spełnione są dwa warunki:

•

warunek obiektywny

, polegający na obiektywnej przekonywalności przeprowadzonych dowodów

•

warunek subiektywny

, polegający na rzeczywistym przekonaniu organu procesowego procesowego

danym fakcie

→

orzeczenie jest nieprawidłowe zarówno w wypadku, gdy dowody, na których się ono opiera nie są

obiektywnie przekonywane, jak i wtedy gdy z treści uzasadnienia orzeczenia wynika, że organ miał wątpliwości
co do przyjętych przez siebie ustaleń faktycznych

1. dowody pierwotne i pochodne



dowody pierwotne- pochodzące od źródła dowodu, które zetknęło się bezpośrednio z faktem udowadnianym
(świadek naoczny, oryginał dokumentu, w zasadzie wyjaśnienia oskarżonego)



dowody pochodne- pochodzące od źródła dowodu pośredniczącego miedzy źródłem pierwotnym a faktem
udowodnionym („świadek ze słuchu”, fotografia przedmiotu, kserokopia dokumentu itp.)

2. dowody pojęciowe i zmysłowe



dowody pojęciowe- posiadające treść intelektualną (wyjaśnienia oskarżonego, zeznania świadka, opinia
biegłego, treść dokumentu, wyniki eksperymentu)



dowody zmysłowe- poznawanie bardziej za pomocą zmysłów niż intelektu (właściwości ciała, miejsca,
rzeczy)

podział ten:



podkreśla pokrewieństwo dokumentów z procesowymi oświadczeniami osobowych źródeł dowodu



przypomina, ze wszystkie właściwości ciała, rzeczy i miejsca ustala się podczas oględzin, co pozwala
lepiej zrozumieć rolę€ tej czynności

3. dowody bezpośrednie i pośrednie



dowody bezpośrednie- takie, które dotyczą wprost faktu głównego, np. przyznanie oskarżonego, zeznanie
świadka, który widział przestępcze działanie



dowody pośrednie- poszlakowe, dotyczą faktu dowodowego, np. odciski oskarżonego na miejscu
przestępstwa, zeznanie świadka, który słyszał groźby oskarżonego pod adresem osoby pobitej, alibi

33

•

należy odróżnić poszlakę (fatum indicans, fatum probans) od faktu, na którego istnienie ona wskazuje
(fatum probandum)

•

dowód bezpośredni wcale nie musi być bardziej wiarygodny

•

wymagana jest duża ostrożność w posługiwaniu się dowodami poszlakowymi, dowody te, jako podstawa
ustaleń faktycznych powinny pełniąc następujące trzy warunki:

1. musza wskazywać istnienie łańcucha poszlak, z których wynikać będzie jednoznaczne rozwikłanie

kwestii faktu głównego

2. łańcuch poszlak musi być nierozerwalny, bez luk
3. wszystkie dowody poszlakowe musza być wiarygodne; poszlaka musi być udowodniona albo

odrzucona

4. dowody przypadkowe i z przeznaczenia



dowody przypadkowe- naturalne



dowody z przeznaczenia- takie, których źródła tworzono w procesie w celu udowodnienia pewnej
okoliczności, np. treść protokołu zeznania świadka przybranego do oględzin



jest to podział ze względu na genezę źródła

5. dowody ścisłe i swobodne



dowody ścisłe- przeprowadzone w formie określonej w przepisach prawa dowodowego; dowód ten jest
bezwzględnie wymagany jako podstawa rozstrzygnięcia o winie i karze



dowody swobodne- nieformalne, nieprzeprowadzone w sposób ściśle wyznaczony przez przepisy prawa
dowodowego i nieutrwalone w formie protokołu; jest on dowodem przeprowadzanym:

a. we wszystkich postępowaniach sprawdzających, zarówno przed wszczęciem postępowania

przygotowawczego, jak i w związku z badaniem zasadności wznowienia postępowania lub podjęcia
warunkowo umorzonego postępowania

b. w postępowaniach incydentalnych, toczących się poza rozprawą, oraz w postępowaniu

przygotowawczym

6. dowody osobowe i rzeczowe



dowody osobowe- zeznania świadków, wyjaśnienia oskarżonego, opinie biegłych, wyniki eksperymentu,
właściwości ciała osób poddanych badaniu



dowody rzeczowe- właściwości miejsc poddanych oględzinom, właściwości rzeczy poddanych oględzinom,
treść dokumentów

SUROGATY UDOWODNIENIA



surogaty udowodnienia- przyjęcie pewnych faktów za bezsporne, gdyż uznano iż udowodnienie ich jest w
określonej sytuacji zbyteczne

1. notoryjność



notoryjność- posiadanie niespornej wiedzy o pewnych faktach prze organ procesowy i strony; wiedza ta
zwalnia organ procesowy z obowiązku udowodnienia tych faktów:

1)

powszechna- wiedza nieograniczonej liczby osób w środowisku i miejscu, w którym toczy się proces;
takich faktów nie udowadnia się, np. katastrofa autobusu, śmierć wieloletniego prezydenta miasta

2)

urzędowa- wiedza organu o pewnych faktach, uzyskana dzięki jego działalności urzędowej; inaczej niż
przy notoryjności powszechnej, organ procesowy zobowiązany jest zwrócić uwagę stron na fakty
notoryjne urzędowo; mogą stać się przedmiotem przeciwdowodu jeśli strona je zakwestionuje

2. oczywistość



oczywistość- jest to tylko znacznie wyższy stopień notoryjności powszechnej; każdy przeciętnie wykształcony i
rozumny człowiek posiada wiedze, która dla niego jest oczywista

3. uprawdopodobnienie



uprawdopodobnienie- udowodnienie nie jest wymagane dlatego ze fakt nie budzi wątpliwości, lecz dlatego ze
udowodnienie tego faktu nastąpi później



uprawdopodobnienie musi być na tyle wysokie, by chronić się przed widocznym dla każdego rozsądnego

człowieka brakiem zasadności czynności prawnej

34



ustawa nie oznacza stopnia prawdopodobieństwa



art. 79 p1, art. 192 p2, art. 244p1, art. 249 p1, art. 303, art. 313 p1

4. domniemania



domniemanie- sąd o wysokim prawdopodobieństwie jakiegoś faktu wysnuty z innego faktu lub faktów
niebudzących żadnych wątpliwości



fakt domniemywany- wysnuty z innego



fakt domniemania- fakt stwarzający wysokie prawdopodobieństwo owego innego faktu



domniemania faktyczne (preasumptiones homini) pozostają poza kręgiem jakiejkolwiek regulacji
prawnej, np. jeśli poszukiwany sprawca przestępstwa mówił po rosyjsku, to znaczy, ze jest Rosjaninem; takie
domniemanie można obalić przeciwdowodem; fakty łączone są więzią przyczynową



domniemanie prawne (preasumptiones iuris) to domniemanie nakazane przez normę prawna;
powiązanie przyczynowe ma ponadto charakter prawny, ponieważ to ustawa nakazuje przyjąć F1jeśli zachodzi
F2; dzielą się one na:

1.

domniemania prawne wzruszalne (preasumptiones iuris tantum), czyli takie, które można obali©
przeciwdowodem

2.

domniemania prawne niewzruszalne (preasumptiones iuris ac de iure), wobec których
przeciwdowód nie jest dopuszczalny



wzruszane procesie karnym znane są przede wszystkim domniemania prawne wzruszalne

•

domniemanie niewinności (preasumptio boni viri), które zostaje obalone przez wyrok skazujący lub wyrok
orzekający warunkowe umorzenie postępowania

•

domniemanie prawidłowości prawomocnego wyroku, które obalić może tylko wyrok uchylający lub
zmieniający, wydany w wyniku kasacji lub wznowienia postępowania

tylko wyjątkowo ustawodawca wprowadza domniemania prawne niewzruszalne, a znalazły się w ustawie z myślą o
przyspieszeniu procesu

•

art. 125 dotyczący pisma omyłkowo wniesionego przed upływem terminu

•

art. 138 kiedy strona, a także inna osoba niebedąca strona której prawa zostały naruszone, przebywająca za
granica, ma wskazać adresata dla doręczeń w kraju; w razie nieuczynienia tego pismo wysłane na ostatni
znany adres w kraju załączone do akt sprawy uważa się za doręczone

•

art. 439 bezwzględna przyczyna odwoławcza- domniemanie niewzruszalne wpływu takiego uchybienia na
treść zaskarżonego wyroku

•

art. 40 domniemanie niewzruszalne braku obiektywizmu sędziego

WPROWADZENIE DOWODÓW DO PROCESU

1. sposoby wprowadzenia dowodów



organ procesowy prowadzący postępowanie dowodowe przeprowadza dowody na wniosek stron, quasi-
pozwanego cywilnie albo z urzędu



wprowadzenie dowodów z urzędu do procesu jest typowym zjawiskiem w postępowaniu przygotowawczym



w postępowaniu przed sądem dominują dowody na wniosek; już akt oskarżenia zawiera wykaz dowodów,
których przeprowadzenia na rozprawie głównej domaga się oskarżyciel

2. istota i forma wniosku dowodowego



wniosek dowodowy- żądanie strony przeprowadzenia jakiegoś dowodu (czynności procesowych i
faktycznych mających na celu sprawdzenie twierdzeń stron dotyczących pewnych okoliczności sprawy, za
pomocą zaproponowanych źródeł dowodowych i uzyskanych zeń środków dowodowych); może być
złożony ustnie lub pisemnie; musi zawierać następujące elementy:

1.

oznaczenie źródła dowodu, a wiec np. imię i nazwisko świadka i jego adres; można czasem
podać w przybliżeniu określenie dowodu lub uprawdopodobnić realność takiego źródła jeśli
brak jest danych pozwalających na pełną indywidualizacje

2.

tezę dowodową, czyli wskazanie jakie okoliczności maja być udowodnione

3. oddalenie wniosku dowodowego



zgodnie z art. 170 wniosek dowodowy oddala się jeżeli:

a. przeprowadzenie dowodu nie jest dopuszczalne, np. świadkowi przysługuje prawo odmowy zeznań
b. okoliczność która ma być udowodniona, nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy – polega na

sytuacji, gdy jej uwzględnienie nie może w żaden sposób wpłynąć na treść rozstrzygnięcia zarówno
co do odpowiedzialności karnej, jak i kary czy środka karnego, a także nie ma znaczenia dla
rozstrzygnięcia jakiegokolwiek sądu w danej sprawie

35

c. okoliczność jest już udowodniona zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy- gdy wynika ona z innych,

przeprowadzonych już wcześniej czynności procesowych w toku postępowania

d. dowód jest nieprzydatny dla stwierdzenia danej okoliczności- wnioskodawca wskazuje źródło

dowodowe, które nie jest nośnikiem informacji o fakcie, który ma być udowodniony

e. dowodu nie da się przeprowadzić- gdy jest to niemożliwe ze względów faktycznych lub

technicznych, przy czym przeszkoda ma charakter nieusuwalny

f.

wniosek dowodowy w sposób oczywisty zmierza do przedłużenia postępowania



oddalenie wniosku dowodowego następuję zawsze w drodze postanowienia, które musi być zawsze uzasadnione



mimo oddalenia organ procesowy może później wniosek dopuścić, chociażby nie ujawniły się nowe okoliczności

ZAKAZY DOWODOWE



zakaz dowodowy- norma prawna zabraniająca przeprowadzenia dowodu w określonych warunkach lub
stwarzająca ograniczenie w uzyskiwaniu dowodów; powody

1.

ochrona godności oraz integralności jego ciała i mienia

2.

ochrona ważnych interesów państwa

3.

ochrona stosunków rodzinnych i bliskich związków świadka z innymi osobami

4.

ochrona tajemnicy zawodowej i służbowej

I. zakaz dowodzenia określonych faktów

A. zakazy bezwarunkowe (zupełne)  nie można ich uchylić

a) zakaz ponownego dowodzenia przestępstwa kiedyś już osądzonego prawomocnie, popełnionego przez

oskarżonego, który teraz jest sądzony i którego podejrzewa się o to ze jest recydywistą; recydywistę można
ustalić tylko na podstawie akt poprzedniej sprawy

b) zakaz dowodzenia prawa lub stosunku prawnego wbrew ustaleniom konstytutywnego orzeczenia innego

sądu

c)zakaz dowodzenia zeznań złożonych przez świadka, który skorzystał z prawa odmowy zeznań albo został

zwolniony z obowiązku złożenia ich na jego wniosek; jeżeli świadek złożył wcześniej zeznanie to nie może
ono służyć ono za dowód ani być odtworzone; wolno jednak ujawni na rozprawie protokoły oględzin ciała
każdej osoby

d) zakaz dowodzenia przebiegu narady sędziowskiej i sposobu glosowania sędziów

B. zakazy warunkowe  można je pod pewnymi warunkami uchylić

a)

tajemnica państwowa

- leży ona w gestii organów państwowych i przesłuchanie osób nią związanych jest

dopuszczalne tylko po zwolnieniu z tajemnicy przez uprawniony organ przełożony (w praktyce resortowego
ministra)

b)

tajemnica służbowa

- związana z funkcjonowaniem jednostek organizacyjnych, z obowiązku jej zachowania

może zwolnić sąd lub prokurator

c)

tajemnica zawodowa

- związana z wykonywaniem zawodu lub pełnieniem funkcji, w czasie których rodzi się

stosunek zaufania innych osób, z obowiązku jej zachowania może zwolnić sąd lub prokurator

→

pierwszy stopień: tajemnica osób niewyróżnionych prze ustawę

→

drugi stopień: tajemnica adwokacja, radcy prawnego, lekarska; tylko sąd może z niej zwolnić i to
wówczas gdy

∗

jest to niezbędne dla dobra wymiary sprawiedliwości

∗

a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu

→

trzeci stopień: tajemnica dziennikarska; te same warunki zwolnienia co w drugim stopniu a nadto
zwolnienie dziennikarza z tajemnicy nie może dotyczy:

∗

danych umożliwiających identyfikacje autora np. materiału prasowego; nie może skasować

tzw. anionimatu

∗

osób udzielających informacji opublikowanych lub przekazanych do opublikowania, jeżeli

osoby te zastrzegły nieujawnianie tych danych

II. zakazy dowodzenia za pomocą niektórych dowodów

A. zakazy bezwarunkowe

a) zakaz przesłuchiwania jako świadka obrońcy lub adwokata co do faktów, o których dowiedział się, udzielając

porady prawnej lub prowadząc sprawę

b) zakaz przesłuchiwania duchownego, co do faktów, o których dowiedział się podczas spowiedzi
c) zakaz powoływania jako biegłych

→

osób wymienionych w art. 178, 182, 185

→

osób, do których odnoszą się odpowiednie przyczyny wyłączenia wymienione w art. 140

→

osób powołanych w sprawie w charakterze świadków

→

osób które były świadkiem czynu

d) zakaz wykorzystania w procesie złożonego wobec biegłego albo wobec lekarza udzielającego pomocy

medycznej oświadczenia oskarżonego dotyczącego zarzucanego mu czynu; wyjątkiem jest przeprowadzenie
badań poligraficznych przez biegłego

36

e) zakaz przesłuchiwania osób zobowiązanych do zachowania tajemnicy w zakresie ochrony zdrowia

psychicznego, jako świadków na okoliczności przyznania się osoby z zaburzeniami psychicznymi do
popełnienia czynu pod groźbą kary

B. zakazy warunkowe

a) zakaz przesłuchiwania świadka- osoby najbliższej oskarżonemu, który skorzystał z prawa odmowy zeznań

→

do osób najbliższych oskarżonemu uprawnionych do odmowy zeznań należą: małżonek (także po
rozwodzie), konkubina, rodzice (także po rozwodzie), dzieci własne oskarżonego w tym spoza
małżeństwa, ojczym, macocha, dziadkowie (od strony ojca i matki), teściowie, bracia i siostry, brat
żony, mąż siostry, przysposobiony, żona przysposobionego, dzieci żony z jej pierwszego małżeństwa,
wnuki i wnuczki

→

osoby najbliższe oskarżonemu, które nie mogą odmówić zeznań to: brat ojca (stryj), brat matki (wuj),
siostrzeńcy i bratankowie dzieci przysposobionych

b) zakaz przesłuchiwania świadka, który złożył wniosek o zwolnienie od złożenia zeznania, ze względu na

pozostawanie z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym i wniosek ten organ procesowy
uwzględnił

III. zakazy stosowania określonych metod dowodzenia

A. niektóre metody są wprost zakazane, a naruszenie tego zakazu pociąga za sobą zastosowanie swoistych sankcji

procesowych
a) swoboda wypowiedzi

→

rozciąga się na wszystkie etapy procesu psychicznego prowadzącego do oświadczenia:

∗

etap procesów motywacyjnych prowadzących do decyzji woli o przyszłym oświadczeniu
dowodowym

∗

etap podjęcia woli w tym przedmiocie

∗

etap urzeczywistnienia tej decyzji woli, a wiec samo składanie oświadczenia

→

swobodę wypowiedzi wyłączają

∗

przymus absolutny, który wyłącza zdolność decyzji lub możliwość realizacji woli; niedopuszczalne
są zatem hipnoza i narkoanaliza

∗

przymus nieabsolutny, czyli nacisk na psychikę, który może, ale nie musi powodować wyłączenia
swobody wypowiedzi; vis compulsiva, czyli posługiwanie się silą fizyczną lub stwarzanie
uciążliwych warunków

∗

groźba, nielegalna obietnica zmiany sytuacji niekorzystnej pod warunkiem złożenia odpowiedniego
oświadczenia oraz podstęp

b)

stosowanie hipnozy albo środków chemicznych lub technicznych, wpływających na procesy psychiczne
przesłuchiwanej osoby albo mających na celu kontrole nieświadomych reakcji jej organizmu w związku z
przesłuchaniem; zakaz ten jest bezwarunkowy

c)

dowodu z wyjaśnienia oskarżonego lub zeznań świadka nie wolno zastępować teścia pism, zapisków lub
notatek urzędowych

B. kodeks, polecając zachowanie pewnych rygorów formalnych podczas czynności dowodowych, tym samym

zakazuje czynności niezgodnych z tymi rygorami

CZYNNOŚCI DOWODOWE

I.

Czynności poszukiwawcze



poszukiwanie źródeł dowodowych w postaci osób lub rzeczy np. poszukiwanie oskarżonego



poszukiwania poza procesem: czynności operacyjno rozpoznawcze ( Policja, SG, ABW – prawo legitymowania

osób; Policja – zatrzymanie osób stwarzających bezpośrednie zagrożenie) – nie są to czynności procesowe, bo
proces nie został wszczęty



rozróżniamy:

1.

przeszukanie i zatrzymanie rzeczy

2.

poszukiwanie oskarżonego

* możliwe także oględziny, jeżeli przeprowadza się je w celu znalezienia rzeczowych źródeł dowodu

Ad.1. Przeszukanie i zatrzymanie rzeczy

37

·

są to dwie odrębne czynności jednak pozostające ze sobą w ścisłym związku



zatrzymanie rzeczy: (art. 217§1 KPK)

−

celem pozyskania dla postępowania rzeczy, która:

a

może stanowić dowód w sprawie

b

podlega zajęciu w celu zabezpieczenia kar majątkowych, środków karnych lub roszczeń o
naprawienie szkody

−

Policja lub inny organ (np. ABW, Straż Graniczna, prokurator na zasadzie dewolucji) posiada
wiarygodną wiadomość, że rzeczy podlegające wydaniu znajdują się w posiadaniu konkretnej osoby
oraz znanym miejscu – wezwanie do oddania dobrowolnie



w razie odmowy można przeprowadzić odebranie – zastosow. Przepisów nt. wypadków
niecierpiących zwłoki

−

podstawa prawna:

żądanie sądu lub prokuratora – obowiązek przedstawienia art.217§1 KPK – na

ogół postanowienie – nie uregulowane w kodeksie

−

w wypadku niecierpiącym zwłoki, – gdy

wydanie postanowienie niemożliwe, zażądać może Policja

lub inny uprawniony organ – zatwierdzenie zatrzymania rzeczy – możliwość złożenia wniosku przez
osobę wydającą wniosku o wydanie i doręczenie takiego zatwierdzenia – doręczenie powinno
nastąpić max. 14 dni od zatrzymania rzeczy art. 217§4 KPK



jeżeli sąd lub prokurator w ciągu 7 dni nie zatwierdzi to rzecz należy zwrócić niezwłocznie
osobie uprawnionej art. 230§1 KPK – chyba, że wydanie było dobrowolne, a osoba nie
złożyła wniosku o zatwierdzenie



przeszukanie:

−



nie jest konieczna wiarygodna wiadomość, w którym miejscu znajduje się dana rzecz

−

uzasadnione podstawy do przypuszczenia, że osoba podejrzana albo poszukiwane rzeczy tam
się znajdują art.219§1 KPK

−



także w celu: wykrycia, zatrzymania, przymusowego doprowadzenie osoby podejrzanej

−



wyższy stopień nietykalności pomieszczenie i osoby niż w przypadku zatrzymania

−

można przeprowadzić w celu:

1. wykrycia lub zatrzymania, albo przymusowego doprowadzenia osoby podejrzanej
2. znalezienia rzeczy mogących stanowić dowód w sprawie
3. znalezienia rzeczy podlegających zajęciu w postępowaniu karnym

−

w przypadkach niecierpiących zwłoki:, jeżeli postanowienie sądu lub prokuratora nie mogło być
wydane, to organ dokonujący przeszukania okazuje nakaz kierownika jednostki lub legitymację
służbową – następnie zwraca się do sądu lub prokuratora o zatwierdzenie przeszukania, – jeżeli nie
zatwierdzi to wszczyna postępowanie dyscyplinarne lub nawet karne



doręczenie postanowienia o zatwierdzeniu na żądanie przeszukanego w terminie 7 dni od
dokonania czynności

−

przeszukanie osoby:

·

obejmuje osobę, jej odzież i podręczne przedmioty

·

dokonuje o ile to możliwe osoba tej samej płci art. 223 KPK

·

obejmuje wszystkie zakamarki ciała

·

może polegać na dokonaniu prześwietlenia lub badaniu ultrasonograficznym; możliwe
podanie środków przeczyszczających

−

przeszukanie pomieszczenia



zamieszkałego:

·

mieszkanie jedno lub wielorodzinne

·

pokój hotelowy, przyczepa kempingowa

·

namiot turystów

·

w porze nocnej

tylko w nagłych przypadkach (od 22 do 6)

·

przeszukanie rozpoczęte za dnia można kontynuować w porze nocnej art. 221§2

−

przeszukanie pomieszczenia



ogólnie dostępnego

·

restauracja, kino, bar, teatr, dyskoteka

38

·

służące do przechowania przedmiotów (przechowalnia bagażu PKP)

·

zawsze możliwe przeszukanie w porze nocnej art.221§3 KPK chyba ze jest zamknięte przed
publicznością

−



pomieszczenie lub miejsce zamknięte należące do instytucji państwowej lub

samorządowej

·

konieczne zawiadomienie kierownika takiej instytucji o przeszukaniu lub jego zastępcy,
organu nadrzędnego

·

konieczne dopuszczenie ich do udziału w przeszukaniu art.222§1 KPK

−



pomieszczenie zajęte przez wojsko

·

jedynie w obecności dowódcy lub osoby przez niego wyznaczonej art. 222§2 KPK

−



inne miejsce

·

inne osoby lub jednostki organizacyjne np. zakład produkcyjny, stodoła, dziedziniec

·

także pojazd – przeoczony przez KPK



cechy wspólne dla wszystkich:



osoba, u której ma nastąpić przeszukanie, musi być przed jego rozpoczęciem poinformowana o jego
celu i wezwana do wydania poszukiwanych przedmiotów art.224§1 KPK



ta osoba ma prawo być obecna przy przeszukaniu, także osoba przybrana przez przeszukującego i
osoba przybrana przez osobę, u której dokonuje się przeszukania, – jeżeli nie utrudnia art. 224§2
KPK



jeżeli na miejscu nie ma gospodarza – należy przywołać przynajmniej jednego dorosłego domownika
lub sąsiada art.224§3 KPK



jeżeli kierownik instytucji państwowej, samorządowej lub inna osoba oświadczy ze znalezione w
czasie przeszukania pismo lub inny dokument zawierają tajemnicę służbową, państwową,
zawodową lub inną chroniona to prowadzący przeszukanie ma obowiązek przekazać je (bez
odczytywania) w ręce sądu lub prokuratora art. 225§1 KPK



nie można zapoznawać się z treścią pism lub dokumentów związanych z wykonywaniem funkcji
obrońcy



przeszukanie pomieszczeń dyplomatycznych – dopuszczalne tylko za zgodą misji
urząd konsularny – dopuszczalne za zgodą kierownika urzędu



protokół przeszukania:

−

konieczne spisanie

−

kodeks wymienia elementy, jakie powinien zawierać art.229 KPK



kodeks normuje także kwestie:

1. zwrotu osobie uprawnionej przedmiotów, które są zbędne dla postępowania art.230 KPK

2.

przechowywania przedmiotów mogących stanowić dowód przestępstwa, podlegających przepadkowi
lub, których posiadanie jest zabronione art. 228, 231-234 KPK

3. postępowania z rzeczami stanowiącymi przedmiot zabezpieczenia kar majątkowych i roszczeń o

naprawienie szkody art. 291-296 KPK

4. przechowywania przedmiotów i substancji stwarzających niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia i

procedurę ich niszczenia



kontrola osób i rzeczy w środkach transportu przeprowadzona przez Policję i ABW - jest bardziej
rozluźniona, regulowana w ustawie o Policji i ustawie o ABW

−

prawo do dokonywania kontroli osobistej i przeglądania zawartości bagażu

−

sprawdzanie ładunku w portach, dworcach

−

w transporcie lądowym, powietrznym wodnym



w razie uzasadnionego podejrzenia

popełnienia czynu zabronionego!!!



nie jest konieczne wydanie postanowienie o przeszukaniu lub zatwierdzenie przeszukania ( nie zwalnia od
badania przez prokuratora dopuszczalności i przebiegu takiej kontroli)

Kontrola korespondencji, przekazu informacji i przesyłek

·

konieczność wydania sądowi lub prokuratorowi, na żądanie zawarte w ich postanowieniu korespondencji i
przesyłek oraz wykazu połączeń telekomunikacyjnych, także poczty elektronicznej itp.



dotyczy: urzędów, instytucji i podmiotów prowadzących działalność w dziedzinie poczty i
telekomunikacji (np., Poczta Polska, TPSA, firmy ekspresowe)

39

·

tylko sąd lub prokurator mają prawo je otwierać lub zarządzić ich otwarcie

·

musi mieć znaczenie dla postępowania

·

wymienione podmioty mają także obowiązek niezwłocznie zabezpieczyć (na żądanie sądu lub prokuratora) dane
informatyczne (na czas oznaczony, max 90 dni)

·

korespondencję i przesyłki zbędne dla sprawy zwraca się niezwłocznie jednostkom, które je wydały (art.218§3), a
dane informatyczne zwalnia się z zabezpieczenia

Kontrola i utrwalanie rozmów

·

podsłuch – procesowa kontrola i utrwalanie rozmów telefonicznych oraz zastosowanie środków technicznych do
kontroli i utrwalania innych przekazów informacji

·

dopuszczalny tylko po wydaniu postanowienia o wszczęciu postępowania przygotowawczego

w celu wykrycia i

uzyskania dowodów dla toczącego się postępowania lub zapobieżeniu popełnienia nowego przestępstwa art.
237§3

·

wolno prowadzić, gdy toczące się postępowanie lub obawa nowego przestępstwa dotyczy : (art.237§3 KPK)

1. zabójstwa
2. niebezpieczeństwa powszechnego lub sprowadzenia katastrofy

3.

handlu ludźmi

4. uprowadzenia osoby
5. wymuszenia okupu
6. uprowadzenia statku powietrznego lub wodnego
7. rozboju lub kradzieży rozbójniczej lub wymuszenia rozbójniczego
8. zamachu na niepodległość i integralność państwa

9.

zamachu na konstytucyjny ustrój państwa lub naczelne organy, jednostkę Sił Zbrojnych RP

10. szpiegostwa lub ujawnienia tajemnicy państwowej

11.

fałszowania oraz obrotu fałszywymi pieniędzmi, środkami, instrumentami płatniczymi albo
zbywalnymi dokumentami uprawniającymi do otrzymania sumy pieniężnej, ładunku itp.

12. wytwarzania, przetwarzania, obrotu i przemytu środków odurzających, prekursorów, środków

zastępczych i substancji psychotropowych

13. zorganizowanej grupy przestępczej
14. mienia znacznej wartości
15. gromadzenia broni, materiałów wybuchowych Kub radioaktywnych

16.

użycia przemocy lub groźby bezprawnej w związku z postepowaniem

17. łapownictwa i płatnej protekcji

18.

stręczycielstwa, kuplerstwa, sutenerstwa

19. przestępstw rozdz. XVI KK

·

organem uprawnionym do wydania postanowienia jest sąd – konieczny wniosek prokuratora art.237§1 KPK

·

w wypadkach niecierpiących zwłoki

– może zarządzić prokurator – jednak zobowiązany do zwrócenia się do sądu w

terminie 3 dni o zatwierdzenie – sąd ma 5 dni na zatwierdzenie (na posiedzeniu, bez udziału stron)

·

podsłuchem można objąć:

1.

osobę podejrzaną

2. oskarżonego
3. pokrzywdzonego

4.

inną osobę, – z którą może się kontaktować oskarżony albo, która może mieć związek ze sprawcą
lub grożącym przestępstwem art.,237§24 KPK

·

upoważniony do odsłuchu: sąd, prokurator, lub w przypadkach niecierpiących zwłoki Policja (za zgodą sądu lub
prokuratora)

·

kontrola lub podsłuch mogą być prowadzone max. 3 miesiące ( z możliwością przedłużenia na kolejne 3 miesiące
art.238 KPK)

·

po zakończeniu kontroli sąd zarządza zniszczenie utrwalonych zapisków, lub gdy sąd nie zatwierdził postanowienia
prokuratora wydanego w sytuacji niecierpiącej zwłoki art.238§3 KPK

·

zażalenie: przysługuje osobie, której dotyczy postanowienie o podsłuchu, może domagać się zbadania
zasadności, legalności kontroli; rozpoznaje sąd powołany do rozpoznania sprawy w I instancji art.240§1 KPK

·

kontrola operacyjna

– przeprowadzana poza procesem – tylko w ramach czynności operacyjno rozpoznawczych

w zakresie nieobjętym przepisami KPK

−

czynności nieformalne i tajne

−

wykonywane przez Policję, ABW, Straż Graniczną

40

−

w celu zapobieżenia, wykrycia, ustalenia sprawców, uzyskania dowodów w przestępstwach
ściganych z oskarżenia publicznego

−

polega na:

a

kontrolowanie treści korespondencji

b

kontrolowanie zawartości przesyłek

c

stosowanie środków technicznych w celu uzyskania w sposób niejawny informacji i
dowodów oraz ich utrwalanie

−

wykonuje ją:

a

Policja: zapobieżenie i wykrycie przestępstw umyślnych ściganych z oskarżenia
publicznego (np. przeciwko życiu, spowodowanie ciężkiego uszczerbku, pozbawienie
wolności w celu wymuszenia okupu)

b

ABW: bezpieczeństwo wewnętrzne państwa i porządek konstytucyjny; szpiegostwo,
terroryzm, naruszenie tajemnicy państwowej; godzące w podstawy ekonomiczne państwa,
korupcja itp.

c

Straż Graniczna: w zakresie dokumentów uprawniających do przekraczania granicy,
przestępstwa które w ruchu granicznym narażaja Skarb Państwa na znaczną szkodę i
naruszają nietykalność granicy państwowej oraz ścigane na mocy umów
międzynarodowych



obowiązuje zasada subsydiarności – kontrola przez te organy może być podjęta tylko, jeśli inne środki okazały
się bezskuteczne lub zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, że będą nieskuteczne lub nieprzydatne



zgoda pisemna na kontrolę operacyjną Policji, SG i ABW wydaje sąd okręgowy na pisemny wniosek Komendanta
Głównego Policji, KGSG, szefa ABW po uzyskaniu pisemnej zgody Prokuratora Generalnego



w przypadkach niecierpiących zwłoki mogą działać na podstawie decyzji komendantów, za pisemną zgodą PG



tendencja do bezpośredniego włączania do dowodów materiałów zebranych i utrwalonych nieformalnie



podsłuch prywatny:

·

nagrywanie potajemne własnej rozmowy z kimś, aby ją utrwalić dla siebie – dopuszczalne na
procesie, który odbywa się w przyszłości art.393§3 KPK (zostało dokonane prywatnie i nie dla
celów procesu)



jeżeli zostało dokonane celowo dla przyszłego procesu – wtedy zgodnie z art.393§3
odtworzenie nie jest dopuszczalne

·

ktoś potajemnie nagrał i podsłuchał cudza rozmowę – czyn ten jest przestępstwem – nie wolno

·

ktoś broniąc się przed szantażem, wymuszeniem łapówki lub innym podobnym, albo jako widz
nagrał rozmowę świadczącą o przestępstwie – nagranie traktowane jako dowód rzeczowy –
dopuszczalne

Ad.2. Poszukiwanie oskarżonego

1.

poszukiwanie zwykłe

−

zarządza sąd lub prokurator, jeżeli miejsce pobytu oskarżonego lub osoby podejrzanej jest nieznane

−

wolno przeprowadzić przeszukanie, przesłanką przeszukania jest nieznajomość miejsca pobytu
oskarżonego

2.

list gończy

−

wydaje na podstawie postanowienia sąd lub prokurator

−

zależy od następujących warunków:

1.

w stosunku do oskarżonego wydano postanowienie o tymczasowym aresztowaniu

2.

oskarżony ukrywa się

−

musi przekazywać informacje, których nie wolno pominąć (sąd lub prokurator, który wydał
postanowienie o poszukiwaniu listem gończym, dane identyfikujące osobę poszukiwaną, treść
zarzutu, postanowienie o aresztowaniu albo zapadłym wyroku, wezwanie o zawiadomieniu o
miejscu pobytu i ewentualnie nagroda za ujęcie lub przyczynienie się do ujęcia oraz tajemnica
osoby informującej)

−

nazwisko oskarżonego można umieścić tylko w liście gończym, który rozpowszechnia się przez
rozesłanie, rozplakatowanie, opublikowanie, np. w prasie, telewizji, radio

II. CZYNNOŚCI UJAWNIAJĄCE DOWODY



polega na wydobywaniu ze źródeł dowodów środków dowodowych oraz ich zabezpieczanie w formie
przewidzianej przez prawo procesowe



wyróżniamy:

1.

przesłuchanie

41

2.

okazanie i rozpoznanie

3.

oględziny

4.

badanie ciała

5.

ekspertyza

6.

odczytanie

7.

sekcja zwłok

8.

eksperyment procesowy

Ad.1. Przesłuchanie

wyjaśnienia oskarżonego,
zeznania świadków,
opinia biegłego



ogólne zasady przesłuchania:

−

w warunkach stwarzających możność swobodnej wypowiedzi

−

należy posługiwać się tzw. metodą mieszaną, polega ona na tym, że w przesłuchiwaniu widoczne są
dwa etapy:

1.

swobodna relacja przesłuchiwanej osoby

2.

pytania ukierunkowane zmierzające do uzupełnienia, wyjaśnienia lub kontroli zeznań

−

nie wolno zadawać pytań sugestywnych z metody krzyżowego przesłuchiwania

•

przebieg przesłuchania podejrzanego:

1) wstęp do przesłuchania, podczas którego należy:

a. ustalić tożsamość podejrzanego i poinformować go w jakim charakterze będzie przesłuchiwany
b. pouczyć go gdy to jest pierwsze przesłuchanie o uprawnienia (wręcza się takie pouczenie na

piśmie, otrzymanie potwierdza się podpisem), przed każdym następnym przesłuchaniem należy go
niezależnie od wcześniejszego pouczenia ponownie pouczyć o prawie odmowy odpowiedzi lub
składania wyjaśnień

2) przedstawienie zarzutów
3) przesłuchanie na temat jego danych osobowych
4) przesłuchanie właściwe, czyli na temat przedstawionego mu zarzutu
5) przesłuchanie uzupełniające

•

przesłuchanie oskarżonego przed sądem:

1) po stwierdzeniu tożsamości należy oskarżonego uprzedzić tylko o prawie odmowy odpowiedzi i wyjaśnień
2) odczytanie aktu oskarżenia
3) pytania zasadnicze i pytania uzupełniające (z reguły trudno do oddzielenia)

•

przesłuchanie świadka przed sądem

1)

wstęp do przesłuchania

, obok stwierdzenia tożsamości, powiadomienia w jakim charakterze będzie

przesłuchiwany należy pouczyć go o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania

2)

odebranie przyrzeczenia

, jeśli sąd za zgodą stron nie zwolni świadka od niego, nie odbiera się

obligatoryjnie przyrzeczenia: art. 189 KPK

a. osób, które nie ukończyły 17 lat
b. gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie, że świadek z powodu zakłócenia czynności psychicznych

nie zdaje sobie należycie sprawy ze znaczenia przyrzeczenia

c. gdy świadek jest osoba podejrzaną o popełnienie przestępstwa będącego w ścisłym związku z

czynem stanowiącym przedmiot postępowania lub pozostającym w ścisłym związku z czynem
stanowiącym przedmiot postępowania albo gdy został za to przestępstwo skazany

d. gdy świadek prawomocnie został skazany za fałszywe zeznanie lub oskarżenie

3) przesłuchanie świadka na temat jego danych osobowych
4) w zależności od roli świadka w popełnieniu przestępstwa oraz stosunku do oskarżonego może zajść

konieczność pouczenia o prawie odmowy zeznań, prawie odmowy odpowiedzi na pytanie lub
przesłuchania z wyłączeniem jawności

5) właściwe przesłuchanie



przesłuchanie świadka w postępowaniu przygotowawczym – różnie się od przesłuchania na
rozprawie zazwyczaj nieobecnością stron, a więc i ich pytań, brakiem przyrzeczenia, chyba e
przesłuchuje go sąd na podstawie artykułu 316 § 3



szczególne sposoby przesłuchania świadka:

42

1)

pokrzywdzonego

, który w chwili czynu nie ukończył 15 lat w sprawie o przestępstwo

przeciwko wolności seksualnej i obyczajowości lub przeciwko rodzinie i opiece, można
przesłuchać tylko raz, chyba, że wyjdą na jaw istotne okoliczności, których wyjaśnienie
wymaga ponownego przesłuchania lub zażąda tego oskarżony, który nie miał obrońcy w
czasie pierwszego przesłuchania;

−

przesłuchanie przeprowadza sąd na posiedzeniu z udziałem psychologa;

−

prokurator, obrońca, pełnomocnik pokrzywdzonego, przedstawiciel ustawowy
mogą wziąć udział

−

pokrzywdzonego nie wzywa się na rozprawę główną tylko odczytuję się protokół
lub zapis dźwiękowy

2)

identyczną procedurę stosuje się podczas przesłuchania świadka nie będącego
pokrzywdzonym, który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat, w sprawie o
przestępstwo popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej lub o przestępstwo
wolności seksualnej i obyczajności

3)

przesłuchanie świadka (ani oskarżonego ani biegłego nie wolno tak przesłuchiwać) przy
użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tej czynności na
odległość

4)

przesłuchanie prowadzi nie sąd w pełnym składzie, ale wyznaczony sędzia

•

przesłuchanie biegłego:

−

ma właściwie te same elementy co przesłuchanie świadka

−

nie składa przyrzeczenia przed właściwym przesłuchaniem, zastępuje je powołanie się przez niego
na przyrzeczenie złożone przy ustanawianiu go w tym charakterze

•

wyjaśnienia oskarżonego:

−

mają one podwójny charakter

1.

są one środkiem obrony, a więc polegają na argumentacji zwalczającej tezę oskarżenia

2.

są środkiem dowodowym, którym prawo nie przyznaje szczególnej mocy

−

przyznanie się może być tylko podstawą zaniechania części postępowania dowodowego przed
sądem

−

szczególnym rodzajem wyjaśnień jest tzw. pomówienie, czyli obciążenie innej osoby zarzutem
popełnienia przestępstwa

Ad.2. Okazanie i rozpoznanie:



okazanie – jest czynnością polegającą na koncentracji wyjaśnień lub zeznań na przedmiocie
przedstawionym do percepcji w odpowiednich warunkach



rozpoznanie – jest odmianą okazania, polega na przedstawieniu osobie przesłuchiwanej innej osoby, jej
wizerunku (najczęściej fotografii, filmu video) albo rzeczy (również nieruchomości) w celu rozpoznania

·

okazywanie powinno być przeprowadzone tak, aby wyłączyć sugestie

·

podczas okazania osoba okazywana powinna znajdować się w grupie obejmującej łącznie co najmniej osoby,
odnosi się to również do wizerunków i przedmiotów

·

należy dbać o to, aby różnice między osobami, przedmiotami, wizerunkami nie były zbyt rażące

·

okazanie składa się z 3 elementów;

1. odebranie oświadczenia dowodowego przed identyfikacją
2. identyfikacja
3. odebranie oświadczenia dowodowego po identyfikacji

·

okazanie i rozpoznanie dostarczają środków dowodowych w postaci wyjaśnień oskarżonego lub zeznań
świadka, ale skoncentrowanych na przedmiocie czynności

·

w razie potrzeby okazanie można przeprowadzić tak, aby wyłączyć możliwość rozpoznania osoby
przesłuchiwanej przez osobę przesłuchiwaną, anonimowość gwarantuje tylko negatywny wynik rozpoznania,
jeśli będzie skuteczne osobę przesłuchiwaną trzeba będzie ujawnić chyba, że zapadnie postanowienie o
przesłuchaniu świadka w roli świadka incognito

·

z okazania spisuje się zawsze protokół

Ad.5. Ekspertyza



pojęcie to występuje w dwóch znaczeniach:

43

sensu stricto – badanie przeprowadzone przez biegłego (art.194 pkt.1)
sensu largo – badanie + opinia biegłego (art.198 §3 o niej będzie mowa)



powodem do wydania postanowienia o przeprowadzeniu ekspertyzy jest konstatacja, że stwierdzenie
okoliczności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy wymaga wiadomości specjalnych. (=>
opinie biegłego)



organ procesowy:
a) musi zawsze wydać postanowienie o przeprowadzeniu ekspertyzy (zawsze gdy kwestia wiadomości

specjalnych nawet jeżeli sam je zebrał)

b) organ nie może zastąpić biegłego (bo opinia specjalistyczna nie byłaby kontrolowana przez strony ani

przez organ)



wiadomości specjalne – (pojecie bardzo szerokie)

·

wiadomości z zakresu szczegółowych dyscyplin naukowych

·

wszelka wiedza teoretyczna (ponad wiedze przeciętnej osoby z wykształceniem średnim ogólnym)

·

wiedza praktyczna zw. z wykonywaniem zawodu lub zainteresowań



biegły - o jego kwalifikacji nie decyduje dyplom, ale rzeczywista wiedza (każdy nim może być)

Nie ma pierwszeństwa do wykonywania ekspertyzy ( nie musza być to instytuty naukowe)↓
Gdy wydawana przez nie musza być stwierdzeni wszyscy biegli (indywidualna odpowiedzialność)



w praktyce ograny procesowe zwracają się do takich instytucji jak:

* Instytut Ekspertyz Sądowych
* Centralne Laboratorium Kryminalistyczne Policji

dopuszczenie dowodu z opinii biegłego = właściwość funkcjonalna

↓

a) sądu
b) prokuratora
c) organu prowadz. postep. przygotow.

(chyba ze ustawa mówi tylko o 2 pierwszych)
Postanowienie do wydania opinii:

1) imię i nazwisko biegłego
2) specjalność
3) gdy instytucja (specjalność osób biorących udział w wydawaniu opinii)
4) przedmiot
5) zakres (może go zmienić i stawiać dodatkowe pytania lub zastrzec swoja obecność przy przeprowadzaniu tej

ekspertyzy)

6) sformułowanie w razie potrzeby pytań
7) termin dostarczenia opinii

Gdy biegli powołani z zakresu kilku opinii wtedy organ decyduje czy wydają opinie kompleksowa czy każdy osobną.



Biegli:

1) sądowi
2) ad hoc



(od wszystkich wymaga się obiektywizmu)

Osoby działające przy ekspertyzie:

1) biegli (podpisy musza być na opinii)
2) wyspecjalizowani wykonawcy (uczestniczą tylko w badaniach, nie podpisują ale trzeba ich wymienić bo mogą być

świadkami)

!tylko w 1 wypadku kodeks określa rodzaj ekspertyzy i wymaga odpowiednich kwalifikacji biegłych => ekspertyza
psychiatryczna!
Warunek:
- wątpliwości co do poczytalności oskarżonego ( nie formułuje tego wprost)
> tą ekspertyzę może postanowić tylko sąd i prokurator w postęp.przygotow.
> min. 2 biegłych ( na ich wniosek można powołać biegłych innych specjalności Np. psychologa)

Opinia psychiatrów wypowiada się na temat:
1) poczytalności oskarżonego w chwili popełnienia przestępstwa
2) aktualnego stanu zdrowia i możliwości uczestniczenia w procesie

44



szczególny rodzaj ekspertyzy => badanie wraz z obserwacją w zakładzie leczniczym, dopuszczalne: art. 203
KPK

a) zgłoszenie przez biegłych w razie potrzeby
b) postanowienia sądu (określenie miejsca obserwacji)

↓

w postęp.przygotow. sąd orzeka na wniosek prokuratora



!sąd nie może bez opinii biegłych postanowić obserwacji!



obserwacja w zakładzie leczniczym powinna trwać max. 6 tygodni (na wniosek zakładu może być
przedłużona)



badanie stanu psych. świadka jest niedopuszczalne chyba ze:

a) wątpliwości co do tego stanu
b) wątpliwości co do stanu rozwoju umysłowego
c) wątpliwości co do stanu postrzegania lub odtwarzania



wtedy sąd lub prokurator mogą zarządzić przesłuchanie z udziałem biegłego (świadek nie może się
sprzeciwić)



z tego obowiązku zwolnieni są świadkowie którzy skorzystali z prawa odmowy zeznań itd.



jeżeli karalność czynu zależna jest od stanu zdrowia pokrzywdzonego nie może on się sprzeciwić
oględzinom i badaniom.



biegli nie mogą pozostawać ze sobą w zw. małżeńskim ani innym stosunku



ekspertyza kończy się opinia, zawiera:

1)

dokładne przedstawienie instytucji i osób biorących udział w badaniach

2)

sprawozdanie z czynności i spostrzeżeń

3)

podpisy biegłych (bez wyjątku)

>wady ekspertyzy poznaje się po opinii (może ona być niejasna i niepełna)
↓

wtedy organ procesowy może:

a) wezwać ponownie biegłych
b) przesłuchać wszystkich ponownie
c) powołać innych biegłych (jeżeli opinia jest zrozumiała dla organu procesowego wtedy

nie powołuje się nowych biegłych nawet jeżeli str. się nie zgadzają)



można powołać nowych gdy powody osłabiające jego zaufanie lub bezstronność



biegli maja prawo do zapoznania się z aktami sprawy zakresie niezbędnym do wydania opinii



opinia prywatna biegłego

−

strona sama opłaca koszt tej opinii

−

kodeks z 1997 expresis verbis nie zezwala na odczytanie tej opinii na rozprawie

−

nie może być dowodem w procesie karnym

−

może być bardzo ważna informacja dla sądu o dowodzie

Ad.3. Oględziny



jest to zmysłowe zapoznanie się przez organ procesowy z miejscem, ciałem osoby lub rzeczą celem
ujawnienia ich cech charakterystycznych, istotnych dla rozstrzygnięcia o przedmiocie procesu lub ujawnienia
źródła dowodu.

·

spostrzeżenia wzrokowe

·

poznanie za pomocą innych zmysłów słuchu, węchu, dotyku

I. OGLĘDZINY MIEJSCA

A) oględziny miejsca w pomieszczeniu

−

oględziny pomieszczenia podlegają temu samemu rygorowi co przeszukanie

−

identycznie naruszają mir domowy i prawo do intymności

B) oględziny miejsca na otwartej przestrzeni

−

podlegają wiec rygorom stwarzanym przez art. 211-227

−

powinno się je przeprowadzać w obecności przybranych świadków

II. OGLĘDZINY OSOBY

45

A) oględziny powierzchowne i niekrępujące
B) oględziny szczegółowe wkraczające w sferę prywatności



oględzin lub badań ciała, które mogą wywołać uczucie wstydu powinna dokonać osoba tej samej płci (chyba że
trudności, osoby innej płci mogą być obecne tylko gdy to konieczne)



bada się ciało:



oskarżonego



świadka

III. OGLĘDZINY RZECZY

−

zwykle dokonuje się ich razem z oględzinami miejsca po czym zabiera się znaleziona w tym miejscu rzecz
celem dalszych oględzin i badań

−

ogląda się także dokumenty ( właściwości fizyczne)

−

często są wstępem do badań przeprowadzanych przez biegłych

−

jeżeli przedmiot może ulec zniszczeniu powinno się zachować jego część w formie niezmienionej a jeżeli to
niemożliwe wtedy utrwalić w inny sposób.

−

jeżeli przedmioty szybko psujące lub zanikające wtedy jedyna możliwość to procesowe utrwalenie (spisanie
protokołu, zdjęcia, taśma magnetowidowa, film, rysunki, szkic sytuacyjny)

−

regułą jest dopuszczenie stron do tych czynności w postęp.przygotow.

IV. OGLĘDZINY I OWARCIE ZWŁOK



oględziny zwłok – przeprowadza się na miejscu znalezienia (do czasu przybycia prokuratora, biegłego lub
sądu zwłoki można przemieszczać tylko w razie konieczności)



otwarcie zwłok – odbywa się z reguły w jednostce medycyny sądowej lub w szpitalu. Oględziny są wtedy
tylko etapem poprzedzającym otwarcie zwłok.



oględzin zwłok dokonuje prokurator, a w postępowaniu sądowym sąd (może to być sędzia wyznaczony lub
wezwany), z udziałem biegłego lekarza (faktycznie to on przeprowadza otwarcie i oględziny bo obecność
innych jest regułą formalną), w miarę możności z zakresu medycyny sądowej.



Wyjątek:

·

Policja dokonuje oględzin w wypadkach wymagających szybkiej reakcji z obowiązkiem
niezwłocznego powiadomienia prokuratora.



do obecności oględzin można wezwać lekarza, który ostatnio udzielił pomocy zmarłemu. (staje się on
świadkiem przybranym do czynności lub świadka faktycznego)



z otwarcia zwłok spisuje się obowiązkowo protokół

Ad.6. Odczytanie



przedmiotem tej czynności jest dokument



„Dokumentem jest każdy przedmiot lub inny zapisany nośnik informacji, z którym związane jest określone
prawo, albo który ze względu na zawartą w nim treść stanowi dowód prawa, stosunku prawnego lub
okoliczności mającej znaczenie prawne.”



obojętna jest forma sporządzenia dokumentu

i przez kogo był wydany oraz jaka ma strukturę materialną,



„odczytanie” – każda forma zapoznania się przez organ procesowy z treścią dokumentu, nie tylko za pomocą
wzroku, ale także i słuchu.



w toku procesu można odczytać każdy dokument, ale pod rożnymi warunkami (wymaganymi tylko w czasie
rozprawy, bo podczas postępowania przygotowawczego nie obowiązuje żadne ograniczenie)


odczytywanie w czasie rozprawy jest wyrazem zasady bezpośredniości



podział:

46

1)

dokumenty procesowe – powstałe w postępowaniu karnym lub dla jego celów (decyzje,
protokoły, orzeczenia, zarządzenia, wywiad środowiskowy itd.); nie wolno odczytywać
jakichkolwiek notatek urzędowych

2)

dokumenty pozaprocesowe – dokumenty urzędowe powstałe poza postępowaniem karnym,
choćby dla jego celów; nie wolno odczytywać dokumentów prywatnych sporządzonych poza
postępowaniem karnym ale dla ich celów



uznanie dokumentu za ujawniony - jest to zastępcza forma odczytania stosowana wyłącznie na rozprawie

a)

ujawnienie obligatoryjne – gdy dotyczą danych co do oskarżonego oraz wyników wywiadu
środowiskowego (art.394§1 uznaje za ujawnione bez odczytywania, ale można odczytać na żądanie
oskarżonego lub obrońcy)

b)

ujawnienie fakultatywne – polega na tym, ze inne podlegające odczytaniu dokumenty można
uznać bez ich odczytywania w całości lub w części, ale należy je odczytać na żądanie stron.



oczywistym jest, ze strony muszą znać dobrze treść dokumentu, jeśli rezygnują z odczytania.
(Powściągliwe stosowanie bo jest to zaprzeczenie zasadzie bezpośredniości)

Ad. 7. Eksperyment procesowy



jest to czynność polegająca na przeprowadzeniu przez organ procesowy doświadczenia lub odtworzenia
przebiegu stanowiących przedmiot rozpoznania zdarzeń lub ich fragmentów celem sprawdzenia okoliczności
mających istotne znaczenie dla sprawy.



w drodze eksperymentu sprawdza się już zebrane dowody



uzyskuje się nowe dowody



sprawdza wersje śledcze



eksperyment jest samoistną czynnością dowodową, w czasie, której można dokonywać tez innych np.
oględzin, przesłuchań.



jest to czynność niepowtarzalna (należy dopuścić do niego strony)



odróżnić należy go od eksperymentu rzeczoznawczego przeprowadzonego przez biegłego podczas
ekspertyzy.

9. Badanie osoby oskarżonego i wywiad środowiskowy



w każdej sprawie, bez wyjątku, a wiec także w postępowaniu uproszczonym obowiązkowe jest zebranie danych
podstawowych o osobie oskarżonego; w postępowaniu należy, zatem ustalić:

1) tożsamość oskarżonego
2) jego wiek
3) stosunki rodzinne i majątkowe
4) wykształcenie
5) zawód i źródła dochodu
6) dane o jego karalności



udowodnić te okoliczności można tylko za pomocą dokumentów procesowych lub dowodu z wyjaśnień
oskarżonego i zeznań świadków



jeśli podejrzany był już prawomocnie skazany dołącza się do akt odpis postępowania lub wyciąg wyroku oraz
dane dotyczące odbycia kary; dokumenty te dołącza się w sprawach o zbrodnie



szczegółowe badanie sylwetki społecznej oskarżonego przeprowadza się drogą wywiadu
środowiskowego; w razie potrzeby sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, może zarządzić
badanie oskarżonego przez biegłych psychologów lub lekarzy z zachowaniem zasad określonych w art. 74



wywiad środowiskowy przeprowadza:

a) zazwyczaj kurator sądowy
b) podmiot uprawniony na podstawie odrębnych przepisów
c) Policja w szczególnie uzasadnionych przypadkach



do osoby przeprowadzającej wywiad stosuje się przepisy o wyłączeniu sędziego; orzeka o tym sąd a w
postępowaniu przygotowawczym prokurator



przeprowadzenie wywiadu środowiskowego jest:

47

1)

fakultatywne – jest zasadą; w razie potrzeby sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, zarządza
w stosunku do oskarżonego przeprowadzenie wywiadu środowiskowego

2) obligatoryjne

·

w sprawach o zbrodnie

·

w stosunku do oskarżonego, który w chwili czynu nie ukończył 21 roku życia, jeśli zarzucono
mu popełnienie umyślnego występku przeciw życiu



wywiadu środowiskowego można nie przeprowadzać w stosunku do oskarżonego który nie ma w
Polsce stałego miejsca zamieszkania



duże znaczenie w praktyce ma ujawnienie danych o osobach, które dostarczyły informacji kuratorowi, oraz
przeprowadzenie dowodu w wyniku wywiadu; obowiązują tu trzy reguły:

I. dane o osobach, które dostarczyły informacji w ramach wywiadu, osoba przeprowadzająca wywiad może

ujawnić tylko na żądanie sądu, a prokuratora w postępowaniu przygotowawczym; ujawnienie musi być
ostatecznością

II. osoby, które dostarczyły informacji w ramach wywiadu, mogą być w razie potrzeby przesłuchane w

charakterze świadków; informator może wówczas najwyżej żądać wyłączenia jawności rozprawy ze względu
na jego ważny interes prywatny

III. w razie potrzeby można przesłuchiwać w charakterze świadków osoby, które przeprowadziły wywiad;

ujawnić mogą jednak dane o tożsamości informatora tylko na żądanie sądu lub prokuratora

10. Świadek koronny



jest to sprawca, który zaakceptował propozycje korzystna dla niego w zakresie ścigania lub ukarania za
popełniony czyn, poczynioną mu przez właściwy organ procesowy, w zamian za ujawnienie przez niego
wiedzy o pozostałych uczestnikach przestępstwa i jego okolicznościach



świadek koronny w formie karnomaterialnej, przewidziany w kk; pojawia się on w dwóch postaciach:

a)

świadek koronny in sua causa, we własnej sprawie, obligatoryjnie;

→

sąd stosuje obligatoryjnie nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet może warunkowo zawiesić jej
wykonanie w stosunku do sprawcy współdziałającego z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa,
jeżeli ujawni on wobec organu powołanego do ścigania przestępstw (prokurator, Policja) informacje
dotyczące osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa oraz istotne okoliczności jego popełnienia

b)

świadek koronny in altera causa, w innej sprawie, fakultatywnie;

→

sąd na wniosek prokuratora może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet warunkowo
zawiesić jej wykonanie w stosunku do sprawcy przestępstwa, który niezależnie od wyjaśnień złożonych
w swojej sprawie, ujawnił przed organem ścigania i przedstawił istotne okoliczności przestępstwa
zagrożonego kara powyżej 5 lat pozbawienia wolności

___________________________________________________________________________________________________________
problem: mój podręcznik z 2005r mówi o ustawie o świadku koronnym, która wg tego podręcznika obowiązuje do 1 IX
2006r… ale dzielnie przepisuje

świadek koronny w formie karnoprocesowej ,wg ustawy z 25 VI 1997r. o świadku koronnym

→

przepisy tej ustawy stosuje się w sprawach o przestępstwa popełnione w zorganizowanej grupie albo
związku mającym na celu popełnianie przestępstw; katalog tych przestępstw jest zamknięty art.1
u.ś.k. (np. przestępstwa zabójstwa, brania zakładnika, rozboju)

podejrzany aby być dopuszczonym do składania zeznań w charakterze świadka koronnego, musi spełniać dwa
obligatoryjne warunki i jeden fakultatywny:

1) od chwili wniesienia aktu oskarżenia do sądu jako podejrzany w swoich wyjaśnieniach przekazał

organowi prowadzącemu postępowanie informacji, które mogą przyczynić się do ujawnienia
okoliczności przestępstwa, wykrycia pozostałych sprawców, ujawnienia dalszych przestępstw lub
zapobieżenia im

2) zobowiązał się do złożenia przed sądem wyczerpujących zeznań dotyczących osób uczestniczących w

przestępstwie oraz pozostałych okoliczności

3) warunek fakultatywny: można uzależnić dopuszczenie dowodu z zeznań świadka koronnego także od

zobowiązania się podejrzanego do zwrotu korzyści majątkowych odniesionych z przestępstwa oraz
naprawienia szkody nim wyrządzonej

nie wolno przyznać statusu świadka koronnego:

a) sprawcy zabójstwa
b) prowokatorowi do przestępstwa wymienionego w katalogu
c) założycielowi lub kierownikowi grupy lub związku przestępczego

organ nadający status świadka koronnego

48



postanowienie o dopuszczeniu dowodu z zeznań świadka koronnego wydaje sąd właściwy do rozpoznania
sprawy na wniosek prokuratora prowadzącego lub nadzorującego postępowanie przygotowawcze, złożony po
uzyskaniu zgody prokuratora apelacyjnego

następstwa nadania statusu:

1) prokurator sporządza odpisy materiałów dotyczących świadka koronnego i wyłącza je do odrębnego

postępowania, a następnie zawiesza; zawieszenie trwa do czasu prawomocnego zakończenia postępowania
przeciwko pozostałym sprawcom

2) świadek koronny jest obowiązany złożyć prawdziwe i wyczerpujące zeznania, do jakich wcześniej się

zobowiązał; sąd na jego wniosek wyłącza obligatoryjnie jawność rozprawy na czas jego przesłuchania; należy
go pouczyć o tym uprawnieniu, a obecność tzw. osób zaufania nie jest dopuszczalna

3) nie podlega on karze za przestępstwo umieszczone w art. 1 u.ś.k, w których uczestniczył i które jako świadek

koronny ujawnił w trybie określonym w ustawie;

istnieje jednak obowiązek skazanie za te przestępstwa i tym samym odmowa umorzenia posterowania, a
wcześniej obowiązek podjęcia zawieszonego postępowania, jeżeli:

a) zeznał nieprawdę lub zataił prawdę co do istotnych okoliczności sprawy albo odmówił zeznań

przed sądem

b) popełnił nowe przestępstwo, działając w zorganizowanej grupie albo w związku mającym na

celu popełnianie przestępstw

c) zaistniały okoliczności niezezwalające na nadanie statusu świadka koronnego
d) tylko fakultatywnie, jeżeli świadek koronny popełnił nowe przestępstwo umyślnie (jakiekolwiek)

albo nie wykonał zobowiązania naprawienia szkody

4) prokurator wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania w ciągu 14 dni od dnia uprawomocnienia się

orzeczenia przeciwko pozostałym sprawcom; nie przysługuje zażalenie

5) postępowanie umorzone wznawia się obligatoryjnie, jeśli świadek koronny w ciągu roku od uprawomocnienia

się postanowienia o umorzeniu postępowania, o jakim była mowa, popełnił nowe przestępstwo, działając w
zorganizowanej grupie albo związku przestępczym, lub zostały ujawnione okoliczności uniemożliwiające
nadanie mu statusu świadka koronnego, niezależnie od zwyczajnych podstaw wznowienia postępowania
przygotowawczego; wznawia się je fakultatywnie, jeżeli w ciągu tego samego okresu świadek koronny popełnił
nowe przestępstwo umyślne albo nie wykonał zobowiązania naprawienia szkody

system ochrony



świadek koronny lub osoba dla niego najbliższa w razie zagrożenia życia lub zdrowia mogą:

•

być objęci ochrona osobistą

•

uzyskać pomoc w zakresie zmiany miejsca pobytu lub zatrudnienia, a w szczególnie uzasadnionych
wypadkach mogą uzyskać dokumenty umożliwiające używanie innych niż własne danych osobowych,
a nawet przeprowadzenie zabiegu chirurgicznego usuwającego charakterystyczne elementy wyglądu
lub operacje plastyczna

•

w razie niemożności zatrudnienia mogą otrzymać pomoc finansową na pokrycie kosztów utrzymania

________________________________________________________________________________________________

III. CZYNNOŚCI KONTROLUJĄCE DOWODY



polegają na sprawdzaniu ich wiarygodności:

1) konfrontacja,

−

czyli stawienie sobie do oczu przesłuchiwanych osób, a wie© świadka ze świadkiem, świadka z
oskarżonym i podejrzanego z podejrzanym

2)

porównanie oryginałów dowodów rzeczowych z kopiami (najczęściej stosowane w odniesieniu do
dokumentu)

3)

ponowienie tej samej czynności dowodowej przez ten sam lub inny organ procesowy

SPÓR O NIEKONWENCJONALNE DOWODY



dowody będące przedmiotem sporu

1. świadek koronny

2.

tajny agent policji – nazywany tez agentem prowokatorem, osobą zaufania, konfidentem, tajnym
współpracownikiem; jest to osoba będąca funkcjonariuszem policji lub działającą na jej zlecenie, która
ukrywając własną tożsamość i związek z policja staje się uczestnikiem przestępstwa w celu jego ujawnienia i
wykrycia sprawców; jest on wiec osobą z zewnątrz w przeciwieństwie do świadka koronnego

3.

transakcja pozorna – zwana zakupem kontrolowanym; jest to fingowana przez policje operacja finansowa
mająca na celu zaangażowanie się w nią osób podejrzanych o działalność przestępcza

4.

kontrola operacyjna czyli podsłuch i obserwacja – z zastosowaniem urządzeń elektronicznych i innych
urządzeń technicznych

49

5.

tajne pozyskiwanie informacji – o zachowaniu się osób podejrzanych, podejrzanych operacjach finansowych
objętych tajemnicą bankową lub ubezpieczeniową oraz innych danych podlegających ochronie prawnej

6.

komputerowa analiza danych osobowych – osoby podejrzanej; warunkiem jej jest wcześniejsze zebranie tych
danych, nie zawsze z zachowaniem prawa do prywatności



uwarunkowania ustawowe dowodów niekonwencjonalnych



dotychczasowe i następne regulacje tych dowodów powinny spełniać następujące warunki:

·

w kk należy umieścić przepis który wyłączył by z zakazu prowokacji prowokacje do przestępstwa

·

dowody takie powinny być dopuszczane pod warunkiem przestrzegania zasady subsydiarności

·

dowody takie powinny być dopuszczane tylko do określonego kręgu spraw o przestępstwa najgroźniejsze

·

zgoda na dopuszczenie takich dowodów powinna być warzona przez sąd odpowiednio wysokiego rzędu

·

ustawa powinna przewidywać obowiązek niszczenia materiałów uzyskanych wbrew ustawie

·

zgoda na przeprowadzenie tych dowodów powinna zakreślać granice czasowe tych czynności

·

należy przewidzieć w ustawie możliwość odtworzenia na rozprawie uzyskanych materiałów

·

materiałów niektórych wypadkach należy dopuszczać składanie zeznań ewentualnie w formie świadka
incognito przez funkcjonariuszy lub tajnych agentów

50