POJĘCIA PODSTAWOWE

Pojęcie prawa karnego procesowego

1)

prawo karne procesowe – zbiór norm regulujących proces karny, płaszczyzna normatywna;
nadaje kształt prawny procesowi karnemu

2)

proces karny – zespół prawnie uregulowanych czynności, których celem jest wykrycie
przestępstwa i jego sprawcy, osądzenie go za to przestępstwo i ewentualne wykonanie kary,
środków karnych oraz środków zabezpieczających, płaszczyzna faktyczna; cała działalność

zmierzająca do rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności karnej oskarżonego

·

funkcje procesu karnego, art.2§1 KPK :

a. profilaktyczna
b. wychowawcza

c. sprawiedliwościowa

d.

zapobiegawcza

f

·

procedura - normy prawa procesowego, obyczaje, uznane sposoby stosowania prawa,
wszelkie reguły postępowania

Funkcje norm prawa procesowego

1)

f. prakseologiczna – wykrycie prawdy materialnej i wyciągnięcie tego konsekwencji

2)

f. gwarancyjna – ochrona wartości nadrzędnych (godność osobista); ochrona praw jednostki w
procesie – gwarancje w procesie (ochrona praw obywatelskich, ograniczenie środków przymusu)

3)

f. regulacyjna, porządkująca – porządek, kolejność postępowania, prawa i obowiązki uczestników –
ład w procesie

4) f. materialnoprawna

Stosunki procesowe

Czynność procesowa – prawnie uregulowane zachowanie się organów państwowych prowadzących proces
(organów procesowych) oraz stron postępowania (oskarżyciela, oskarżonego, pokrzywdzonego);

wzajemny związek między czynnościami



stosunki procesowe – sytuacje prawne zachodzące między uczestnikami procesu i

unormowane przez prawo karne procesowe; ich charakter jest:

- społeczny
- prawny (prawnie unormowane, rodzą wzajemne prawa i obowiązki)

- dynamiczny (działanie uczestników powoduje zmiany w treści tych

stosunków)

1) stosunki procesowe idealne- stany prawne pożądane przez ustawodawcę i naukę

2)

stosunki procesowe faktyczne – stany prawne utworzone w konkretnych
procesach

Cele procesu karnego

1.

osiągnięcie stanu sprawiedliwości prawnomaterialnej – słuszne zastosowanie normy prawa karnego
materialnego; skonkretyzowanie danej normy do odpowiedniego przypadku i wyciągnięcie z tego
faktu następstw, określenie odpowiedzialności – subsumcja czynu; poprzedzone to jest przez cele

etapowe w postaci np. dochodzenia

2.

osiągnięcie stanu sprawiedliwości proceduralnej – przekonanie strony, że organy procesowe zrobiły
wszystko by prawu stała się zadość; uczciwość procesu

Przedmiot procesu



kiedyś: czyn popełniony przez oskarżonego;



obecnie: „teoria odpowiedzialności”: dążenie do subsumcji konkretnego czynu; zatem przedmiotem
jest problem odpowiedzialności karnej, czasem cywilnej oskarżonego za zarzucone mu przestępstwo



odpowiedzialność – powinność poniesienia przez konkretną osobę konsekwencji określonych w

prawie karnym lub cywilnym za konkretne przestępstwo



podstawa faktyczna odpowiedzialności

– czyn zarzucony oskarżonemu, który w przypadku

udowodnienia zostaje sprawcy przypisany w wyroku; zatem musi istnieć tożsamość czynu

zarzuconego z czynem przypisanym, co wynika z zasady skargowości(sąd rozpatruje ten
czyn, o który ktoś został oskarżony; musi zachodzić tożsamość czynu w innych przypadku

następuje umorzenie postępowania i możliwość wszczęcia procesu o nowy czyn

1

- tożsamość czynu zachodzi przede wszystkim, gdy (wg Śliwińskiego):

1) część działania lub zaniechania przestępczego pokrywa się z działaniem lub

zaniechaniem przestępczym, które było przedmiotem oskarżenia

2) zachowania ze względu na materialną treść wykazują te same cechy (prawna

jedność czynu)

- wyłączenie tożsamości czynu zachodzi, gdy (od strony negatywnej; wg
Cieślaka pierwsze 3):

1)

nastąpiła zmiana osoby sprawcy

2) nastąpiła zmiana dobra prawnego (przedmiotu ochrony)

3) nastąpiła zmiana osoby pokrzywdzonego i różnica dotycząca miejsca czynu,

czasu czynu, przedmiotu wykonawczego, ustawowych znamion czynu

4) nie doszło do zmiany osoby pokrzywdzonego, ale ujawniły się cztery różnice

dotyczące miejsca czynu, czasu czynu, przedmiotu wykonawczego i ustawowych

znamion czynu



podstawa normatywna odpowiedzialności

– kwalifikacja prawna czynu zarzucanego

oskarżonemu (spojrzenie na czyn przez pryzmat normy prawa karnego); nie musi zachodzić

tożsamość kwalifikacji prawnej czynu w ciągu trwania procesu; zmiana kwalifikacji



w procesie przygotowawczym wiąże się z umieszczeniem tego w postanowieniu o

wszczęciu śledztwa lub dochodzenia, przedstawieniu zarzutów itp.; konieczne

poinformowanie oskarżonego


w postępowaniu sądowym konieczne jest poinformowanie wszystkich uczestników bez

względu na to czy zmiana ma znaczenie dla interesów stron

- rodzaje zmiany kwalifikacji prawnej czynu art.314 KPK

1)

zmiana następcza – spowodowana zmianą w obrazie czynu

2) zmiana samoistna - dokonana w stosunku do niezmienionego obrazu czynu;

poprawa dotychczasowej kwalifikacji

Rodzaje procesu w zależności od rodzaju odpowiedzialności prawnej

1) proces zasadniczy – główna kwestia odpowiedzialności – odpow. karna

2)

akcja cywilna w procesie karnym art.415 KPK

−

załatwienie kwestii odpowiedzialności cywilnej oskarżonego

−

rozstrzyganie w toku procesu karnego roszczeń cywilnych wynikających bezpośrednio z
przestępstwa lub nakładanie roszczeń z powodu popełnienia przestępstwa

−

różne postępowania połączone celem – nałożenie na oskarżonego powinności prawnej
świadczenia na rzecz ofiary przestępstwa lub ewentualnie os. trzeciej

−

zmniejszenie kosztów procesu, ilości sądów rozpatrujących daną sprawę, szybsze
rozpatrzenie wszystkich kwestii w jednym procesie niż w dwóch odrębnych

postępowaniach

−

minusy: przedłużenie procesu

−

podrzędność akcji cywilnej wobec procesu zasadniczego

−

formy akcji cywilnej:

a)

postępowanie adhezyjne (przydatkowe)

−

w procesie karnym, na podstawie powództwa cywilnego wniesionego przez
pokrzywdzonego lub inną uprawnioną osobę;

−

tylko do roszczeń majątkowych

wynikających bezpośrednio z popełnienia

przestępstwa;

−

odszkodowanie za stratę rzeczywistą a także utracone korzyści;

−

pozwanym tylko oskarżony

−

postępowanie „przy okazji” postępowania karnego

−

powód ma prawo do wnoszenia apelacji

−

ograniczenia postępowania adhezyjnego:

i.

niedopuszczalne, gdy przepis szczególny tak stanowi (sprawy
nieletnich, sprawy o wykroczenia, w post. doraźnym, przed TS)

ii.

dopuszczalność dowodzenia przez powoda cywilnego tylko tych
okoliczności, na których opiera swoje roszczenia

iii. możliwość pozostawienia bez rozpoznania, jeżeli materiał

dowodowy nie wystarcza do rozstrzygnięcia powództwa

2

cywilnego, a udowodnienie powodowałoby przewlekłość

postępowania

b)

orzeczenie obowiązku naprawienia wyrządzonej szkody – obejmuje
przede wszystkim szkodę rzeczywistą, może objąć utracony zysk; jest to jeden
ze środków karnych przewidzianych w KK; rodzaje orzeczeń:

i.

bezwzględnie obligatoryjne - przy umorzeniu postępowania
karnego; w całości lub w części; możliwe orzeczenie innych

obowiązków

ii.

względnie obligatoryjne – w przypadku skazania za najcięższe
przestępstwa (spowodowanie śmierci, ciężkiego uszczerbku na

zdrowiu, przeciw bezpieczeństwu w komunikacji) na wniosek
pokrzywdzonego, prokuratora; w całości lub w części – wniosek

powoduje konieczność wydania takiego orzeczenia chyba, że szkoda
została już naprawiona (chyba, że niemożność ustalenia rozmiarów

szkody-wtedy możliwe wymierzenie nawiązki)

iii.

fakultatywne – przy zawieszeniu wykonania kary; sąd może
zobowiązać do naprawienia w całości lub w części; może zostać

nadana klauzula wykonalności (wykonanie na podstawie przepisów
KPC

c)

orzeczenie odszkodowania z urzędu – kiedyś dotyczyło tylko mienia
społecznego (wtedy obligatoryjnie), teraz dot. każdego rodzaju

(fakultatywność); sąd może zasądzić w razie skazania; możliwe orzeczenie z
urzędu; rola akcesoryjna w stosunku do postępowania adhezyjnego;

niedopuszczalne, gdy:

i.

nie ma bezpośredniego związku z zarzutem oskarżenia lub jest

przedmiotem innego postępowania; gdy o roszczeniu prawomocnie
orzeczono

ii. w postępowaniu poprawczym w sprawach nieletnich
iii. w postępowaniu doraźnym

d)

orzeczenie nawiązki (do 100tyś zł)

i.

zamiast obowiązku naprawienia szkody jako zadośćuczynienie za ciężki
uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynności narządu ciała, rozstrój

zdrowia itp.; charakter tylko akcesoryjny – tylko w przypadku, gdy
niemożliwe określenie wielkości szkody

ii.

możliwość orzeczenia kumulatywnie z nawiązką, o której mowa
powyżej w przypadku przestępstw umyślnych przeciwko życiu lub
zdrowiu, których efektem jest śmierć, ciężki uszczerbek na zdrowiu,

rozstrój itp. na rzecz instytucji, fundacji, stowarzyszenia itp.
zajmującego się bezpośrednio ochroną zdrowia, z przeznaczeniem na

ten cel (wykaz MS)

iii.

za przestępstwo przeciw środowisku na rzecz instytucji, stowarzyszenia
(wykaz MS)

iv.

katastrofy w komunikacji, jeżeli sprawca nietrzeźwy, po środkach
odurzających lub zbiegł z miejsca zdarzenia

v.

pomówienie lub zniewaga (w masowym przekazie)



nawiązka orzekana na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego

Czerwonego Krzyża lub dowolny cel społeczny wskazany przez

pokrzywdzonego

vi.

wyrąb drzewa, kradzież drzewa wyrąbanego lub powalonego –
obligatoryjnie

e)

orzeczenie świadczenia pieniężnego – zastępuje sankcję karną, gdy sąd
odstępuje od wymierzenia kary lub, gdy warunkowo umarza postępowanie,
przy nadzwyczajnym złagodzeniu; możliwe orzeczenie tego świadczenia na

rzecz instytucji, stowarzyszenia lub organizacji społecznej, której działalność
związana jest ochroną dobra naruszonego lub zagrożonego przestępstwem,

za które skazano sprawcę; max 20000zł; wykaz organizacji - MS

f)

orzeczenie zwrotu korzyści majątkowej – nie należy do środków karnych;
postępowanie odszkodowawcze z urzędu, toczone na wniosek prokuratora;

3

zobowiązanie do zwrotu korzyści na rzecze SP, nie dotyczy korzyści

podlegających zwrotowi innemu podmiotowi; nie przeciw oskarżonemu, lecz
osobie trzeciej (quai-pozwanemu)

Działy prawa karnego procesowego

1) proces karny powszechny – przed sądami powszechnymi

2)

proces karny specjalny – przed sądami szczególnymi np. sądami wojskowymi; różnice w
przepisach między procesem powszechnym, a specjalnym; brak powiązania strukturalnego i
funkcjonalnego z sądami powszechnymi; np. proces karny przed TS (prezydent, za delikt

konstytucyjny oraz przestępstwo; członkowie RM)

Tryby postępowania



znaczenie pierwsze: tryb ścigania, czyli sposób inicjowania procesu:

1)

tryb ścigania z oskarżenia publicznego

a. bezwarunkowy

b.

warunkowy (uzależniony od wniosku określonej osoby, instytucji lub zezwolenia
właściwego organu – np. uchylenia immunitetu procesowego)

2)

tryb ścigania z oskarżenia prywatnego – tylko na podstawie oskarżenia prywatnego
wniesionego do sądu przez oskarżonego – oskarżyciel prywatny; od momentu złożenia
wniosku postępowanie toczy się z urzędu



znaczenie drugie: tryb jako rodzaj postępowania, zróżnicowanie przebiegu

1)

tryb jako postępowanie zwyczajne – rozstrzygnięcie kwestii odpowiedzialności
oskarżonego uznany za typowy w danym systemie

2)

tryb jako postępowanie szczególne – również zmierza do rozstrzygnięcia
odpowiedzialności, ale w sposób inny, z góry przewidziany przez ustawodawcę; o
wyodrębnieniu decyduje ustawa tworząca zespół odrębności stwarzających charakter

takie trybu; tryb szczególny jest odstępstwem lub modyfikacją formalizmu trybu
zwyczajnego; są w wyjątkiem od zasady



wyróżniane ze względu na rodzaj i wagę popełnionego przestępstwa, decyduje o

nakładzie sił i środków, dostosowanie poszczególnych przepisów np. do nieletnich,
bądź ze względu na konieczność przyśpieszenia postępowania



podział trybów szczególnych ze względu na stosunek do formalizmu procesu

zwyczajnego:

a)

postępowanie ekwiwalentne – generalnie sformalizowane tak samo,
jedynie zmiana niektórych form na inne, lub modyfikowanie danych form np.:
postępowanie karne skarbowe zwyczajne lub postępowanie poprawcze w

sprawach nieletnich

b)

postępowanie wzbogacone – formalizm zostaje zwiększony; w Polsce nie
występuje; kiedyś było to postępowanie prowadzone przed sądem

przysięgłym za największe zbrodnie (zwiększony formalizm w wyniku
powoływania ławy przysięgłych)

c)

postępowania zredukowane – formalizm zostaje zmniejszony; na ogół
dotyczy redukcji uprawnień przysługujących stronom np., wydanie wyroku
zaocznego, rezygnacja z udziału oskarżonego w procesie; redukcje

ograniczane przez Konstytucję, MPPOiP, EKPCz; do postępowań
zredukowanych należą:

a.

postępowanie uproszczone – ściśle oznaczone modyfikacje

b. postępowanie z oskarżenia prywatnego

c.

postępowanie nakazowe – eliminacja rozprawy głównej

d. postępowanie doraźne (przyspieszenie kosztem praw oskarżonego,

pozbawienie stron możliwości zaskarżenia wyroku)

OBOWIĄZYWANIE POLSKIEGO PRAWA KARNEGO PROCESOWEGO

Źródła prawa karnego procesowego



Pojęcie źródła – akt organu publicznego zawierający normy prawne – wąskie znaczenie (formalne)

- układ warunków społecznych, gospodarczych, politycznych, kulturowych

determinujących powstanie danej normy (w znaczeniu materialnym)

4



Kryteria ważności normy prawnej:

a) ustanowienie zgodnie z normami występującymi w danym systemie

b)

konsekwencja w stosunku do ogólnych reguł systemu

c) niesprzeczność z żadną norm należącą do systemu (ewentualnie sprzeczność jest

usuwalna drodze wykładni lub norm kolizyjnych)

d) brak formalnej derogacji

e) element nowości w stosunku do dotychczasowego stanu prawnego



System źródeł formalnych prawa karnego procesowego



prawo wspólnotowe:

a) prawo pierwotne – prawo traktatowe Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej

b)

prawo pochodne – stanowione przez organy Unii i implementowane do polskiego
systemu

- pierwszeństwo prawa wspólnotowego w stosunku do systemu krajowego – nie dotyczy

Konstytucji

- zasada przyjaznej wykładni na rzecz prawa krajowego w razie kolizji norm – dotyczy

Konstytucji



Konstytucja z 2 kwietnia 1997r

. – stosowane bezpośrednio(odpowiedni stopień szczegółowości,

powinien stanowić prawa i obowiązki)



ustawa



ratyfikowana umowa międzynarodowa



rozporządzenie wykonawcze

(nie mają wpływu na prawo karne materialne, w prawie

procesowym znaczna rola)



Orzecznictwo sądowe



orzeczenia sądowe nie mogą być źródłem prawa



sądy stosują prawo, ale go nie tworzą



orzecznictwo SN ma jednak duże znaczenie dla sądów niższych instancji ze względu na chęć
uniknięcia ewentualnej apelacji bądź kasacji



czasem sądy tworzą novum normatywne



wiążące, powszechnie obowiązujące i ostateczne są orzeczenia TK



Nauka procesu karnego



nie mają charakteru źródeł prawa – wywierają jedynie wpływ na tworzenie i stosowanie prawa w
zależności od autorytetu uczonego; obecność widziana w składzie SN, w którego składzie
zasiadają profesorowie i inne osoby z dorobkiem naukowym



częste odwołania do literatury prawniczej i naukowej



wpływ jednostkowy – konkretna zmiana następuje na skutek zindywidualizowanej

teoretycznej wypowiedzi;


wpływ ogólny – stopniowe przekształcanie świadomości prawnej w społeczeństwie, które

wynikiem jest zmiana legislacji



Obyczaj



gdy brak regulacji to praktyka tworzy normy zwyczajowe, które dzięki powszechnemu
stosowaniu stają się źródłem prawa



obyczaj nie może uchylać żadnej normy prawa stanowionego, gdyż jest tylko jego
dopełnieniem!!! – to tez nowość



normy zwyczajowe tworzą system kultury sądowej (np. sposób zwracania się do siebie)

Analogia w procesie karnym



stosowana, gdy brak normy rozstrzygającej daną kwestię



analogia iuris – tworzenie nowej normy prawnej; treść wynika z całego systemu prawa
analogia legis – stosowanie w celu rozstrzygnięcia normy najbardziej zbliżonej, wynikającej z tej
samej racji, z której wynikałaby brakująca norma



zakaz stosowania do przepisów wyjątkowych



dopuszczalność:

−

zaostrzone reguły stosowania w prawie procesowym

−

dopuszczalna, jeżeli nie powoduje ograniczenia lub zniesienia praw obywatelskich

5

o

niedopuszczalne stosowanie w drodze analogii środków przymusu
procesowego – zakres przedmiotowy analogii

o

niedopuszczalna analogia na niekorzyść oskarżonego i innych stron
procesowych – zakres podmiotowy analogii

Obowiązywanie temporalne



regułą obowiązywanie trwałe (możliwe okresowe – określenie terminu, do którego mają
obowiązywać lub maksymalnego terminu obowiązywania



lex retro non agit



jeżeli zmiana ustawy następuje w momencie trwania procesu kontynuuje się wg ustawy nowej
do rozpoznania przestępstwa, które zostało popełnione w czasie obowiązywania starej ustawy
procesowej



trzy możliwości prowadzenia procesu po wejściu nowej ustawy:

1.

kontynuuje się wg ustawy starej do prawomocności orzeczenia go kończącego

2.

proces powtarza się wg ustawy nowej, jeżeli wprowadziła odmienność w
stosunku do uchylonej ustawy

3.

stadium, w którym dokonano zmiany ustawy, kontynuuje się i kończy wg
starej ustawy, następne stadium rozpoczyna się wg nowej ustawy

ustawa na ogół sama przesądza wybór którejś z tych możliwości

Obowiązywanie miejscowe



zasada terytorialności



przepisy KPK obowiązują na terytorium RP (o terytorium rozstrzygają umowy graniczne)



wyjątki od stosowania KPK na terytorium RP:

a)

sąd i prokurator może na życzenie sądu lub prokuratora państwa obcego udzielając
pomocy prawnej zastosować szczególny tryb postępowania lub formę przewidziane w

obcym prawie, jeżeli nie jest to sprzeczne z zasadami porządku prawnego RP

b)

możliwość odczytywania na rozprawie protokołów spisanych za granicą, na wniosek
polskiego sądu lub prokuratora, jeżeli sposób prowadzenia czynności nie jest sprzeczny z

zasadami porządku prawnego RP; uzasadnione odczytanie protokołu zagranicznego bez
wniosku polskiego sądu lub protokołu pod warunkiem, że czynność nie byłą sprzeczna z

polskim porządkiem prawnym; art. 391 KPK

c)

polskie prawo procesowe stosowane jest za granicą przez polskich konsulów, jeśli
przesłuchują polskich podejrzanych, świadków i biegłych lub doręczają im pisma

procesowe

UCZESTNICY PROCESU

·

uczestnik procesu – zbiorcza kategoria obejmująca każdą osobę, która spełnia funkcje w
procesie wyznaczoną jej przez prawo procesowe; przeprowadzają czynności procesowe lub tylko

w nich uczestnika

Kategorie uczestników procesu

6

1.

organy procesowe:

a.

o. postępowania przygotowawczego

b.

o. postępowania głównego

c.

o. postępowania odwoławczego

d.

o. postępowania wykonawczego

2. strony procesowe

3. reprezentanci stron procesowych
4. rzecznicy interesu społecznego

5.

osobowe źródła dowodowe

6. pomocnicy organów procesowych

Organy procesowe



organy państwowe uprawnione do wydawania decyzji procesowych w określonych etapach

procesu, niezależnie od innych uprawnień

A. Sąd



znaczenie procesowe: zespół osób lub osoba wyposażeni atrybut niezawisłości, powołanie od

sprawowania sprawiedliwości w imieniu RP oraz w szczególnej procesowej formie (skład orzekający)



w innych znaczeniach:

1. jednostka organizacyjna w systemie sądownictwa
2. budynek będący siedzibą sądu w znaczeniu procesowym

3. zdanie oceniające



sądy powszechne (prawo o ustroju sądów powszechnych)

1. sądy apelacyjne
2. sądy okręgowe

3.

sądy rejonowe (a w nich sądy grodzkie – wydziały miejscowe lub zamiejscowe sądów
rejonowych; rozpatrują sprawy o wykroczenia, wykroczenia skarbowe, przestępstwa
skarbowe zagrożone karą grzywny do 360 stawek dziennych lub karą ograniczenia

wolności albo pozbawienia wolności do 2 lat, spraw z oskarżenia prywatnego z
wyjątkiem tych, w których udział biorą ławnicy oraz pozostałe sprawy rozpatrywane

w postępowaniu uproszczonym



sądy szczególne:

1. sądy wojskowe (prawo o ustroju sądów wojskowych)
2. Trybunał Stanu (ustawa o TS)



właściwość sądu – upoważnienie do dokonywania określonych czynności procesowych.

Upoważnienie to jest zarazem obowiązkiem sądu; dzieli się na:

1. w. miejscową

2. w. przedmiotową:

a. w. rzeczową

b. w. funkcjonalną

Ad.1 Właściwość miejscowa – upoważnienie sądu do przeprowadzenia czynności procesowych ze
względu na miejsce zdarzenia, które dało podstawę do dokonania tych czynności; reguły:

I.

właściwy miejscowo sąd w okręgu, którego popełniono przestępstwo; ewentualnie
miejsce gdzie wszczęto postępowanie przygotowawcze (pociąg) lub miejsce portu

macierzystego (samolot)

II.

jeżeli nie uda się ustalić miejsca popełnienia przestępstwa to właściwy jest sąd, w
którego okręgu

i. ujawniono przestępstwo

ii. ujęto oskarżonego

iii. oskarżony przed popełnieniem stale mieszkał

zastosowanie także, gdy mieszkał za granicą

III.

jeżeli nie można ustalić właściwości miejscowej, to sprawę rozpatruje sąd właściwy dla
dzielnicy Śródmieście w Warszawie

Ad.2. Właściwość rzeczowa – upoważnienie sądu do całościowego rozpoznania sprawy w pierwszej
instancji; warunki, jakie powinno spełniać poprawne ustalenie właściwości

I.

stałość kompetencji – nie powinna zależeć od indywidualnej decyzji organu

procesowego

II.

równowaga kompetencji, – aby obciążenie sądów rozpoznających środki odwoławcze
nie było nadmierne

III.

ekonomika kompetencji – należy liczyć się z kosztami, jakie nakłada dana właściwość

7

1. podstawowym sądem pierwszej instancji jest sąd rejonowy – wszystkie sprawy z wyjątkiem
spraw przekazanych ustawa do właściwości sądu okręgowego

2. sąd okręgowy orzeka w pierwszej instancji:

- o zbrodnie przewidziane w KK oraz ustawach szczególnych

- o występki wyliczone w KK
- o występki, które z mocy przepisu szczególnego należą do właściwości tego sądu



`Możliwość zmiany właściwości sądów okręgowych i rejonowych, gdy:

1. łączność spraw karnych; formy:

a.

łączność podmiotowa – ta sama osoba oskarżona o kilka przestępstw, a sprawy
należą do właściwości różnych sądów tego samego rzędu –właściwy sad, w którym
pierwszym wszczęto postępowanie; jeżeli do różnego rzędu do sprawę rozstrzyga ten

wyższego rzędu

b. łączność przedmiotowa - postępowanie jednocześnie przeciwko sprawcom,

pomocnikom, podżegaczom i innym osobom, których przestępstwo pozostaje w
ścisłym związku z przestępstwem sprawcy – jeden sąd właściwy dla wszystkich

c.

łączność podmiotowo przedmiotowa, – gdy występuje zarówno łączność podmiotowa
i przedmiotowa, – jeżeli prowadziłoby do utrudnienia to można rozpatrzy osobno

2.

postulat oszczędności procesu, – art.36; sąd wyższego rzędu nad sądem właściwym może
przekazać sprawę innemu sądowi równorzędnemu, jeżeli większość osób wezwanych
zamieszkuje bliżej tamtego a z dala od sądu właściwego

3.

delegacja właściwości – przysługuje, SN, gdy wymaga dobro wymiaru sprawiedliwości; sąd
ten może z inicjatywy danego sadu przekazać sprawę do rozpatrzenia sądowi
równorzędnemu

Ad.2b. Właściwość funkcjonalna – upoważnienie sądu do rozpatrzenia niecałościowego sprawy np.

tymczasowe aresztowanie (sąd rejonowy), właściwość do wydawania wyroków łącznych, kasacje (SN),
wydanie listu żelaznego (sąd okręgowy)



konsekwencje naruszenia właściwości:

Następstwa rygorystyczne powoduje:

a.

rozpoznanie sprawy oskarżonego przez sąd polski, w przypadku, gdy oskarżony nie
podlegał orzecznictwu polskich sądów karnych np., immunitet dyplomatyczny

b.

orzeczenie sądu powszechnego w sprawie, która należała do sądu szczególnego albo na
odwrót

c.

orzeczenie sądu niższego, gdy sprawa należała do sądu wyższego

→ bezwzględna przyczyna odwoławcza
→inne przypadki takiej konsekwencji nie przewidują



zasada niezawisłości sędziowskiej – sąd powinien posiadać swobodę w podejmowaniu decyzji procesowych w granicach

zakreślonych przez konstytucję i ustawy; gwarantowana przez:

1.

gwarancje ustrojowe:

a.

obywatelstwo polskie, korzystanie w pełni z praw obywatelskich i cywilnych

b.

wysokie kwalifikacje zawodowe i etyczne (wyższe studia prawnicze, nieskazitelność
29 lat, egzamin sędziowski lub prokuratorski, odpowiedni staż)

c.

nieusuwalność sędziego (wyróżnienie: rozwiązania stosunku służbowego,
wygaśnięcie, przejście w stan spoczynku)

d.

stałość stanowiska – powoływany przez Prezydenta na wniosek KRS

e.

nieprzenoszalność – tylko za zgodą

f.

zakaz przynależności do partii, zw. zawodowego, prowadzenia działalności publicznej
niedającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów

g.

niedopuszczalność podjęcia innego zatrudnienia i sposobu zarobkowania gdyby
osłabiało zaufanie do niezawisłości i bezstronności

h.

immunitet sędziowski

i.

dyscyplinarna odpowiedzialność sędziego

j.

materialny status sędziego

2.

gwarancje procesowe (szczególna pozycja sądu wobec innych uczestników procesu)

a.

nadrzędność sądu wobec stron procesowych

b.

kolegialność orzekania (skład ławniczy, skład zawodowy); jeden sędzia orzeka na:
-posiedzeniu w sądzie rejonowy,

8

- rozprawie w trybie uproszczonym w I instancji i w sądzie okręgowym jako

odwoławczym, jeśli w I instancji orzekał jeden sędzia
- rozprawa z oskarżenia prywatnego (z wyjątkiem spr. o przestępstwo z 212KK)

- w postępowaniu nakazowym

- w postępowaniu kasacyjnym, jeżeli ustawa nie wymaga wydania wyroku, chyba,

że Prezes Sądu Najwyższego zarządzi rozpoznanie rozprawy w składzie trzech
sędziów

c.

obowiązek obiektywizmu

d.

zapewnienie tajności narady i głosowania nad orzeczeniem

e.

zagwarantowanie autonomii orzekania

- sad nie jest związany żadną decyzją sądu ani innego organu przy

rozstrzyganiu o przedmiocie procesu; wyjątki:

•

sąd związany konstytutywnymi orzeczeniami sądów np. orzekający rozwód
art.8§2KPK; także wyroki skazujące sądów karnych: wydanie wyroku łącznego,
wznowienie postępowania karnego, uznanie recydywy

•

w razie przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, sąd związany

postanowieniami sądu odwoławczego; ograniczone przez

o

regułę, że nie można sadowi niższej instancji narzucić oceny dowodów

o

rebus sic stantibus wskazania sądu odwoławczego wiążą tylko w tej
sytuacji, jaka istniała w chwili wydania wskazań

•

sąd okręgowy jako odwoławczy i apelacyjny związane są uchwałą SN wydaną
skutkiem rozstrzygnięcia przekazanego mu zagadnienia prawnego

•

SN jest związany uchwałą wydaną przez ten sąd w składzie 7 sędziów,
wpisaną do księgi zasad prawnych

•

wszystkie sądy związane są orzeczeniami TK, które z mocy konstytucji mają

moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne

B. Prokurator

 prokuratura – instytucja, w skład której wchodzą prokuratorzy; zasady:

1. niezależności prokuratorów
2. hierarchicznego podporządkowania

3. jednolitości i niepodzielności prokuratury



jednostki prokuratury:

1. Prokuratura Krajowa (zadania wyznaczone przez Prokuratora Generalnego)

2.

prokuratury apelacyjne

3. prokuratury okręgowe

4. prokuratury rejonowe



Prokurator Krajowy pełni funkcje zastępcy Prokuratora Generalnego; generalnie najwyższy zwierzchnik

prokuratorów

Ad.1. zasada niezależności prokuratorów

·

niezależność ograniczona przez ustawę o prokuraturze z 1990r. art.8 ust.1

·

prokurator nie jest niezawisły (nie podlega wyłącznie ustawom); samodzielnie podejmuje
czynności zawarte w ustawie

·

gwarancje niezależności:

a.

nieusuwalność ze stanowiska (ustawa przewiduje odwołanie oraz utratę
stanowiska); prokurator może być odwołany przez Prokuratora Generalnego po
dwukrotnym ukaraniu przez sąd dyscyplinarny karą inną niż upomnienie lub

wydalenie ze służby prokuratorskiej popełni przewinienie służbowe (w tym
obrażenie przepisów prawa, uchybienie godności prokuratorskiej)

b.

immunitety prokuratorskie – formalny i materialny

c. ustawowe prawo do własnego zdania

d. nieprzenoszalność na inne stanowisko służbowe

Ad.2. zasada hierarchicznego podporządkowania

9

·

prokurator jest obowiązany wykonywać zarządzenia, wytyczne i polecenia przełożonego
prokuratora

·

atrybut niezależności - zapewnione prawo do obrony własnego zdania i samodzielności
zachowania w niektórych sytuacjach

·

polecenia prokuratora przełożonego, przedkładane na piśmie a na żądanie prokuratora wraz z
uzasadnieniem (wyjątkowo przekazanie ustnie, ale konieczne pisemne potwierdzenie)

·

jeżeli prokurator nie zgadza się z poleceniem to może żądać jego zmiany lub wyłączenia go ze
sprawy – rozstrzyga prokurator bezpośrednio przełożony nad prokuratorem który wydał
polecenie chyba e wydał je Prokurator Generalny (jego polecenia nie obejmują treści czynności

procesowej – tylko rozstrzyga spór)

·

od 1996 r. prokurator ma prawo do samodzielności zachowania się w procesie;

1. tylko prokurator bezpośrednio przełożony ma prawo wydawania wszelkich poleceń

służbowych

2. w wypadku gdy w postępowaniu sądowym ujawnią się nowe okoliczności, prokurator

samodzielnie podejmuje decyzje związane z dalszym tokiem postępowania

·

szczegółowe reguły organizacyjne:

1.

zasada substytucji – prokurator przełożony ma prawo zlecić czynność prokuratorowi
podwładnemu; niedozwolona gdy:

a. przepis zastrzega wykonanie czynności prokuratorowi określonego stopnia np. tlyko

Prokurator Generalny może wnieść kasację nadzwyczajną

b. przepis nie zezwala określonym osobom na wykonanie pewnych czynności

c. nie wolno przekazać prokuratorowi podwładnemu kontroli prokuratora przełożonego

ani nadrzędnego

2.

zasada dewolucji – prokurator przełożony może przejąć do wykonania czynność
prokuratora podwładnego; ograniczenia:

−

nie powinien przejmować wydania decyzji, jeżeli w ten sposób strona zostanie

pozbawiona należnego jej środka odwoławczego

Ad.3. zasada jednolitości i niepodzielności prokuratury

·

prokurator zawsze reprezentuje prokuraturę w całości i prokuratora może posłużyć się do
wykonania każdym prokuratorem; wynika stąd:

a. podział czynności jest sprawą wewnętrzną prokuratury poza wyjątkami

przewidzianymi przez prawo

b.

zmiana prokuratora w toku czynności nie pozbawia jej ważności (zasada
indyferencji) – możliwość zastępstw

c.

ewentualne niezastosowanie się prokuratora do polecenia przełożonego nie
pozbawia ważności tej czynności

POLICJA, AGENCJA BEZPIECZEŃSTWA WEWNĘTRZNEGO I INNE UPRAWNIONE SŁUŻBY

Policja- umundurowana i uzbrojona formacja przeznaczona do ochrony bezpieczeństwa obywateli oraz do
utrzymania bezpieczeństwa i porządku publicznego



Policją dowodzi Komendant Główny Policji, podległy Ministrowi Sprawiedliwości



terenowymi organami policji są komendanci wojewódzcy, komendanci rejonowi i komendanci
komisariatów policji



hierarchia organów jest czterostopniowa



służby: kryminalna, prewencyjna oraz wspomagająca działalności Policji w zakresie
organizacyjnym, logistycznym i technicznym

Policjant

•

obowiązany jest przestrzegać dyscypliny służbowej oraz wykonywać rozkazy i polecenia

przełożonych

•

obowiązany jest odmówić wykonania rozkazu lub polecenia przełożonego, a także polecenia
prokuratora, organu administracji państwowej lub samorządu terytorialnego, jeśli wykonanie
rozkazu lub polecenia łączyłoby się z popełnieniem przestępstwa  policjant musi na każde
polecenie i rozkaz spoglądać przez pryzmat jego zgodności z normami prawa karnego

•

nie ma prawa odmowy wykonania polecenia, dlatego ze się z nim nie zgadza, a tym bardziej

żądania doręczenia mu uzasadnienia polecenia na piśmie, zmiany polecenia lub wyłączenia
go z udziału w sprawie

10

•

policjanci w toku wykonywania czynności służbowych maja obowiązek respektowania
godności ludzkiej oraz przestrzegania i ochrony praw człowieka

zadania Policji:



zabezpieczenia pierwszych dowodów przestępstwa



podejmowanie czynności zmierzających do wykrycia i ujęcia sprawcy



czynności dowodowe w postępowaniu przygotowawczym



policja sądowa- korpus policjantów uprawniony do wykonywania czynności procesowych w toku procesu

karnego; w PL instytucja zapewniająca bezpieczeństwo w sądach i prokuraturach



sprawą wewnętrzna policji jest nadal, który funkcjonariusz zostanie skierowany do pracy w policji

kryminalnej i jaki będzie podział czynności

Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego - instytucja państwowa, właściwa w sprawach ochrony
bezpieczeństwa wewnętrznego państwa i jego porządku konstytucyjnego



obowiązują stopnie wojskowe



przepisy o obowiązku wykonywania poleceń i rozkazów z wyjątkiem sytuacji, w której wykonanie

rozkazu lub polecenia łączyłoby się z popełnieniem przestępstwa



uprawnienia Policji w śledztwie przysługują także Straży Granicznej oraz ABW w zakresie
właściwości (odnosi się to też do innych organów ścigania takich jak Żandarmeria Wojskowa,
organy kontroli skarbowej, Straży Leśnej, Państwowej Straży Łowieckiej)

Organy kontroli skarbowej



na czele stoi Minister Finansów, któremu bezpośrednio podlega Generalny Inspektor Kontroli
Skarbowej, a temu inspektorzy kontroli skarbowej zatrudnieni w urzędach kontroli skarbowej



przeprowadzanie kontroli podatkowej oraz badanie czy nie doszło do naruszenia przepisów
regulujących gospodarowanie państwowymi i nielegalnego uszczuplania dochodów SP



inspektorzy prowadza postępowanie przygotowawcze w trybie i na zasadach określonych w kpk i
kodeksy karnego skarbowego w sprawach z zakresu kontroli skarbowej



organami kontroli skarbowej są tez urzędy skarbowe i urzędy celne

Żandarmeria Wojskowa



Policja wojskowa w stosunku do żołnierzy, także państw obcych, osób zatrudnionych w wojsku w

związku z zachowaniem się ich podczas pracy w jednostce lub w związku z popełnieniem czynu
związanego z zatrudnieniem, a także wobec osób przebywających na terenie jednostek wojskowych



klasyczne czynności policyjne, czyli podejmuje czynności mające na celu wykrycie przestępstw
wykroczeń oraz czynności procesowe w procesie karnym, może również przeprowadzić kontrole

operacyjna oraz prowokacje policyjna w postaci zakupu kontrolowanego, nadzorować
przemieszczenie przedmiotu czynu

ORGANY PROCESOWE W POSZCZEGÓLNYCH STADIACH PROCESU

1.

organy postępowania przygotowawczego

2. organy postępowania głównego i postępowania odwoławczego
3. organy postępowania wykonawczego

ad. 1. organy postępowania przygotowawczego

organy prowadzące- są to organy państwowe, które same przeprowadzają czynności dowodowe w

postępowaniu przygotowawczym, choćby zakres tych czynności był ściśle ograniczony

a) śledztwo



prowadzi je Policja, jeśli nie prowadzi go prokurator



wyłącznie prokurator, jeśli osobą podejrzana jest sędzia, prokurator, funkcjonariusz Policji,
ABW lub Agencji Wywiadu, gdy osoba podejrzana jest funkcjonariusz Straży Granicznej,

Żandarmerii Wojskowej, finansowych organów dochodzenia lub organów nadrzędnych nad
tymi organami, w zakresie spraw należących do właściwości tych organów lub o występki

popełnione przez tych funkcjonariuszy w zawiązku z wykonywaniem czynności służbowych
oraz z art. 148 kk



organy Straży Granicznej, ABW, Żandarmerii Wojskowej oraz inne określone w przepisach
szczególnych zakresie właściwości tych organów

11

b) dochodzenie



Policja



prokurator, jeżeli przejmuje sprawę na zasadzie dewolucji do osobistego prowadzenia



organy Straży Granicznej w sprawach wymienionych w ustawie o SG



organy ABW w sprawach należących do jej właściwości



finansowe organy dochodzenia w zakresie ich właściwości



organy uprawnione obok policji na podstawie rozporządzenia wykonawczego Ministra
Sprawiedliwości: organy Inspekcji Handlowej, organy państwowej Inspekcji Sanitarnej,

urzędy skarbowe i inspektorzy kontroli skarbowej, Prezes Urzędu Regulacji Telekomunikacji i
Poczty



organy uprawnione na podstawie ustaw szczególnych: funkcjonariusze Straży Leśnej,
Państwowa Straż Łowiecka, finansowe organy dochodzenia

c) dochodzenie wstępne (wstępne niezbędnym zakresie), które mogą prowadzić Policja i inne organy

posiadające uprawnienia Policji, w zakresie ich właściwości ograniczonej ustawowo

organy nadzorujące- organ, który w zasadzie ni przeprowadza postępowania bezpośrednio, lecz czuwa
nad zgodnością postępowania z prawem i dba o jego sprawności

a) prokurator
b) sąd, któremu kodeks zastrzega

c)

wyłączność niektórych decyzji

d) rozpoznawanie zażalenia na niektóre postanowienia prokuratora
e) upoważnia do niektórych czynności dowodowych

ad. 2 organy postępowania głównego odwoławczego

a) sąd (nie sędzia, sędzia orzekający jest zawsze sądem)

b) przewodniczący rozprawy (składu orzekającego) lub prowadzący posiedzenie pojednawcze
c) prezes sądu (przewodniczący wydziału)

ad.3. organy postępowania wykonawczego

a)

sąd pierwszej instancji, który wydal orzeczenie podlegające wykonaniu: kierowanie orzeczenia do
wykonania, rozstrzyganie wątpliwości, co do wykonania orzeczenia lub zarzutów, co do obliczenia

kary, zawieszenie lub umorzenie postępowania wykonawczego, ew. zarządzenia wykonania kary,
której wykonanie zawieszono, orzekanie w przedmiocie zatarcia skazania

b)

sąd penitencjarny, którym jest sąd okręgowy: udzielanie przerwy w wykonywaniu kary pozbawienia
wolności, orzekanie w kwestii warunkowego przedterminowego zwolnienia, oddawanie pod dozór
sądowego kuratora zawodowego osoby zwalnianej z zakładu karnego

c)

prezes sądu lub upoważniony sędzia, który działa przede wszystkim w postępowaniu egzekucyjnym

d)

sędzia penitencjarny, który sprawuje nadzór nad legalnością i prawidłowością przebiegu wykonania
kary pozbawienia wolności, kary aresztu, tymczasowego aresztowani, zatrzymania oraz środka
zabezpieczającego związanego z zamknięciem w zakładzie zamkniętym, a także kar porządkowych

środków skutkujących pozbawieniem wolności

e)

dyrektor zakładu karnego, aresztu śledczego, śledczego także dyrektor okręgowy i Dyrektor
Generalny Służby więziennej albo osoba kierująca innym zakładem przewidzianym w przepisach

prawa karnego wykonawczego

f)

komisja penitencjarna (w zakładzie karnym): kieruje skazanego do właściwego zakładu karnego
oraz do określonego systemu odbywania kary i ocenia postępy skazanego w resocjalizacji

g)

sądowy kurator zawodowy: czynności związane z organizowaniem i kontrolowaniem wykonywania
kary ograniczenia wolności oraz wykonuje dozór skazanego warunkowo zwolnionego

h)

sądowy lub administracyjny organ egzekucyjny: wykonują egzekucje wszystkich kar i środków o
charakterze majątkowym oraz innych należności majątkowych

i) urząd skarbowy
j) odpowiedni terenowy organ administracji rządowej lub samorządu terytorialnego

k) inny organ uprawniony przez ustawie do wykonywania wyroków

STRONY PROCESOWE

1. spór o pojęcie strony



strony w sensie prawnomaterialnym - podmioty stosunku opartego na prawie materialnym

12



strony w sensie prawnoprocesowym (formalnym)- podmioty stosunku wyłącznie procesowego,
zawiązującego się miedzy nimi jedynie przez fakt powstania procesu

S. Śliwiński- stroną jest ten podmiot, w którego imieniu dochodzone jest roszczenie o ukaranie lub ten,
przeciwko komu postępowanie wytoczono



kryterium odróżnienia strony procesowej od innych uczestników upatruje się w posiadaniu

interesu prawnego:



podstawa materialna interesu- normy prawa karnego materialnego ewentualnie (w procesie
karnym) dodatkowo normy prawa cywilnego materialnego



podstawa formalna- przepisy prawa procesowego zakreślające sferę praw i obowiązków,
pozwalającą na aktywne uczestnictwo w roli podmiotu interesu przewidzianego w prawie

materialnym

Stronami są:

A. oskarżyciel
B. pokrzywdzony w postępowaniu przygotowawczym

C. oskarżony

D. powód cywilny

E. oskarżyciel publiczny- jest nim prokurator, w wyniku podziału kompetencji miedzy organami

państwa przypadło mu oskarżenie przed sądem w jego imieniu; prokuratura jest instytucją

wyodrębnioną, która posiada interes prawny

Kategorie stron:

1.

strona czynna- występuje z żądaniem rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności prawnej
zgodnie z interesem prawnym

2.

strona bierna-, przeciwko której żądanie jest kierowane

3.

strony zasadnicze- biorą udział w trybie zwyczajny i w większości trybów szczególnych

4.

strony szczególne- występują tylko w jednym z trybów szczególnych i są wyłącznie z tym
trybem związane

Ad.1. Strony czynne (karne):

a. oskarżyciel

·

uczestnik procesu, który występuje do sądu z wnioskiem o ukaranie sprawcy przestępstwa i
wniosek ten popiera w toku procesu

·

oskarżycieli dzieli się na:

1.

oskarżycieli publicznych- organy państwa, które wnoszą akty oskarżenia w
sprawach o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego (wyjątkowo z oskarżenia

prywatnego, jeżeli wymaga tego interes społeczny) a następnie te akty popierają
przed sądem

2.

oskarżycieli prywatnych- pokrzywdzonych, którzy wnoszą i popierają przed sądem

akty oskarżenia w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego

3.

oskarżycieli posiłkowych:

•

ubocznych - pokrzywdzeni, którzy po wniesieniu aktu oskarżenia przez
oskarżyciela publicznego lub po objęciu przez niego ścigania w sprawie z
oskarżenia prywatnego albo w postępowaniu sądowym w sprawie o

wykroczenie, składają oświadczenie, że chcą popierać oskarżenie obok
oskarżyciela publicznego i następnie popierają to oskarżenie przed sądem

•

subsydiarnych - pokrzywdzonych, którzy wnoszą oskarżenie zamiast
oskarżyciela publicznego odmawiającego wniesienia aktu oskarżenia w

sprawie z oskarżenia publicznego i następnie popierają to oskarżenie przed
sądem

b.

pokrzywdzony

·

w postępowaniu przygotowawczym i w postępowaniu przejściowym- osoba fizyczna, prawna,
instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna, której dobro prawne zostało
bezpośrednio zagrożone przez przestępstwo

13



stroną cywilna czynną w procesie karnym jest powód cywilny, który dochodzi w procesie karnym

roszczeń majątkowych, wynikających bezpośrednio z popełnionego przestępstwa

Ad.4. Strony szczególne



obok KPK przewiduje je także kodeks karny skarbowy oraz ustawa z 16X 1982r. o postępowaniu w
sprawach nieletnich:

1)

quasi-pozwany cywilnie- podmiot w stosunku, do którego prokurator wystąpił w procesie
karnym o zwrot korzyści majątkowej, jaką uzyskał na szkodę SP dzięki przestępstwu

popełnionemu przez oskarżonego, działającego w jego imieniu lub interesie; zakres jego
uprawnień został zrównany z prawami innych stron

2)

podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej-osoba fizyczna, osoba prawna lub
jednostka organizacyjną niemająca osobowości prawnej, którą organ prowadzący postępowanie
w sprawie o przestępstwo skarbowe wezwał do udziału w tym charakterze; jeżeli sprawcą

przestępstwa jest zastępca tego podmiotu, prowadzący jego sprawy jako pełnomocnik,
zarządca, pracownik itp.; obligatoryjny zwrot korzyści (podmiot ten jest równocześnie quasi-

pozwanym cywilnie)

3)

interwenient- nie będąc podejrzanym lub oskarżonym w postępowaniu w sprawie o
przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe zgłosił w tym postępowaniu roszczenie do

przedmiotów podlegających przepadkowi

4) rodzice lub opiekun nieletniego

POSZCZEGÓLNE STRONY CZYNNE

A. OSKARŻYCIEL PUBLICZNY



zasadniczo przed wszystkimi sądami jest nim prokurator



wyjątkowo oskarżycielem publicznym może być organ państwowy

:

·

w postępowaniu uproszczonym- asesor prokuratury nieposiadający tzw. wotum
prokuratorskiego i aplikant prokuratorki

·

w postępowaniu uproszczonym- organy państwowe z wyjątkiem Policji z mocy
szczególnych przepisów ustawy



organy, które wyjątkowo mogą być oskarżycielami publicznymi tracą to prawo, jeżeli prokurator sam

występuje przed sądem  dualizm oskarżenia na rozprawie jest niedopuszczalny; wyjątkiem od tej reguły
jest postępowanie karne skarbowe: organ finansowy działa w nim jako oskarżyciel publ. obok lub zamiast

prokuratora

B. POKRZYWDZONY, CZYLI OFIARA PRZESTĘPSTWA



pojecie ściśle związane pokrzywdzonych prawem karnym materialnym



krąg pokrzywdzonych wyznacza zespól znamion, o które toczy się proces



zakład ubezpieczeń- może być pokrzywdzonym w zakresie, w jakim pokrył szkodę wyrządzaną

pokrzywdzonemu lub jest zobowiązany do jej pokrycia (również, gdy już pokrył)



organy kontroli państwowej, które w zakresie swojego działania ujawniły przestępstwo, jakie

spowodowało szkodę w mieniu instytucji państwowej, samorządowej lub wystąpiły o wszczęcie

postępowania, mogą wykonywać prawa pokrzywdzonego, gdy nie działa organ pokrzywdzonego (formalnie
nie jest pokrzywdzonym, gdyż to nie jej dobro zostało zagrożone lub naruszone)



pozycja pokrzywdzonego w poszczególnych fazach procesu:



postępowanie przejściowe

(od wniesienia aktu oskarżenia do sądu do rozpoczęcia rozprawy

głównej)

·

oskarżyciel publiczny ma obowiązek pouczyć ujawnionego pokrzywdzonego o fakcie
przesłania aktu oskarżenia do sądu

·

należy go także pouczyć o uprawnieniach związanych z dochodzeniem roszczeń
majątkowych, a w razie potrzeby także o prawie do zgłoszenia oświadczenia o działaniu

w charakterze oskarżyciela posiłkowego

·

po wniesieniu aktu oskarżenia pokrzywdzony ma prawo wziąć udział w niejednym z
posiedzeń sądu (dot. orzeczenia środków zabezpieczających, warunkowego umorzenia

postępowania, skazania bez rozprawy itd.); sąd może uznać udział pokrzywdzonego za
obowiązkowy

14

·

może zgłosić swój udział; w postępowaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego
ubocznego albo subsydiarnego lub powoda cywilnego



w czasie rozprawy w „czystej” postaci

pokrzywdzony nie jest już stroną, aby nią być musi wystąpić

w roli oskarżyciela posiłkowego, prywatnego lub powoda cywilnego

·

może zgłosić wniosek o nałożenie na oskarżonego obowiązku naprawienia wyrządzonej
szkody; najpóźniej do zakończenia pierwszego przesłuchania go na rozprawie głównej

·

jeżeli się stawi ma prawo wziąć udział w rozprawie i pozostać na sali, choćby miał
składać zeznania jako świadek; w tym wypadku sąd przesłuchuje go w pierwszej

kolejności; sąd może zobowiązać go do obecności na rozprawie

C. OSKARŻYCIEL PRYWATNY

1)

przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego:

a. uszkodzenie ciała lub spowodowanie rozstroju zdrowia, gdy naruszenie czynności nie

trwało dłużej niż 7 dni

b. pomówienie

c. zniewaga

d. naruszenie nietykalności cielesnej

e. ujawnienie lub wykorzystanie informacji niejawnej

f. odmowa sprostowania

2)

prawo oskarżenia w sprawach o te przestępstwa przysługuje:

a. pokrzywdzonemu

b.

w razie śmierci pokrzywdzonego jego osobom najbliższym, jeżeli w terminie zawitym 3
miesięcy od dnia śmierci oskarżyciela prywatnego złożą oświadczanie, ze wstępują w

prawa zmarłego (osoby te wówczas stają się stronami zastępczymi)

c.

prokuratorowi; jego legitymacja czynna jest dwojakiego rodzaju:

·

może wnieść oskarżenie w razie śmierci pokrzywdzonego, jeżeli nie ma osoby
najbliższej lub jej nie ujawniono

·

jeśli wymaga tego interes społeczny; pokrzywdzony w takim wypadku może wystąpić
jako oskarżyciel posiłkowy



inny pokrzywdzony tym samym czynem może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na

rozprawie głównej przyłączyć się do toczącego się postępowania



oskarżyciele prywatni są niezależni od siebie, mają te same uprawnienia

3) formy oskarżenia prywatnego:

a. akt oskarżenia wniesiony przez oskarżyciela lub jego pełnomocnika

b. skargę ustną lub pisemna pokrzywdzonego złożoną na Policji, po czym przesyła skargę do

właściwego sądu rejonowego



istotnym ograniczeniem oskarżyciela prywatnego jest szczególny termin przedawnienia -
karalność ustaje z upływem roku od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy

przestępstwa, nie później jednak niż z upływem 3 lat od czasu jego popełnienia;

·

obwiązuje bez względu na błędną kwalifikacje czynu, wszczęcie postępowania w
niewłaściwym trybie lub zmianę tego trybu

·

ma charakter materialnoprawny, tak wiec nie można go przywrócić



oskarżyciel prywatny, pod groźba nienadania biegu sprawie, powinien przedstawić dowód
wpłacenia do kasy sądowej zryczałtowanej równowartości wydatków; wysokość ryczałtu ustala

w formie rozporządzenia Minister Sprawiedliwości (obecnie 300zl)



skarga wzajemna- oskarżony może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie
głównej wnieść przeciwko oskarżycielowi prywatnemu będącemu pokrzywdzonym wzajemny

akt oskarżenia o ścigany z oskarżenia prywatnego czyn, pozostający w związku z czynem mu
zarzucanym



oskarżyciel prywatny może stracić swe uprawnienia, gdy prokurator postanowi wszcząć
postępowanie albo przyłączyć się do już wszczętego postępowania z oskarżenia prywatnego,
jeżeli wg jego oceny wymaga tego interes społeczny:

·

postępowanie jest wówczas postępowaniem z oskarżenia publicznego

·

pokrzywdzony może w nim brać udział w charakterze oskarżyciela posiłkowego

15

·

prokurator jest związany terminem przedawnienia w sprawach prywatnoskargowych

D. OSKARŻYCIEL POSIŁKOWY

a. oskarżyciel posiłkowy uboczny:

·

pokrzywdzony, który po wniesieniu aktu oskarżenia przez oskarżyciela publicznego lub po
objęciu przez niego ścigania w sprawie z oskarżenia prywatnego albo w postępowaniu w
sprawie wykroczenie składa oświadczenie, że chce popierać oskarżenie obok oskarżyciela

publicznego i następnie popiera się to oskarżenie przed sądem

·

jego udział w procesie zależy od:

1.

oświadczenie pokrzywdzonego na piśmie lub do protokołu rozprawy, że chce

działać w charakterze oskarżyciela posiłkowego

2.

złożenie tego oświadczenia w terminie

3.

zastosowanie trybu niewyłączającego udziału oskarżyciela posiłkowego

·

sąd wydaje postanowienie o odmowie dopuszczenia do udziału, gdy

1.

nie jest on osobą uprawniona

2.

oświadczenie o przystąpieniu do postanowienia zostało złożone po rozpoczęciu

przewodu sądowego na rozprawie głównej

3.

gdy w postępowaniu bierze już udział określona przez sąd liczba oskarżycieli

(pokrzywdzony może w ciągu 7 dni przedstawić soje stanowisko od daty
doręczenia postanowienia o niedopuszczeniu)



zawężenia uprawnień oskarżyciela posiłkowego:

2. jak mowa wyżej sąd może ograniczyć liczbę oskarżycieli

3. w razie odstąpienia oskarżyciela od oskarżenia nie może ponownie przyłączyć się do

postępowania



oskarżyciel może wnosić apelacje, co do winy jak i co do rozstrzygnięcia o karze lub

środkach karnych



nie ponosi kosztów procesowych, jeżeli oskarżonego uniewinniono lub umorzono

postępowanie

b. oskarżyciel posiłkowy subsydiarny

·

pokrzywdzony, który wniósł akt oskarżenia w sprawie z oskarżenia publicznego zamiast
prokuratora i popiera to oskarżenie przed sądem( rzadko w Polsce)

·

etapy procedury prowadzącej do oskarżenia posiłkowego subsydiarnego:

1.

prokurator wydał lub zatwierdził postanowienie o odmowie wszczęcia lub o

umorzeniu postępowania przygotowawczego

2.

pokrzywdzony zaskarżył to postanowienie zażaleniem do prokuratora nadrzędnego

nad prokuratorem, który wydał lub zatwierdził zaskarżone postanowienie

3.

prokurator nadrzędny wydał postanowienie, mocą, którego nie przychylił się do

zażalenia, po czy skierował je do sądu właściwego do rozpoznania sprawy

4.

sąd właściwy do rozpoznania spawy rozpatrzył to zażalenie i uchylił zaskarżone

postanowienie oraz przekazał sprawę prokuratorowi do ponownego rozpatrzenia

5.

prokurator nadal nie znalazł podstaw do wniesienia aktu oskarżenia i ponownie

odmówił wszczęcia lub umorzył ponownie postępowanie przygotowawcze

6.

pokrzywdzony ponownie wniósł zażalenie, które tym razem rozpoznał prokurator

nadrzędny

7.

prokurator utrzymał w mocy zaskarżone postanowienie – dopiero TERAZ

pokrzywdzony nabył prawo do wniesienia posiłkowego aktu oskarżenia

·

dodatkowe ograniczenia

a. posiłkowy akt oskarżenia musi być sporządzony prze adwokata a jeśli

pokrzywdzonym jest instytucja państwowa samorządowa społeczna to może radca
prawny

b. akt oskarżenia musi mieć pełna formą aktu oskarżenia w trybie zwyczajnym

nawet, jeśli postępowanie sądowe toczyć się będzie w postępowaniu

uproszczonym

c. sąd może ograniczyć liczbę oskarżycieli posiłkowych

d. obligatoryjne jest przez sąd zbadanie na posiedzeniu czy nie zachodzi potrzeba

umorzenia postępowania z powodu oczywistego braku faktycznych podstaw

oskarżenia lub ograniczenia liczby oskarżycieli posiłkowych

16

e. oskarżyciel posiłkowy ponosi koszty procesowe w razie uniewinnienia oskarżonego

lub umorzenia postępowania

E. POWÓD CYWILNY



specyfika postępowania adhezyjnego:

a)

jeżeli powodem jest pokrzywdzony będący osobą fizyczną lub prawną występuje z
roszeniem we własnym imieniu, instytucje państwowe nieposiadające takiej osobowości
występują w imieniu i na rzecz skarbu państwa, samorządowa w imieniu i na rzecz gminy

b)

zakładem ubezpieczeń jest każda instytucja działająca na zasadzie koncesji zawierająca
umowy o ubezpieczenia majątkowe, roszczenia zakładu są regresowe i zakład uznany jest
za pokrzywdzonego

c)

organy kontroli państwowej w odróżnieniu od zakładu ubezpieczeń mogą dochodzić
roszczeń majątkowych wynikających bezpośrednia z przestępstwa, ale tylko na rzecz
bezczynnej w procesie karnym i cywilnym pokrzywdzonej instytucji

d) osoby najbliższe i prokurator będące stronami zastępczymi



ponadto prokurator może wytoczyć powództwo cywilne na rzecz pokrzywdzonego lub osoby
najbliższej zmarłego pokrzywdzonego albo popierać wytoczone przez pokrzywdzonego powództwo

lub tę osobę powództwo

POSZCZEGÓLNE STRONY BIERNE



strony karne bierne:

1) oskarżony
2) skazany – osoba w stosunku, do której wydano prawomocny wyrok skazujący



strona cywilna bierna to oskarżony, – jeżeli wniesiono przeciw niemu powództwo cywilne

Ad.1. oskarżony:

1.

znaczenie ścisłe – osoba przeciwko wniesiono akt oskarżenia a także osoba, co, do której
prokurator złożył wniosek o warunkowe umorzenie postępowania

2.

znaczenie szersze – nie tylko oskarżony w sensie ścisłym, ale również podejrzany, czyli osoba,
co, do której wydano postanowienie o przedstawienie zarzutów albo, której bez wydania takiego
postanowienia postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze

podejrzanego

3.

znaczenie najszersze – obejmuje obok oskarżonego w sensie szerszym także osobę
podejrzaną, tzw. Faktycznie podejrzanego

REPREZENTANCI STRONY PROCESOWEJ



reprezentant strony procesowej - osoba działająca za stronę w jej imieniu na mocy odpowiedniego
tytułu prawnego; takim tytułem prawnym może być:

1. pełnomocnictwo udzielone przez stronę lub przedstawiciela ustawowego
2. zarządzenie prezesa sądu lub przewodniczącego rozprawy

3. przepis ustawy



reprezentantami stron są:

B. obrońca

C. pełnomocnicy

D. przedstawiciele ustawowi

A. OBROŃCA

·

działa w interesie oskarżonego

·

tylko osoby uprawnione wg przepisów o ustroju adwokatury

·

w Polsce uprawnienia wszystkich adwokatów są identyczne, nie ma podziału na adwokatów
uprawnionych do występowania przed różnymi sądami

·

oskarżony może mieć jednocześnie nie więcej niż trzech obrońców

·

obrońca może bronić kilku oskarżonych, jeżeli nie pozostają w sprzeczności



ze wzg. na rodzaj tytułu do obrony, obrońca może być:

1. z wyboru

17

·

tytułem prawnym jest upoważnienie do obrony, czyli pełnomocnictwo udzielone
adwokatowi po zawarciu umowy z adwokatem wykonującym zawód indywidualnie, ze

spółka lub zespołem adwokackim

·

w imieniu zespołu występuje kierownik, który uwzględnia życzenie klienta, co do
wyboru adwokata

·

procesowe znaczenie ma tylko pełnomocnictwo na piśmie albo przez oświadczenie do
protokołu organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze



szczególną formą pełnomocnictwa jest tzw. pełnomocnictwo tymczasowe
-udzielane przez jakąkolwiek inna osobę obrońcy, gdy oskarżony pozbawiony

jest wolności, ważność trwa do 1 spotkania obrony z oskarżonym (akceptuje
albo odrzuca)

2.

z urzędu

·

tytułem prawnym jest zarządzenie prezesa sądu właściwego do rozpoznania sprawy,
który w postępowaniu przygotowawczym wydaje je na wniosek prokuratora; tylko
prezes sądu wyznacza konkretnego adwokata

·

obrońcę z urzędu powołuje się:

a)

na wniosek oskarżonego- nie jest w stanie pokryć kosztów bez uszczerbku
dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny

b) gdy oskarżony nie ma obrońcy z wyboru, a zachodzi przypadek obrony

obligatoryjnej tylko w tym wypadku na oskarżonym spoczywa obowiązek

pokrycia należności za obrońcę, chyba, że w sprawie oskarżenia publicznego
lub uniewinnienia lub umorzenia postępowania sąd w uzasadnionym wypadku

przyzna zwrot części lub całości wynagrodzenia jednego obrońcy

−

obrońca z urzędu ma prawo do honorarium

−

częstym zjawiskiem w procesie jest tzw. substytucja

⇒

adwokat

uprawnia innego adwokata do zastępowania go przed sądem np.
zbieg terminów

B. PEŁNOMOCNICY

·

działają w interesie pokrzywdzonych w postępowaniu przygotowawczym, a także oskarżycieli
prywatnych i posiłkowych lub powodów cywilnych, stron szczególnych w postępowaniu karnym

skarbowym lub w postępowaniu w sprawach nieletnich

·

mogą nimi być adwokaci i aplikanci adwokaccy

·

pełnomocnik działa w interesie innej strony niż oskarżony

·

można ustanowić pełnomocnika osobie niebędącej stroną

·

pełnomocnikiem instytucji państwowej, samorządowej lub społecznej może być radca prawny,
może również w zakresie roszczeń majątkowych innej osoby prawnej jednostki organizacyjnej

niemającej osobowości oraz osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą

·

strony nie mogą mieć więcej niż 3 pełnomocników

·

pełnomocnik może zastępować kilka stron

·

do pełnomocnika nie odnosi się nakaz przedsiębrania czynności procesowych przez obrońcę
jedynie na korzyść oskarżonego, może dokonywać czynności nawet nie korzystnej dla strony,

jeżeli działa w dobrej wierze i w granicach pełnomocnictwa

C. PRZEDSTAWICIELE USTAWOWI

1. osoby reprezentujące z urzędu pokrzywdzonych małoletnich albo ubezwłasnowolnionych

a.

rodzice, – jeżeli dziecko znajduje się pod władzą rodzicielską obojga – każde z nich
przedstawicielem ustawowym

b.

opiekun faktyczny – os., pod której piecza pokrzywdzony pozostaje – do organu
procesowego należy sprawdzenie czy taka osoba rzeczywiście sprawuje opiekę

c.

opiekun prawny – wyznaczony przez sąd opiekuńczy



przedstawiciel taki może działać osobiście lub przez pełnomocnika, którego może ustanowić



przysługują mu wszystkie uprawnienia strony (może dokonywać także czynności niekorzystnych

dla strony np. cofnąć środek odwoławczy



pozbawienie pokrzywdzonego samodzielnego działania

2. osoby, pod której pieczą pozostaje będąca pokrzywdzonym osoba nieporadna



zwłaszcza wiek lub stan zdrowia

18



uprawnienia przedstawiciela nabywa, gdy wyrazi wolę wykonywania praw pokrzywdzonego

3. osoby reprezentujące z mocy ustawy oskarżonego nieletniego lub

ubezwłasnowolnionego



te same osoby, co reprezentujące osobę pokrzywdzonego



zakres ograniczony do czynności procesowych korzystnych dla oskarżonego



nie pozbawia oskarżonego prawa do samodzielnego działania

RZECZNICY INTERESU SPOŁECZNEGO

Cechy wyróżniające:

a. reprezentowanie w procesie interesu społecznego

−

szereg uprawnień umożliwiających na wpływanie na przebieg procesu

−

ochrona interesu ogólnego społecznego

−

możliwe pokrycie się z interesem jednostki (pokrzywdzonego)

b. niezależność od stron procesowych

−

nie działa na rzecz określonej strony procesowej, choć działanie może być dla którejś

korzystne

Poszczególni rzecznicy interesu społecznego:

a. Rzecznik Praw Obywatelskich

−

urząd powołany w 1987r.

−

stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji i innych
aktach

−

uprawnienie do badania czy wskutek działania lub zaniechania organów, organizacji i

instytucji mających obowiązek przestrzegania tych praw i wolności nie nastąpiło
naruszenie prawa, zws i sprawiedliwości

−

udział rzecznika wyznaczają przepisy KPK, i ustawa RPO

−

posiada następujące uprawnienia:

a. może żądać przedstawienia informacji o stanie sprawy prowadzonej w

postępowaniu przygotowawczym lub sądowym – postępowanie wyjaśniające;
możliwy wgląd do akt sądowych i prokuratorskich oraz innych organów

ścigania po zakończeniu postępowania i zapadnięciu rozstrzygnięcia

b. może żądać wszczęcia postępowania przygotowawczego z oskarżenia

publicznego (nie ma wpływu na umorzenie, zażalenie, ani odmowę wszczęcia)

c. może wnieść kasację „nadzwyczajną” art.521KPK

d. może żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych oraz wziąć udział

w każdym toczącym się już postępowaniu- na prawach prokuratora

−

ponad to duże znaczenie mają liczne wystąpienia np. o warunkach panujących w aresztach
śledczych, zakładach karnych, przewlekłości postępowania

b.

przedstawiciel społeczny (przedstawiciel organizacji społecznej dopuszczony na jej wniosek)
art.90§1 KPK

−

możliwość zgłoszenia do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego w I i II instancji przez

organizację społeczną

−

przedstawiciel zobowiązany do złożenia w sądzie upoważnienia art.90§2 KPK

−

warunkiem udziału:  ochrona interesu społecznego lub ważnego indywidualnego,
objętego zadaniami statutowymi danej organizacji

−

ponad to  interes wymiaru sprawiedliwości art.90§3 KPK

−

dopiero postanowienie sądu o dopuszczeniu umożliwia mu działanie w toku procesu

; ma

prawo uczestniczenia w procesie, ale nie ma prawa zadawania pytań osobom
przesłuchiwanym

−

może w toku procesu wypowiadać się i składać oświadczenia poza procesem art.91KPK

−

możliwość udzielenia mu głosu przez przewodniczącego rozprawy po zamknięciu przewodu

sadowego art.406§1 KPK

−

nie jest formalnie związany z żadną ze stron

c.

prokurator generalny – jako podmiot uprawniony do wnoszenia kasacji „nadzwyczajnej”

−

we wszystkich sprawach ( zarówno sady powszechne jak i wojskowe – w nich także

Naczelny Prokurator Wojskowy)

−

rzecznik prawidłowego wymiaru sprawiedliwości; może pokrywać się z interesem strony

d. prokurator w akcji cywilnej

19

−

w postępowaniu adhezyjnym oraz gdy składa wniosek o zobowiązanie oskarżonego do
naprawienia szkody

−

działa na rzecz pokrzywdzonego, ale nie utożsamia się z jego interesem

−

wkracza w proces adhezyjny, gdy jego zdaniem wymaga tego interes społeczny

OSOBOWE ŹRÓDŁA DOWODU



osobowe źródło dowodu – osoba wezwana przez organ procesowy do dostarczenia środka

dowodowego (także złożenie zeznań)



kategorie osobowych źródeł dowodu:

1. oskarżony (środek w postaci wyjaśnień)

2. świadek (środek w postaci zeznania)
3. biegły (środek w postaci opinii)

4. osoba poddana oględzinom lub badaniom ciała (na ogół oskarżony lub osoba

podejrzana, czasem świadek, jeżeli warunki z art.194KPK

5. zawodowy kurator sadowy lub wyjątkowo funkcjonariusz Policji (środek w postaci

wyniku wywiadu środowiskowego)

POMOCNICY ORGANÓW PROCESOWYCH



pomocnik organu procesowego – osoba ułatwiająca organowi procesowemu wykonywanie jego

funkcji; tylko osoby pełniące funkcje pomocnicze; konieczność określenia ich roli przez prawo

procesowe



należą do nich:

1. specjaliści

−

czynności techniczne w czasie oględzin, ekspertyzy, zatrzymania rzeczy lub

przeszukania; pomiary, obliczenia, zdjęcia, utrwalanie śladów art.205§1 KPK

−

policja, ABW, Straż Graniczna, itp.

−

stosowanie przepisów dot. biegłych, ale nie jest konieczne postanowienie o
dopuszczeniu ich do czynności, nie wydają żadnych opinii

−

możliwość przesłuchania w charakterze świadka art.206§2 KPK

2. protokolanci

−

powołani do spisania protokołu

−

w postępowaniu przygotowawczym: osoba przybrana w takim charakterze przez

prowadzącego czynność procesową

−

w czasie rozprawy: aplikant, pracownik sekretariatu, asesor sądowy należący do

składu sadzącego

−

posiedzenie sadu: te same osoby, co w czasie rozprawy + osoba przybrana

art.144§1,2 KPK

•

od osoby przybranej niebędącej pracownikiem organu prowadzącego

postępowanie obiera się przyrzeczenie art. 144KPK

3. stenografowie:

−

osoby sporządzające stenogram czynności niezależnie od spisania protokołu

−

o ile się pojawia, nie jest pracownikiem organu prowadzącego postępowanie –

powinna złożyć stosowne przyrzeczenie art.145 KPK



protokolant i stenograf podlegają wyłączeniu z tych samych powodów, co sędzia

4. tłumacze

−

wzywani na podstawie art.204§1,2 KPK:

·

przesłuchanie głuchego lub niemego, gdy nie wystarcza za pomocą

pisma

·

przesłuchanie osoby niemówiącej, w jęz. polskim

·

przełożenie na polski pisma sporządzonego w jęz. obcym lub na odwrót

·

zapoznanie oskarżonego z treścią dowodu (nie dot. pokrzywdzonego)

−

stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące biegłych art.204§3 KPK

5. konwojenci policji

−

art.356§2 KPK zezwala na obecność na rozprawie osób obowiązanych do noszenia

broni



uczestnikami procesu nie są: osoby zatrudnione w sekretariatach, kasach sądowych, sprzątaczki,

woźne, konsultanci organów procesowych (o ile nie są biegłymi)

20

KUMULACJA RÓL PROCESOWYCH I ICH ROZŁĄCZNOŚĆ



niektórzy uczestnicy procesu mogą:

1.

zmieniać swe role w zależności od stadium

: prokurator jest organem procesowym w

postępowaniu przygotowawczym, a w postępowaniu przed sądem jest stroną

2.

kumulować w swojej osobie

w zależności od konkretnego układu procesowego kilka

kategorii uczestników procesu np. pokrzywdzony może być jednocześnie oskarżycielem;
niedopuszczalna, gdy:

a. organ procesowy nie może spełniać żadnej innej roli poza tą jedyną – organu

procesowego (sędzia, ławnik, prokurator albo inny org. postępowania
przygotowawczego nie może być świadkiem, biegłym, stroną itp.); jedynie

możliwość bycia jednocześnie pomocnikiem chyba, że wyraźny przepis nawet na
to nie zezwala

b. sprzeczność ról uczestników procesu uniemożliwia łączenie ich przez jedną osobę

art.50 KPK

c. łączne spełnianie niektórych ról uczestników procesu przez jedną osobę

spowodowałoby nienależyte wykonanie jednej z łączonych ról (w wynika to z

zasady bezstronności niektórych uczestników niebędących organami; możliwość
wyłączenia biegłego, protokolanta, stenografa i tłumacza na tych samych

zasadach, co sędziego

CZYNNOŚCI PROCESOWE

·

Czynność procesowa – zachowanie się uczestnika procesu, wywołujące skutki przewidziane przez
prawo procesowe; obejmuje tylko działanie!!! – wykonanie obowiązku lub uprawnienia

·

Zdarzenie procesowe – zaszłość w świecie zewnętrznym niewykazująca jakichkolwiek cech
zachowania się człowieka, ale wywołującą skutki przewidziane przez prawo procesowe np. śmierć lub

choroba oskarżonego, pożar, powódź

Kategorie czynności procesowych

A) ze względu n cel:

1. rozpoznawcze (kognicyjne) – zbadanie i rozstrzygnięcie określonych kwestii w procesie

2. wykonawcze (egzekucyjne) – zmierzają do wykonania decyzji procesowej

B) ze względu na sposób komunikowania się

1. wyraźne (ekspresywne)

−

komunikowane przez oświadczenia ich uczestników

−

jest regułą

−

np. oświadczenie pisemne lub ustne pokrzywdzonego, że będzie występował

jako oskarżyciel posiłkowy

2. konkludentne (dorozumiane)

−

komunikowane przez samo zachowanie, które w konkretnej sytuacji wskazuje

istotę czynności

−

wadliwa czynność wyraźna,

na którą godzimy się w pewnych okolicznościach

−

np. sąd nie wydaje postanowienia o dopuszczeniu oskarżyciela posiłkowego,
ale zawiadamia go o kolejnych terminach rozprawy

−

warunki niewadliwości:

a. zachowanie się uczestnika w sposób niebudzący wątpliwości, musi

uzewnętrzniać jego wolę

b. zachowanie się strony, do której odnosi się konkludentne

oświadczenie woli musi wskazywać, że strona prawidłowo

zrozumiała zachowanie się organu

c. nie może zastępować decyzji, od której przysługuje środek

zaskarżenia, przy środkach przymusu, przesuwających proces do
następnego etapu, nie może być środkiem zaskarżenia

C) ze względu na podmiot

1. czynności organów procesowych – rys.



ze względu na charakter procesowy:

21

a. oświadczenia procesowe – wyrażenia treści intelektualnej uczestnika

procesu (patrz rysunek)

b. spostrzeżenia procesowe – percepcje wyrażeń zmysłowych np. odczytanie,

oględziny, przesłuchanie

c. czynności realne – stwarzanie lub zmiana stanów faktycznych np.

przeszukanie, ujęcie na gorącym uczynku

2. czynności storn procesowych
3. czynności innych uczestników procesu

Warunki niewadliwości czynności prawnych



nie może być sprzeczna z przepisami prawa; wymagania:

1. zachodzą pozytywne przesłanki czynności procesowej

2. uczestnik ma zdolność do czynności procesowych i wykonywać skutecznie czynności realne
3. czynność odbywa się w należytej formie, terminie i miejscu, – jeżeli wymagane ustawowo



niewadliwość oświadczeń procesowych (poza przepisami prawa), zależna od:

1. istnienie woli uczestników procesowych – niedopuszczalny przymus fizyczny
2. brak wad woli uczestników procesu – niedopuszczalny przymus psychiczny, błąd, co do treści

3. brak warunku w odniesieniu do oświadczeń procesowych

Następstwa naruszenia warunków niewadliwości

1. nieważność
2. bezskuteczność

3. niedopuszczalność
4. wadliwość

5. bezzasadność

Ad.1. Nieważność

·

orzeczenie nie powoduje żadnych skutków

·

skuteczność ex tunc – od chwili wydania orzeczenia

·

nieważność jest stwierdzana – orzeczenie deklaratoryjne

·

dopuszczalne ponowne postępowanie w tej samej sprawie

Ad.2. Bezskuteczność

·

spowodowana wyraźnym przepisem ustawy

·

sankcja za:

a. niedopełnienie określonych obowiązków

−

następstwo bardzo ciężkich uchybień np. złożenie wyjaśnień, zeznań lub inne

oświadczenie w warunkach wyłączających swobodę wypowiedzi, przymusem, groźbą
bezprawną; hipnoza, środki chemiczne itp. art.171§7 KPK

b. niespełnienie przez stronę przesłanek czynności



niespełnione warunki formalne pisma procesowego



niedotrzymany termin zawity



kasacja lub inny środek odwoławczy wniesiony został przez osobę nieuprawnioną albo

niedopuszczalny z mocy ustawy


niedotrzymany termin nieprzekraczalny

Ad.3. Niedopuszczalność

·

czynność przeprowadza się mimo braku jej ustawowych warunków

·

ex ante – przed dokonaniem czynności; jeżeli zostanie zlekceważona i dojdzie do czynności to
powstanie przyczyna odwoławcza (ewentualnie przyczyna bezskuteczności)

·

niedopuszczalne są:

a. określone w ustawie oddziaływania na przesłuchiwaną osobę pozbawiające swobody

b. zastępowanie dowodu z wyjaśnień oskarżonego lub zeznań świadka treścią pism,

zapisków, notatek urzędowych

c. przesłuchiwanie niektórych osób jako świadków
d. dochodzenie wstępne dłuższe niż 5 dni

e. dochodzenie w stosunku do oskarżonego pozbawionego wolności –musi mieć obrońcę
f. oskarżenie wzajemne w sprawie prywatnoskargowej, gdy przyłączył się do postępowania

prokurator lub prokurator je wszczął

g. uwzględnienie kasacji na niekorzyść oskarżonego wniesionej po upływie 6 miesięcy od

uprawomocnienia się orzeczenia

22

nieważność bezwzględna

h. kasacja od orzeczenia SN zapadłego w następstwie rozpoznania kasacji

Ad.4. Wadliwość

·

czynność wadliwa, gdy w toku postępowania popełniono uchybienie, które mogło mieć wpływ na jej
treść lub, gdy tylko decyzja jest obarczona uchybieniem

·

wadliwość względna – powoduje uchybienie, które organ odwoławczy bierze pod uwagę tylko wtedy,
gdy strona podniosła je w środku odwoławczym – względna przyczyna odwoławcza

·

wadliwość bezwzględna – organ odwoławczy bierze je pod uwagę bez względu na to czy strona je
podniosła w środku odwoławczym czy nie; ustalenie wadliwości z urzędu – bezwzględna przyczyna
odwoławcza

·

współzależność wadliwości:

a. wadliwość jednej czynności dowodowej nie pociąga za sobą wadliwości innej czynności

dowodowej

b. wadliwość orzeczenia kończącego postępowanie nie oznacza ze czynności dowodowe w

nim wykonane są wadliwe

c. wadliwość czynności dowodowej może spowodować wadliwość decyzji procesowych i

innych czynności, gdy w sposób istotny wpłynie na uprawdopodobnienie zarzutu
będącego przesłanką decyzji i innych czynności

d. wadliwość innych czynności procesowych powoduje wadliwość dalszych czynności, gdy

analiza konkretnej czynności wykaże, że taki związek jest w dużym stopniu

prawdopodobny lub, gdy ustawa sama taki związek przesądza

·

konwalidacja – usuwanie was czynności i całego postępowania przed wydaniem orzeczenia
kończącego; odbywa się bez wnoszenia środków odwoławczych; może być dokonana:

a. z mocy samego prawa:

−

zmiana ustawy

−

zmiana sytuacji procesowej skutkiem upływu czasu

−

działania innych czynników

b. z inicjatywy organów procesowych i stron

−

powtórzenie wadliwie wykonanej czynności

−

korekta uzupełniająca wadliwą czynność procesową – wypełnienie dodatkowych

postanowień



konwalidacja jest wyłączona, gdy powstał stan nieodwracalny np. przesłuchanie księdza w
charakterze świadka, co do faktów, o których dowiedział się w trakcie spowiedzi i jeśli dzięki temu

przesłuchaniu ujawniono dalsze dowody

Ad.5. Bezzasadność

·

czynność, która nie pozostaje w harmonii ze stanem faktycznym i prawnym sprawy

·

np. przesłuchanie świadka, gdy dobrze wiadomo, że nie miał nic wspólnego ze sprawą

·

zatem bezzasadność jest oceną merytoryczną

Promulgacja decyzji procesowej



umożliwienie w odpowiedniej formie zapoznania się z decyzją przez inne osoby



orzeczenie lub zarządzenie:

·

wydane na rozprawie: ogłasza się ustnie

·

poza rozprawą: doręcza się prokuratorowi, stronie i osobie niebędącej stroną, jeżeli przysługuje
jej środek zaskarżenia, a nie byli obecni na posiedzeniu lub nie byli obecni przy ogłoszeniu

·

inne przypadki: stronie, za pomocą uwierzytelnionego odpisu – przesyłanie pism przez pocztę
(ewentualnie telefonicznie lub w inny sposób

·

w przypadku wieli pokrzywdzonych – ogłoszenie w prasie radiu lub telewizji – doręczenie
postanowienia pokrzywdzonemu w terminie 7 dni, jeżeli się o to zwróci



promulgacja wyroku:

·

uroczysta forma ustnego ogłoszenia

·

ogłoszenie wyroku zapadłego poza rozprawą (na posiedzeniu): wyrok udostępniony publicznie,
przez złożenie odpisu w sekretariacie sądu

·

wyroku nie doręcza się stronom, wyjątki:

1. wyrok zapadły na posiedzeniu sądu, gdy:

23

a. sąd skazuje bez rozprawy

b. uchyla wyrok z powodu bezwzględnej przyczyny odwoławczej
c. gdy SN oddala na posiedzeniu kasację w razie oczywistej

bezzasadności

d. gdy sąd w kwestii wznowienia postępowania wyrokiem uniewinnienia

oskarżonego lub umarza postępowanie

2. wyroku zaocznego w postępowaniu przygotowawczym – doręcza tylko

oskarżonemu

3. wyroku ogłoszonego w razie nieobecności oskarżonego pozbawionego

wolności i zarazem niemnącego obrońcy

4. wyroku nakazowego



oskarżonemu należy wydać na jego żądanie, bezpłatnie jedne uwierzytelniony odpis każdego

orzeczenia wraz z uzasadnieniem, (jeżeli je sporządzono)



w przypadku spraw z wyłączeniem jawności ze względu na ważny interes państwa oskarżonemu wolno

wydać tylko odpis orzeczenia kończącego postępowanie w danej instancji bez uzasadnienia

Odwoływalność decyzji procesowych

I.

in foro interno (wewnętrzna) – możliwość całkowitej zmiany decyzji procesowej przed
udostępnieniem jej osobom postronnym – dopuszczalna dopóki wyrok nie został ogłoszony na
rozprawie lub zarządzenie nie zostało oddane do sekretariatu celem udostępnienia stronom;

warunki:

a. zgodzi się na to wymagana przepisami większość składu orzekającego, jeżeli taki

skład wydaje decyzje

b. jeżeli treści nie zna nikt poza osobami biorącymi udział w jej wydawaniu (ewentualnie

osobą, która ją przepisywała na komputerze lub maszynie)

II.

in foro externo (zewnętrzna) – możliwość całkowitej zmiany decyzji procesowej znanej już
stronom; odwoływalność orzeczeń, nawet nieprawomocnych, nie jest dopuszczalna,

chyba, że wyraźny przepis na to zezwala; dopuszczalna, gdy:

a. sąd, na którego postanowienie złożono zażalenie, może je uwzględnić, jeżeli orzeka w

tym samym składzie, w którym wydano zaskarżone zażalenie, – dot. także prokuratora

i prowadzącego dochodzenie

b. oddalenie wniosku dowodowego, nie stoi na przeszkodzie w dopuszczeniu go w

późniejszym terminie

c. środek zapobiegawczy należy niezwłocznie uchylić lub zmienić, jeżeli ustana

przyczyny, wskutek których został zastosowany lub powstaną przyczyny
uzasadniającego jego uchylenie albo zmianę

d. karę pieniężną należy uchylić, jeżeli ukarany dostatecznie usprawiedliwił swe

niestawiennictwo lub samowolne oddalenie się

e. zawsze można odwołać decyzję niekorzystną dla strony, jeżeli druga strona się temu

nie sprzeciwia – chyba, że decyzja jest zaskarżalna

f. zarządzenie zawsze można zmienić, jeżeli powstanie sytuacja, że straciło ono rację

bytu

Odwoływalność oświadczeń stron procesowych



strona swego oświadczenia procesowego odwołać nie może



w praktyce: prawo nie zabrania stronom odwoływania ich oświadczeń procesowych, chyba, że wyraźnie
stanowi, że w danych sytuacjach takie odwołanie jest niedopuszczalne; wyjątki: ---------- nie kumam, o

co tam chodzi!!!

a. cofnięcie środka odwoławczego
b. odstąpienie od oskarżenia

c. cofnięcie powództwa cywilnego
d. cofnięcie wniosku o ściganie, do momentu rozpoczęcia przewodu sądowego

e. cofnięcie sprzeciwu wobec wyroku nakazowego
f. wniesienie apelacji przez oskarżonego od wyroku wydanego w wyniku porozumienia

g. cofnięcie prośby o ułaskawienie

Prawomocność



niepodważalność decyzji procesowej – posiada moc normy prawnej



prawomocność:

24

I.

formalna – decyzja nie podlega już zaskarżeniu za pomocą zwykłych środków
zaskarżenia; możliwość wzruszenia za pomocą nadzwyczajnych środków zaskarżenia; res

iudicata; decyzja uzyskuje prawomocność formalną, gdy:

a.

wyczerpany został tok instancji

b. niedopuszczalne zaskarżenie wyroku wydanej w pierwszej instancji – tryb doraźny

c. strona zrezygnowała z wniesienia środka odwoławczego bądź go cofnęła

II.

materialna – nie jest dopuszczalne wszczęcie i prowadzenie od nowa postępowania już
prawomocnie zakończonego; niedopuszczalne jest ponowne postępowanie przeciwko tej
samej osobie o tę samą kwestię odpowiedzialności prawnej



nie dot. tylko postępowania głównego, dot. wszystkich, w których dana decyzja stała się niezaskarżalna

tj. incydentalne, pomocnicze, następcze, uzupełniające



zawisłość prawna sporu – sytuacja, w której toczy się już dopuszczalny proces; zatem
niedopuszczalne wszczęcie przed tym samym organem, bądź innym, jeżeli toczy się już proces w tej

sprawie i proces nadto toczy się przed organem właściwym

Terminy

I.

termin – okres jako oznaczony upływ czasu, w ciągu, którego należy wykonać czynność

II.

termin – oznaczony punkt czasowy (dzień, godzina), w którym ma się odbyć czynność np. termin
rozprawy



maksymalny

−

takie, w których należy wykonać czynność, do momentu upływu określonego czasu

−

postulat szybkości procesu



minimalny

−

czas, który musi upłynąć, aby czynność mogła być dokonana

−

zapewnienie lepszego przygotowanie się do procesu



podział ze względu na następstwa:

1.

terminy zawite

·

po ich upływie dana czynność jest bezskuteczna

·

możliwość przywrócenia przez sąd lub prokuratora

·

przywrócenie tylko na skutek przyczyn niezależnych od strony

·

7 dni na złożenie wniosku o przywrócenie terminu od dnia ustania przeszkody

·

mają zastosowanie do:

i. wnoszenia środków zaskarżenia

ii. terminy, które ustawa za takie uznaje

·

nie odnoszą się do organów procesowych (obowiązują strony i niektóre inne
osoby)

2.

terminy prekluzyjne

·

materialnoprocesowe

·

czynności dokonane po przekroczeniu są bezskuteczne

·

nie można ich przywrócić

·

najczęściej terminy długie, wieloletnie, wielomiesięczne

·

skierowane także do organów procesowych

3. terminy instrukcyjne

·

porządkowe

·

po ich upływie dokonana czynność jest skuteczna, ale istnieje możliwość
pociągnięcia do odpowiedzialności dyscyplinarnej bądź służbowej osób winnych



terminy przedawnienia – karnomaterialne, uregulowane w KK



terminy przedawnienia uregulowane w KPK – charakter cywilnoprawny:

a. art. 555 KPK – roszczenia o odszkodowanie luz zadośćuczynienie za

niesłuszne skazanie lub aresztowanie luz zatrzymanie przedawniają sie z
upływem roku od daty uprawomocnienia się orzeczenia dającego podstawę

do odszkodowania lub zadośćuczynienia

b. art. 641 KPK – ściągnięcie zasądzonych kosztów procesu przedawnia się z

upływem 3 lat od dnia, kiedy należało je uiścić



podział ze względu na sposób określenia:

1.

określane kalendarzowo – w godzinach, dniach, miesiącach, latach’

25

2.

określane relatywnie do stanu zaawansowania procesu – np. „do momentu rozpoczęcia

przewodu sądowego”

3.

określane ogólnie – np. „niezwłocznie”, „natychmiast”, „bezzwłocznie”

4.

określane blankietowo – „dalszy okres oznaczony”



sposób obliczania terminów:

·

początek – dzień następny po dniu, od którego liczy się dany termin

·

koniec, – jeżeli oznaczony w tygodniach, miesiącach, latach to na ostatni dzień przypada
ten dzień, który odpowiada początkowi terminu; jeżeli w danym miesiącu nie ma danego
dnia, to przypada na ostatni dzień miesiąca; jeżeli wypada na dzień wolny od pracy to

uznaję się pierwszy dzień pracy po terminie

·

zachowanie terminu – złożenie przed upływem terminu pisma w sekretariacie sądu lub
prokuratury; nadanie pisma w polskiej placówce pocztowej, w urzędzie konsularnym, w

zakładzie karnym, dowództwo jednostki przez żołnierza,

Dokumentacja czynności procesowych

1. protokół
2. notatka urzędowa

Ad.1. Protokół



dokument pisemny stwierdzający formę i treść czynności, sporządzony w formie nakazanej przez
prawo i podpisany przez przeprowadzającego czynność oraz przez co najmniej drugą osobę w niej
uczestniczącą

·

weryfikowany w momencie powstania

·

co najmniej dwa podpisy

·

stwierdza formę i treść

·

jest wiarygodny



spisywany:

1.

obligatoryjnie – czynności wymienione w art.143§1 KPK, oraz inne czynności, jeżeli
przepis tego wymaga

a. przyjęcie ustnego zawiadomienia o przestępstwie, wniosku o ściganie i jego

cofnięcie

b. przesłuchanie oskarżonego, świadka, biegłego, kuratora

c. dokonanie oględzin
d. dokonanie otwarcia zwłok oraz wyjęcie zwłok z grobu

e. przeszukanie osoby, pomieszczenia i rzeczy oraz zatrzymanie rzeczy
f. otwarcie korespondencji i przesyłki oraz odtworzenie utrwalonych zapisów

g. zaznajomienie podejrzanego z zebranymi w postępow. przygotowawczym

materiałami

h. przyjęcie poręczenia
i.

przebieg posiedzenia sądu, jeżeli stawiają się uprawnione osoby albo ich

obecność jest obowiązkowa

j.

przebieg rozprawy

2.

fakultatywnie – spisuje się, jeżeli przeprowadzający czynność uzna to za potrzebne np.
użycie probierza trzeźwości, pobranie próby krwi na zawartość alkoholu, wymazu itp.



protokół rozprawy – spisuje aplikant lub pracownik sekretariatu, ewentualnie asesor, jeżeli nie
należy do składu orzekającego; podpisywany przez: przewodniczącego, protokolanta, jeżeli nie
może podpisać przewodniczący to podpisuje jeden z członków składu orzekającego



protokół z innej czynności – mogą spisać te same osoby, co protokół rozprawy, oraz:

1. osoba przybrana w charakterze protokolanta przez prowadzącego czynność, –

jeżeli nie jest pracownikiem organu prowadzącego postępowanie należy przyjąć
specjalne przyrzeczenie

2. sam przeprowadzający czynność



takie protokoły podpisywane przez wszystkie osoby biorące udział w czynności



istnieje możliwość wyłączenia protokolanta na tych samych zasadach, co sędziego – orzeka sąd w
toku rozprawy lub posiedzenia, w innych przypadkach: osoba przeprowadzająca czynność

26



każdy protokół poza protokołem rozprawy należy przed podpisaniem przeczytać i
uczynić o tym wzmiankę – osoby biorące udział w czynności mają prawo żądać odczytania
fragmentów ich wypowiedzi



sprostowanie protokołu rozprawy lub posiedzenia:

·

art. 152 KPK – strony oraz osoby mające interes prawny mogą złożyć wniosek o
sprostowanie protokołu wskazując na nieścisłości i opuszczenia; najpóźniej do momentu

wysłania akt do wyższej instancji

·

w razie złożenia wniosku należy zawsze wysłuchać protokolanta – po tym
przewodniczący może się do wniosku przychylić albo zwrócić się do całego składu

orzekającego



sprostowanie oczywistych omyłek pisarskich lub rachunkowych – w każdym czasie, na
wniosek lub z urzędu



protokoły szczególne – posiadanie załączników określonych przez ustawę lub z uproszczeniami:

1. protokół ze stenogramem – możliwość ograniczenia protokołu do najbardziej

istotnych oświadczeń ze względu na istnienie stenogramu; pierwopis stenogramu
dołączany jest do protokołu

2. protokół z wyjaśnieniami na piśmie – na wniosek oskarżonego lub obrońcy, w

post. przygotowawczym możliwość złożenia wyjaśnień na piśmie – stanowią

załącznik do protokołu

3. protokół wspólny przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie i

przesłuchania w charakterze świadka osoby zawiadamiającej – można zamieści
także wniosek o ściganie, o wszczęciu dochodzenia, odmowie wszczęcia,

umorzeniu, zawieszeniu

4. protokół z czynności dowodowych w dochodzeniu, – gdy nie jest wymagane

spisanie pełnego protokołu – najbardziej istotne oświadczenia

5. protokół z zapisem audiowizualnym – utrwalenie przebiegu czynności;

konieczność uprzedzenia obecnych; nagranie jest fakulatytwne, z inicjatywy
organu procesowego lub na wniosek strony



nagranie względnie obligatoryjne przesłuchania świadka lub biegłego, gdy:

a. zachodzi niebezpieczeństwo, że przesłuchanie tej osoby już nie będzie

możliwe w dalszym postępowaniu

b. przesłuchanie przeprowadza sędzia wyłączony ze składu sądzącego lub

sąd w tzw. pomocy prawnej

c. przesłuchanie w sprawach o przestępstwa przeciwko wolności seksualnej

i obyczajności oraz przeciwko rodzinie i opiece osoby, która w momencie

przesłuchania nie ukończył lat 15

d.

przesłuchuje się świadka w tym samym wieku, co pokrzywdzony, o
którym mowa w c, gdy zachodzą warunki z art.185§1-2 KPK



zapis dźwiękowy i jego przekład (transkrypt), zapis obrazu stają się załącznikami do
protokołu; strona ma prawo otrzymać kopie takiego zapisu, ale na swój koszt – chyba,

że przesłuchanie odbyło się w post. przygotowawczym lub z wyłączeniem jawności



dopuszczalność prywatnych urządzeń za zgodą sądu na wniosek strony

Notatka urzędowa



dokument relacjonujący treść i formę czynności, niebędący protokołem – sporządzana, gdy
nie jest wymagana sporządzenie protokołu- czynności procesowe i nieprocesowe np. ABW, Straż
Graniczna, Policja



nie można jej odczytywać na rozprawie, jeżeli z danej czynności wymagane jest sporządzenie
protokołu;



służy operacjom badawczo – rozpoznawczym, czynności sprawdzające

Narada i głosowanie



przebieg narady i głosowania nad orzeczeniem jest tajny, a zwolnienie od zachowania w tym
względzie tajemnicy nie jest dopuszczalne



oprócz członków składu orzekającego może być obecny jedynie protokolant



kieruje przewodniczący

, a jeżeli co do porządku i sposobu narady oraz głosowania podniesione zostaną

wątpliwości, rozstrzyga je skład orzekający.



przewodniczący zbiera głosy poczynając od najmłodszego, najpierw od ławników według ich wieku,
następnie od sędziów według ich starszeństwa służbowego, a sam głosuje ostatni

27



nad wyrokiem odbywają się osobno co do winy i kwalifikacji prawnej czynu, co do kary, co do
środków karnych oraz co do pozostałych kwestii



orzeczenia zapadają większością głosów



orzeczenie podpisują wszyscy członkowie składu orzekającego, nie wyłączając przegłosowanego, chyba
że orzeczenie zamieszczono w protokole



jeżeli ustawa nie wymaga sporządzenia uzasadnienia wraz z wydaniem orzeczenia, w razie zgłoszenia
zdania odrębnego, uzasadnienie należy sporządzić z urzędu w terminie 7 dni od wydania orzeczenia, a

składający zdanie odrębne dołącza w ciągu następnych 7 dni jego uzasadnienie; obowiązek ten nie
dotyczy ławnika.



jeżeli ustawa nie wymaga sporządzenia uzasadnienia wraz z wydaniem orzeczenia, w razie zgłoszenia
zdania odrębnego, uzasadnienie należy sporządzić z urzędu w terminie 7 dni od wydania orzeczenia, a

składający zdanie odrębne dołącza w ciągu następnych 7 dni jego uzasadnienie; obowiązek ten nie
dotyczy ławnika.

Porządek czynności procesowych



uprawnionego do wzięcia udziału w czynności procesowej zawiadamia się o jej czasie i miejscu, chyba
że ustawa stanowi inaczej.



czynności nie przeprowadza się

, jeżeli osoba uprawniona nie stawiła się, a brak dowodu, że została o

niej powiadomiona, oraz jeżeli zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że niestawiennictwo wynikło:

1.

z powodu przeszkód żywiołowych lub

2.

innych wyjątkowych przyczyn, a także wtedy, gdy

3.

osoba ta usprawiedliwiła należycie niestawiennictwo i wnosi o nieprzeprowadzanie

czynności bez jej obecności,



usprawiedliwienie nieobecności z powodu choroby wymaga przedstawienia zaświadczenia,
wystawionego przez uprawnionego lekarza, potwierdzającego niemożność stawienia się na
wezwanie lub zawiadomienie organu prowadzącego postępowanie.



w razie niestawiennictwa strony, obrońcy lub pełnomocnika, których stawiennictwo
jest obowiązkowe, czynności procesowej nie przeprowadza się, chyba że ustawa stanowi

inaczej.



Pismo procesowe powinno zawierać:

1) oznaczenie organu, do którego jest skierowane, oraz sprawy, której dotyczy,

2) oznaczenie oraz adres wnoszącego pismo,
3) treść wniosku lub oświadczenia, w miarę potrzeby z uzasadnieniem,

4) datę i podpis składającego pismo.



przypadku uchybień dotyczących pisma procesowego uniemożliwiających nadanie biegu,
albo niezłożeniu odpowiednich opłat lub upoważnienia do podjęcia czynności wzywa się

daną osobę do usunięcia uchybień w terminie 7 dni



w razie uzupełnienia: skutki od dnia wniesienia;



w razie nieuzupełnienia: bezskuteczne, o czym należy pouczyć

Doręczanie



orzeczenia i zarządzenia (decyzje) doręcza się w uwierzytelnionych odpisach, jeżeli ustawa nakazuje
doręczenie



by treść ich nie była udostępniona osobom niepowołanym



doręcza się za pokwitowaniem odbioru



w razie odmowy przyjęcia pisma lub odmowy albo niemożności pokwitowania odbioru przez
adresata, doręczający sporządza na zwrotnym pokwitowaniu odpowiednią wzmiankę;

wówczas doręczenie uważa się za dokonane



jeżeli strona, nie podając nowego adresu, zmienia miejsce zamieszkania lub nie przebywa
pod wskazanym przez siebie adresem, pismo wysłane pod tym adresem uważa się za
doręczone



jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, orzeczenia, zarządzenia, zawiadomienia i odpisy, które ustawa
nakazuje doręczać stronom, doręcza się również obrońcom, pełnomocnikom i ustawowym

przedstawicielom.

28



doręczenie bez zachowania przepisów uważa się za dokonane, jeżeli osoba, dla której pismo było
przeznaczone, oświadczy, że pismo to otrzymała



pismo doręcza się adresatowi osobiście; w razie nieobecności:

−

dorosłemu domownikowi, a gdyby go nie było

−

administracji domu,

−

dozorcy domu lub

−

sołtysowi, jeżeli podejmą się oddać pismo adresatowi

−

miejscu stałego zatrudnienia adresata dla osoy upoważnionej do odbioru
korespondencji

jeżeli niemożliwe to:

1.

przesłane pocztą pozostawia się w najbliższej placówce pocztowej operatora publicznego,

2.

przesłane w inny sposób - w najbliższej jednostce Policji albo we właściwym urzędzie gminy.



zawiadomienie w skrzynce do doręczania korespondencji bądź na drzwiach

mieszkania adresata lub w innym widocznym miejscu (gdzie i kiedy pismo
pozostawiono oraz że należy je odebrać w ciągu 7 dni)



w razie bezskutecznego upływu tego terminu, należy czynność zawiadomienia
powtórzyć jeden raz (tak samo należy postąpić w razie doręczenia pisma

administracji domu, dozorcy domu lub sołtysowi)



pismo adresowane do rąk osoby pełniącej służbę mundurową bądź wojskową (ABW, SG,
Policja, CBA itp.) można doręczyć adresatom za pośrednictwem ich przełożonych, przy czym
wezwania przeznaczone dla żołnierzy pełniących zasadniczą służbę wojskową przesyła się do dowódcy

jednostki wojskowej, w której żołnierz pełni służbę, w celu doręczenia i zarządzenia stawienia się
stosownie do wezwania.



doręczyciel: wezwania, zawiadomienia oraz inne pisma, od których daty doręczenia biegną terminy,
doręcza się przez pocztę

lub inny uprawniony podmiot

zajmujący się doręczaniem korespondencji albo

pracownika organu wysyłającego, a w razie niezbędnej konieczności - przez Policję



poprzez ogłoszenie w prasie, radiu lub telewizji – w przypadku bardzo dużej ilości

pokrzywdzonych, osobiste poinformowanie niemożliwe lub utrudnione



Wezwanie:

·

należy oznaczyć organ wysyłający oraz podać, w jakiej sprawie, w jakim charakterze, miejscu i
czasie ma się stawić adresat i czy jego stawiennictwo jest obowiązkowe, a także uprzedzić o
skutkach niestawiennictwa – dot. także zawiadomień

Przeglądanie akt i sporządzanie odpisów



stronom, obrońcom, pełnomocnikom i przedstawicielom ustawowym udostępnia się akta
sprawy sądowej i daje możność sporządzenia z nich odpisów (także osobie uzyskującej korzyść
wskutek popełnienia przestępstwa przez osobę działającą w jej imieniu, interesie- art.416KPK)



za zgodą prezesa sądu akta te mogą być udostępnione również innym osobom.



na wniosek oskarżonego lub jego obrońcy wydaje się odpłatnie kserokopie dokumentów z akt sprawy;
dot. także: innych stron, podmiot określony w art. 416, pełnomocnicy i przedstawiciele ustawowi



w toku postępowania przygotowawczego stronom, obrońcom, pełnomocnikom i przedstawicielom
ustawowym udostępnia się akta, umożliwia sporządzanie odpisów i kserokopii oraz wydaje odpłatnie
uwierzytelnione odpisy lub kserokopie tylko za zgodą prowadzącego postępowanie przygotowawcze



oskarżonemu na jego żądanie

należy wydać bezpłatnie jeden uwierzytelniony odpis każdego

orzeczenia. odpis wydaje się z uzasadnieniem, jeżeli je sporządzono



w sprawach, w których wyłączono jawność ze względu na ważny interes państwa,
oskarżonemu wolno wydać tylko odpis orzeczenia kończącego postępowanie w danej

instancji, bez uzasadnienia.



nie można odmówić stronie zezwolenia na sporządzenie odpisu protokołu czynności, w której strona
uczestniczyła lub miała prawo uczestniczyć, jak również dokumentu pochodzącego od niej lub

sporządzonego z jej udziałem

29

30