1. Główne zagadnienia aksjologii (obiektywizm, subiektywizm)

Aksjologia (gr. aksis - godny, cenny i logos - nauka, słowo) dział filozofii

badający wartości, ich źródła, istotę, sposób istnienia, naturę. Termin „aksjologia”
wprowadzili w XX w. Paul Lapie (1869-1927 ) i Nicolai Hartmann (1882-1950),
choć aksjologia uprawiana była od najdawniejszych czasów, jako etyka (dobro
moralne),estetyka (problem piękna), epistemiologia (problem prawdy).

Podstawowym pojęciem aksjologii jest pojęcie wartości.

Wartość określa się między innymi:



jako to, co być powinno,



jako to, co daje przyjemność, satysfakcję, zadowolenie;



jako to, co szczególnie cenne;



jako przedmiot dążenia, pożądania, cel;



jako to, co zaspokaja czyjeś zainteresowania, potrzeby.

Wartość można podzielić na :



wartości dodatnie – jeżeli dana rzecz jest traktowana pozytywnie



wartości ujemne – jeżeli mówimy o danej rzeczy negatywnie



wartości względne – jeżeli dana rzecz jest oceniana pod jakimś względem

np. wartości względne można podzielić na : wartości utylitarne – ze
względu

na

użyteczność

rzeczy;

wartości instrumentalne – ze względu na to, że dana rzecz jest środkiem
prowadzącym do celu;



wartości przyjemnościowe (hedonistyczne) – ze względu na to, że

dostarczają przyjemności;

Jeżeli danej rzeczy przypisujemy doskonałość, wartość nazywamy wówczas

wartością absolutną, bezwzględną.

Biorąc pod uwagę dziedzinę, wyróżniamy następujące wartości etyczne,

estetyczne, religijne, poznawcze, ogólno kulturowe.

Do najbardziej spornych stanowisk w aksjologii zaliczyć należy zagadnienie

stosunku wartości do bytu, w obrębie którego powstały dwa przeciwstawne
stanowiska: obiektywizm i subiektywizm aksjologiczny.

Obiektywizm aksjologiczny - jest to stanowisko, zgodnie z którym wartości

(etyczne i estetyczne ) istnieją niezależnie od odbierającej je świadomości.
Wartości przysługują przedmiotom jako ich własne (nie nabyte) kwalifikacje lub
jako własności nierelacyjne.

Subiektywizm aksjologiczny - oznacza stanowisko uzależniające sądy o

wartościach (moralnych i estetycznych ) od osobistych przeżyć, wrażeń, reakcji
emocjonalnych. Subiektywizm głosi, że oceny wyrażają indywidualne lub
zbiorowe doznania bądź dyspozycje do tych doznań, są więc zdaniami
psychologicznymi, które sprawdzić można jedynie drogą introspekcji lub ankiet.
Według subiektywizmu aksjologicznego, w zdaniach wyrażone są emocje,
wzruszenia (subiektywizm emocjonalny), doznania popędowe (subiektywizm
woluntarystyczny) bądź przeżycia poznawcze (subiektywizm intelektualistyczny).

2. Trzy sposoby uprawiania Etyki (normatywna, opisowa, metaetyka)

Wyróżniamy trzy sposoby uprawiania etyki:

Etyka opisowa (czasem - choć rzadko - zwana etologią):
mówi kim jesteśmy, skąd się biorą nasze zachowania; nie używa słowa
„powinność”, nie ma za zadanie kształtować człowieka, opisuje aktualny stan
rzeczy
jej funkcja jest jedynie deskryptywna
Etyka opisowa jest dziedziną z pogranicza psychologii i socjologii, opisuje jak
ludzie postępują, jakimi normami się kierują, jak to się wiąże z warunkami
ekonomicznymi, społecznymi, religijnymi, dlaczego niektóre normy ludzie
powszechnie aprobują a innych powszechnie nie akceptują etc.

Etyka normatywna:
od greckiego słowa nomos - mówi o obowiązkach wobec siebie, innego człowieka
i innych istot żywych (roślin, zwierząt), kładzie akcent na słowo „powinność”,
formułuje zasady postępowania, zaleca pracę nad sobą, posługuje się normami,
nie pretenduje do bycia nauką, za cel stawia sobie kształtowanie człowieka,
kierowanie go na dobrą drogę.
Etyka normatywna stara się odpowiedzieć na pytanie co jest najwyższą
wartością, co się liczy w moralnym postępowaniu (skutek czy intencja: dla Kanta
intencje są dobrowolne), uzasadnić reguły, wytwarza także normy postępowania.
Etyk normatywny ma być wzorcem do naśladowania - w szczególności ma
realizować powinności o których mówi.

Metaetyka:
Teoria etyki, w krajach ang. określana moral philosophy; zajmuje się przede
wszystkim analizą koncepcji etycznych.
Metaetyka jest jednym z trzech głównych działów etyki. Jej początki datuje się
na pierwsze lata XX wieku, kiedy to pojawiło się dzieło G.M. Moore’a pod tytułem
„Zasady etyki”. Samo słowo metaetyka oznacza zaś gnoseologiczne, logiczne i
metodologiczne zagadnienia etyki normatywnej.
Problematyka metaetyki jest bardzo obszerna. Obejmuje ona nawet takie
zagadnienia jak wolność woli, odpowiedzialność moralna i przedmiot oceny
etycznej, lecz włącza je przede wszystkim od strony znaczenia uwikłanych w te
zagadnienia podstawowych pojęć, poddając te pojęcia subtelnej analizie
logicznej.
W węższym natomiast sensie metaetyka zajmuje się pewnymi wyodrębnionymi
zagadnieniami, z których dwa – od czasu ukształtowania się jej w odrębnych
działach etyki – wysunęły się na czoło. Pierwsze z tych zagadnień dotyczy
znaczenia orzeczników etycznych (dobry, zły, słuszny, podły). Drugim z
podstawowych problemów jest kwestia, czy sądom etycznym przysługuje wartość
logiczna i czy wolno je traktować jako fałszywe lub prawdziwe.

3. Przedstaw i opisz zasady moralne typowe dla kultury europejskiej

Giovanni Reale, zastanawiając się nad korzeniami kultury europejskiej, stwierdza,
że "fundament duchowy świadomości europejskiej został położony przez Greków i
może być wyrażony (...) za pomocą formuły «troska o duszę»"

Pierwsze próby formowania kodeksów etycznych (jako kodeksu prawnego) mają
miejsce w starożytności. Należy do nich kodeks Hammurabiego (XVII w.p.n.e.).
Hammurabi panował w XVIII w. p.n.e. Rozkazał, aby zebrano i spisano prawa
zwyczajowe. Tak powstał kodeks Hammurabiego, czyli zbiór praw obowiązujących
w Babiloni.
kar w kodeksie Hammurabiego opierał się na zasadzie talionu (oko za oko) oraz
na prawie mutylacji (Czym uczyniłeś to ci odetniemy.).
Drugim, ważnym dla współczesnego kształtu norm moralnych, zbiorem praw,
którego powstanie datuje się na XVI w. p.n.e. jest Egipska księga umarłych.

KSIĘGA ZMARŁYCH
Księga Zmarłych to tekst o tematyce religijnej który zawiera normy etyczne
obowiązujące w państwie faraonów. Do ich przestrzegania zobowiązany był każdy
mieszkaniec, który chciał się po śmierci cieszyć szczęśliwym życiem.
Postępowanie zgodnie z tymi zasadami pomagało mu przejść sąd. W jego trakcie
na jednej z szal wagi kładziono serce osoby sądzonej, a na drugiej Pióro Prawdy.
To ostanie słynęło z tego, że znało wszystkie grzechy popełnione przez ludzi.
Sędziami w tym procesie byli bogowie: Ozyrys, Anubis i Tot. Jeśli serce zmarłego
korzystnie przeszło powyższą próbę, taka osoba mogła przekroczyć bramę Jaru,
czyli wejść do egipskich zaświatów. Powyższy system norm etycznych wywołuje
skojarzenia z systemem obowiązującym w świecie chrześcijańskim, opartym na
Dekalogu. Co prawda przepisy egipskie nie zostały zapisane w formie punktów,
jak to miało miejsce w przypadku religii chrześcijańskiej, ale podobieństwo jest
duże. Księga Umarłych podobnie jak zasady Dekalogu, zabrania zabijania
drugiego człowieka, cudzołóstwa i oskarżania niewinnych osób. Te zasady
odpowiadają szóstemu, siódmemu i ósmemu przykazaniu. Inne kwestie
poruszone w Księdze Umarłych dotyczą spraw kultu. Zwracają uwagę na
poszanowanie obiektów kultu, mówią o szanowaniu świątyń, zakazie zabijania
zwierząt świętych, a więc kotów i ibisów. Dodatkowo w tym dokumencie znajdują
się zaklęcia, których zadaniem było odstraszenie potworów czyhających na
wiernych w drodze do Jaru. Aby pomóc zmarłemu w tej wędrówce, teksty Księgi
Umarłych były wsadzane między bandaże mumii.

DEKALOG
Wzorowany na wierzeniach egipskich dekalog, został podyktowany, słowo po
słowie Mojżeszowi przez Boga na górze Synaj.
3 pierwsze przykazania mówią o obowiązkach jakie człowiek ma względem boga.
Nieprzestrzeganie tych zasad niszczy relacje człowieka z Bogiem, ale nie
powoduje krzywdy innego człowieka, a przez to nie są to reguły moralne, a
religijne.

4 przykazanie „czcij ojca i matkę swoją” – które w judaizmie jest najważniejsza
zasadą, wyraża szacunek nie tylko dla rodziców ale i dla mądrości przodków,
wspólnoty w której żyjemy i rządzących nią praw. Przykazanie to mówi, że
wartością jest DOBRA rodzina (dobra to taka, która oparta jest na miłości) –
należy kochać rodziców w ich niedoskonałości. Warunkiem szacunku dla rodziców
jest posiadanie szacunku dla siebie.
„Nie zabijaj” – piąte przykazanie dekalogu dla Żydów oznaczało, że mają nie
rozwiązywać sytuacji spornych przez zabieranie życia. Obecnie przykazanie to
interpretuje się szerzej niż tylko zabijanie w sensie cielesnym; nie wolno zabijać
nie tylko ciała ale też duszy drugiego człowieka. Życie jest nadrzędną wartością.
Zasada ta dotyczy nie tylko zachowań w stosunku do innych ale też względem
siebie (Augustyn, VI w. zakaz samobójstwa).
Szósta zasada, „nie cudzołóż” nie tylko zakazuje cudzołóstwa ale mówi też o
szacunku dla własnego słowa. Złamanie tej zasady powoduje krzywdę dla całej
rodziny, szczególnie jeśli w związku są dzieci.
7. „Nie kradnij” pierwotnie mówiła o zakazie kradzenia ludzi i przymuszania ich
do pracy. Obecnie można ją interpretować także w ten sposób czego przykładem
jest jej ekranizacja przez Kieślowskiego.
Zakaz kradzenia tyczy się nie tylko bezpośredniego dopuszczania się tego czynu,
ale też pośredniego, przez kupowanie kradzionych rzeczy.
„Nie mów fałszywego świadectwa przeciw bliźniemu swemu” – pierwotnie:
zasada bycia fałszywym świadkiem w czasie procesu. Obecnie interpretuje się ją
jako zakaz kłamstwa; czyli mówienia fałszu ufundowanego na złej woli. Zasada ta
zakazuje też plotkowania i oczerniania oraz konfabulacji na własny temat.
9. Nie będziesz pożądał współmałżonka bliźniego swego (10) ani żadnej rzeczy
która jego jest.
9 i 10 zasada różni się od innych bo zakazuje nie działania ale mylenia; człowiek
powinien pracować nad własnym wnętrzem.
Dekalog mówi o szacunku dla godności i własności 2-go człowieka, w niektórych
przypadkach oparty jest na zasadzie wzajemności.

CHRZEŚCIJAŃSTWO, ETYKA JEZUSOWA
Fundamentalne znaczenie dla norm etycznych Europy miał etos życia, który
narodził się w I wieku naszej ery – CHRZEŚCJIAŃSTWO. Novum chrześcijaństwa
polegało na zniesieniu kategorii obcego; wszyscy, którzy mogą cierpieć są
bliźnimi.
Niezwykle ważne dla chrześcijaństwa są zasady miłości czynnej, które głoszą:

1. głodnych należy nakarmić
2. ubogich odziać
3. chorym i cierpiącym pomóc
4. uwięzionych odwiedzić
5. strapionych pocieszyć

Miłość czynna jest miłością, która objawia się w działaniu. Bliźniego swego należy
miłować jak siebie samego; miłość do Boga jest zapośredniczona w miłości do
siebie i miłości do innego człowieka. Miłość u swoich podstaw ma szacunek, a ten
wynika z faktu posiadania przez człowieka godności (godność ontyczna jest dana,

aksjologiczna – zadana; g.a. ma ten, kto postanowił swoje życie oprzeć na
wartości).

Etyka jezusowa nie jest tożsama z etyką chrześcijańską; oprócz zasady

chrześcijańskiej miłości do bliźniego wprowadza też zasadę miłowania wroga (św.
Paweł mówił o nadstawieniu 2-go policzka); „zło należy dobrem zwyciężać” –
tylko w ten sposób można przerwać reaktywność zła. Jezus był świadom, że
zasada ta nie może być realizowana masowo, dlatego dołożył drugą zasad –
wzajemności, która mówi: to co chcecie by inni Wam czynili sami najpierw
czyńcie.

(i na tym bym poprzestała pisząc jeszcze, że duży wpływ na formowanie się norm
moralnych Europy wywarł Kant i etyka utylitarystyczna Benthama i Milla)

Serdeczności,

katarzyna

4. Wymień i opisz różnice między "czynem moralnie słusznym", "czynem

moralnie niesłusznym", "czynem dobrym", a "czynem złym"

Czyn moralnie dobry:
(pochodzi od stoików)ufundowany na dobrej woli; życie moralne rozpoczyna się
od dobrej woli, chęci, intencji; podstawą jest afirmowanie drugiego człowieka
Czyn, który wynika z dobrej woli zawsze jest zawsze dobry

Czyn moralnie zły:
Wynika ze świadomej, złej woli

Etyka konsekwencjalistyczna (konsekwencjalizm) głosi, że wartość czynu
bierze się w pełni z wartości jego konsekwencji. Zgodnie z tym stanowiskiem,
żaden czyn nie jest dobry lub zły sam w sobie, a jedynie ze względu na
konsekwencje, jakie za sobą pociąga. Wyróżniamy wtedy czyny słuszne i
niesłuszne. Konsekwencjalistyczny charakter ma etyka utylitarystyczna (czyn
jest moralnie dobry, jeśli maksymalizuje użyteczność społeczności).

5. Scharakteryzuj etykę mądrości życiowej (m.in. Epikur)

Etyka mądrości życiowej to etyka stworzona nie-przez-filozofów, a przez
mędrców. Była to mądrość przekazywana z pokolenia na pokolenie. Zajmowała
się egzystencjalnymi problemami człowieka, tj. starała się odpowiedzieć na
pytanie o sens życia, problem śmierci, cierpienie.
Filozofem, który rozwijał etykę mądrości życiowej był żyjący w IV w. p.n.e. Epikur.
Zgodnie z myślą Epikura filozofia powinna być uprawiana po to by leczyć duszę
ludzką z cierpień. Na jego twórczość i głoszone poglądy miała wpływ choroba.
Uważał on, że ten, kto w życiu nie zaznał cierpienia nie wie co to szczęście, na
które składało się zdrowe ciało i zdrowa dusza.
Zalążkiem cierpienia duszy są pragnienia, ergo: warunkiem osiągnięcia zdrowej
duszy jest wyzwolenie się z pragnień, przez które Epikur rozumiał wyobrażenia
tego, co człowiek chciałby by było.
Epikur zalecał: ciesz się z tego co masz, stonuj pragnienia. Celem epikureizmu
jest stan aphobi - wyzwolenia się z cierpień, pragnień lęków (takich jak lęk przed
śmiercią, cierpieniem, bogiem, niemożliwości sprostania wymaganiom).
Fundamentalne dobra to wg Epikura: życie, zdrowie, to, że ma się co jeść.

Epikureizm to wysubtelniony cyrenaizm; dla cyrenaika najważniejsza była
przyjemność, rozumiana jako przyjemność cielesna, dla epikurejczyka radość
Epikur uważał, że źródłami cierpień są pragnienia i lęki. Wśród pragnień wyróżnił:



naturalne (cielesne); dzielące się następnie na konieczne i

niekonieczne (jak pragnienie bycia rodzicem)



nienaturalne (urojone): wynikające z pychy, źle rozumianej miłości

własnej. Są to np. pragnienie władzy, miłości, nieśmiertelności

Istota epikureizmu leżała nie w tym by negować wszystkie pragnienia, ale w tym
by zdystansować się do pragnień niekoniecznych i nienaturalnych (konieczne
pragnienia należy realizować).
Epikur sformułował zasady lecznicze - tetra farmakos - mówiły one jak należy
postrzegać świat by nam się lepiej żyło.

1. Żyj ze świadomością, że bóg nie jest straszny (nie jest to zasada

epistemiczna): należy, żyć ze świadomością, że bóg uosabia wszystko co
dobre, jeśli człowiek boi się boga to podświadomie go nienawidzi

2. Żyj ze świadomością, że śmierć jest niezawodna
3. Żyj ze świadomością, że wszystko co dobre jest łatwe do zdobycia:

jeśli człowiek o coś się bardzo stara i nie udaje mu się osiągnąć celu to
nienależny się tym martwić bowiem z pewnością by było to dla niego dobre
- wszystko co dobre łatwo przychodzi; paralela z postawą buddyjską, etos
nie-wiązania-się

4. Żyj ze świadomością, że wszystko co złe jest łatwe do zniesienia:

zniesienie lęku przed cierpieniem fizycznym

Ataraksja - stan doskonały, stanowiący warunek szczęścia. Ataraksja jest to
pewnego rodzaju obojętność na własną krzywdę - nieprzejmowanie się swoimi
problemami, podchodzenie do nich z dużym dystansem. Ataraksja to wewnętrzna
równowaga i spokój, dosłownie brak-zamętu. Stan mędrców i świętych.
W słowie ataraksja schodzą się wszystkie kultury duchowe.

6. Perfekcjonizm

Celem etyki perfekcjonistycznej jest osiągnięcie doskonałości.

Perfekcjonista musi zrezygnować z kontaktów międzyludzkich (na jakiś czas lub
na stałe). Jest to niezbędne dla jego rozwoju; minusem niewątpliwie jest
samotność (co kto lubi ;D).

Wzorce w etyce perfekcjonistycznej:



starogrecki

V w. p.n.e. ideał: kalos kagathos (od kalos kai agathos); holistyczne
spojrzenie na jednostkę, kładzenie równomiernego nacisku na cielesność i
duchowość; człowiek miał być piękny i dobry; nośnikiem piękna jest ciało,
nośnikiem dobra - duch.
Człowiek nie rodzi się piękny, ale może piękno osiągnąć poprzez ćwiczenie
muskulatury (rozwój mięśni prowadzi do harmonii)
Rozwijając intelekt człowiek rozwija swojego ducha (kiedy człowiek wie co
jest dobre wtedy postępuje w zgodzie z tą ideą; por. intelektualizm etyczny
Sokratesa)



chrześcijański

deprecjacja ciała; wynika z niezrozumienia i strachu wobec własnej
fizjologii, szuka się piękna w ciele chorym, rachitycznym etc., seksualność
traktuje się jako niepożądaną sferę człowieka, dobro zostaje sprowadzone
do wiary (nie: rozumności); dusza przepełniona wiarą czeka na łaskę

7. Etyka społeczna

Etykę społeczną można zdefiniować jako naukę filozoficzną, która zmierza

do sformułowania podstawowych zasad i na nich opartych ocen i norm moralnych
ważnych w sferze stosunków zachodzących między podmiotami społecznymi oraz
działań podejmowanych przez te podmioty (nie zaś przez jednostki występujące
w charakterze prywatnych osób).

W etyce społecznej człowiek opuszcza myślenie o sobie i zaczyna troszczyć

się o innych ludzi; musi pogodzić ze sobą dwie wartości: sprawiedliwość i
życzliwość (nie jest możliwe by obie te wartości znajdowały się na jednym
poziomie, jedna z nich musi być prymarna).

SPRAWIEDLIWOŚĆ:
w st. Grecji najwyższa cnota; sprawiedliwość definiowano jako wiedzę o

tym co się komu należy (np. bogom - kult, zmarłym - pochówek, żywym -
dotrzymywanie umów, literalnie - oddawanie pieniędzy).

Arystoteles odróżnił sprawiedliwość wyrównawczą (komutatywną) i

rozdzielczą (dystrybutywną). Sprawiedliwość wyrównawcza wymaga, by zakup
towaru był za cenę nie niższą niż koszty wytworzenia tego produktu, zaś
sprawiedliwość rozdzielcza zakłada, że każdy kto uczestniczył w produkcji tego
towaru musi dostać jakąś część zysku, która jest proporcjonalna do jego wkładu
pracy. Sprawiedliwość wyrównawcza to sprawiedliwość zgodnie z którą każdemu
przysługuje taka sama część, sprawiedliwość rozdzielcza stanowi by każdy miał
przyznaną część wg swoich zasług, wkładu pracy etc.

Wg prawnego rozumienie sprawiedliwości człowiek jest wtedy sprawiedliwy

gdy przestrzega prawa. Wyróżnia się tutaj dwa nurty: pozytywistyczny w którym
nie ma możliwości oceny reguł prawnych, człowiek ma bezwzględnie
przestrzegać prawa niezależnie od tego czy jest dobre czy złe (nie podlega ono
wartościowaniu) - i antypozytywistyczny gdzie sprawiedliwość jest ideą, która
powinna nadbudowywać się nad prawem.

Dystrybutywna określa sposób podziału dóbr (każdemu wg potrzeb,

pozycji, urodzenia, po równo)

Moralna oparta na zasadzie „to co się należy drugiemu człowiekowi

dlatego, że jest człowiekiem”. Rawls: „niezależnie od interesów/preferencji etc.
Traktuj wszystkich równo, bo są ludźmi” (zasłona niepamięci); Bentham: „każdy
liczy się za jednego”; Ajdukiewicz: „nikomu nie należy się nic z tego tylko tytułu
że to on, a nie kto inny”.

ŻYCZLIWOŚĆ:
Pojęcie życzliwości wywodzi się od st.-gr. słowa eunoia. Życzliwość, w

przeciwieństwie do przyjaźni (st.-gr. filia) - dotyczy osób nam nieznanych.
Warunkiem życzliwości jest empatia czyli zdolność do psychofizycznego odbioru
2-go człowieka.

Empatia ma charakter reaktywny, sympatia - charakter aktywny - jest to

wyjście w stronę drugiego człowieka. Wyższym poziomem sympatii jest
życzliwość; jest to uogólniona sympatia na osoby z którymi nie wchodzimy w
bezpośrednie relacje.

Na marginesie: etyka świecka nie zaleca miłości względem społeczeństwa,

a życzliwość.

8. Etyka środowiskowa

Etyka środowiskowa zajmuje się normami i zasadami postępowania

człowieka względem otaczającego go środowiska przyrodniczego (biotycznego i
abiotycznego). Jej naczelnym postulatem jest stwierdzenie, że istnieje
bezwzględna powinność spełniania czynów mających na celu ochronę środowiska
naturalnego. Człowiek odpowiedzialny jest za życie na ziemi, powinien otaczać je
troską.

W etyce środowiskowej wyróżniamy 5 nurtów:

1. holistyczny: respektem moralnym należy objąć wszystkie istoty żywe,

ale hierarchicznie; wartość jednostki zależy od jej wkładu w DOBRO
WSPÓLNE („faszyści środowiskowi”)

2. biocentryczna: każdy ma prawo do życia jeśli tylko potrafi się o swoje

życie zatroszczyć; nikt nie ma prawa ingerować w życie innej istoty
(człowiek w świecie porównany jest do komórki rakowej w organizmie).
Interesy istot pozaludzkich powinny być uznawane ze względu na nie
same, a nie tylko wtedy, gdy służą ludzkim celom i potrzebom, gdyż
każdy organizm, populacja i wspólnota istot żywych ma własne dobro i
wewnętrzną wartość. Ponadto wyraża przekonanie, że wszystkie
organizmy żyjące w ekosferze ze względu na swą immanentną wartość
są równorzędnymi bytami

3. antropocentryczna: troskę o przyrodę i okazywanie jej szacunku

wywodzi się z dbałości o własne dobro i pomyślność, natomiast
obowiązek ochrony przyrody jest konsekwencją potrzeby ochrony
ludzkiego życia, interesów i dobra. Obowiązek ten wynika z troski nie
tylko z konieczności zabezpieczenia interesów współczesnego
pokolenia, ale także z potrzeby respektowania interesów przyszłych
pokoleń.

4. ruch na rzecz wyzwolenia zwierząt: respektem moralnym obejmuje

się tylko kręgowce

5. ekologiczny feminizm: za spustoszenie środowiska odpowiedzialni są

mężczyźni (no przecież wiadomo; kiedy mężczyźni niszczyli środowisko
kobiety prały im skarpety xD)

Trzy stosunki człowieka do świata:

1. idea dominacji (mocny antropocentryzm)

typowa dla Europy; korzeni kryzysu upatruje się w



piśmie świętym; Genesis: „Czyńcie sobie ziemię poddaną” - ludzie
władają ziemią miast roztaczać troskę; w odpowiedzi powstał nowy
nurt zwany „zieloną teologią”



teorii idej Platona - świat pozoru to świat przyrody



Arystotelesa, który stał się podstawą dla Tomasza z Akwinu -
teleologiczne myślenie, hierarchia bytów; materia istnieje ze
względu na rośliny, rośliny ze względu na zwierzęta, zwierzęta ze
względu na człowieka; traktowanie przyrody instrumentalnie, nie ma
ona wartości samej w sobie



Koncepcje Kartezjusza, która mówiła, że zwierze to ożywiona
machina (machina anima)



liberalizm (Mill) - liczy się tylko jednostka, człowiek ma się wyzwolić
ze społeczeństwa, brak dobra wspólnego (im go mniej tym lepiej)



pragmatyzm - wszystko ma wartość instrumentalną; im bardziej
można wykorzystać tym lepiej

2. idea partycypacji

typowa dla dalekiego wschodu (buddyzm, taoizm, ale i pewne wątki st.
Greckich kultów), w Europie rozwijana przez Franciszka, który w 1209 r.
zakłada Zakon Braci Mniejszych; droga do boga prowadzi przez pogodzenie
z człowiekiem i innymi stworzeniami
koncepcja ta zakłada, że przyroda jest święta, nietykalna a przez to jest
[koncepcja] nie możliwa do wprowadzenia

3. racjonalne oddziaływanie (antropocentryzm słaby)

idea proponowana przez teoretyków, oparta na protestantyzmie; „Bóg
osadził Adama w ogrodzie Eden i kazał mu go strzec” - misja roztaczania
troski, za najwyższą inteligencją idzie najwyższa odpowiedzialność.
Przyroda jest własnością boga, a więc słowa „nie kradnij” odnoszą się też
do niej - tylko dlatego, że chronimy przyrodę poprzez ciężką pracę, mamy
prawo uszczknąć z niej trochę

9. Intelektualizm etyczny Sokratesa

Intelektualizm etyczny to pogląd głoszący, że postępowanie człowieka

zależy wyłącznie od jego wiedzy na temat dobra i zła. Człowiek wiedzący co
dobre nie może czynić źle – jeśli zatem źle postępuje, oznacza to, że jego wiedza
na temat dobra jest niepełna.

Sformułowanie tego stanowiska przypisuje się Sokratesowi, który pierwszy

utożsamił grecką arete - dzielność życiową (bycie dobrym w pełnionej funkcji) z
dzielnością moralną czyli cnotą, a tę następnie utożsamił z wiedzą gr. episteme,
co potwierdzają słowa Arystotelesa z Etyki Nikomachejskiej: sądził przecież
[Sokrates], że każda cnota jest wiedzą, z czego wynikało, że kto wie o
sprawiedliwości, jest sprawiedliwy.

Dobra można się nauczyć, poprzez poznanie czym ono jest, a to dokonuje

się w autorefleksji. Pytanie o dobro należy zadać samemu sobie; inni nie przekażą
nam wiedzy, bo ta może być jedynie wewnątrz człowieka, to co powiedzą nam
inni na temat dobra będzie jedynie mniemaniem.

Dobrym stawał się człowiek, który zdobywał wiedzę o dobru. Wiedza, w

ujęciu Sokratesa jest powinnościgenna; prawda o dobru ma moc wyzwolenia
człowieka od zła, wiedza determinuje dobro.

Ważną funkcję w koncepcji intelektualizmu etycznego Sokratesa pełnił

Daimonion - duch - była to cząstka boga, która jest w człowieku i czasem się
odzywa mówiąc: NIE. Głos ten nie mówi jak postępować (zaprzeczałoby to
rozumności człowieka) a jedynie podpowiada jakich działań nie należy
podejmować.

Sokrates jako nauczyciel nie przekazywał wiedzy, a był jedynie

metodologiem. Nauczając, stosował dwie metody:



metoda zbijania

: elenktyczna, która polegała na zbijaniu

argumentów poprzez doprowadzenie do sprzeczności w jego
słwoach i była stosowana wobec pewnych siebie głupców, czyli ludzi,
którzy nie posiadają wiedzy a mniemania; Sokrates za pomocą ironii
(poprzez chwalenie) chciał oczyścić człowieka z fałszywych
mniemań, tak by mogła w nim narodzić się prawda



metoda położnicza

: majeutyczna, polegającą na dopomożeniu

uczniowi w uświadomieniu sobie prawdy, którą już zna, poprzez
umiejętne stawianie pytań. Metoda ta zakłada, iż każdy człowiek
posiada intuicyjną wiedzę o ideach.

11. Woluntaryzm etyczny św. Augustyna

Celem życia jest szczęście, które polega na przebywaniu - za życia blisko

boga. By przebywać blisko boga należy go poznać poprzez jego cząstkę, która
jest w człowieku - duszę. Augustyn pisze „chcę poznać duszę i boga, nic ponad
to”.
Poznanie dokonuje się przez autorefleksję; „wniknij w siebie” - namysł nad
wnętrzem pomaga odnaleźć zasady logiki, matematyki, dekalog - są to, wg
Augustyna, zasady przyrodzone.

Iluminizm (od illuminati, a to od lumen) ten, który w akcie iluminacji

doświadcza pewnych prawd nie potrzebuje dla nich uzasadnienia; iluminacja -
ingerencja boża; treść wyższego rzędu przychodzi do człowieka pod postacią
światła. Koncepcja predestynacji - człowiek może tylko czekać na zbawienie.

Dusza, wg Augustyna, skład się z trzech części: pamięci, rozumności i woli.

Główny czynnik duchowego życia związał Augustyn z wolą (najważniejszy
element duszy), co oznaczało swoiste zerwanie z intelektualizmem etycznym
(vide Sokrates). Augustyn argumentował, iż właściwa danej rzeczy natura
manifestuje się tam, gdzie owa rzecz przejawia swoją czynność (nie zaś
bierność). Skoro rozum jest bierny, wola zaś czynna - to w woli właśnie przejawia
się nasza prawdziwa natura. Istotniejsze jest to czego chcemy, aniżeli to, co
wiemy. O wartości działań człowieka decyduje posiadanie dobrej woli.

Tego rodzaju psychologiczna teza odnalazła zresztą swoje

odzwierciedlenie w obszarze teologii. Woluntaryzm zaznaczył się wiec także w
augustyńskiej koncepcji Boga. Jest tedy Bóg przede wszystkim nie rozumem, lecz
wolą.

Augustyn podaje dwie możliwe drogi, którymi człowiek może podążać: fruti

- droga afirmacji, człowiek celem samym w sobie, ze względu na to, że posiada
godność i uti - droga używania ludzi do własnych celów.

Teodycea: Augustyn uważał, że 1, dobry, wszechmocny bóg stworzył, ex sua,
świat - zatem wszystko co istnieje jest częścią boga ERGO jest dobre. Unde
malum? Augustyn uważał, że zło nie istnieje ralnie, jest jedynie brakiem dobra,
szczeliną w istnieniu. Augustyn wyróżniał zło:



ontyczne

, które było brakiem dobra



etyczne

, które było brakiem dobra moralnego

Koncepcja miłości:
„Kochaj i rób co chcesz” - Kochaj boga, miłością prawdziwą, a wtedy będziesz
postępować słusznie, zgodnie z jego wolą.
Miłość u Augustyna:



cupiditas

: pożądanie



caritas

: akt adoracji boga

12. Formalizm etyczny Kanta

Emanuel Kant (1724 – 1804) był etykiem normatywnym. Żył sobie w XVIII w. w
Królewcu, z którego jak wiemy rzadko kiedy wyjeżdżał. Jednocześnie, jego
filozofia uważana jest za symboliczny koniec oświecenia.
Kant napisał kilka dzieł, do najważniejszych dla Etyki należą: Krytyka
praktycznego rozumu i Uzasadnienie metafizyki moralności.
Istotą formalizmu w Etyce Kanta jest Logika. Wzorce logiczne, bowiem nie mają
żadnych treści materialnych.
Matematyka, bowiem i logika nie muszą mieć empatii. Muszą mieć jedynie
zdolność do rozumowania. Dlatego rozum musi być uniwersalistyczny i zdolny do
abstrakcji.
Do takiego rozumu potrzebna jest jeszcze dodatkowo Wolna Wola! Wtedy,
człowiek ma już dobre podstawy do życia moralnego.
Celem wysiłku istot jest dobra wolna wola. Tylko dobra wola jest dobrem samym
w sobie. To czysty motyw naszego życia. I naszych działań. Wykracza poza
interesowność.
Zatem jeżeli celem jest dobra wolna, równoznaczna z czystym motywem,
wówczas ze względu na ten czyn realizowany jest obowiązek. Obowiązek jest
realizacją takiego prawa, które mogłoby obowiązywać wszystkie istoty myślące.
Realizowanie tego obowiązku jest moralne. A nie, jak się uważa skłonności
egocentryczne, czy altruistyczne.

W Etyce Kanta, podmiotem moralnym może być ten kto jest w stanie świadomie
podejmować decyzje i jest świadomym sprawcą swoich działań. I może być
pociągnięty do odpowiedzialności. [odpadają więc chorzy psychicznie, płody,
zwierzęta, ludzie z uszkodzonym mózgiem itd.]

Jak więc Kant widział moralność? Prawem moralnym, w jego systemie może być
tylo to, co sam nazwał Imperatywem Kategorycznym.
Płynie on z rozumu własnego, wyższego rzędu. Ma formę rozkazu, obowiązuje w
każdej sytuacji i jest bezwzględny.
Dodatkowo różni się on od imperatywu hipotetycznego, gdyż ten drugi nie ma
związku z etyką i obowiązuje tylko w pewnych sytuacjach, obwarowany jest
warunkami. Brzmiałby raczej – Jeżeli chcesz to, a to, to postępuj tak a tak.
Z kolei imperatyw kategoryczny, nakazuje kategorycznie robić tak, zawsze.



I Imperatyw Kategoryczny: postępuj wedle takiej maksymy, która bez

popadania w sprzeczność, mogłaby stać się prawem powszechnie
obowiązującym wszystkie istoty zdolne do myślenia.

Do tego, Kant dodał jeszcze jeden Imperatyw, który uszczegółowia pierwszy, a
mianowicie:



II Imperatyw Kategoryczny: postępuj tak, byś człowieczeństwa, które

jest w Tobie i w drugim człowieku, nie traktował jako środek, a zawsze
jako cel. Nie używaj innego człowieka dla własnych celów.

Odwołując się do św. Augustyna, Kant nakazywał iść drogą frui, czyli afirmacji.

13. Etyka utylitarystyczna

Między utylitarystycznymi etykami ukształtowały się zasadniczo dwie orientacje.
Jedni reprezentanci szli za torem Thomasa Hobbes’a, a drudzy za Anthonym
Shaftesbury’m. I chociaż różnice poglądów między tymi myślicielami są znaczne,
to jednak łączy ich przekonanie, że człowiek powinien w największym stopniu
zaspokajać swe pożądania i pragnienia, ponieważ i tak jego życie na tym świecie
jest ograniczone. Tyle, ile „użyje” – tyle będzie miał z życia. Za jednego z
ważniejszych reprezentantów „filozofii interesów” w historii etyki jest uważany
Adrien Claude Helvetius (1715 – 1771). Idee utylitarne weszły do etyk
konsumistycznych, rozwijanych zwłaszcza w drugiej połowie XX wieku.

Słowo utylitaryzm pochodzi od łac. uti - używać. Człowiek powinien działać na
rzecz utilitas - użyteczności. Podstawową zasadą utylitaryzmu jest zasada
użyteczności, która mówi, że należy maksymalizować szczęście w możliwie jak
największy sposób; suma przyjemności ma przewyższać sumę cierpień.
Twórcą tak rozumianego utylitaryzmu jest Jeremy Bentham.
Konsekwencjami przyjęcia takiej zasady jest nierówny status ontyczny jednostek;
wartość człowieka liczona jest w pozytywnych doznaniach, których może
doświadczać. Ludzie, którzy nie mogą odczuwać przyjemności są nieużyteczni
społecznie.
Bentham rozwinął podał także zasadę sprawiedliwości, która mówiła, że każdy
człowiek liczy się za jednego.
Etykę utylitarystyczną rozwijał też J.S.Mill, który przeformułował pojęcie szczęścia
w utylitaryzmie; wg Milla celem człowieka jest szczęście w sensie duchowym, nie
fizycznym. Problem w tym jak - i czy w ogóle - można mierzyć takie szczęście.
Zasadę utylitaryzmu w XX w. przeformułował Popper, który twierdził, że celem
nie jest maksymalizacja szczęścia ale minimalizacja cierpienia.

14. Liberalizm

Na gruncie liberalizmu wyróżniamy kilka nurtów: ekonomiczny - ojcem jest Smith,
polityczny - Lock i obyczajowy, dla którego podwaliny położył J.S. Mill (znany
również jako utylitarysta:, autor m.in. O wolności, Utylitaryzm).
Dzieło Milla - O wolności - było reakcją na konserwatywne poglądy tradycyjnego
społeczeństwa, którego istota tkwiła w mądrości przodków a wartością była
wspólnota. W społeczeństwie tradycyjny panował 1, powszechnie obowiązujący
wzorzec zachowania, było ono skostniałe, niechętne do wprowadzania zmian.
Liberalizm „podniósł rękę” na tradycje, negując stare wartości i wytwarzając
nowe, które oparte były na trzech zasadach:

1. Co najmniej w relacjach międzyludzkich każdy z nas siebie posiada: w

społeczeństwie tradycyjnym jednostka była własnością wspólnoty, która
mogła ingerować w jej ciało; zasada ta mówi, że cenna jest jednostka;
dlatego, że w relacjach międzyludzkich każdy siebie posiada (aksjomat o
nieagresji) nie wolno innego pobić, zgwałcić, zamordować, zmusić do
pracy, zmusić do wojska. Agresja może być użyta tylko w wyniku obrony
koniecznej.

2. Własność prywatna każdego człowieka nie powinna być niczym zagrożona:

własność prywatna jest nienaruszalna, tylko bogaty człowiek jest wolny -
wolność ekonomiczna jest podstawą wolności jednostki, własność prywatna
jest cenna, gdyż zabezpiecza wolność
Z tej zasady wynika, że człowiek człowiekowi nie jest równy; inny status
ma człowiek bogaty, a inny człowiek biedny

3. Podstawowym prawem człowieka jest prawo do wolności: do wolności w

sensie liberties - nie wolności w sensie freedom; człowiek ma prawo do
(wielu) wolności, które sobie wywalcza w relacjach z innymi, np. wolności
słowa, wyznania, zrzeszania się

15. Protestantyzm

Protestancki etos życia pozwolił na rozwój kapitalizmu.
Bóg - tak katolicki jak i protestancki -pomaga człowiekowi w dojściu do
doskonałości i królestwa niebieskiego. Różnica pomiędzy katolicyzmem a
protestantyzmem leży w ulokowaniu królestwa niebieskiego:



katolicyzm: królestwo boże zaczyna się po śmierci; życie doczesne to most

przez który człowiek ma przejść do królestwa niebieskiego, na moście
jednak nie zbuduje domu, a dopiero po drugiej jego stronie; most to
miejsce moralnej próby
katolik nie przykłada wartości do materialnej jakości życia; negacja dóbr
materialnych



protestantyzm: królestwo boże zaczyna się za życia, człowiek jest

współodpowiedzialny za twórczą kreację królestwa bożego na ziemi,
dlatego w protestantyzmie ceni się ludzi przedsiębiorczych; bóg rozlicza
człowieka z tego jak zarządzał jego dobrami na ziemi

Cytaty z pisma, które wpłynęły na taki światopogląd katolików i protestantów to:



katolicy: prędzej wielbłąd wejdzie przez ucho igielne niż bogacz trafi do

królestwa niebieskiego



protestanci: przypowieść o talentach - karą za brak przedsiębiorczości była

bieda; bóg karze człowieka za niechęć do współpracy z nim w celu
pomnażania majątku

Protestanci uważają, że powodem do dumy jest bogactwo zdobyte w uczciwy
sposób; największą hańbą jest bieda. Katolicyzm z początku otaczał troską
biednych, później troska przekształciła się w umiłowanie samej biedy.

Wg Lutra - niemieckiego inicjatora i teoretyka reformacji - największym grzechem
jest marnowanie czasu (na czczą gadaninę, przyjemności, sen dłuższy niż to
potrzebne). Cnotą jest natomiast wykonywanie zawodu z powołania; droga
człowieka do boga wiedzie poprzez pracę. Człowiek ma obowiązek pomnażać
swój majątek, co doprowadziło do powstawania dużych kapitałów, które stały się
podstawą dla nowego systemu ekonomicznego: kapitalizmu.
W XX wieku etos religijny protestantyzmu przeszedł w etos mieszczański;
zamożne społeczeństwa odsuwają się od boga, bo nie jest im już potrzebny.