1

UKŁAD MOCZOWY

Funkcje
• Czynność wydalnicza polega na usuwaniu z moczem końcowych produktów przemiany

materii oraz na usuwaniu substancji obcych dla ustroju (leków)

• Czynność regulacyjna polega na utrzymaniu prawidłowej homeostazy ustroju, utrzymuje

równowagę kwasowo-zasadową ustroju (posiada zdolność do zakwaszania moczu jak
i wytwarzania dwuwęglanów).Wchłanianie zwrotne glukozy, aminokwasów, kwasów
organicznych itd. z przesączu kłębkowego, przez co zapobiega wydalaniu licznych substancji
niezbędnych dla ustroju

• Czynność zewnątrzwydzielnicza polega na wytwarzaniu moczu
• Czynność wewnątrzwydzielnicza – w czasie niedokrwienia nerek aparat przykłębuszkowy

wydziela enzym reninę, która działa na białka osocza powodując pojawienie się we krwi
związków podwyższających RR oraz erytropoetynę, która zwiększa erytropoezę w szpiku
kostnym i wpływa na układ kostny poprzez produkcję aktywnych postaci vit.D3

Narządy moczowe
Dzielimy na:
a) narządy wytwarzające mocz:

nerka

b) narządy wyprowadzające mocz
- miedniczka nerkowa
- moczowód
- pęcherz moczowy
- cewka moczowa


NERKA
• Parzysty narząd, kształt fasoli.
• Położone w jamie brzusznej, w

przestrzeni zaotrzewnowej, po obu
stronach kręgosłupa, na wysokości
XII kręgu piersiowego i III kręgu
lędźwiowego.

• Nerka prawa leży nieco niżej niż

nerka lewa

• Prawa nerka położona jest o 1,5-2,5

cm niżej niż lewa.
W zależności od pozycji ciała i fazy
oddechowej nerki zmieniają swoje
położenie, ale zmiana ta nie powinna
być większa niż wysokość jednego
kręgu, tj. ok. 2 cm.

• Przeciętne wymiary nerek wynoszą 12 x 7 x 3 cm, a ciężar od 120 do 170 g - w zależności od

masy ciała.

• Powierzchnia tylna nerek przylega do mięśni ściany tylnej jamy brzusznej a powierzchnia

przednia do narządów jamy brzusznej.
Od tyłu nerki przylegają do przepony oraz mięśni tylnej ściany jamy brzusznej. Od przodu
nerka prawa sąsiaduje z wątrobą, ze środkowym odcinkiem dwunastnicy, z częścią wstępującą
jelita grubego i z pętlami jelita biodrowego. Nerka lewa natomiast przylega do trzonu trzustki,
tylnej ściany żołądka, pętli jelita cienkiego.

2

Swymi górnymi biegunami obie nerki stykają się z nadnerczami.
Taka topografia może sprzyjać przechodzeniu procesów chorobowych z nerek na narządy
sąsiadujące i odwrotnie - dlatego przy różnicowaniu schorzeń jamy brzusznej trzeba
uwzględniać wyżej wymienione szczegóły anatomiczne.

W nerce wyróżniamy:
- dwie powierzchnie: przednią i tylną
- dwa brzegi: przyśrodkowy i boczny

- dwa bieguny: górny i dolny. Na górnym usadowione są nadnercza

Na brzegu przyśrodkowym znajduje się zagłębienie zwane wnęką nerki, które prowadzi do
zatoki nerkowej
• W obrębie wnęki znajduje się:

- tętnica i żyła nerkowa
- naczynia chłonne i nerwy
- moczowód

• Zatoka nerkowa obejmuje:

- naczynia nerkowe i nerwy
- miedniczkę nerkową
- kielichy nerkowe większe i mniejsze

Nerka osłonięta jest od zewnątrz torebką tłuszczową, pod która znajduje się torebka włóknista.

Nerki – budowa wewnętrzna
Na przekroju czołowym nerki widać miąższ nerki, który składa się z dwóch warstw:
1. kora nerki, około ¾ miąższu – znajduje się na obwodzie pod torebką włóknistą. Wnika ona

także pomiędzy rdzeń nerki w postaci słupów nerkowych

2. rdzeń nerki stanowi warstwę wewnętrzną, 1/4 miąższu. Składa się z piramid nerkowych,

które posiadają kształt trójkąta. Podstawą zwrócone są do obwodu nerki natomiast
wierzchołkami zwanymi brodawkami nerkowymi, zwrócone są w kierunku zatoki nerkowej

Jednostką morfologiczno-czynnościowa nerki jest nefron
W nefronie wyróżniamy:

• ciałko nerkowe, które składa się z kłębka nerkowego (utworzonego z tętniczych naczyń

włosowatych tworzących sieć dziwną tętniczo-tętniczą) i otaczającej go torebki nerkowej.
Do torebki spływa mocz pierwotny wytwarzany przez naczynia włosowate kłębków poprzez
filtrację osocza krwi

• kanalik kręty I rzędu  pętla nefronu (Henlego)  kanalik kręty II rzędu (wstawka) 

cewka zbiorcza  przewód brodawkowy  brodawka nerkowa

 Filtracja w ciałku nerkowym jest podstawowym procesem umożliwiającym powstawanie

moczu. Polega ona na przechodzeniu wody osocza i wszystkich substancji w niej
rozpuszczonych - z wyjątkiem większości białek - ze światła włośniczek, poprzez ich ścianę
(błonę filtracyjną), do światła torebki kłębuszka.
Wielkość przesączania kłębuszkowego zależy od efektywnego ciśnienia filtracyjnego w
kłębuszku oraz właściwości jego błony sączącej.
We wszystkich kłębuszkach nerkowych w ciągu doby powstaje około 180 litrów przesączu
(moczu pierwotnego).

 Przesącz zbierany w torebce kłębuszka przechodzi do światła cewek nerkowych, gdzie

zachodzi wchłanianie zwrotne (reabsorpcja), będące drugim - po filtracji kłębuszkowej -
procesem (regulowanym przez niektóre hormony i enzymy) przebiegającym na wielką
skalę. Podlega mu około 98-99% moczu pierwotnego.

3

 Wchłanianiu ulega m.in. około 180 litrów wody, 1100 g chlorku sodu i 150 g glukozy.
 Aby powyższe procesy mogły zachodzić, przez nerki musi przepłynąć aż 1/4 całej objętości

krwi tłoczonej przez serce. Przepływ krwi w przeliczeniu na jeden gram tkanki jest
wielokrotnie większy niż w innych narządach.

 Reabsorpcja w cewkach nerkowych jest ograniczona i niektóre związki chemiczne i

substancje, po przekroczeniu pewnego stężenia w surowicy krwi, pojawiają się w moczu.
Np. kiedy stężenie glukozy we krwi przekracza około 170-180 mg%. Cewki nerkowe nie są
wtedy w stanie wchłonąć jej z przesączu kłębkowego, gdyż został przekroczony tzw. próg
nerkowy dla glukozy.
Glukoza pojawia się w moczu - co jest zjawiskiem charakterystycznym dla cukrzycy.

 W dalszych odcinkach cewki nerkowej następuje dalsze wchłanianie wody, sodu, wapnia,

magnezu, chloru i mocznika oraz wydzielanie m.in. wodoru, potasu, jonów amonowych.
Doprowadza to w konsekwencji do odpowiedniego zagęszczenia i zakwaszenia moczu oraz
powstawania moczu ostatecznego.

Mocz
Człowiek dorosły wydala przeciętnie ok. 1,5 litra moczu na dobę
Jest to płyn klarowny, barwy żółtej (o różnym stopniu wysycenia), ciężarze właściwym od 1015
– 1020, odczynie lekko kwaśnym (pH ok. 6.0).
W moczu znajdują się

­

azotowe produkty końcowe białkowej przemiany materii;

­

ze składników organicznych najwięcej znajduje się mocznika, znacznie mniej kwasu
moczowego, kreatyniny i amoniaku.

­

ze składników nieorganicznych wśród kationów dominuje sód, mniej jest potasu, wapnia i

magnezu a wśród anionów przeważa anion chlorkowy, mniej jest siarczanowego i
fosforanowego.

­

poza tym w moczu znajdują się hormony, nieliczne krwinki białe, złuszczone komórki

nabłonkowe i śluz

Miedniczka i kielichy nerkowe
• Brodawki nerkowe objęte są przez kielichy nerkowe mniejsze (8-10), do których ścieka

mocz przez otworki brodawkowe

• Kielichy nerkowe mniejsze łączą się w kielichy nerkowe większe (2-3)
• Z połączenia kielichów nerkowych większych powstaje miedniczka nerkowa, która

przechodzi w moczowód

• Kielichy nerkowe oraz miedniczka nerkowa znajdują się w zatoce nerkowej

Moczowód
Parzysty, rozciągliwy przewód łączący miedniczkę nerkową z pęcherzem moczowym. Dł. ok. 30
cm, leżą w przestrzeni zaotrzewnowej.
W przebiegu moczowodu wyróżniamy:
- część brzuszną (biegnącą od miedniczki nerkowej do kresy granicznej)
- część miedniczną (od kresy granicznej do pęcherza moczowego)
W przebiegu moczowodu wyróżniamy 3 zwężenia:
- górne – w miejscu przejścia miedniczki nerkowej w moczowód
- środkowe – na poziomie przejścia do miednicy mniejszej
- dolne – w miejscu wejścia do pęcherza moczowego

Pęcherz moczowy
Nieparzysty narząd zbierający mocz. Pojemność 300-700 ml
Położony jest w miednicy mniejszej zaotrzewnowo do tyłu od spojenia łonowego; u mężczyzn
leży do przodu od odbytnicy; u kobiet do przodu od pochwy i macicy

4

Dno pęcherza u mężczyzn spoczywa na gruczole krokowym a u kobiet na przeponie moczowo-
płciowej i przedniej ścianie pochwy
Pusty pęcherz moczowy nie wystaje nad spojenie łonowe

W obrębie pęcherza moczowego możemy wyróżnić cztery części:
- szczyt pęcherza – skierowany do przodu i ku górze
- trzon pęcherza - będący największą jego częścią
- dno pęcherza – skierowane do dołu i tyłu. W dnie pęcherza moczowego wyróżniamy

trójkąt pęcherza, który ograniczony z przodu jest przez ujście wewnętrzne cewki
moczowej a z tyłu przez ujścia obydwu moczowodów

- szyję pęcherza - położoną w miejscu przejścia pęcherza w cewkę moczową

Cewka moczowa
Cewka moczowa żeńska

• Długość od 3 do 5 cm
• Rozpoczyna się w dnie pęcherza moczowego ujściem cewki wewnętrznym następnie

przebija przeponę moczowo-płciową i kończy się ujściem cewki zewnętrznym
położonym na brodawce cewkowej w przedsionku pochwy

Ujście wewnętrzne cewki jest zamknięte przez mięsień zwieracz wewnętrzny cewki
moczowej - jest to mięsień gładki unerwiony przez układ autonomiczny niezależny od
naszej woli, natomiast ujście zewnętrzne jest zamknięte przez mięsień zwieracz
zewnętrzny cewki moczowej - mięsień poprzecznie prążkowany unerwiony przez układ
somatyczny zależny od naszej woli

Cewka moczowa męska
• Cewka moczowa męska stanowi wspólną drogę moczu i nasienia długości ok. 15-20cm
• Rozpoczyna się ujściem cewki wewnętrznym w dnie pęcherza moczowego a kończy się

ujściem cewki zewnętrznym na żołędzi prącia

• W ujściu wewnętrznym znajduje się mięsień zwieracz wewnętrzny cewki moczowe; jest to

mięsień gładki unerwiony przez układ autonomiczny i niezależny od naszej woli

W cewce moczowej odróżniamy:

­ część sterczową – jest to odcinek cewki położony w gruczole krokowym.

W części sterczowej znajduje się wzgórek nasienny, na którym obustronnie uchodzą
przewody wytryskowe

­

część błoniastą – najkrótszą i przechodzącą przez przeponę moczowo-płciową.
W części błoniastej znajduje się mięsień zwieracz zewnętrzny cewki moczowej, który
pochodzi z mięśni przepony moczowo-płciowej

­

część gąbczastą – najdłuższą biegnącą wewnątrz ciała gąbczastego prącia

Wydalanie moczu odbywa się na zasadzie odruchu, poprzez receptory występujące w części
krzyżowej rdzenia kręgowego.
Na zasadzie odruchu dochodzi do skurczu ścian pęcherza moczowego i rozkurczu zwieraczy
cewki moczowej.