



na podstawie: Ph. G. Zimbardo, Psychologia i życie, PWN, 1999

Paulina Ołdak, UWM



Pomiar psychologiczny jest to zastosowanie specyficznych
procedur testowych do oceny zdolności, zachowań
i właściwości osobistych ludzi. Pomiar przyczynia się do
zrozumienia jednostki, dzięki czemu może ona podejmować
bardziej racjonalne decyzje dotyczące bieżących problemów
lub przyszłych wyborów. (Maloney i Ward, 1976)



O pomiarze psychologicznym mówi się czasem jako
o pomiarze różnic indywidualnych, ponieważ większość
rodzajów testów określa, w jaki sposób dana jednostka
różni się od innych ludzi lub jest do nich podobna w danym
wymiarze.



Formalne testy i procedury pomiaru weszły w życie
w początkach XX w.



Co zaskakujące, już 4000 lat temu techniki pomiaru były
czymś zwykłym w starożytnych Chinach. Chińczycy używali
wyrafinowanego programu testowania w służbach
publicznych – dla urzędników; dwa tysiące lat później,
za czasów dynastii Han, stosowano w służbach
publicznych testy ustne do oceny kompetencji
w dziedzinie prawa, wojskowości, rolnictwa
i geografii. W czasach dynastii Ming (XIV – XVIIw.),
urzędnicy państwowi byli wybierani na podstawie
wyników w trzyetapowej obiektywnej procedurze
selekcyjnej.

Najważniejszą

postacią

w

epoce

nowoczesnych testów inteligencji był
Anglik, Francis Galton (1822-1911). Jego
książka Hereditary Genius (Geniusz
dziedziczny, 1869) wywarła wielki wpływ
na późniejsze podejście do metod, teorii
i praktyki testów. Galton, jako kuzyn
Karola Darwina, postanowił zastosować
teorię ewolucji Darwina do badania
ludzkich zdolności. Interesował się
źródłami

różnic

pomiędzy

ludźmi,

zastanawiał się, dlaczego jedni ludzie są
utalentowani i odnoszą sukcesy, a inni
nie.

Galton pierwszy postulował, iż:



Różnice indywidualne są kwantyfikowalne
w kategoriach poziomów inteligencji



Różnice te tworzą krzywą rozkładu
normalnego

w

kształcie

dzwonu

(większość ludzi plasuje się pośrodku,
a mniejszość na krańcach geniuszu
i upośledzenia umysłowego)



Inteligencję czy zdolności umysłowe
można mierzyć obiektywnymi testami



Statystyczna procedura, którą nazwał
ko-relacją (obecnie określana jako
korelacja), pozwala dokładnie zmierzyć
związek zbiorów wyników dwóch testów

Jego koncepcje miały, jak się okazało, trwałą
wartość.

Niestety, Galton uważał również, że geniusz jest dziedziczny
– talent, wybitność, przechodzi z jednego pokolenia rodziny
na następne, a środowisko wywiera jedynie niewielki wpływ
na inteligencję. Galton próbował oprzeć politykę społeczną
na koncepcji ludzi genetycznie „lepszych” i gorszych”.
Zapoczątkował ruch eugeniki, który propagował poprawę
gatunku ludzkiego przez zastosowanie teorii ewolucyjnej:
zachęcanie ludzi biologicznie lepszych do krzyżowania się,
a zniechęcanie do posiadania potomstwa ludzi gorszych.
Pisał on: „Istnieje niechęć, w dużej mierze irracjonalna,
przeciwko stopniowemu wygaszeniu rasy niższej”.

Te kontrowersyjne poglądy zostały przyjęte i rozwinięte
przez zwolenników idei, że rasa intelektualnie wyższa
powinna krzewić się kosztem ludzi o niższych umysłach,
m.in. przez Adolfa Hitlera.



Cele pomiaru formalnego nie odbiegają zbytnio od naszego
osobistego zainteresowania, czy dorównujemy innym
ludziom. Pragniemy wiedzieć, jak bardzo bystry, godzien
zaufania czy twórczy jest nowo poznany człowiek
i próbujemy ocenić te własności na podstawie wszelkich
dostępnych nieformalnie oznak.



Te oceny mogą być oczywiście dwojakiego rodzaju błędem:

•

Błąd pierwszego rodzaju (kiedy przewidujemy niepowodzenie ucznia,
a on w rzeczywistości osiąga dobre wyniki)

•

Błąd drugiego rodzaju (kiedy przewidujemy sukces ucznia, a on
oblewa egzamin)

Odpowiednio istnieją również dwa rodzaje trafnej predykcji:
przewidywanie

sukcesu,

który

rzeczywiście

nastąpi

i przewidywanie rzeczywiście poniesionej porażki.



Psychologia naukowa dąży do sformalizowania procedur
umożliwiających trafne przewidywanie zachowań jednostek.



Psychologowie używają technik pomiaru do zrozumienia
jednostek i wymiarów różnic indywidualnych między nimi.



Poprzez testowanie i klasyfikację jednostek obdarzonych
podobnymi cechami, psychologowie korelują różnice
w zachowaniu z różnicami osobowościowymi lub
poznawczymi. W ten sposób są w stanie empirycznie
sprawdzić wartość predyktywną różnych teorii osobowości
i inteligencji.



Podczas gdy psychologowie kliniczni używają testów do
przewidywań dotyczących poszczególnych pacjentów,
psychologowie zorientowani na badania podstawowe
starają się wykrywać powtarzalne właściwości osobowości,
które przekładałyby się na ogólne wzorce zachowania
i wydarzeń życiowych.

Aby jakaś procedura pomiaru mogła być użyteczna do
klasyfikowania jednostek i wyboru tych, które mają pewne
szczególne zalety, musi ona spełniać trzy wymogi:



Rzetelność



Trafność



Standaryzacja

Jeśli jakaś metoda tych wymogów nie spełnia, nie możemy
mieć pełnego zaufania do uzyskanej za jej pomocą diagnozy.



Rzetelność określa, na ile możemy ufać, że narzędzie
pomiaru daje wspólne wyniki (np. waga musi pokazywać tę
samą wagę przy kilku pomiarach na raz).



Sprawdzamy rzetelność obliczając rzetelność test-retest
(doskonale rzetelny test da współczynnik korelacji +1,00, a
nierzetelny 0,00).

(Cechy pomiaru formalnego)



Inne

sposoby

oceniania

rzetelności

to

podawanie

alternatywnych, równoległych wersji testu (paralel forms)
zamiast dwukrotnie tego samego testu – zmniejsza wpływ
wyćwiczenia, pamięci itp. Rzetelne testy dają porównywalne
wyniki w obu wersjach testu.



Ostatnią miarą rzetelności jest wewnętrzna spójność
odpowiedzi w jednym teście (np. porównanie odpowiedzi
z pytao nieparzystych z parzystymi). Rzetelny test da takie
same wyniki z obu połówek. Mówimy wtedy o rzetelności
połówkowej.



Rzetelność zależy też od obiektywizmu eksperymentatorów.

Trafność określa stopień, w jakim test mierzy to, co miał
mierzyć (np. test na twórczość pokazuje twórczość, a nie
nastrój czy umiejętność rysowania).



Trafność fasadowa – czy test mierzy to, co trzeba „na oko”
(test na twórczość, pytanie z testu: „Czy jesteś twórczy?”)



Trafność kryterialna (zewnętrzna, prognostyczna) – wyniki
testu porównane z innymi wystandaryzowanymi wynikami tej
samej osoby (np. test na powodzenie na studiach porówany
z ocenami danego studenta)



Trafność a rzetelność: nierzetelne testy są najczęściej
nietrafne, ale są wyjątki (np. pomiar wzrostu jako test na
inteligencję; rzetelny, ale nie trafny)

(Cechy pomiaru formalnego)

Standaryzacja natomiast oznacza, że test zawsze stosuje się
i ocenia jego wyniki w ten sam sposób, tak by wyniki danej
osoby można było porównać z normami dla innych osób tej
samej płci i wieku w tym samym teście. Badania nad
różnicami między płciami, z kontrolowaniem różnic wagi,
dowiodły, że kobiety są bardziej narażone na utratę kontroli,
pijąc taką samą ilość alkoholu jak mężczyźni.

(Cechy pomiaru formalnego)

Diagnozy psychologiczne można sklasyfikować według
czterech technik gromadzenia informacji o danej osobie:



Wywiady



Historia życia lub dane archiwalne



Testy



Obserwacja sytuacyjna

Informacje o danej osobie można klasyfikować wedle źródeł
informacji:



osoba diagnozowana



inne osoby



Kiedy informacji dostarcza osoba diagnozowana,możemy
mówić o samoopisie;



Kiedy danych dostarcza ktoś inny, metodę nazywamy
opisem obserwatora.

Wywiad to całkowicie bezpośrednia metoda dowiadywania się
czegoś o danej osobie. Treść i styl wywiadu mogą być luźne
i nieustrukturowane, dostosowane do osoby, z którą się
wywiad przeprowadza.

Osoba przeprowadzająca wywiad musi cechować się pięcioma
ważnymi umiejętnościami:



zapewnienie rozmówcy swobodnego nastroju



umiejętność wydobycia z niego pożądanych informacji



kontrola nad kierunkiem i tempem wywiadu



stworzenie i podtrzymywanie poczucia więzi z rozmówcą



stworzenie u rozmówcy poczucia satysfakcji po wywiadzie

(Źródła informacji)

Dane z wywiadu mogą zostać uzupełnione o historię życia
i dane archiwalne , np. informacje o życiu danej osoby
zaczerpnięte z różnych dostępnych źródeł, szczególnie te,
które dotyczą różnych okresów życia i relacji z innymi
osobami. Te źródła mogą obejmować osiągnięcia w szkole
i w wojsku, prace pisemne (opowiadania i rysunki),
dzienniki osobiste, dane medyczne, fotografie i nagrania
wideo.



Testy psychologiczne

mogą mierzyć potencjalnie wszystkie

aspekty ludzkiego funkcjonowania, w tym inteligencję,
osobowość i twórczość.



Istotną przewagą testów nad wywiadami jest fakt,
iż dostarczają one ilościowej charakterystyki jednostki
przy użyciu normatywnego porównania z innymi osobami.

(Źródła informacji)



Obserwacje zachowania stosuje się w celu obiektywnej
diagnozy zachowania zarówno w laboratoryjnych, jak
i w rzeczywistych sytuacjach życiowych.



Obserwator rejestruje wzorce zachowania jednostki w jednej
lub wielu sytuacjach – w domu, w pracy, w szkole.



Celem takiej obserwacji jest odkrycie wyznaczników
i konsekwencji reakcji i nawyków jednostki.

(Źródła informacji)

Bezpośrednie

obserwacje

są

szczególnie

pożyteczne

w przypadku:



poszukiwania

warunków

występowania

zachowania

zaburzonego w celu zaprojektowania terapii modyfikującej
zachowanie



obserwacji starających się o pracę w sytuacji podobnej
do zawodowej



ustalenia, na ile treść wypowiedzi zgodna jest
z ich zachowaniem, by stwierdzić trafność danych z testów
i wywiadów



Metody samoopisu wymagają od respondentów podania
odpowiedzi na pytania lub udzielenia informacji o samych
sobie. Informacje te można czerpać z wywiadu, testu lub
dziennika osobistego.



Najłatwiej stosowalnym samoopisem jest inwentarz –
standaryzowany test pisemny z pytaniami zamkniętymi typu
prawda/fałsz lub twierdzeniami do szacowania.



Taki inwentarz może dotyczyć osobowości, zdrowia lub
doświadczeń życiowych. Możemy, na przykład, spotkać się z
pytaniami: jak często mamy bóle głowy, na ile uważamy się
za osobę asertywną, jak bardzo stresująca jest nasza praca.

(Źródła informacji)



Metoda opisu przez obserwatora zakłada systematyczną
ocenę pewnych aspektów zachowania jednej osoby przez
inną.



Opis obserwatora może polegać na obserwacji zachowań
wysoce specyficznych lub na szacunkach bardziej
uogólnionych.



Na

przykład,

przedszkolanka

może

obserwować

podopiecznych i rejestrować, ile razy każde dziecko
wykazuje konkretne zachowania, jak przepychanie się,
uderzanie czy dzielenie się zabawkami w określonym
przedziale czasowym.

(Źródła informacji)

D

ziękujemy za uwagę