1

WYKŁAD 1. MECHANIZM GLOBALIZACJI EKONOMICZNEJ

Rozumienie globalizacji

Prof. Władysław Szymański uważa, że globalizacja ekonomiczna jest procesem, polegającym na
uwalnianiu rynku od barier granicznych wraz ze wszystkimi z tego wynikającymi konsekwencjami.
Paradygmatem globalizacji, w tym rozumieniu, jest otwartość gospodarek krajowych, czyli zanik granic dla
alokacji czynników produkcji, w tym zwłaszcza kapitału, zrywanie pęt dla kapitału wiedzy i sprzężonego z
nim kapitału fizycznego.

Najogólniejszą konsekwencją tego otwierania się jest tworzenie nowego ładu ekonomicznego opartego na
dominacji rynku w skali całego Globu. Obecny rynek jest globalnym rynkiem korporacyjnym.

Jan Aart Scholte globalizację definiuję jako:



internacjonalizację produkcji i wymiany – która opisuje wzrost międzynarodowej wymiany i
współzależności; wraz z rosnącymi strumieniami handlu i inwestycji kapitałowych jest możliwość
działania ponad granicami państw;



liberalizację – która oznacza znoszenie barier w handlu i kontroli kapitału, stworzonych przez państwa,
prowadzące do otwarcia, bezgranicznej światowej gospodarki;



uniwersalizację – która oznacza rozprzestrzenianie się różnych podmiotów i doświadczeń wśród ludzi ze
wszystkich zakątków świata;



„uzachodowienienie” lub modernizację (zwłaszcza w formie zamerykanizowanej) – która oznacza
rozpowszechnianie na całym świecie społecznych struktur „nowoczesności” (kapitalizm, racjonalizm,
industrializm, biurokratyzm itp.), jednocześnie niszcząc wcześniej istniejące kultury i lokalne
samookreślenie;



deterytoryzację – (rozpowszechnianie się ponadterytorialności) – która powoduje regulację geografii
tak, że dla przestrzeni społecznej nie ma już pełnej mapy w sensie miejsce terytorialnych, terytorialnych
odległości i granic. Inaczej można powiedzieć, że globalizacja polega na intensyfikacji światowych
relacji społecznych, które łączą odległe lokalizacje w taki sposób, że lokalne wydarzenia są kształtowane
przez wydarzenia występujące wiele kilometrów dalej i vice versa.

Koncepcje globalizacji

1. Globalizacja finansów i własności kapitałowej.
2. Globalizacja strategii i rynków.
3. Globalizacja wiedzy i technologii w powiązaniu z badaniami i rozwojem.
4. Globalizacja stylów życia i wzorów konsumpcyjnych; globalizacja kultury.
5. Globalizacja rządzenia i zdolności regulacyjnych.
6. Globalizacja jako polityczne zjednoczenie świata.
7. Globalizacja poglądów i świadomości.

Przejawy globalizacji

1. Liberalizacja przepływów: kapitału, technologii, pracy, towarów i usług, a także wzorców konsumpcji,

kultur. Szczególnie ważnym przejawem jest swobodny przepływ kapitału, tak w formie inwestycji
portfelowych jak i bezpośrednich, ponad granicami państw.

2. Wzrost Strumieni przepływów w związku z czysto spekulacyjnymi transakcjami walutowymi. Według

obliczeń Rene Passata ich wartość sięga 1300 mln $ dziennie. Jest to 50 razy więcej niż wynosi wartość
transakcji wymiany handlowej i niemal tyle ile wynosi suma rezerw wszystkich banków narodowych
świata (1500 mld $). W związku z tym, żadne państwo narodowe nie może zatem dłużej niż kilka dni
opierać się naciskom rynków.

3. Rozwój korporacji transnarodowych. W 2006 roku, największe firmy świata pod względem

przychodów ze sprzedaży osiągnęły: Wal-Mart (USA, branża – handel) przychody w wysokości 348,6
mld $ (zysk 11,3 mld $), ExxonMobil (USA, branża – petrochemia) 335,1 mld $ (zysk 39,5 mld $),

2

Royal Dutch Shell (Holandia, branża – petrochemia) 318,9 mld $ (zysk 25,5 mld $). Korporacji, które
osiągnęły przychody 100 mld $ i więcej, w 2006 roku było 26.

Największa polska firma – PKN Orlen w 2006 roku osiągnęła przychody ze sprzedaży w wysokości około
15,6 mld $ (zysk ok. 0,94 mld $) i były one 22 razy mniejsze od przychodów firmy pierwszej na liście
największych w świecie.

Przyczyny globalizacji

1. Przyczyny pierwotne:



nasilenie się wewnętrznych (wewnątrz krajów wysokorozwiniętych) barier rozwoju gospodarczego, w
tym przede wszystkim bariery popytu wewnętrznego;



różnicowanie warunków efektywności produkcji i inwestowania kapitału, w tym różnice w stopach
zysku w różnych krajach.

2. Przyczyny wtórne:



rozwój nowych technologii teleinformatycznych;



liberalizacja wymiany handlowej;



kompatybilna infrastruktura biznesu;



powstawanie nowych krajów, realizujących równolegle procesy transformacji systemowej w kierunku
gospodarek rynkowych i udział w procesie globalizacji.

Skutki globalizacji

1. Sprzyjanie rozwojowi procesów koncentracji. Koncentracja ta dotyczy zarówno układów

gospodarczych jak i urbanistycznych.

2. Narastanie nierówności w stosunkach podziału. (W 1870 roku przeciętny dochód w krajach

najbogatszych w porównaniu z przeciętnym dochodem w krajach najbiedniejszych był 11 razy większy.
W roku 1985 – 52 razy, a na początku XXI wieku ok. 60 razy większy).

W USA, przeciętne roczne wynagrodzenie wzrosło, po uwzględnieniu inflacji, z 32,5 tys. % w roku 1970 do
35,8 tys. $ w roku 1999, czyli 10% w ciągu ok. 30 lat. Według Fortune Magazine, roczne dochody szefów
100 największych firm amerykańskich wzrosły jednak z 1,3 mln $ (stanowiło to 39-krotny dochód
przeciętnego robotnika) – do 37,5 mln $ (stanowiło to więcej niż 1000-krotny dochód przeciętnego
robotnika).

„Dużym zagrożeniem rozwoju procesu globalizacji, o nieprzewidywalnych negatywnych skutkach, jest
skala spekulacyjnych transakcji. Może to doprowadzić do globalnej katastrofy finansowej. Jest to realna
groźba dla światowego systemu gospodarczego, wynikająca z lawinowego i niekontrolowanego przyrostu
spekulacyjnych obrotów krótkookresowymi instrumentami na światowym rynku finansowym. Jest to rynek,
który sam się zasila i nakręca, podporządkowując sobie także inne rynki, towarów, usług oraz pracy.
Wypada zgodzić się ze stwierdzeniem jednego z bankierów, że „świat finansów wyemancypował się ze
świata rzeczywistego.” (R. Sobiecki).

3. Najpoważniejszym skutkiem i zarazem zagrożeniem dla państwa, w procesie globalizacji, jest

narastający chaos w życiu społeczno-gospodarczym. Chodzi o załamanie się starego porządku
opartego na państwie narodowym i nieukształtowanie się nowego porządku opartego na „państwie
globalnym”.

4. Ograniczanie roli państwa, części jego suwerenności. Taka sytuacja ma miejsce w ramach UE. Ale

pomiędzy tymi ograniczeniami roli państwa istnieje zasadnicza różnica.

5. Ułatwienie przepływu kapitału technologicznego, ułatwienie kilkunastu krajom, skok rozwojowy.

Sukces w minionym półwieczu odniosła Irlandia, która weszła do grupy krajów najwyżej rozwiniętych w
ciągu ponad 30 lat. Do krajów, które przyśpieszyły rozwój w ostatnich 30 latach należy: osiem
azjatyckich – Chiny, Singapur, Tajwan, Korea Płd., Hong-Kong, Tajlandia, Japonia, Malezja, trzy
europejskie – Irlandia, Portugalia, Hiszpania oraz jeden afrykański – Botswana.

3

WYKŁAD 2. GLOBALNA KOORDYNACJA EKONOMICZNA

1. Czy konieczna jest pozarynkowa, globalna koordynacja ekonomiczna?
2. Jeśli nie, to w jaki sposób powinno następować ograniczanie negatywnych skutków globalizacji

ekonomicznej? Czy jest możliwe utworzenie autoregulacyjnego mechanizmu globalnego?

3. Jeśli tak, to jakie instytucje o charakterze globalnym (istniejące lub nowe) mogą skutecznie regulować

gospodarkę? („rząd”, parlament, bank centralny, inne instytucje).

4. Jakie kompetencje powinny posiadać globalne instytucje koordynujące?
5. W jakim zakresie, do poszukiwania instytucji o charakterze globalnego koordynatora gospodarki,

przydatne mogą być doświadczenia Unii Europejskiej?

WYKŁAD 3. NIEKOMPLETNOŚĆ GLOBALIZACJI

Niekompletność globalizacji ekonomicznej



swoboda przepływu towarów w niedostatecznym zakresie dotyczy artykułów rolnych;



swoboda przepływu ponad granicami w zasadzie nie dotyczy czynnika pracy.

Niekompletność polityczna globalizacji



dominacja procesu globalizacji ekonomicznej nad innymi wymiarami (m.in. politycznym, społecznym);



powstaje luka i niespójność procesów rozwojowych w skali świata;



brak procesu globalizacji politycznej powoduje brak koordynacji żywiołowych procesów globalizacji
ekonomicznej;



w wyniku niekompletności politycznej mamy do czynienia z chaotycznym, nieskoordynowanym
systemem zarządzania globalizacją – bez globalnego rządu.

Rozwój cywilizacyjny i gospodarczy na obecnych warunkach (niekompletna globalizacja) nie może
doprowadzić do przewagi korzyści nad kosztami. Korzyści ocenianych z punktu widzenia ogółu, makro, w
tym globalnego. W historii gospodarczej świata, zresztą nie tak odległej, łatwo znaleźć potwierdzenie
powyższej tezy. Jest nim wielki kryzys gospodarczy w latach 1929-1933. Kryzys ten podważył logikę
„niewidzialnej ręki rynku” Adama Smitha. Według niego niewidzialna ręka rynku, kierując się
egoistycznymi poczynaniami jednostek, działa zarazem w interesie publicznym. Interes publiczny dotyczy
sprawiedliwego, z moralnego punktu widzenia, podziału, dochodu i własności. Tezy tej jednak nikt, ani
Smith, ani nikt po 1776 roku nie udowodnił. Natomiast historia gospodarcza jej zaprzeczyła.

Czynniki wpływające na proces globalizacji

Na przebieg procesów globalizacji największy wpływ mają następujące czynniki:



postęp naukowo-techniczny – nowe technologie, w tym mikroelektroniczne, nowe produkty, nowoczesne
procesy produkcji (zautomatyzowane, wysokowydajne efektywne metody organizacji zarządzania i
marketingu);



zmiany w konkurencji międzynarodowej – zmiany charakteru popytu, dywersyfikacja podaży,

monopolizacja i monopsonizacja rynków, przewartościowanie przewag konkurencyjnych, w tym
wzrost znaczenia czynnika czasu, jakości, umiejętności dostosowania się do zmieniającego się otoczenia
firmy, zmienność trendów rynkowych;



liberalizacja przepływów międzynarodowych, w tym kapitałów technologii, towarów, siły roboczej;



kluczowa rola najpotężniejszych i ekspansywnych międzynarodowo – korporacji transnarodowych;



duża rola międzynarodowych organizacji i instytucji gospodarczych – Międzynarodowego Funduszu
Walutowego, Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), Banku Światowego, a
zwłaszcza Światowej Organizacji Handlu (WTO, do 1995 r. był to Układ Ogólny w Sprawie Taryf
Celnych i Handlu – GATT));



jednocześnie zmniejszająca się rola państw narodowych, co nie następuje na rzecz organizacji
międzynarodowych, lecz na rzecz korporacji transnarodowych;

4



TINA – There Is No Alternative, czyli „nie ma innego wyjścia”. Taką politykę narzucają Stany

Zjednoczone, które w zarządzaniu globalizacją pełnią rolę hegemona.

Sposoby rozwiązywania problemu niekompletności globalizacji

Według Światowej Komisji do spraw Socjalnych Aspektów Globalizacji, proces globalizacji powinien
zmierzać w kierunku:



koncentracji na ludziach, co jest kamieniem węgielnym sprawiedliwej globalizacji, sprzyja to
spełnianiu potrzeb wielu ludzi: respektowania ich spraw, kultury i autonomii, uczciwej pracy i
uprawnieniu (przekazaniu) władzy lokalnym społecznościom, w których żyją; równouprawnieniu kobiet i
mężczyzn;



rozwoju demokratycznego i efektywnego państwa; państwo musi mieć możliwość zarządzania
integracją z globalną gospodarką i zapewnić socjalne i ekonomiczne możliwości i bezpieczeństwo;



zrównoważonego rozwoju; poszukiwanie, staranie się o sprawiedliwą globalizację musi być podparte
przez połączone i wzajemnie wzmacniające się filary gospodarczego rozwoju – rozwój społeczny i
ochronę środowiska na poziomie lokalnym, państwowym, regionalnym i globalnym;



produktywnych i sprawiedliwych rynków; to wymaga zdrowych instytucji do promowania szans i

przedsiębiorczości w dobrze funkcjonującej gospodarce rynkowej;



sprawiedliwych reguł; reguły globalnej gospodarki muszą oferować słuszne szanse i dostęp dla
wszystkich krajów oraz uznać różnorodność krajowych produkcyjności i potrzeby rozwojowe;



globalizacji z solidarnością; jest ona współdzielona z odpowiedzialnością, aby pomagać krajom i
ludziom wykluczonym z globalizacji, lub którym ona zaszkodziła; globalizacja musi pomagać by
przezwyciężać różnice zarówno pomiędzy jak i wewnątrz krajów i wspierać eliminację biedy;



większej odpowiedzialności i przejrzystości dla ludzi; publiczni i prywatni aktorzy na wszystkich
poziomach z mocą, władzą wpływania na rezultaty globalizacji muszą być demokratycznie
odpowiedzialni za polityki, które prowadzą i akcje, które podejmują; muszą wywiązywać się ze
zobowiązań i użyć swoich siły i władzy z szacunkiem dla innych;



głębszego partnerstwa; wielu aktorów jest zaangażowanych w realizację globalnych, socjalnych i
gospodarczych celów – międzynarodowe organizacje, rządy i parlamenty, przedsiębiorstwa, siła robocza,
społeczeństwo cywilne, i wiele innych; dialog i partnerstwo między nimi jest zasadniczym
demokratycznym instrumentem do tworzenia lepszego świata;



efektywnej ONZ; silniejszy i bardziej efektywny wielostronny system jest kluczowym instrumentem do

stworzenia demokratycznych, prawnych, legalnych i spójnych struktur (ram) dla globalizacji.

Ponadto (moim zdaniem) należy:



uznać poprawę warunków życia społecznego (likwidację głodu i ubóstwa) za najważniejszy cel
działalności gospodarczej, któremu powinna sprzyjać globalizacja;



uznać wiedzę (technologie) a globalne dobro publiczne, która stanowi efekt wkładu całej ludzkości ze
wszystkimi tego konsekwencjami, zmierzającymi do znoszenia ograniczeń w jej wykorzystywaniu
(zreformować prawo własności intelektualnej, co nie oznacza pozbawiania możliwości czerpania
korzyści przez twórców); tym samym stworzyć warunki umożliwiające powszechny dostęp do wiedzy
(technologii); rynki prywatne cechuje samo prze się niedobór podaży dóbr publicznych;



ograniczać monopole we wszystkich dziedzinach życia gospodarczego, społecznego i kulturalnego,
występujące zarówno w skali państwa jak i globalnej (nie jest to równoznaczne z odchodzeniem od
korzyści skali);



wzmocnić państwa narodowe w sprawach reprezentacji interesów swoich obywateli i gospodarek, lecz
uwzględniających reguły globalne stanowione przez zreformowaną ONZ; globalizacja nie powinna
prowadzić do tworzenia państwa globalnego;



stworzyć możliwości rozwoju społeczeństw w poszczególnych krajach uwzględniając ich specyfikę
kulturową i historyczną, tradycje, zwyczaje i obyczaje;



stworzyć możliwość organizowania się społeczeństw zintegrowanych wokół wspólnej kultury,
zwyczajów i obyczajów;



wzmocnić rolę społecznych organizacji pozarządowych, działających zarówno na terytorium
pojedynczego państwa jak i w skali ponadnarodowej.

5

WYKŁAD 4. GLOBALIZACJA A REGIONALIZACJA

Konsensus Waszyngtoński

Dokument przedstawiony przez amerykańskiego ekonomistę Johna Williamsona pod koniec lat 80tych w
Stanach Zjednoczonych, zawierający 10 podstawowych punktów, które powinny być realizowane w celu
zapewnienia stabilnego i zrównoważonego wzrostu i rozwoju gospodarczego.

1. Utrzymanie dyscypliny finansowej.
2. Ukierunkowanie wydatków publicznych na dziedziny, które gwarantują wysoką efektywność

poniesionych nakładów i przyczyniają się do poprawy struktury podziału dochodów.

3. Reformy podatkowe ukierunkowane na obniżanie krańcowych stóp podatkowych i poszerzanie bazy

podatkowej.

4. Liberalizacja rynków finansowych w celu ujednolicenia stóp procentowych.
5. Utrzymywanie jednolitego kursu walutowego na poziomie gwarantującym konkurencyjność.
6. Liberalizacja handlu.
7. likwidacja barie dla zagranicznych inwestycji bezpośrednich.
8. Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych.
9. Deregulacja rynków w zakresie wchodzenia na rynek i wspierania konkurencji.
10.

Gwarancja praw własności.

Zmodyfikowana wersja Konsensusu Waszyngtońskiego

11.

Wzmacnianie systemu finansowego poprzez zwiększenie odporności kraju na kryzysy walutowe.

12.

Dbałość o system zabezpieczenia społecznego.

13.

Wzmacnianie instytucjonalnych ram funkcjonowania gospodarki.

14.

Zwiększenie nakładów na edukację.

Krytyka Konsensusu Waszyngtońskiego

Główne problemy wynikające z wprowadzenia założeń Konsensusu:



zbytnia liberalizacja rynków kapitałowych skutkowała przepływem kapitału z państw rozwijających się
do państw, które narzuciły Konsensus;



zbyt duży stopień liberalizacji handlu nie zawsze dawał pozytywne efekty;



systemy zabezpieczeń socjalnych były zbyt mało sprawne w kontekście wprowadzanych zmian,

szczególnie na polu prywatyzacji, co w efekcie przyczyniało się do zniszczenia miejsc pracy a nie
tworzenia nowych;



nadmierna surowość założeń „Konsensusu Waszyngtońskiego” dławiła wzrost gospodarczy;



Konsensus okazał się dokumentem wyrażającym interesy przede wszystkim Międzynarodowego
Funduszu Walutowego, Banku Światowego, Światowej Organizacji Handlu i Ministerstwa Skarbu USA.

Regionalizacja gospodarcza – etap czy alternatywa globalizacji?



Regionalizacja i globalizacja mogą wzajemnie wspierać się, regionalizacja może stać się etapem
globalizacji.



Regionalizacja przyczynia się do wzmocnienia sił konkurencyjnych wewnątrz ugrupowania wobec
krajów trzecich.



Regionalizacja i globalizacja mogą być procesami przeciwstawnymi.



Regionalizacja może być reakcją na globalizację, powstaje w celu ograniczenia negatywnych skutków
globalizacji.

Zasadnicza różnica pomiędzy procesami globalizacji i integracji polega na roli czynnika instytucjonalnego.
W procesie globalizacji czynnik instytucjonalny jest „rugowany” przez korporacje transnarodowe.
Instytucje „przeszkadzają” w globalizacji. Sprzeczność interesów mikro i makro. Natomiast ugrupowania

6

integracyjne tworzą system instytucji. Instytucje odgrywają wiodącą rolę w regionalizacji. Względne
równoważenie interesów mikro i makro.

Wspólnym elementem regionalizacji i globalizacji jest skutek polegający na scalaniu, łączeniu gospodarek
ponad granicami państw oraz tworzenie współzależnych powiązań między nimi.

Fazy regionalizacji gospodarczej w Europie



Wolny handel – likwidacja ceł wewnątrz grupy krajów.



Unia celna – jednolite cła dla krajów trzecich.



Wspólny rynek – swoboda przepływu czynników produkcji.



Unia gospodarcza – wspólne, niektóre zasady polityki podatkowej i pieniężnej.



Unia walutowa – jedna waluta i jedna polityka pieniężna.

WYKŁAD 5. WSPÓLNA POLITYKA ROLNA UE

(jako najbardziej rozwinięte narzędzie regionalizacji gospodarczej w Europie)

Fazy regionalizacji gospodarczej w Europie



Wolny handel – likwidacja ceł wewnątrz grupy krajów.



Unia celna – jednolite cła dla krajów trzecich.



Wspólny rynek – swoboda przepływu czynników produkcji.



Unia gospodarcza – wspólne, niektóre zasady polityki podatkowej i pieniężnej.



Unia walutowa – jedna waluta i jedna polityka pieniężna.

Znaczenie rolnictwa dla gospodarki i społeczeństwa Unii Europejskiej

Niesłuszne rolnictwo traktowane jest wyłącznie jako sektor produkcyjny, wytwarzający surowce przede
wszystkim do produkcji żywności oraz dla przemysłu.

J.K. Galbraith, charakteryzując francuski system agrarny za czasów Ludwika XIV napisał: „Zarówno
wtedy, jak i później rolnictwo było we Francji czymś więcej niż tylko zajęciem. Było czymś, co z całym
przekonaniem nazwalibyśmy dziś stylem życia. Było również w niemałym zakresie czymś w rodzaju sztuki.
Na przykład, francuskie sery. Owoce i oczywiście wina miały powszechnie uznaną, swoistą odrębność i
jakość”.

Rolnictwo ma dualny charakter i spełnia następujące funkcje:



Ekonomiczno-produkcyjne – jest miejscem pracy, źródeł dochodu i utrzymania ludności, zajmuje się

wywarzaniem produktów na potrzeby wyżywienia i potrzeby nieżywnościowe (dla przemysłu
chemicznego, farmaceutycznego, włókienniczego, paliwowo – energetycznego;



Społeczno-ekologiczne – jako matecznik dziejów ludzkich, rolnictwo uczestniczy w tworzeniu systemu
wartości, kultywuje tradycje, obyczaje, obrzędy ludowe. Ponadto uczestniczy w tworzeniu ekosystemów,
wpływa na rozwój środowiska naturalnego.

Koncepcja europejskiego modelu rolnictwa:



rolnictwo konkurencyjne, zdolne stopniowo zwiększać eksport na rynek światowy bez nadmiernego

subsydiowania (albo bez subsydiowania w ogóle);



zrównoważony rozwój obszarów wiejskich w całej Unii;



metody produkcji rolnej sprzyjające środowisku i zapewniające produkty o wysokiej jakości zdrowotnej,
zgodnie z zapotrzebowaniem społecznym;



rolnictwo zrównoważone, z bogatymi tradycjami, zorientowane nie tylko an wydajność, ale i na
środowisko wsi oraz krajobraz, zapewniające utrzymanie społeczności wiejskiej;



prostsza, bardziej zrozumiała polityka rolna, która jasno rozgranicza decyzje wspólne (Unii) od tych jakie

powinny pozostać w kompetencjach krajów członkowskich;

7



polityka rolna gwarantująca, że wydatki na jej realizację są uzasadnione działaniami rolników i
oczekiwanymi przez społeczeństwo (ochrona i kształtowanie środowiska).

Przyczyny wprowadzenia Wspólnej Polityki Rolnej

Po zakończeniu II wojny światowej w Europie występowały niedobory żywności. spośród

krajów obecnej UE problem ten w największym stopniu był odczuwalny w Niemczech. Ponadto warunki i
poziom rozwoju rolnictwa był bardzo zróżnicowany, a w ślad za tym zróżnicowany był poziom dochodów
rolników. Odbudowujący się przemysł wchłaniał nadwyżki siły roboczej z rolnictwa.

Sprzyjało to zmianom strukturalnym w rolnictwie, ale nie poprawiało równie szybko sytuacji

produkcyjno – dochodowej rolnictwa i rolników. Ponadto uznano, że rolnictwo europejskie nie może
rozwijać się w otwartej konkurencji na rynku światowym, bazując na cenach światowych. Takie
podejście wynikało z faktu mniej korzystnych warunków przyrodniczo-ekonomicznych w Europie niż w
krajach obu Ameryk i Oceanii.

Dlatego postanowiono, że ceny produktów rolnych (a więc i żywności) w EWG muszą być wyższe

od cen światowych. W konsekwencji uznano, że samo rolnictwo musi być dofinansowane podwójnie: przez
wyższe ceny płacone przez konsumentów za żywność oraz ze środków publicznych w postaci: dotacji do
cen, do rynku, do inwestycji, do eksportu, do dochodów, do infrastruktury wsi. Jednocześnie postanowiono
chronić rolnictwo przed nadmiernym importem za pośrednictwem ceł, kontyngentów, standardów
jakościowych, fitosanitarnych i weterynaryjnych.

Realizacja zasad WPR doprowadziła do wzrostu cen rynkowych i dochodów rolników, zwiększenia

się stopnia samowystarczalności żywnościowej Unii. Jednak rolnicy zachęceni dopłatami zwiększyli
produkcję na taką skalę, która doprowadziła do powstania nadwyżek. Zakup i przechowywanie nadwyżek
pochłaniało ok. 20% budżetu Unii. Lawinowo rosły koszty WPR, głównie na subwencje eksportowe, co
wynikało z konieczności sprzedaży nadwyżek produktów rolno-spożywczych poza Unią. Nastąpiła silna
koncentracja środków w gospodarstwach dużych i wzrost zróżnicowania dochodów z działalności rolniczej.

Cele Wspólnej Polityki Rolnej UE (artykuły 38-47 Traktatu Rzymskiego z 27 marca 1957 r.)



zwiększenie produktywności rolnictwa europejskiego poprzez postęp techniczny i efektywne
wykorzystanie zasobów;



zwiększenie dochodów rolniczych i zapewnienie „sprawiedliwego” poziomu życia rodzin rolniczych;



stabilizacja rynków rolnych;



zapewnienie dobrego zaopatrzenia ludności w żywność (samowystarczalność i bezpieczeństwo
żywnościowe);



zapewnienie stosunkowo niskich cen dla konsumentów.

Etapy Wspólnej Polityki Rolnej UE

1965 – 1968 stymulowanie wzrostu produkcji rolno-spożywczej w celu osiągnięcia samowystarczalności

żywnościowej

1968 – 1993 ograniczanie skali i poziomu produkcji rolno-spożywczej za pomocą kategorii rynkowych

na rzecz wprowadzenia mechanizmów strukturalnych

1993 – 2000 liberalizacja wsparcia rolnictwa i ograniczania protekcjonizmu
2000 – 2007 stymulowanie wzrostu konkurencyjności sektora żywnościowego UE i obniżanie

intensywności rolnictwa

2007 - 2013

przekształcanie WPR (Common Agricultural Policy – CAP) we Wspólną Politykę Rlną i
Obszarów Wejskich dla Europy (Common Agricultural and Rural Policy for Europe –
CARPE)

Kierunki ewolucji Wspólnej Polityki Rolnej

1. Intensyfikacja rolnictwa, wsparta protekcjonizmem Wspólnoty na bardzo dużą skalę. Do intensyfikacji

zachęcano poprzez stosowanie odpowiednich instrumentów, powiększanie gospodarstw, objęcie wielu

8

upraw oraz hodowli zwierząt polityką protekcjonistyczną i interwencyjną (skutek – nadwyżki produktów
rolnych).

Silny protekcjonizm rynku rolnego Wspólnoty był źródłem konfliktu z partnerami handlowymi, którzy mieli
utrudniony lub wręcz zamknięty dostęp do tego rynku dla swoich produktów oraz coraz silniej odczuwali
konkurencję na rynku światowym ze strony subsydiowanego eksportu Wspólnoty.

2. Ekstensyfikacja rolnictwa i wzmocnienie jego konkurencyjności. Wspólnoty na rynku wewnętrznym i na

rynkach odbiorców wspólnotowych towarów.

3. Ograniczenie wydatków na rolnictwo. W 1992 r. wydatki te pochłaniały 53,9% budżetu, a w roku 2000

spadły do 46,4%.

4. Związany był z podpisaniem Porozumienia Rolnego kończącego Rundę Urugwajską GATT, w ramach

którego Wspólnota zobowiązywała się do stopniowego zmniejszania subsydiów eksportowych – wywóz
wielu produktów z dopłatami eksportowymi uniemożliwiały zawarte postanowienia.

5. Wraz z pojawieniem się ekstensyfikacji rolnictwa zaczęło ono ewoluować w jeszcze innym kierunku.

Nastąpiła zmiana funkcji wsi, dotychczas wieś pełniła funkcję produkcyjną, a od tego momentu
rozpoczęto się przechodzenie na funkcję środowiskową rolnictwa. Wkład rolnictwa do rozwoju
wiejskiego nie ograniczał się już tylko do produkcji żywności, lecz do ochrony i promocji właściwości
klimatycznej, ekologicznej integralności i tożsamości kultury. W związku ze zmianą funkcji wsi
przewidziany kierunek reform polegał na zachęcaniu do stosowania metod produkcji rolnej przyjaznej
środowisku poprzez wprowadzenie tzw. zasady cross-compliance (zasada współzależności).

6. Zróżnicowanie działalności zarobkowej na wsi (dywersyfikacja produkcji). Kierunek ten jest także

efektem nadmiernej intensyfikacji rolnictwa w ramach, którego zachęca się rolników do wyszukiwania
nisz rynkowych, innych rodzajów produkcji np. zastępowania zbóż i produkcji mleka uprawą nasion
roślin oleistych i białkowych.

7. Oddzielenie płatności bezpośrednich, które stanowią około połowy wsparcia tego sektora w ramach

WPR, od bieżącej produkcji.

Oddzielenie płatności bezpośrednich od produkcji oraz dalsza redukcja cen interwencyjnych stanowią
bardzo istotną zmianę w zakresie ograniczania wpływu WPR na rynki światowe, wzmacniając tym samym
w sposób istotny pozycję przetargową Wspólnoty w trwających negocjacjach w ramach WTO nad
liberalizacją rynku rolnego. Przyjęta reforma pozwala ograniczyć nadprodukcję i daję możliwość
zmniejszenia skali subsydiów eksportowych.

WYKŁAD 6. PROBLEMY GLOBALNE

Geneza problemów globalnych

1. Przełom XIX i XX w. – B. Russell, G. Orwell, A. France wskazywali, że postęp techniczny niesie nie

istniejące wcześniej zagrożenia, ponadto wśród niebezpieczeństw grożących cywilizacji wymieniano np.
Eksplozję demograficzną, dehumanizację pracy, totalitaryzm.

2. Przełom lat 60. i 70. XX w. – kryzys energetyczny, spadek światowej produkcji żywności, pierwsze duże

katastrofy ekologiczne.

3. W 1968 roku powstał tzw. Klub Rzymski. I Raport zatytułowany Granice wzrostu, został

opublikowany w 1972 roku. Raport też nazwano globalną prognozą ostrzegawczą. Niekontrolowany
wzrost liczby ludności, zaostrzający się brak żywności, przy ówczesnym stanie niedożywienia i
głodowania ok. 1/3 ogółu ludności świata, w warunkach wyczerpywania się zasobów surowcowych i
potęgującym zanieczyszczaniu środowiska oznaczają – według autorów I Raportu – nieuchronną
perspektywę przeludnienia kuli ziemskiej i niemożność wyżywienia rosnącej liczby ludności.

4. II Raport dla Klubu Rzymskiego miał zupełnie inną wymowę. Generalna ideą raportu było przejście od

katastroficznej wizji rozwoju ludzkości i gospodarki światowej do kształtowania pozytywnego
programu rozwoju gospodarczego, wskazującego na możliwości i konieczność dalszego rozwoju całej
gospodarki światowej.

9

5. III Raport dla Klubu Rzymskiego, opracowany przez zespół pod kierunkiem prof. Jana Tinbergena,

stanowił próbę stworzenia strategii międzynarodowego rozwoju, ustalenia jej celów oraz metod i
środków realizacji. Rozwinięta koncepcja nowego ładu międzynarodowego. Ład międzynarodowy,
według autorów III Raportu, definiowany jest jako obejmujący wszystkie stosunki i instytucje, formalne i
nieformalne, które wiążą osoby żyjące w różnych krajach.

6. Myślenie i działanie kategoriami globalnymi zapoczątkował U Thant, ówczesny Sekretarz Generalny

ONZ. Jego Raport został sformułowany w kontekście niekorzystnych uwarunkowań rozwoju cywilizacji
ludzkiej. Zwrócił on uwagę na konieczność zainicjowania globalnego partnerstwa w celu ograniczenia
wyścigu eksplozji ludnościowej i przyśpieszenia rozwoju. Jednocześnie ostrzegał przed
niewyobrażalnymi, negatywnymi skutkami niewykształcenia globalnego partnerstwa.

7. Rozwinięcie koncepcji nowego ładu międzynarodowego polegało na jego uzupełnieniu o problemy

sprawiedliwego ładu społecznego. Autorzy wskazywali na konieczność przejścia od „światowego
nieładu” do „międzynarodowego ładu”. Uważali, że kraje rozwijające się powinny zmierzać do jak
najszerszego wykorzystywania tych czynników rozwoju, które znajdują się w największej obfitości.
Zastanawiano się też nad sposobami przezwyciężenia barier rozwoju, zwłaszcza wynikających z luki”
technologicznej, organizacyjnej, menedżerskiej.

Cechy problemów globalnych



Należy sobie uświadomić, iż „globalność” zagadnień jest skutkiem gwałtownego rozwoju
gospodarczego i cywilizacyjnego XX wieku. Wiele problemów, z uwagi na powiązania gospodarczo-
ekonomiczne, stan techniczny rozwiązań, rozmiar zachodzących zjawisk, ma charakter globalny i
przybiera rozmiary światowe. Niektóre z nich są powiązane przyczynowo, zazębiają się ze sobą i łączą w
szeregi. Na przykład przeludnienie, zanieczyszczenie środowiska, ubytek lasów, gruntów ornych,
zasobów naturalnych, zmiany klimatyczne, epidemie i zarazy, rosnąca przestępczość, terroryzm,
szerzenie narkomanii, etc.



Globalny charakter – dane zagrożenie staje się problemem globalnym, kiedy w sposób istotny dotyczy

większości państw (np. kwestie rozbrojenia, wyżywienia, ubóstwo Trzeciego Świata).



Złożoność, zależność od działań wielu czynników i wzajemne powiązanie; cecha najbardziej widoczna w
przypadku problemów krajów rozwijających się (np. relacje cen artykułów rolnych i przemysłowych,
niszczenie gleby transfer technologii, korupcja).



Ważne konsekwencje wiążące się z nierozwiązaniem problemów globalnych lub ze zwłoką w
podejmowaniu środków naradczych.



Ostateczna konsekwencja dalszego zaostrzania się problemów byłoby poważne zagrożenie życia lub
zdrowia znacznej części ludzkości, w krańcowych przypadku nawet upadek cywilizacji (np. wojna
nuklearna, załamanie równowagi ekologicznej, trwały deficyt podstawowych surowców).



Przedsięwzięcia zmierzające do ich rozwiązania muszą mieć złożony charakter i dotyczyć wielu sfer
życia społecznego (np. intensyfikacja produkcji rolnej w krajach rozwijających się).



Rozwiązanie problemów globalnych jest możliwe jedynie wówczas, gdy odpowiednie przedsięwzięcia
obejmują swym zasięgiem cały świat (szanse rozwiązanie problemu globalnego wzrastają wraz ze
wzrostem liczby podmiotów gospodarki światowej aktywnie uczestniczących w ich rozwiązywaniu).

Podstawowe problemy globalne



niedożywienie, głód;



niebezpieczeństwo wojny nuklearnej;



niekontrolowany przyrost ludności;



wyczerpywanie zasobów energii i surowców;



kryzys zadłużeniowy;



sytuacja krajów rozwijających się;



zagrożenie środowiska naturalnego (niszczenie powłoki ozonowej, niszczenie lasów, brak wody, erozja
gleb);



problemy demograficzne;



bezrobocie;

10



nędza, pogłębiające się rozwarstwienie między bogatą Północą a biednym Południem, a także
rozwarstwienie wewnątrz społeczeństw;



problemy społeczne;



brak podstawowej higieny i opieki zdrowotnej;



broń masowego rażenia;



terroryzm;



wojna;



zjawisko „pranie brudnych pieniędzy”;



przestępczość międzynarodowa.

150 lat temu żyło na świecie niewiele ponad 1 mld ludzi, 50 lat temu – już 2,5 mld, a obecnie ponad 6,7
mld. Czy grozi nam przeludnienie? Od szeregu lat obserwujemy wolniejszy wzrost produkcji żywności niż
przyrost ludności w skali światowej. Czyżby spełniały się ponure przewidywania T. Malthusa, że ludność
będzie rosła w postępie geometrycznym, a środki żywności w postępie arytmetycznym?

Problemy surowcowe i energetyczne znalazły się w centrum uwagi na początku lat 70., kiedy to autorzy
pierwszego raportu dla Klubu Rzymskiego zatytułowanego „Granice wzrostu” (1972 r.) dowodzili, że
światowe zasoby wielu surowców naturalnych są ograniczone i w ciągu najbliższych 100 lat całkowicie się
wyczerpią. Kiedy zabraknie nieodnawialnych zasobów surowców, wzrost gospodarczy na świecie nie
będzie już możliwy

Fizyczna „skończoność” naszej Planety i jej zasobów, także ziemi uprawnej, jest poważnym dylematem,
jeśli chodzi o perspektywy wzrostu gospodarczego świata. Ograniczoność zasobów jest progiem globalnego
kataklizmu. Na szczęście postęp wiedzy i ekonomiczne mechanizmy rynkowe mogą w znacznym stopniu
przeciwdziałać urzeczywistnieniu się tej ponurej wizji.

Zastrzeżenia budzi nie tylko dotychczasowy sposób gospodarowania środowiskiem naturalnym, ale również
realizowane w różnych częściach świata modele konsumpcji. Nadkonsumpcja i wzrost pseudopotrzeb w
krajach bogatych oraz produkcja dóbr bezużytecznych to marnotrawienie ograniczonych zasobów i
jednocześnie przyczyna rosnącego skażenia środowiska.

Poważnym problemem rozważanym przez ekologów i klimatologów na całym świecie jest pośredni wpływ
produkcyjnej działalności człowieka na klimat Ziemi. Mówi się o tzw. „efekcie cieplarnianym”, który
wynika z gromadzenia się i ulatniania do atmosfery gazów przemysłowych (dwutlenku węgla, metanu,
nadtlenku azotu i freonu). Zgodnie z argumentami ekologów, gazy te zatrzymując promienie podczerwone,
przyczyniają się do wzrostu temperatury na Ziemi. Podają oni, że do roku 2020 średnia temperatura
powierzchni Ziemi wzrośnie o 1,8 stopnia C w stosunku do okresu przedindustrialnego.

Głównym efektem wzrostu temperatury będzie podniesienie się poziomu mórz i oceanów (topnienie lodów,
np. na Antarktyce), średnio ok. 50 cm do 2070. Oznacza to zalanie 500 mln ha lądu, co stanowi aż 30%
najbardziej produktywnych obszarów rolnych. W strefie tej żyje ok. 1 mld ludzi, często są to wielkie
aglomeracje miejskie. Efekt cieplarniany wywoła kolejne skutki, takie jak zmiany warunków wegetacji
roślin, wzrost liczby i gwałtowność naturalnych katastrof (tajfuny, powodzie, pożary itp.), zmiany stref
produkcji żywności, a także przemieszczanie się ludności z obszarów nadmorskich oraz wysp w głąb lądów.
Trzeba podkreślić, że obserwowane w ostatnich latach anomalie pogodowe wiąże się często z efektem
cieplarnianym.

Koncepcja efektu cieplarnianego jest jednak, mimo wewnętrznej logiki, kontrowersyjny ze względu na silne
argumenty równie wielu naukowców co ekologów, mówiące o niewielkim rzeczywistym wpływie
człowieka na procesy naturalne.

Warto przy tym zwrócić uwagę na fragment stanowiska Komitetu Nauk Geologicznych PAN (12 lutego
2009): „Należy bezwzględnie zachować daleko idącą powściągliwość w przypisywaniu człowiekowi
wyłącznej, czy choćby dominującej, odpowiedzialność za zwiększoną emisję gazów, cieplarnianych, gdyż
prawdziwość takiego twierdzenia nie została udowodniona.”

11

Sposoby rozwiązania problemów globalnych:



Ustawodawstwo i edukacja na rzecz zdrowej i zrównoważonej gospodarki globalnie w zgodzie z naturą.



Powierzenie odpowiednim instytucjom odpowiedzialnego i zrównoważonego zarządzania
środowiskowego.



Przyjęcie na całym świecie „zasady ostrożnościowe” dla wszystkich nowych technologii.



Międzynarodowy fundusz pomocy bazujący na podatkach z międzynarodowego handlu bronią.



Podatek w rodzaju podatku Tobina na spekulacje walutową, z którego dochody liczone w mld USD
zasiliłyby fundusz redystrybuujący bogactwo.



Przedsięwzięcia zmierzające do jego rozwiązania muszą dotyczyć zarówno dłużników, jak i wierzycieli.



Konieczne jest całkowite anulowanie długów krajom najbardziej zadłużonym.



Zaangażowanie się potęg instytucji globalnych, takich jak Bank Światowy, WTO i MFW.



Zreformowanie wszystkich istniejących instytucji o charakterze globalnym.



Stworzenie nowych, w pełni demokratycznych i reprezentatywnych instytucji globalnego zarządzania.



Międzynarodowe ustawodawstwo zapewniające przede wszystkim interes ludzi i planety.



Zakaz produkcji i wykorzystania broni masowego rażenia wsparty powstaniem nowej sekcji
wywiadowczej i bezpieczeństwa w ramach ONZ.



Zakaz prowadzenia wojny jako przestarzałego środka rozwiązywania konfliktów.



Ratyfikacja przez wszystkie kraje świata Międzynarodowego Sądu Kryminalnego, który sądziłby
terrorystów i innych podobnych przestępców.

Coraz większa polaryzacja, polegająca na integracji silnych i marginalizacji słabych w gospodarce
światowej, ma wyraźnie konfliktogenny charakter, grożąc poważnym zachwianiem bezpieczeństwa
międzynarodowego. Bezpieczeństwo ekonomiczne i socjalne są komponentami globalnego bezpieczeństwa
międzynarodowego.

W ostatnich latach do znudzenia mówi się o globalizacji, która miała być panaceum na problemy globalne
współczesnego świata. Ostatnio coraz wyraźniej widać, że globalizacja i towarzyszące jej dążenia do coraz
większej liberalizacji handlu nie przyczyniają się wcale do rozwiązania problemów globalnych, które trapią
świat, czyli podziału na biednych i bogatych, masowego bezrobocia, nędzy i głodu.

Najważniejsze pytania globalne

1. Czy grozi nam katastrofa gospodarcza? Jak długo jest możliwy wzrost gospodarczy w tempie 3%

rocznie?

2. Czy grozi nam kryzys demograficzny, żywnościowy, surowcowy lub ekologiczny?
3. Jak liczną populacje ludzką może wyżywić Ziemia?
4. Ile czasu zostało do ogólnoświatowej klęski żywiołowej?
5. Czy współczesna medycyna znajdzie odpowiedź na choroby cywilizacyjne i zakaźne ostatnich lat?
6. Czy zagraża nam nadmierne ocieplenie klimatu?
7. Czy naszej planecie nie grozi zagłada, kiedy mamy do czynienia z nowym problemem współczesnego

świata – zagrożeniem terrorystycznym?

WYKŁAD 7. KORPORACJE TRANSNARODOWE

Miejsce KTN w naukach ekonomicznych



Międzynarodowe stosunki gospodarcze (ekonomia międzynarodowa).



Finanse międzynarodowe.



Globalizacja (w teorii i w praktyce).



Ekonomika (teorie) przedsiębiorstwa (teoria umiędzynarodowienia przedsiębiorstwa).



Biznes międzynarodowy (teoria lokalizacji działalności gospodarczej).



Zarządzanie przedsiębiorstwem (zarządzanie międzynarodowe, fuzje i przejęcia transnarodowe).

12

Definicje KTN

Ekspercie OECD w 2000 r. zaproponowali następującą definicję firm multinarodowych: „Pod terminem tym
rozumie się zwykle przedsiębiorstwa, mające siedzibę na terytorium więcej niż jednego państwa i
powiązane ze sobą tak, że umożliwia to koordynowanie ich działań w różnoraki sposób.” Podkreślali
oni zarazem, iż „stopień autonomii poszczególnych podmiotów w obrębie przedsiębiorstwa
wielonarodowego może być różny” (podobnie jak różnorodny bywa charakter własności takich podmiotów
gospodarczych).

A. Zorska (SGH) zdefiniowała KTN jako „przedsiębiorstwa, których działalność przenika granice
państw (nie zawsze bardzo wielu) i jest organizowana, integrowana i koordynowana przez centralę w
kraju macierzystym.”

Cechy KTN

Cechy nadrzędne:



suwerenność;



globalna efektywność.

Cechy szczegółowe KTN:



cztery cechy strukturalne: złożoność, rozproszenie, sieciowość i arbitraż;



cztery cechy procesowe: wiedza, specjalizacja, integracja i elastyczność.

Cele teoretycznych rozważań nad KTN

1. Dlaczego jedne przedsiębiorstwa krajowe przekształcają się w KTN, a inne ograniczają swoją działalność

do obszaru danego kraju?

2. Dlaczego KTN decydują się na ekspansję zewnętrzną poprzez tę specyficzną metodę wchodzenia na obce

rynki, jaką są BIZ? Jakie czynniki o tym przesądzają?

3. Jakie przesłanki determinują wybór określonych sektorów, gałęzi i branż działalności inwestycyjnej

KTN?

4. Dlaczego KTN preferują lokować swoją działalność w jednych krajach, a omijają inne kraje?
5. Jaki wpływ na decyzje inwestycyjnej KTN wywierają władze państwowe krajów przyjmujących i krajów

pochodzenia?

Teoria przewag monopolistycznych KTN

Autorzy teorii przewag monopolistycznych szczegółowo przeanalizowali różnorodne ich rodzaje.
Zazwyczaj wyróżnia się 4 typy przewag KTN, tj. przewagę finansową, technologiczną, menedżerską i
marketingową.



Przewaga finansowa KTN: Dysponowanie ogromnym własnym kapitałem (nieporównywalnie

większym niż firmy lokalne) oraz korzystają z wielu zewnętrznych źródeł finansowania swej
działalności.



Przewaga technologiczna KTN: Sprowadza się ona do prowadzenia własnych prac badawczo-

rozwojowych, znajomości unikalnych (chronionych patentami) metod i procesów produkcji,
dysponowania nowoczesnymi maszynami i urządzeniami technicznymi, wytwarzania produktów o
znanych markach itp.



Przewaga menedżerska KTN: polega na posiadaniu bogatej wiedzy i umiejętności w zakresie
zarządzania przedsiębiorstwem i organizacji pracy w skali międzynarodowej, a zwłaszcza koordynacji
działalności (od mikro- do mega skali), planowania strategicznego, finansów (budżetowanie) i
księgowości firmy, gromadzenia i wykorzystywania informacji, wykorzystanie zasobów ludzkich,
systemów wynagrodzeń, pobudzania wydajności pracy i poprawy efektywności itp.



Przewaga marketingowa KTN: Strategie działalności marketingowej KTN obejmują produkcję,

politykę cen i dystrybucji, a także sferę komunikowania się z otoczeniem (nie tylko docieranie do
klientów).

13

W sumie powyższe cząstkowe przewagi składają się na przewagę konkurencyjną poszczególnych KTN nad
ich głównymi rywalami (tj. innymi KTN) oraz nad lokalnymi firmami w krajach goszczących.

Teoria produkcji międzynarodowej KTN

Najbardziej popularną teorią, która wyjaśnia w miarę całościowo determinanty działalności KTN i motywy
podejmowania BIZ, jest bezsprzecznie eklektyczna teoria produkcji międzynarodowej, której autorem
jest J.H. Dunning. Pierwszą jej wersję przedstawił on w 1973 r. Od tej pory ciągle ją modyfikuje, wzbogaca
i rozszerza o nowe aspekty.

Teoria Dunniga stanowiła od początku mistrzowską kompilację (lub syntezę) i rozwinięcie dorobku trzech
wcześniejszych teorii cząstkowych. Wykorzystując je, Dunning zaprezentował teorię, która zwana jest
paradygmatem OLI, od pierwszych liter 3 angielskich słów: ownership (O) – własność, location (L) –
lokalizacja oraz internalization (I) – internalizacja (uwewnętrznienie), które określają źródła 3 grup
podstawowych przewag KTN wyodrębnionych przez autora.

Elementy paradygmatu OLI

1. Przewagi o charakterze oligopolistycznym, jakimi odznaczają się poszczególne KTN z racji

posiadanego przez nie prawa własności szeroko pojętych aktywów. Dlatego też nazywane są one
specyficznymi przewagami własnościowymi (ownership specific advantages).

2. Specyfika lokalizacji ich działalności ekonomicznej (location specific advantages).
3. Internalizacja KTN (internalization incentive advantages).

Przewagi własnościowe KTN [„O”]

1. Przewagi konkurencyjne wynikające z posiadania przez daną KTN specyficznych zasobów i

umiejętności:



aktywów materialnych (w postaci finansowej i materialnej);



aktywów niematerialnych (wiedzy, innowacji i technologii, kwalifikacji i doświadczeń zawodowych
pracowników, metod organizacji, zarządzania i marketingu, marek produktów, systemów
informatycznych oraz baz danych itp.);



zdolności do skutecznego obniżania wewnętrznych kosztów produkcji oraz kosztów współpracy z
kontrahentami zewnętrznymi.

2. Przewagi będące efektem wspólnego zarządzania przez kierownictwo firmy macierzystej wszystkimi

filiami wchodzącymi w skład danej KTN:



przewagi filii KTN nad nowo powstającymi lokalnymi przedsiębiorstwami, wynikające z dostępu do

zasobów i zdolności macierzystej firmy;



przewagi jednych KTN nad innymi (tj. ich rywalami), będące efektem wyższego stopnia
umiędzynarodowienia działalności (większej elastyczności operacyjnej, bogatszych doświadczeń w
dziedzinie realizacji międzynarodowych transakcji biznesowych, lepszej umiejętności minimalizacji
ryzyka ekonomicznego i adaptacji do zróżnicowanych warunków działania w poszczególnych
krajach.)

Przewagi lokalizacyjne KTN [„L”]

O wyborze miejsca lokalizacji BIZ decydują następujące determinanty:
a) sprzyjające czynniki rynkowe (posiadanie przez dany kraj bogatych zasobów i zdolności wytwórczych,

wielkość i chłonność rynku), jak też brak protekcjonizmu lub nadmiernej biurokratyzacji i korupcji);

b) relacje między cenami, kosztami i wydajnością pracy, kapitału oraz technologii w kraju i miejscu

przewidywanej lokalizacji;

c) stopień rozwoju infrastruktury ekonomiczno-społecznej i instytucji rynkowych oraz inne okoliczności

działania w krajach goszczącym KTN.

14

Przewagi internalizacyjne KTN [„I”]

Pod pojęciem internalizacji działalności KTN należy – zdaniem Dunninga – rozumieć proces zastępowania
transakcji gospodarczych, realizowanych przez nie dotąd poprzez rynek zewnętrzny, operacjami
wewnątrzkorporacyjnymi.

Powstanie i rozwój KTN

Jak szacuje Dunning, według stanu na 1914 r. globalny zasób odpływu BIZ, tj. skumulowana ich kwota
wynosiła ok. 14,6 mld USD, pochodząc niemal w całości z kilku KWR. Największymi eksporterami
kapitału w formie BIZ był: Wielka Brytania (44,6%), USA (18,6%), Francja (12%), Niemcy (10,3%) i
Niderlandy (9,6%). Na wymienioną piątkę KWR przypadało ponad 95% ogółu skumulowanego odpływu
BIZ.

Wzrost liczby KTN



W 1977 r. liczba macierzystych KTN podniosła się do 10,7 tys., zaś w 1980 r. przekroczyła 12,5 tys. W

tym samym czasie liczba ich filii zagranicznych wzrosła z 83,3 tys. do ok. 98 tys.



Dzięki szybkiej ekspansji KTN w kolejnych kilkunastu latach w 1994 r. – jak szacował UNCTAD –
działało już ich około 40 tys., a posiadały one 265 zagranicznych filii.



Liczba macierzystych KTN zwiększyła się do 60 tys. w roku 2000, podczas gdy liczba ich filii
przekroczyła 800 tys.

Wiodąca rola KTN w gospodarce światowej

W 2005 r. funkcjonowało na świecie 77,2 tys. KTN. Miały one 773 tys. zagranicznych filii. Ich lokalizacja
geograficzna wyglądała następująco:

Grupy krajów

Liczba KTN

Odsetek ogółu

Liczba filii

Odsetek

KWR

55,5 tys

71,9 %

256,2 tys

33,1 %

KSR

20,2 tys

26,2 %

407,0 tys

52,3 %

KTT

1,5 tys

1,9 %

109,8 tys

14,6 %

Natomiast w roku 2007 – według danych UNCTAD („WIR 2008”) – liczba działających w gospodarce
globalnej KTN zwiększyła się do 79 tys. Posiadały one łącznie ponad 800 tys. zagranicznych filii.

Skalę międzynarodowej działalności ekonomicznej KTN obrazują ponadto ogólnie: wielkość przychodów
ze sprzedaży (sales), osiąganych przez ich filie zagraniczne, a także wartość produktu brutto (gross product)
tych filii. Ewolucję obu tych wskaźników w latach 1982 – 2007 obrazują poniższe dane UNCTAD:

Biliony USD

1982

1990

2004

2007

Zmiana 2007/1082

Przychody filii

2,6

6,0

21,0

31,2

wzrost 12 razy

Produkt brutto filii

0,6

1,5

4,3

6,0

wzrost 10 razy

Poz. Kraj lub KTN

Mld USD

Poz.

Kraj lub KTN

Mld USD

1

USA

9 810

5

Francja

1 294

10

Meksyk

575

20

Szwecja

229

28

POLSKA

158

40

Chile

71

45

Exxon Mobil

63

47

General Motors

56

54

Węgry

46

55

Ford Motor

44

65

Siemens

32

66

Wietnam

31

71

Volkswagen

24

72

Kuba

24

81

Mitsubishi

20

82

Urugwaj

20

98

Syria

17

100

British Telecom

17

15

Ranking czołówki światowej 20 KTN według wielkości ich przychodów (revenues) w roku 2007 na
podstawie listy „Fortune Global 500 2008”:

WYKŁAD 8. SZCZYT G 20 JAKO FORMA UPOLITYCZNIANIA GLOBALIZACJI

Kto wchodzi w skład G 20?

Państwa uprzemysłowione (razem odpowiadają za 85% światowej produkcji):



Grupy G 8 – Francja, Niemcy, Wielka Brytania, Włochy, USA, Kanada, Japonia, Federacja Rosyjska).



Unia Europejska



najbardziej liczące się gospodarczo państwa poza G 8 – m.in. ChRL, Indie, Brazylia, Korea Płd.,
Meksyk.



przedstawiciele Banki Światowego, MFW, OZN i ASEAN (jako obserwatorzy).



Hiszpania, Holandia (jako obserwatorzy).

Jaki jest stan gospodarki światowej?

1. Kryzys finansowy i gospodarczy.
2. Spadek globalnego PKB i handlu międzynarodowego (według OECD – 2009 r. – 2,7%, w państwach

OECD o 4,3%, HZ o 13,2% według Banku Światowego – 1,7%, HZ o 6,1%, w UE najgorzej Litwa
spadek PKB ok. 20%, Łotwa ok. 18%. Estonia ok. 15%, Niemcy 5%, Francja 2,25%, strefa Euro
4,8%)

3. Recesja w niektórych regionach rozwijających się (Europa Wschodnia, Ameryka Łacińska i Karaiby).
4. Rosnące bezrobocie (według MOP liczba bezrobotnych wzrośnie o 51 mln, do 230 mln marzec 2009 –

Niemcy – 8,6%, USA – 8,1%, Japonia 4,4%, OECD – 8,4%, strefa Euro – 10,1%, z tendencją
zwyżkową w 2010 r.)

5. Według Azjatyckiego Banku Rozwoju (ADB), wzrost PKB Chin w 2009 r. o 8,2% (w marcu

planowano 7,0%), w 2010 r. o 8,9% rozwijających się państw azjatyckich (bez Japonii) w 2009 o
3,9%, a w 2010 r. o 6,4% (Polska ok. +1,6%).

6. Poprawa sytuacji w USA, Dow Jones od marca do września 2009 wzrósł o ok. 50%, ale obawy Chin

budzi gwałtownie zwiększający się deficyt amerykański (w tym roku ma wynieść przeszło 1,5 biliona
dolarów w porównaniu z zeszłorocznym deficytem w wysokości 445 miliardów dolarów), mogący dalej
osłabić dolara i obniżyć wartość amerykańskich papierów dłużnych, których Chiny są największym
posiadaczem.

Rosnący protekcjonizm (Rosja podniosła cła na używane samochody, UE wprowadziła nowe subsydia
eksportowe na masło, ser i mleko w proszku, Meksyk nałożył cła na 90 amerykańskich produktów rolnych
w odwecie na unieważnienie przez USA programu umożliwiającego meksykańskim ciężarówkom
przewożenie towarów przez terytorium USA).

Raport WTO z 14.09.2009 r. wylicza blisko 100 protekcjonistycznych środków handlowych
wprowadzonych w tym okresie. Jednym z „liderów” są USA z 17 takimi środkami; 11 września prezydent

16

USA Barack Obama wywołał spór handlowy z Chinami, ogłaszając wprowadzenie 35% cła na opony
importowane z ChRL (ma ono zostać obniżone do 30% po roku i 25% po 2 latach).

Jakie problemy były przedmiotem debaty w Londynie?

1. Znalezienie recepty na globalny kryzys finansowy i gospodarczy.
2. Zaostrzenie zasad i kontroli działania banków i całego międzynarodowego systemu finansowego.
3. Umocnienie roli MFW (skupia 185 państw).
4. Zwiększenie pomocy dla krajów rozwijających się.
5. Wyrażenie stosunku do tendencji protekcjonistycznych.
6. Wspieranie koncepcji rozwoju zrównoważonego.

Jakie były stanowiska najważniejszych państw?

BRAZYLIA

Prezydent Lula da Silva: „Kryzys został spowodowany przez irracjonalne zachowanie ludzi białych. Przed
kryzysem pozowali na ludzi wszystkowiedzących na temat funkcjonowania gospodarki, teraz unikają
konfrontacji i odpowiedzialności [...] to ta część społeczności międzynarodowej, która doprowadziła do
kryzysu powinna teraz za niego płacić.”

Oczekiwanie – zwiększenie wpływu G 20 (bardziej reprezentatywne gremium niż G 7) na podejmowane
decyzje dotyczące globalnych rozwiązań.

Postulaty:
1. Zmiana funkcjonowania światowego systemu finansowego, wzrost roli krajów rozwijających się.
2. Sektor finansowy powinien zostać poddany rygorystycznej kontroli zarówno na poziomie krajowym jak i

międzynarodowym (wykształcić społeczeństwo, które będzie wynagradzało za produkcję nie za
spekulację).

3. Handel międzynarodowy wolny od protekcjonizmu.

ChRL

Prezydent Hu Jintao:



Reforma MFW (zwiększyć udział głosów krajów rozwijających się, Chiny mają obecnie 3,7% głosów,
Indie 1,9%, EU 32%, Chiny są gotowe wesprzeć MFW 100 mld $).



Wprowadzenie wspólnej waluty (waluta rezerwowa wolna od działań indywidualnych krajów oraz jej
zdolność do otrzymania stabilnego wzrostu w długim okresie).



Zaostrzenie regulacji finansowych (puszczone swobodnie siły rynkowe doprowadzą do powstanie baniek
finansowych, których oczyszczenie przebiega bardzo gwałtowanie, doprowadzając do kryzysów).



Wydatki na rzecz stymulowania wzrostu gospodarczego (pakiet wsparcia – wydają 585 mld $).

ROSJA

Prezydent Dmitrij Miedwiediew:
1. Stworzenie nowego porządku walutowo – finansowego, o nazwie system zarządzania procesem

globalizacji.

2. Detronizacja dolara jako waluty światowej.
3. Stworzenie kilku centrów finansowych oraz zwiększenie liczby walut rezerwowych lub stworzenie

ponadnarodowej waluty (MFW – SDR).

4. Wzmocnienie krajowych i międzynarodowych nadzorów systemu finansowego (w tym nad funduszami

hedgingowymi i trustami).

5. Utworzenie wspólnego systemu zarządzania ryzykiem.

17

6. Powstrzymywanie się do wprowadzania barier w handlu międzynarodowym czy przepływie kapitału, ale

jednocześnie stymulowanie krajowego popytu (wsparcie dla najbiedniejszych, finansowanie problemów
bezrobocia, edukacja ludności w zakresie finansów).

7. Koncepcja wzrostu powiązana z energetyką, (zapewnienie globalnego bezpieczeństwa energetycznego

może stać się źródłem przyszłego wzrostu).

JAPONIA

Nie zamieściła swojego stanowiska, stawia na bilateralne porozumienia. Japonia jest przeciwna odejścia
od dolara jako waluty światowej (straciłaby, ponieważ posiada ok. 1 bln $ rezerw).

UNIA EUROPEJSKA



Międzynarodowa koordynacja polityki fiskalnej (wprowadzenie stymulatorów fiskalnych, prawidłowe
funkcjonowanie rynków kredytowych).



Zwalczanie protekcjonizmu (utrzymać otwartość światowych rynków).



Reforma MFW (umocnić rolę, zwiększyć środki przeznaczone na pożyczki, zobowiązanie do wsparcia
zdolności kredytowej MFW do kwoty 75 mld $. Wprowadzić globalne standardy zarządzania (w tym
ograniczyć premie dla menedżerów sektora finansowego).



Lepsza regulacja rynków finansowych (zwiększyć nadzór nad rynkami i produktami finansowymi, które
niosą w sobie ryzyko – fundusze hedgingowe, private equity, inne alternatywne narzędzia inwestycyjne).



Wprowadzenie specjalnego podatku od każdej globalnej transakcji finansowej, który zniechęcałby do
działań spekulacyjnych i wymuszał większą rozwagę w polityce banków. Ten tzw. podatek Tobina (od
amerykańskiego ekonomisty Jamesa Tobina, który zaproponował go po raz pierwszy w 1971 r.), minister
spraw zagranicznych Francji Bernard Kouchner w artykule w „Financial Times) z 17 września 2009
zaproponował wprowadzenie podatku w wysokości zaledwie 0,005% (czyli 5 centów od transakcji wartej
1000 $) i luk w finansowaniu celów rozwojowych.



Wsparcie dla krajów rozwijających się (promocja globalnego rozwoju).

USA

Prezydent Barack Obama:
1. Zwiększenie wydatków publicznych.
2. Regulacje i standardy finansowe, które miałyby lepiej chronić klientów i inwestorów oraz nie dopuścić

do powstania kryzysów w przyszłości.

3. Przeciwdziałać defraudacji i nadużyciom na rynkach finansowych i zarówno w USA jak i na świecie.
4. Zwiększenie zasobów MFW i wprowadzenie nowego podziału kwot udziałowych (o 500 mld $).
5. Zachowanie silnej pozycji dolara jako waluty rezerwowej (blokowanie SDR-ów).
6. Silnie stymulować wzrost gospodarczy (wydawać pieniądze).
7. Stymulatory fiskalne, po 2% światowego PKB przez dwa lata.

Jakie SA główne rezultaty szczytu w Londynie?



Kraje G20 zdecydowały dogłębnie zreformować międzynarodowy system finansowy, czego nie robiono

od czasu ustaleń z Bretton Woods w 1994 r.



Podtrzymanie zobowiązania do pomocy najbiedniejszym krajom świata. Pomoc dla krajów rozwijających
się 1 bln $, z czego 500 mld $ na zwiększenie zasobów MFW (w tym z Chin 40 mld $).



Premier Brown zapowiedział powstanie nowego funduszu rezerwowego MFW wartości 250 mld $, z
którego będą mogli korzystać wszyscy członkowie organizacji. Kolejnych 250 MLD $ ma zostać
przeznaczonych na wsparcie światowego handlu, z czego 50 mld $ ma pochodzić z Banku Światowego.



Międzynarodowe banki rozwoju otrzymają ponadto 100 mld $ na pożyczki dla najbiedniejszych krajów
świata.



Zapadła zgoda w sprawie powołania nowego ciała kontrolnego, które będzie indentyfikować
potencjalne problemy światowego systemu finansowego.

18



W sześciopunktowym planie, na który zgodzili się przywódcy G20, znalazło się też zobowiązanie do
nowych zasad i kontroli wypłacania premii w bankach i instytucjach finansowych. Ma obowiązywać
też ściślejsza regulacja funduszy hedgingowych i agencji ratignowych.



Grupa zakłada, że do końca 2010 r. uda się wypracować regulacje, które mają np. uzależnić wielkość
wynagrodzenia od wyników firmy. Jednak każdy rząd ma mieć wolną rękę w ustanawianiu przepisów
(Pittsburgh).



Potwierdzono konieczność kontroli tzw. rajdów podatkowych. Lista krajów, które nie chcą
współpracować, zostanie wkrótce opublikowana przez OECD. Sarkozy stwierdził, że „czas tajemnicy
bankowej minął”.



Uczestnicy szczytu zgodzili się przeciwstawiać tendencjom protekcjonistycznym. Uznali ponadto, że
kraje rozwijające się, które długo skarżyły się na marginalizację, będą miały więcej do powiedzenia w
kwestii światowej gospodarki.



Liderzy państw G20 uzgodnili na szczycie w Pittsburghu, że gremium to na stałe zastąpi G8 w roli
głównego koordynatora światowej gospodarki. (Grupę G8 tworzy siedem najbardziej
uprzemysłowionych państw – Japonia, Francja, Kanada, Niemcy, Wielka Brytania, USA, Włochy oraz
Rosja. Z kolei w G20 reprezentowane są również największe gospodarki rozwijające się oraz UE).



Ustalenie nowego podziału głosów w ramach MFW, który lepiej odzwierciedla rosnące znaczenie

gospodarek wchodzących.