GLOBALIZACJA I REGIONALIZACJA

LITERATURA:

1. Z. Bauman „ globalizacja”, Warszawa 200o

2. J. Klich „Globalizacja”, Kraków 2001

3. M. Pietraś „Oblicza procesów globalizacji”

4. R. Robertson „Globalization. Social theory a global culture”. Londyn 1992

Globalizacja jest procesem nieodwracalnym!

Globalizacja świata = masło maślane ;)

Cechy/następstwa globalizacji:

1. Mobilność

2. Uwolnienie kapitału od miejsca

3. Decyzyjność oderwana od miejsca

4. Segregacja przestrzenna

5. Wykluczenie

6. Bezcielesność władzy

7. Kurczące się czas i przestrzeń

8. Nieustanny ruch

9. Wysoka wartość mobilności

Globalizacja to zwiększanie się znaczenia wzajemnych międzynarodowych powiązań.

Definicja wg Sztompki – perspektywa globalna jest jedyna możliwą perspektywą, w jakiej należy analizować różne zjawiska (społeczne, ekonomiczne, polityczne, historyczne), ponieważ cokolwiek zdarza się gdziekolwiek ma globalne przyczyny i globalny oddźwięk.

Globalizm – SYTUACJA w której rynek eliminuje lub wypiera politykę

Globalność – WARUNEK. Cokolwiek się zdarza nie jest ograniczone do obszaru na którym wystąpiło. Dotyczy całego świata.

Globalny – CECHA

1. Obliczony ogólnie, ujmowany w całości

2. Dotyczy całego globu ziemskiego, powszechny, światowy. Np. Wojna Światowa.

Globalizacja – PROCES

1. Intensyfikacja stosunków społecznych o światowym zasięgu, które łączą różne lokalności w taki sposób, żę lokalne wydarzenia kształtowane są przez wydarzenia zachodzące w odległości wielu tysięcy mil i same na nie zwrotnie oddziałują.

2. Tendencje w światowej ekonomii, polityce, demografii, życiu społecznym i kulturze, polegające na rozprzestrzenianiu się analogicznych zjawisk, niezależnie od kontekstu geograficznego i stopnia gospodarczego zaawansowania danego regionu; globalizacja prowadzi do ujednolicania się obrazu świata jako homogenicznej całości wzajemnie powiązanych elementów gospodarczych i wspólnej kultury typu konsumpcyjnego.

3. Rozprzestrzenianie się wartości, zwyczajów i technologii, w taki sposób, że wpływa ona na ludzkie życie na całym świecie.

4. Historyczny proces najpierw liberalizacji w ślad za tym postępującej integracji, funkcjonującej dotychczas w pewnym odosobnieniu od rynków kapitału, towaru i usług.

Globalizacja jest jednocześnie: procesem, dyskursem (forma organizacji języka), stanem i teorią.

Globalizacja strefy ekonomicznej przejawia to:

1. Łatwość przemieszczania kapitału

2. Wzrost ponadnarodowej koordynacji i integracji (np. OPEC)

3. Ogólnoświatowy podział pracy

4. Polityczna globalizacja

5. Organizacje ponadnarodowe (NATO)

Zagrożenia wynikające z globalizacji:

1. Tymczasowość

2. Człowiek modularny, rozumiany jako postrzeganie człowieka poprzez jego przydatność dla naszych celów.

3. Organizacja „ad hoc”. Brak hierarchii

Globalna wioska: wprowadzony w 1962 przez Marshalla McLuhana w jego książce Galaktyka Gutenberga, opisujący trend, w którym masowe media elektroniczne obalają bariery czasowe i przestrzenne, umożliwiając ludziom komunikację na masową skalę. W tym sensie glob staje się wioską za sprawą elektronicznych mediów. Dzisiaj termin globalna wioska jest najczęściej używany w formie metaforycznej do opisania Internetu i World Wide Web. Internet globalizuje komunikację, pozwalając użytkownikom z całego świata komunikować się ze sobą.

Ćwiczenia 16.10.2010

Anthony Giddens (ur. 18 stycznia 1938 w Edmonton pod Londynem) - brytyjski socjolog. Wykładowca na uniwersytetach w Cambridge i Londynie. Do 2003 r. rektor London School of Economics and Political Science, autor programu Nowej Partii Pracy Tony'ego Blaira. Od czerwca 2004 dożywotni par, zasiada w Izbie Lordów jako Baron Giddens.

Zdaniem Giddensa społeczeństwo na przełomie stuleci wkracza w fazę tzw. "późnej nowoczesności", której główne cechy to:

• zaufanie do bardzo skomplikowanych systemów technicznych i organizacyjnych,

• nowe wymiary ryzyka, związane ze zmianami cywilizacyjnymi i technicznymi,

• nieprzejrzystość, niepewność i chaotyczność życia społecznego,

• postępująca globalizacja ekonomiczna, polityczna i kulturowa.

Anthony Giddens należy do najczęściej cytowanych współczesnych przedstawicieli nauk społecznych

Teoria systemów-światów według Immanuela Wallertein. Wallerstein jest najbardziej znanym badaczem związanym z teorią systemów-światów. Jest on autorem, zaplanowanego na cztery tomy (dotychczas ukazały się trzy), The Modern World-System, kluczowej pracy dla tej perspektywy badawczej. Autor opisuje w niej genezę, rozwój i funkcjonowanie współczesnego systemu-świata, podejmując jednocześnie szeroko problematykę teoretyczną i metodologiczną.

Zdaniem Wallersteina dla powstania współczesnego systemu-świata kluczowe znaczenie miało "długie szesnaste stulecie", które według Fernanda Braudela i Luciena Febvre'a rozciągać się miało od 1450 do 1650 r. To ten okres zadecydował o kształcie współczesnego świata, przede wszystkim zaś o zwycięstwie kapitalizmu, europejskiej dominacji oraz rozmieszczeniu centrów i peryferii.

Punktem wyjścia jest dla Wallersteina dyskusja na temat powstania kapitalizmu w Europie, tocząca się w połowie XX wieku.^[6] Maurice Dobb wskazywał w niej na decydujące znaczenie czynników wewnętrznych (przede wszystkim czynników produkcji). W odróżnieniu od niego Paul Sweezy uważał, że szukając przyczyn rozwoju kapitalizmu, powinniśmy badać nie pojedyncze kraje, lecz szersze obszary, stanowiące pewną gospodarczą całość, opartą na przepływie towarów. Wallerstein rozwija ten punkt widzenia twierdząc, że taką gospodarczą całością jest system-świat i to on powinien stać się głównym przedmiotem badań. Tylko analizując wydarzenia i procesy w kontekście rozwoju nowoczesnego, kapitalistycznego systemu-świata, jesteśmy w stanie zrozumieć ich znaczenie i przebieg.

System-świat konstytuowany jest przez dwojakie struktury - gospodarcze i polityczne. Struktury gospodarcze oparte są na przepływach środków produkcji (kapitału, produktów i siły roboczej), przekraczają one granice państwowe i scalają system-świat. W oparciu o nie wytwarzają się obszary centralne i peryferyjne. Obszary centralne, poprzez nierówną wymianę, zyskują więcej, kosztem obszarów peryferyjnych. Produkowane w nich są dobra wysoko przetworzone, oraz przebiegają w nich procesy innowacyjne. Obszary peryferyjne eksportują siłę roboczą i surowce, a ich rozwój uzależniony jest od stosunków z centrum. Obszary w których równoważą się procesy centralne i peryferyjne to półperyferia. Są uzależnione od centrum, a jednocześnie wykorzystują peryferia.

Na struktury gospodarcze nakładają się struktury polityczne, czyli podział świata na państwa. W obszarach centralnych powstają państwa silne, a w obszarach peryferyjnych słabe. Państwa półperyferyjne dzięki aktywnej polityce (np. merkantylistycznej) mogą przesuwać się do centrum, tak jak np. zrobiły to kraje skandynawskie. Państwa wpływają na przepływy środków produkcji i umożliwiają powstawanie quasimonopoli, kluczowych dla maksymalizacji zysku.

Obecnie cały obszar globu objęty jest kapitalistycznym systemem-światem. We wcześniejszych okresach historycznych mieliśmy jednak do czynienia z wieloma systemami-światami, pozostającymi w separacji. Poprzez europejską ekspansję terytorialną (zapoczątkowaną przez Portugalię i Hiszpanię) obszary te zostały włączone w nowoczesny system-świat, przede wszystkim jako peryferia. Większość z nich pełni tę rolę do dziś.

Oprócz ekspansji w systemie-świecie zachodzą też inne procesy zmiany, związane z cyklami ekonomicznymi (np. cyklami Kondratiewa) oraz rywalizacją pomiędzy państwami. W sprzyjających warunkach, państwo, które dominuje jednocześnie na trzech płaszczyznach, produkcyjnej, handlowej i finansowej, uzyskuje pozycję hegemona, czyli swoistego gwaranta i stabilizatora międzynarodowego porządku gospodarczego. W interesie hegemona leży promowanie wolnego rynku i otwartych granic, dzięki którym maksymalizuje własne zyski. Hegemonia jest u Wallersteina definiowana w kategoriach ekonomicznych, jest ona dość krótkotrwała i niestabilna. To różni tego autora od innych teoretyków stosunków międzynarodowych pojmujących hegemonię jako zjawisko polityczne lub polityczno-gospodarcze. Hegemonicznymi państwami były kolejno Zjednoczone Prowincje Niderlandów, Wielka Brytania i Stany Zjednoczone.

Teoria imperializmu

Imperializm (łac. imperialis - "imperium", "władza") – polityka państw o statusie lub aspiracjach mocarstwowych, zmierzająca do rozszerzenia ich wpływów politycznych, militarnych, gospodarczych i kulturalnych na obszary do nich nie należące. Jest to również okres historyczny zapoczątkowany w ostatniej ćwierci XIX wieku, odznaczający się światową dominacją kilku wielkich mocarstw. W myśli marksistowskiej, to najwyższe stadium rozwoju kapitalistycznej formacji społeczno-ekonomicznej.

W dawnych czasach imperializm odwoływał się do idei uniwersalistycznych. Państwo to miało być dobre dla każdego narodu, plemienia, religii, kultury która nie była antypaństwowa (według władz). Przykładem może być Persja Achemenidów, Imperium Aleksandra Wielkiego czy Imperium Rzymskie a nawet Imperium Napoleona. Po Wiośnie Ludów imperializm porzucił idee uniwersalistyczne na rzecz idei nacjonalistycznych. Zaczęło się wynaradawianie finansowane z funduszy państwowych. Jako przykład można podać rusyfikację czy germanizację ziem polskich w czasie zaborów. Dodać można też chęć obniżenia poziomu intelektualnego danego regionu. Dobrym przykładem byłoby Imperium Brytyjskie, w którym wielu uzdolnionych i utalentowanych tubylców z kolonii albo zabijano (kolonie w Ameryce) albo sprowadzano taką osobę do metropolii (Indie).

W polityce zagranicznej imperializm cechuje się ekspansywnością i interwencjonizmem dyplomatycznym. Ekspansjonizm związany jest z chęcią powiększenia granic lub wpływów państwa i ustanowienie swojego porządku (Francja Napoleońska). Często kontynuowanie podbojów jest wymuszone przez czynniki wewnętrzne bardziej, niż przez czynniki zewnętrzne. Przykładem może być Imperium Tureckie i Janczarzy, którzy wraz ze Spahisami naciskali na dwór sułtański, aby prowadzić wojny. Interwencjonizm dyplomatyczny powiązany jest z utrzymaniem hegemonii lub niedopuszczaniem do powstania ewentualnego zagrożenia (brytyjska doktryna równowagi europejskiej).

Pierwsze teorie imperializmu pojawiły się pod koniec XIX wieku. Według nich szybki rozwój państw kolonialnych wynikał z eksploatacji należących do nich kolonii. Zwolennikami takiego poglądu byli przede wszystkim Włodzimierz Lenin i Róża Luksemburg. Według Lenina imperializm był szczytowym stadium kapitalizmu (praca pt. Imperializm jako najwyższe stadium kapitalizmu z 1917 roku). Obecnie mianem imperializmu określa się głównie wojowniczą politykę USA wobec Afganistanu, Iraku czy Iranu, Rosji wobec Czeczenii, Izraela wobec Autonomii Palestyńskiej. Według marksistów możliwe są również imperializmy: brytyjski, francuski, niemiecki, (przede wszystkim w ujęciu historycznym, głównie w odniesieniu do ich byłych kolonii). Członków rządów krajów imperialistycznych, bądź ich zwolenników nazywa się (w tej ideologii) imperialistami.

Teoria zależności (także: szkoła zależności, teoria uzależnienia, teoria dependencji) - perspektywa badawcza w naukach społecznych opisująca, jak kraje rozwinięte bogacą się, wykorzystując przepływ dóbr z biedniejszych krajów rozwijających się. Głównym przesłaniem tej teorii jest twierdzenie, że różnice w poziomie rozwinięcia krajów są wynikiem stosunków ekonomicznych panujących pomiędzy tymi krajami.

Teoria ta rozwinęła się w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych w odpowiedzi na teorię modernizacji, która twierdziła, że wszystkie kraje podążają tą samą, liniową ścieżką rozwoju. Teoria zależności odrzuca tą teorię, twierdząc że obecne kraje rozwijające się są w nowej sytuacji zależności od krajów rozwiniętych w gospodarce światowej, co nie miało miejsca wcześniej w historii. Kraje rozwinięte bogacą się na handlu z krajami rozwijającymi się, sprzedając wysokowartościowe dobra przetworzone, podczas gdy kraje rozwijające się sprzedają głównie mniej zyskowne półprodukty i surowce naturalne. Teoria zależności krytykuje także teorie wolnorynkowe, wskazując że kraje rozwijające się muszą ograniczyć swój udział w gospodarce światowej, by uniezależnić się od krajów rozwiniętych.

Teoria zależności koncentrowała się na relacjach pomiędzy państwami kolonialnymi i ich byłymi koloniami, zwłaszcza w Ameryce Południowej.

Obecnie teoria zależności jest uznana za przestarzałą, a jej kontynuatorką jest teorię systemów-światów. Teoria systemów-światów pokazuje, że w dłuższym okresie historii kraje rozwinięte mogą przemienić się w kraje rozwijające się i vice versa; m.in. obecne kraje rozwinięte (kraje Europy Zachodniej, USA, Japonia) kilkaset lat temu leżały na peryferiach systemu światowego, a więc były krajami rozwijającymi się, zależnymi od innych, bardziej rozwiniętych, położonych na Bliskim i Dalekim Wschodzie, a jednak przekształciły się w kraje rozwinięte. Teoria systemów-światów wskazuje także na istnienie kategorii przejściowej pomiędzy krajami rozwijającymi się i rozwiniętymi (używa kategorii kraje centrum, kraje półperyferii i kraje peryferii).

Etapy Globalizacji:

1. Epoka mini systemów – zbieracze, łowcy. Samowystarczalne systemy

2. Epoka imperiów światowych – mniejsze systemy są wchłaniane przez silniejsze. Najważniejsza jest silna władza polityczna i militarna.

3. Epoka systemu światowego – globalizacja jaką znamy obecnie

Makdonaldyzacja – system racjonalizacji. Proces stopniowego upowszechniania się zasad działań Macdonalda. Wyznaczniki makdonaldyzacji:

1. Efektywność

2. Kalkulatywnośc

3. Przewidywalność

4. Zastąpienie technologii ludzkiej, nie wymagającą udziału człowieka.

Koncepcja globalizacji (wg. Huntington) – Cywilizacja jest najważniejsza. Nie uznaje cywilizacji uniwersalnej (kultura Davos-1% rządzi resztą, rozpowszechnienie na cały świat kultury zachodniej.

W roku 1993 Huntington opublikował w Foreign Affairs bardzo wpływowy, często cytowany artykuł The Clash of Civilizations? (Zderzenie cywilizacji?), który sprowokował debatę wśród teoretyków stosunków międzynarodowych. Huntington w artykule przeciwstawił się tezie Francisa Fukuyamy o końcu historii, który miałby nastąpić po upadku komunizmu. Huntington, opisując geopolitykę po zakończeniu Zimnej Wojny stwierdził, że politykę zdominują w przyszłości starcia między cywilizacjami. Przyszłe konflikty zbrojne będą się toczyć nie między państwami, ale między cywilizacjami. Źródłami konfliktów międzynarodowych staną się różnice kulturowe, wywodzące się z podziałów religijnych. Współczesny świat zmienia się w arenę walki i rywalizacji między ośmioma głównymi cywilizacjami. Rozwinięciem artykułu była wydana w 1996 książka The Clash of Civilizations and the Remaking of World Order.

Wyżej wymieniona publikacja Huntingtona stanowi kolejny wkład do teorii cywilizacji. Perspektywa teorii cywilizacji była wcześniej przyjmowana w pracach takich myślicieli i badaczy jak Oswald Spengler (Zmierzch Zachodu), Feliks Koneczny (O wielości cywilizacyj), Pitirim Sorokin (Social and Cultural Dynamics), Arnold Joseph Toynbee (Studium historii), Norbert Elias (Przemiany obyczajów w cywilizacji Zachodu) i Immanuel Wallerstein (The Modern World-System). Zderzenie cywilizacji wpisuje się też we współczesną debatę nad procesami i skutkami globalizacji, która z jednej strony posiada rozliczne grono proponentów (argumenty za pozytywnymi efektami ekonomicznymi globalizacji przytaczają w swoich publikacjach m. in. Thomas Friedman i Adrian Wooldridge) a także kontestatorów w postaci na przykład licznych ruchów alterglobalistów i antyglobalistów.

Jedynie wielka ignorancja ludzi zachodu pozwala twierdzić, że kultura zachodu jest dominuj ca na świecie.

Teoria globalnej ekumeny (ekumena to obszar stale zamieszkany przez ludzi) wg Ula Hannerza – Ekumena kulturowa, jako obszar ciągłych wzajemnych interakcji kulturowych, wzajemnych penetracji i wymiany kulturowych treści. Jego przewidywania:

1. Globalna homogenizacja – całkowite przejęcie wzorców kulturowych zachodu przez resztę świata

2. Nasycenie kulturowe – przejęcie wzorców kulturowych zachodu, ale z uporami i będzie to proces długotrwały.

3. Deformacja kulturowa – kultura centrum przechodzi na peryferie tylko w okrojonej, uproszczonej wersji

4. Dojrzewanie amalgamatu kulturowego – równorzędny dialog kultur

Teoria globalnego obszaru:

1. Globalny gemeinschaft – świat zamkniętych mozaik kulturowych izolujących się od siebie

2. Globalny gemeischaft – jedność ludzkiego gatunku

3. Globalny gesellschaft I – mozaika kultur, kóre ze sobą współpracują i współżyją

4. Globalny gesellschaft II – unifikacja

Koncepcja globalizacji (wg Baumana) - Skupienie się na regionie. Lokalnie skonkretyzowana kultura nigdy nie będzie globalna. Finanse i ekonomia i owszem Wskazuje na występowanie tendencji globalizacyjnych i lokalizacyjnych jednocześnie. Globalizacja wyostrza dysproporcje.

„Lexus i drzewo oliwne”. Thomas L. Friedman twierdzi, że globalizacja nie jest przejściowym trendem, lecz międzynarodowym systemem, który zastąpił zimnowojenny ład panujący na świecie przez blisko pół wieku. Przedstawia ów nowy system, posługując się barwnymi przykładami oraz oryginalną terminologią i pojęciami. Poszukiwanie właściwej równowagi między lexusem a drzewem oliwnym" (to dwa z jego pojęć) jest dramatycznym wyzwaniem epoki globalizacji i o tym w istocie traktuje kontrowersyjna i zmuszająca do myślenia książka Friedmana, która powinna się stać lekturą obowiązkową dla wszystkich czytelników pragnących zrozumieć mechanizmy rządzące współczesnym światem. Lexus oznacza modernizacje i nowość Biblijne drzewo oliwne oznacza ludzkie przywiązanie do korzeni, niezależnie od tego jak bardzo są prymitywne czy ubogie.

Tendencje globalizacji:

1. Świat jednobiegunowy – tryumf zachodu. Dominacja

2. Świat jako rzesza plemion – bunt antyglobalistyczny.

3. Retrybalizacja – nowa plemienność. Wracanie do swoich korzeni.

Zachód posiada 3 atrybuty władzy:

1. Siła militarna

2. Przewaga technologiczna

3. Symbolizm

Do czego służy różnorodność kulturowa:

1. Porozumiewanie się wewnątrz grupy

2. Oswojenie środowiska naturalnego

3. Opór stawiany centrum

4. Przyjemność z różnorodności i opanowanie kultury. Stanowisko estetyczne

5. Twórcze konfrontacje

6. Korzystanie z innych kultur, utrzymanie alternatywy

Tożsamość kulturowa – unikalny dla każdej jednostki zestaw czerpanych z różnych źródeł treści kulturowych, z którymi się identyfikuje.

Lokalizm – pojęcie dotyczące dużego obszaru geograficznego. Szerokie pojęcie.

Regionalizm – przywiązanie do języka, kultury. Małe ojczyzny.

Fragtegracja – schemat działań ludzkich w konfrontacji z globalizacją i sposoby postrzegania jej elementów. Rozdział między modernizacją a westernalizacją:

1. Pęd do modernizacji (Japonia)

2. Modernizacja bez akceptacji zachodnich idei i wartości

3. Brak podporządkowania kulturze masowej