Region, regionalizm, regionalizacja

Region – to pojęcie bardzo wieloznaczne, polisemiczne;
1. o regionach można mówić w różnej skali przestrzennej i w związku z tym przez region

rozumie się w stosunkach międzynarodowych ugrupowanie sąsiadujących ze sobą krajów
(w tym sensie UE może być traktowana jako region, podobnie NAFTA i MERCOSUR) w
tych przypadkach są to regiony międzynarodowe.

2. w mniejszej skali przestrzennej regionami są obszary stanowiące części poszczególnych

państw.

Regiony (część państw) mogą być rozpatrywane z różnych punktów widzenia, w zależności
od przyjętych kryteriów:

a) z punktu widzenia geografii fizycznej – kraj można podzielić na regiony graficzne,

w którym kryterium delimitacji stanowić będą ukształtowanie powierzchni,
usytuowanie, np. regiony górskie, wyżynne, nizinne, nadmorskie

b) ze względu na wspólną przeszłość historyczną i kulturę – regiony

historyczno-kulturowe, np. Śląsk, Kaszuby, Małopolska

c) regiony ekonomiczne – obszary przestrzennie zwarte, posiadające przynajmniej 1

aglomerację miejską i charakteryzującą się szczególnymi formami
zagospodarowania przestrzennego, odróżniającymi ją od otaczających obszarów,
np. regiony przemysłowo-miejskie, przemysłowo-rolnicze, rolniczo-turystyczne,
regiony metropolitalne. Kryterium są w tym przypadku cechy gospodarki na tym
terenie. We wszystkich tych przypadkach granice tych regionów mogą być płynne,
nie są perfekcyjnie wyznaczone.

d) regiony administracyjne – które mają precyzyjnie wyznaczone granice, są

jednostkami podziału administracyjnego kraju.

W przypadku regionów administracyjnych, które jednocześnie mają silną, bogatą

przeszłość kulturową, mogą występować w nich tendencje secesjonistyczne, ale również
może zrodzić się duże zaangażowanie mieszkańców w rozwój regionalny.

Regiony administracyjne mogą mieć różny status prawny, w państwach unitarnych (20

państw UE) regiony administracyjne mogą mieć status rządowy, rządowo-samorządowy,
samorządowo-rządowy, samorządowy, w przypadku regionalizacji asymetrycznej mogą
istnieć także region autonomiczne.
Regiony autonomiczne są kluczowe w przypadku państw złożonych.
Podziały regionalne w państwach europejskich są tak dalece zróżnicowane, że Rada Europy
uznała, że jedynym wspólnym mianownikiem dla tych wszystkich podmiotów jest fakt, iż
podział regionalny występuje bezpośrednio poniżej szczebla centralnego (jest to najwyższy
szczebel regionalizacji kraju).
W państwach członkowskich UE nie obowiązuje żaden model regionalizacji. Obowiązuje
zasada autonomii instytucjonalnej (decyduje się o swoich instytucjach i podziale
administracyjnym). Istnieją państwa, w których nie ma szczebla regionalnego. W każdym
państwie inna jest specyfika regionalna, leżąca u podstaw regionalizacji.

Regiony rządowe – to regiony, których organem władzy jest przedstawiciel władzy –

rządu ( w Polsce – wojewoda, takie regiony to były nasze poprzednie małe województwa),
państwa (prefekci we Francji, charakter stanowiska – apolityczny).

Regiony samorządowo-rządowe - organ stanowiący w regionie reprezentacje

społeczności danego obszaru (w Polsce sejmik wojewódzki), natomiast organ wykonawczy
jest powoływany przez i reprezentuje władzę centralną; organ wykonawczy jest podwójnie

1

podporządkowany – organowi stanowiącemu i władzy centralnej; raczej jest to rozwiązanie
centralistyczne.

Regiony rządowo-samorządowe – faktycznym gospodarzem w regionie są organy

samorządowe (rada i organ wykonawczy są powoływane w demokratycznych wyborach), a
obok nich występuje przedstawiciel władzy centralnej (przykładem są nasze obecne
województwa); w krajach unitarnych jest to najczęstsze rozwiązanie.
Organ reprezentujący władzę centralną spełnia przede wszystkim rolę kontroli jurysdykcyjnej
(kontrola prawa) i koordynuj działalność służb państwowych w terenie.

Struktury samorządowe – tylko organy samorządowe. Przypadki regionów

autonomicznych – regiony, w których organy posiadają kompetencje legislacyjne (prawo
stanowi parlament centralny oraz regionalny); często występuje w państwach federalnych,
Portugalia jest przykładem państwa unitarnego z regionami autonomicznymi Azory i Madera
oraz częścią kontynentalną bez podziału administracyjnego. W Finlandii regionem
autonomicznym są Wyspy Alandzkie, zamieszkałą przez ludność mówiącą po szwedzku.
Dania – Wyspy Owcze, Grenlandia – która po uzyskaniu autonomii wycofała się z UE.
Państwa złożone w UE to: państwa federalne: RFN, Belgia, Austria; państwa regionalne:
Włochy, Hiszpania.

Regiony funkcjonalne są to regiony wyodrębnione dla pełnienia określonych funkcji,

najczęściej mówi się o nich w związku z celami planistycznymi. Przykładem jest Portugalia w
części kontynentalnej – istnieje 5 regionów funkcjonalnych – planistycznych, w których
istnieją agendy planowania rządu centralnego.
W Polsce od połowy lat 70-tych do 2003 istniały makroregiony planistyczne, w których
funkcjonowały biura planowania regionalnego. Później istniało Regionalne Centrum Studiów
Strategicznych na szczebli centralnym, zostało zlikwidowane przez obecny rząd.
Inne funkcje – lokalne rynki pracy, itp.

Regiony, Makroregiony, Subregiony i Mikroregion

Makroregiony – mogą go tworzyć przynajmniej 2 sąsiadujące ze sobą regiony. Obecnie
istnieje w Polsce podział makroregionalny (na 6 makroregionów) w celach statystycznych
UE.
Subregiony – część regionu podstawowego, przynajmniej 2 sąsiadujące ze sobą powiaty w
przypadku Polski (45 subregionów).
Mikroregion – często utożsamiany ze skalą gminy, ale może być to kilka gmin, cały powiat;
zasięg przestrzenny zależy od rozmiarów przestrzennych jednostek podziału podstawowego
oraz spójności wewnętrznej społeczności na danym obszarze.

Regionalizacja – podział lub czynność podziału państwa odgórna na regiony, można
stosować różne kryteria podziału – i tak mówi się o regionalizacji geograficznej,
administracyjnej, ekonomicznej – może oznaczać również podział czegoś między regiony –
np. regionalizacja funduszy strukturalnych.
Regionalizm – tendencja oddolna będąca wyrazem dążeń ludności do ochrony tożsamości
regionalnej, własnej odrębności i specyfiki; termin powstał pod koniec XIX w. na południu
Francji, gdzie w Prowancji powstała szkoła literacka grupująca pisarzy i poetów
prowansalskich, którzy postawili sobie za cel ochronę języka prowansalskiego – tym mianem
określa się często specyfikę poszczególnych regionów.

cd. poprzedniego wykładu...
Sophia tutipolis(?) – nowie miasteczko; anty-miasto + mądrość, ewolucyjne podejście do pr.
technolog. :

2

•

Wymiana wzajemnych pomysłów

•

Wpływ konsumenta na producenta

•

Oddziaływanie na siebie poszczególnych faz pr. technolog.

Ewolucja praktyki polityki regionalnej (11.12.06)

W ujęciu tradycyjnym, w którym podstawą polityki stanowił paradygmat rozwoju

egzogenicznego, polityka regionalna może być definiowana jako polityka państwa (wł. centr.)
rozumiana jako rozw. problemów społeczno-gospodarczych w różnych regionach, tzw.
Regionach problemowych oraz wyrównywanie poziomu rozwoju w przekroju
przestrzennym/międzyregionalnym.

Prowadzi to do up.(?) wysoka stopa bezrobocia, regiony opóźnione w rozwoju, zmiana

struktury gospodarki w regionie, rozwiązywanie patologii w aglomeracjach miejskich.

Podmiotem polityki jest państwo, celem wyrównywanie rozwoju.

Kierunki działania tradycyjnej polityki regionalnej:

1. (roz)budowa infrastruktury podstawowej (przede wszystkim ciężkiej – budowa dróg i

autostrad, linii kolejowych, portów morskich i lotniczych – tych urządzeń i powiązań
infrastruktury, które zwiększają dostępność regionu i jego kontakt ze światem
zewnętrznym. Mówi się że warunkiem wstępnym rozwoju regionalnego jest właśnie
rozbudowa infrastruktury ciężkiej. Ten czynnik mógłby przynieść efekty
przewrotne(?); zwiększając dostępność tego regionu może doprowadzić do
zwiększonego eksportu produktów na te regiony (np. zalanie południowych Włoch
produktami z części północnej.

2. „Odstraszanie” inwestorów z regionów zatłoczonych( wielkich aglomeracji miejskich,

terenów przemysłowych), w których nastąpiła duża koncentracja ludności, przemysłu,
działalności gospodarczej, ośrodków badawczych(Londyn, Paryż, Budapeszt). To
odstraszanie opierało się o odpowiednie regulacje prawne które uniemożliwiały
lokalizację nowych zakładów w tych regionach lub nakładały obowiązek uzyskania
zezwolenia lokalizacyjnego w danym regionie( często powiązane było ono z
wniesieniem opłaty). Przez długi okres w Paryżu można było uzyskać tylko
zezwolenie na budowę powierzchni biurowych.

Była to deglomeracja bierna – polegała na nie powiększaniu istniejącej aglomeracji.
Deglomeracja czynna, dla rozróżnienia, również zwana delokalizacją była przenoszeniem
instytucji, zakładów przemysłowych z miejsca aglomeracji do innych regionów. Szczególnie
trudne jest zmuszenie do przeniesienia się inwestorów prywatnych; łatwiej przenieść jest
pewne instytucje publiczne. Wzorcem kraju o bardzo dobrym zagospodarowaniu
przestrzennym jest Holandia (istnieje tam Randstadt – miasta w okręgu; stolicą jest
Amsterdam, a siedzibą rządu i parlamentu - Haga).
Nie wszystkie instytucje mogą się znajdować w mieście stołęcznym. Przy deglomeracji
czynnej we Francji przeniesiono 3 tysiące miejsc pracy z aglomeracji paryskiej do innych
miast. Wtedy również zdecydowano o przeniesieniu do Strasburga ENA (Ecole National de
Administration).

Tak rozumiana polityka regionalna zapoczątkowana została przez m.in. USA (jedna z

niewielu ingerencji władzy centralnej w sprawy wew. stanów). Prezydent Roosvelt rozpoczął
w latach 30tych program New Deal(Nowy Ład), w ramach którego podjęto działania ku
zagospodarowaniu doliny rzeki Tenesse (region o pow. 80% powierzchni Anglii). Był to
region rolniczy, o rabunkowej gospodarce leśnej, czy upraw monokulturowych. Utworzono
spółkę TVA ( Tenessy Valley Authority), która wybudowała 40 zapór wodnych, wraz z
elektrowniami wodnymi i sztucznymi jeziorami (dla celów turystycznych), uruchomiła

3

http://notatek.pl/wyklady-2?notatka