Jadwiga Piątek

Podstawy psychologii kryzysu i

interwencji kryzysowej

Kryzys

Odczuwanie lub doświadczanie
wydarzenia bądź sytuacji jako

trudności nie do zniesienia,
wyczerpującej zasoby wytrzymałości

i naruszającej mechanizmy radzenia

sobie z trudnościami (James i
Gilliland)

Kryzys

●

Pojawia się, gdy człowiek napotyka
przeszkody w realizowaniu swoich
potrzeb i nie jest w stanie pokonać
ich dotychczasowymi sposobami
radzenia sobie (Caplan)

Lindemann, Caplan

Kryzys jest skutkiem wyczerpania się,
zablokowania lub nieskuteczności
dotychczasowych strategii zamagania
się z zagrożeniem.
Kryzys jest reakcją na sytuację trudną,
krytyczną, zazwyczaj dotąd
niespotykaną, nagłą, nieprzewidywalną,
przekraczającą zwykłe ludzkie
doświadczenie.

KRYZYS

przejściowy brak równowagi

wewnętrznej wywołany przez
wydarzenie krytyczne, wymagający
istotnych zmian i rozstrzygnięć

Charakterystyki kryzysu

●

Bezradność, poznawczy chaos, poczucie zamętu

psychicznego, deficyty w przeżywaniu realności
sytuacji, w spostrzeganiu czasu i przestrzeni

●

Podwyższone napięcie i kompulsywne dążenie
do redukcji jego poziomu

●

Dezorganizacja działania, niemożność
efektywnego psychospołecznego
funkcjonowania

●

Nieefektywne, nieprzystosowawcze zmaganie się
z krytyczną sytuacją, stresem, problemami.

Przejawy kryzysu

(wg Slaikeu)

B(behavioral): zachowanie
A(affective): emocje
S(somatic): sfera fizyczna
I(interpersonal): relacje społeczne
C(cognitive): sfera poznawcza
S(spiritual): sfera duchowa

Stadia kryzysu (Caplan)

●

Stadium I: występuje wydarzenie krytyczne,
pojawia się napięcie, decyzja, czy wystarczą
zwykłe, normalne strategie radzenia sobie

●

Stadium II: narasta napięcie i dezorganizacja
związana z nieskutecznym radzeniem sobie

●

Stadium III: napięcie, niepokój i
dezorganizacja przekraczają zdolność do
radzenia sobie; kulminacja tego stanu
prowadzi do rozwiązania kryzysu lub
przejścia w kolejne stadium

●

Stadium IV: dekompensacja psychiczna

Rozwiązania kryzysu

Pozytywne:

●

Powrót do przedkryzysowego
poziomu funkcjonowania

●

Rozwój pokryzysowy

Negatywne: przejście kryzysu w
Stadium IV, a następnie w stan
chroniczny

Rozwój potraumatyczny (pokryzysowy)

●

- zmiany w percepcji siebie, relacji z innymi i w
filozofii życia

●

- rozwój, rozkwit, transformacja, uzyskanie
wyższego niż przed kryzysem poziomu
funkcjonowania

●

- zachodzi pod wpływem silnie stresujących
wydarzeń życiowych, kryzysów, traumy

●

- towarzyszą mu realne zmiany życiowe i
radykalne zmiany podstawowych założen
dotyczących życia

Rozwój potraumatyczny (pokryzysowy) –

c.d.

●

3 grupy zmian:

●

- zmiany w percepcji siebie: poczucie bycia
lepszym człowiekiem, wzrost osobistej siły,
wyższe poczucie własnej wartości,
skuteczności, zaufanie do siebie

●

- zmiany w relacjach interpersonalnych:
zwiększona wrażliwość i współczucie dla
innych, otwartość na innych

●

- zmiany w filozofii życiowej: zmiany przekonań
egzystencjalnych (np. religijnych), docenianie
życia, przeżywanie go bardziej świadomie

Objawy ostrego kryzysu

(Płużek)

●

poczucie zmęczenia i wyczerpania
fizycznego nieadekwatne do wykonywanej
pracy

●

Liczne symptomy fizyczne i skargi
somatyczne na rozne dolegliwości

●

Poczucie „zamętu”, bezradności,
beznadziejności

●

Lęk, niepokój, tenedencje samobójcze

●

Dezorganizacja funkcjonowania w pracy,
rodzinie, otoczeniu, nieumiejętność
funkcjonowania w grupie

Wydarzenia krytyczne

Emocjonalnie znaczące wydarzenia,
zagrażające cenionym wartościom,
powodujące stan braku równowagi,
który wymaga dokonywania zmian w
mechanizmach przystosowania

Następstwa kryzysu

●

W sferze fizycznej: zdrowie, bezpieczeństwo,
fizyczny komfort (zaspokojenie głodu, sen,
schronienie), bezpieczeństwo finansowe

●

W sferze psychologicznej: obraz siebie,
poczucie własnej wartości, samopoczucie
emocjonalne, poczucie samoskuteczności,
poczucie tożsamości, intergracji

●

W sferze społecznej: relacje z najbliższymi,
przyjaciółmi, współpracownikami

●

W sferze duchowej: system wartości,
przekonania, wiara

Trudności mobilizacji

wsparcia w kryzysie (Hobfoll)

●

Sytuacja kryzysowa wiąże się z utratą osoby
wspierającej

●

Potrzeby w zakresie wsparcia są niejasne

●

Sytuacja kryzysowa wywołała lub zaostrzyła
konflikty interpersonalne

●

Wyczerpanie zasobów wsparcia

Kryteria rozpoznawania

kryzysu (Roberts)

1. Spostrzeganie wydarzenia życiowego
jako znaczącego i zagrażającego
2. niemożność modyfikowania lub
zmniejszania skutków wydarzenia
krytycznego
3. doświadczanie napięcia, lęku i
pomieszania
4. widoczny, silny dyskomfort
5. Nagle pojawienie się stanu braku
równowagi

Proces rozpoznawania

kryzysu

●

Identyfikacja wydarzenia krytycznego

●

Rozpoznanie następstw wydarzenia krytycznego
w aspekcie: fizycznym, psychologicznym,
społecznym i duchowym

●

Ocena stanu osoby w kryzysie

●

Ocena zagrożeń i zasobów (zwłaszcza wsparcia
społecznego)

●

Ocena poprzednich prób radzenia sobie z
sytuacjami kryzysowymi

●

Rozpoznanie najbardziej aktualnych potrzeb
osoby

Interwencja kryzysowa

Oddziaływanie terapeutyczne, którego

minimalnym celem jest psychologiczne
rozwiązanie kryzysu i przywrócenie
przynajmniej poprzedniego poziomu
funkcjonowania , zaś celem maksymalnym
jest poprawa funkcjonowania ponad
poziom sprzed kryzysu (Aguilera, 1998)

Interwencja kryzysowa –

Pierwsza Pomoc Psychologiczna

●

Wsparcie emocjonalne

●

Zmniejszanie zagrożeń

●

Uruchomienie zasobów służących
rozwiązaniu najpilniejszych problemów

Terapia kryzysowa (Slaikeu)

●

Rozwiązanie kryzysu

●

Osiągnięcie zrozumienia wydarzenia
krytycznego

●

Realistyczne oszacowanie przyszłych
możliwości

●

Gotowość do stawienia czoła przyszłości

Zasady interwencji

kryzysowej

●

Intensywność i czas trwania

●

Dostępność

●

Koncentracja na problemach
kryzysowych

●

Znaczenie pierwszej rozmowy

●

Szybka diagnoza

●

Odreagowanie emocjonalne

●

Wsparcie społeczne

●

Relacja terapeutyczna

Model interwencji kryzysowej

Robertsa

●

Etap I: diagnozowanie kryzysu

●

EtapII: nawiązanie kontaktu i twoarzenie
relacji terapeutycznej

●

Etap III: identyfikowanie głównych problemów

●

Etap IV: zachęcanie do ekspresji emocji

●

Etap V: badanie przeszłych prób radzenia
sobie

●

Etap VI: odbudowywanie funkcjonowania
poznawczego poprzez sformułowanie planu
działania

●

Etap VII: katamneza