JURIJ ŁOTMAN

WYKŁADY Z POETYKI STRUKTURALNEJ

JURIJ ŁOTMAN



Urodził się 28 II 1922 w Piotrogradzie



Wstąpił do KPZR



Był profesorem literatury rosyjskiej na uniwersytecie



Ogłosił szereg rozpraw poświęconych historii rosyjskiej literatury i myśli społecznej na przełomie

XVIII/ XIX w.



Zwraca szczególną uwagę na semantyzację wszystkich poziomów utworu poetyckiego

umożliwiającą modelowanie i przekaz szczególnie skomplikowanej informacji

WYKŁADY Z POETYKI STRUKTURALNEJ (1964)



„wiersze pisze się po to, by powiedzieć więcej niż prozą” {Briusow)  określenie teologii tekstu

poetyckiego



skomplikowanie tekstu poetyckiego to środek umożliwiający modelowanie najbardziej złożonych

zjawisk życiowych oraz znak mający na celu przekazanie słuchaczom informacji o takim modelu



utwór artystyczny wzięty jako całość można porównać ze słowem



semantyczny, informacyjny ładunek tekstu jest wprost odwrotny do stopnia jego „skrępowania”



im więcej dających się kombinować „swobodnych” elementów, tym więcej informacji zawiera każdy

znak



tekst poetycki odznacza się dużymi „skrępowaniami”



nośność informacyjna języka poetyckiego jest wyższa niż w przypadku języka powszechnego



rytm i rym uważa się za czynniki ograniczające różnorodność



względnie większa swoboda zestawiania słów i wykorzystywania tych form gramatycznych, które są

niemożliwe w tekście nieartystycznym



nośność informacyjna tekstu obniża się za sprawą swoistych strukturalnych elementów

poezji i wzrasta za sprawą elementów pozapoetyckich

 same elementy struktury poetyckiej, ogranic

zając różnorodność środków językowych, drogą

wzrastającej progresji kształtują elementy różnorodności, jakiej nie znają realizacje ogólnojęzykowe



zawartość informacyjna tekstu poetyckiego zależy od całkowicie innego stosunku planu wyrażania i

planu treści, od przeobrażenia wszystkich elementów tekstu w elementy nasycone semantycznie, od
ich wzajemnego ustosunkowania



poezja nie zna elementów pojedynczych



wszystkie samowystarczalne zjawiska językowe w tekście poetyckim stają się wzajemnie

konfrontowanymi

 obo

k utraty pewnych informacji w kanale łączności, obserwuje się też proces jej wzrostu  np.

„Hamlet” zawiera więcej informacji dla nas, bo wzbogaca go przekaz kulturowy niż dla współczesnych
Szekspirowi



idea artystyczna tworząca podwaliny sztuki nie może istnieć poza materialną strukturą dzieła



poezja stanowi szczególnego rodzaju język predysponowany do modelowania oraz przekazu

informacji najbardziej złożonych, nie dających się poznać i przekazać w inny sposób

 poezja to jedna z organicznych, najbardziej fu

ndamentalnych, skomplikowanych sfer świadomości

człowieka



z modelującym charakterem dzieł sztuki wiąże się szczególna funkcja wiedzy intuicyjnej, czyli danej

bezpośrednio- różniąca twórczość artystyczną od innych aktów poznawczych

 tekst poetycki mowa ludz

ka, skonstruowana w szczególny sposób w związku z koniecznością

stworzenia szczególnie skomplikowanych modeli- znaków dla superskomplikowanych zjawisk
denotatów (zbiór przedmiotów do których odnosi się nazwa)



mechanizm formułowania modeli- znaków można sprowadzić do 2 procesów:

1

. wiąże się z rozpatrzeniem jednostek dowolnego poziomu jako samoistnych nosicieli znaczeń, przy

czym wzajemne utożsamienie, konfrontacja i przeciwstawienie tych jednostek pozwala ujawnić
ładunek semantyczny każdej z nich  jednostka zbliżona do pojedynczego słowa (znaku)

2

. jednostki wszystkich poziomów rozpatruje jako części integrowanej całości, a całość występuje

jako jednolity znak- nosiciel znaczenia 

tekst jako jednolite słowo- znak



oba poziomy można wyodrębnić na każdym poziomie tekstu poetyckiego



tekst artystyczny posiada własne prawa przekazywania idei społecznych



utwór poetycki stanowi mnogość stosunków między elementami i stosunków między stosunkami



dowolny element tekstu artystycznego można ujmować w relacji do określonej alternatywy



decyduje to o jego dużym ładunku informacyjnym

1

. stosunek fonemu do słowa, wzajemne stosunki fonemów jako jednostek, które zyskały pewną

semantykę leksykalną
2.

stosunek elementów morfologicznych do słowa i wzajemny stosunek kategorii gramatycznych,

które zyskały pewną semantykę leksykalną
3

. stosunek słów do wersu, traktowanego jako jednolita całość i wzajemne stosunki słów w obrębie

wersu
4

. stosunek wersu do strofy, jako jednolitego znaku określonej treści, i wzajemne stosunki między

wersami
5

. stosunek strofy do części kompozycyjnych i wzajemne stosunki między strofami

6.

stosunek części kompozycyjnych do całości tekstu i ich wzajemne stosunki

7. stosunek tekstu do struktury pozatekstowej
8

. stosunek utworu do całości artystycznych wyższego rzędu oraz wzajemne stosunki jednostek

składających się na daną klasę mnogości
-

każdy punkt mieści w sobie 2 stosunki i zawiera 4 typy alternatywnych możliwości

-

na każdym z poziomów mamy do czynienia ze stosunkami, które zawierają albo znaki, albo

elementy znaku
-

zjawisko, które w obrębie jednego stosunku występuje jako znak, w obrębie drugiego realizuje się

jako element bardziej złożonego znaku

 stosunek strukturalny: fonem-

tekst na gruncie języka jest prawie niemożliwy, w poezji jest niemal

stały



możliwe jest ukształtowanie struktur bardziej skomplikowanych niż językowe



orientacja na wielostrukturowość, nastawienie na fakt, że tekst utworu artystycznego przenikają

stosunki strukturalne 

elementy, które na jednym poziomie okazują się redundantne, nie są takie na

innym

 wzrost informacji w kanale przekazu podczas aktu komunikacji artystycznej

to, co tłumi informację

i stanowi szum w kanale przekazu, w sztuce-

wkracza w sferę strukturowości i staje się źródłem

informacji



znak, tło, sygnał, szum na terenie sztuki tworzą korelatywne pary będące dodatkowym źródłem

informacji