88

ŚCIEKI PRZEMYSŁU SPOŻYWCZEGO -

CHARAKTERYSTYKA, ZAGROŻENIA, KORZYŚCI

Autor:

Piotr Konieczny*, Marcin Szymański**
* Instytut Technologii Mięsa
** Zaoczne i Dzienne Studium Doktoranckie
Wydział Technologii Żywności
Akademia Rolnicza im A. Cieszkowskiego w Poznaniu

Wprowadzenie

Przemysł spożywczy, którego działalności produkcyjnej towarzyszy

nieuniknione wytwarzanie wielu substancji niekorzystnie oddziałujących na
otoczenie stoi przed zadaniem sprostania stale rosnącym wymaganiom prawnym
w zakresie ochrony środowiska. Względy higieniczne oraz wymagana wysoka
jakość produktu są główną przyczyną wysokiego zużycia wody i stosunkowo
ograniczonych, w porównaniu z innymi gałęziami przemysłu, możliwości jej
recyrkulacji. Dlatego też, zaopatrzenie w wodę oraz gospodarka ściekowa w
przemyśle spożywczym są często uważane za najistotniejsze czynniki związane
z ochroną środowiska naturalnego.

Przemysł spożywczy w Polsce zużywa znaczące ilości wody, produkując

w konsekwencji dużą ilość ścieków o bardzo zmiennym składzie. Według
danych zamieszczonych w roczniku statystycznym GUS, w roku 2002 w branży
"produkcja artykułów spożywczych i napojów" zużyto łącznie w ciągu roku
98,4 mln m

3

wody, a łączna ilość wytworzonych ścieków wyniosła 82,8 mln

m

3

. Podczas produkcji mięsa i jego przetworów powstało 13,1 mln m

3

ścieków,

przetwarzania ryb i produktów rybołówstwa - 0,6 mln m

3

, przetwórstwa owoców

i warzyw - 18,3 mln m

3

, produkcji olejów i tłuszczów pochodzenia roślinnego

i zwierzęcego - 1,7 mln m

3

, produkcji artykułów mleczarskich - 23,3 mln m

3

,

produkcji cukru - 7,8 mln m

3

, a z produkcji napojów - 15,3 mln m

3

.

Przetwórstwo spożywcze to kompleks wielu technologii, które, ze względu

na różnorodność i złożoność procesów jednostkowych, wymagających
korzystania z zasobów środowiska i emitujących liczne substancje do powietrza,
wody lub gleby, rozważa się najczęściej pod kątem zminimalizowania
negatywnego oddziaływania na środowisko. Temu celowi służy zarówno
szczegółowa charakterystyka ścieków powstających w zakładach spożywczych
jak i poszukiwanie najskuteczniejszych metod oczyszczania ścieków. Przy
wyborze metody oczyszczania decydujące znaczenie mają warunki zrzutu
ścieków oczyszczonych tj. wielkość produkcji i lokalizacja zakładu oraz pozwo-
lenie wodnoprawne, określające szczegółowo parametry ścieków odprowadza-
nych z zakładu albo do zbiornika wód powierzchniowych według parametrów
określonych w obowiązujących przepisach prawnych, albo do kanalizacji.

Piotr Konieczny, Marcin Szymański

Ścieki przemysłu spożywczego ...

89

Piotr Konieczny, Marcin Szymański

Ścieki przemysłu spożywczego ...

W tym ostatnim przypadku warunki odprowadzania ścieków ustalane są,

jak wiadomo, na podstawie umowy pomiędzy zakładem a przedsiębiorstwem
wodno-kanalizacyjnym. Jak pokazuje praktyka, wiedza o rzeczywistym wpływie
ścieków pochodzących z zakładów spożywczych na procesy oczyszczania
ścieków stosowane na terenie miejskich oczyszczalni jest jednak ciągle niedosta-
teczna, a negocjacje zainteresowanych stron zazwyczaj długie i trudne.

Głównym celem niniejszego opracowania będzie zatem scharaktery-

zowanie ścieków powstających w różnych branżach przemysłu spożywczego
i syntetyczne omówienie oddziaływań ich zanieczyszczeń, negatywnych, ale
i pozytywnych, na efektywność pracy oczyszczalni ścieków komunalnych.

Charakterystyka i skład ścieków w zakładach przemysłu spożywczego

Przemysł spożywczy jest jedną z najsilniejszych gałęzi polskiej gospo-

darki. Ma blisko 15 proc. udziału w produkcji dodanej całego przemysłu, 7%
udział w tworzeniu PKB i zatrudnia ponad pół miliona osób. Około 27 tys.
firm, zajmujących się produkcją żywności i napojów dostarcza 21% towarów
sprzedanych na rynku krajowym tj. najwięcej ze wszystkich gałęzi przemysłu.
Całą branżę spożywczą w Polsce charakteryzuje ogromna liczba i różnorodność
produktów, ale jednocześnie niski stopień koncentracji sektora.

W 2000 roku w produkcji żywności i napojów działało tylko 350 firm

dużych, a zaledwie 1400 miało status firm średnich. Ciągle bardzo wiele,
zwłaszcza spośród małych firm, pozostaje praktycznie poza właściwą kontrolą
w zakresie gospodarki wodno-ściekowej. W ostatnich latach powstała zatem
w przemyśle spożywczym struktura firm: rozdrobniona, płynna, sprzyjająca
konkurencji, ale jednocześnie wymagająca nowego podejścia w rozwiązaniu
problemów ochrony środowiska.

Zróżnicowane wielkości poszczególnych zakładów, odmienne profile

produkcji, zadania technologiczne, zasady tzw. Dobrej Praktyki Produkcyjnej
(GMP) oraz różny stan wyposażenia technicznego powodują, że zakłady
przemysłu spożywczego mogą bardzo różnić się zarówno w zakresie ilości
zużywanej wody jak i produkcji ścieków.

Rezygnując z zapamiętywania zwyczajowo cytowanych średnich

wskaźników zużycia wody czy wytwarzania ścieków w przeliczeniu na jednostkę
produkcji (np. tonę gotowego produktu), warto raczej uświadomić sobie w tym
miejscu fakt, ze pojedynczy zakład branży spożywczej może wytwarzać od
kilku do kilku tysięcy m

3

ścieków dziennie, a o ich rzeczywistej uciążliwości

decydować będzie nie tylko ilość ale i rodzaj zanieczyszczeń.

Zakłady branży spożywczej są zazwyczaj źródłem ścieków o dużym

ładunku zanieczyszczeń, o różnym charakterze i rozmiarach, obejmujących
takie grupy jak substancje rozpuszczone, substancje koloidalne lub zawiesiny,
reprezentowane przez związki organiczne (głównie białko i tłuszcze)
i nieorganiczne, np. chlorki, azotany, fosforany, siarczany, węglany i inne.

90

Piotr Konieczny, Marcin Szymański

Ścieki przemysłu spożywczego ...

Ścieki niektórych zakładów, np. mięsnych, są też potencjalnym źródłem zagrożeń
epidemicznych, głównie w wyniku przedostawania się do nich znacznych ilości
treści przewodów pokarmowych (żołądków i jelit) zwierząt rzeźnych oraz krwi.

Zanieczyszczenia te skażają ścieki mikroorganizmami, w tym chorobo-

twórczymi, zmuszając producentów do higienizacji lub wyjawiania ścieków
opuszczających zakład z wykorzystaniem wybranych metod chemicznych lub
fizycznych.

W tabeli 1 podano ogólną charakterystykę strumieni ścieków techno-

logicznych pochodzących z różnych branż przemysłu spożywczego, a w tabeli
2 porównano zakresy niektórych wskaźników surowych ścieków wybranych
zakładów.

Należy zaznaczyć, że podane charakterystyki generalnie nie uwzględniają

zanieczyszczeń przedostających się do ścieków w związku z procesami mycia
i dezynfekcji. Koncentrując się na wzroście produkcji i poprawie jakości
stosunkowo niewielką wagę przywiązuje się jeszcze do wpływu środków
myjących i dezynfekujących na jakość ścieków, w tym także na możliwości
ograniczenia ładunku takich zanieczyszczeń "u źródła" oraz na skutki ich
obecności w środowisku naturalnym.

Tymczasem jak wynika z badań prowadzonych np. w branży mięsnej,

proces mycia linii produkcyjnych powoduje przenikanie zarówno zanieczyszczeń
charakterystycznych dla rodzaju przetwarzanego surowca tj. tkanek, kości,
mięśni, solanek peklujących i ich składników, jak też składników środków
myjących i dezynfekujących np. związków fosforu lub detergentów, zwłaszcza
IV rzędowych soli amoniowych. Jak pokazuje praktyka, wiedza o oddziaływaniu
tych substancji na środowisko i ich biodegradowalności nie jest wystarczająca.
Szczególną uwagę trzeba zwracać między innymi na wpływ zrzutów popłuczyn
o zmiennym pH z linii technologicznych zakładów spożywczych na pracę
osadu czynnego w oczyszczalniach ścieków komunalnych.

Posługując się stosowanym w ocenie ładunków ścieków komunalnych

wskaźnikiem RLM tj. Równoważną Liczbą Mieszkańców, wyrażającą krotność
dobowego obciążenia oczyszczalni ścieków substancjami pochodzącymi od
jednego mieszkańca (1 RLM odpowiada 60 g O

2

/M×d), można zauważyć, że

ścieki powstające podczas wytwarzania niektórych produktów spożywczych
np. drożdży, produktów mięsnych, czy surowego spirytusu ziemniaczanego lub
zbożowego, wytwarzane często w stosunkowo niewielkiej ilości dobowej są
równoważne pod względem ładunku z ilością ścieków wytwarzanych przez
aglomeracje znacznej wielkości. Przykładowo, mała gorzelnia rolnicza
wytwarzająca do 200 tys. l spirytusu rocznie, generuje codziennie ścieki
o takim samym ładunku jak kilkutysięczne miasto. Inny przykład to zakład
przetwórstwa śledzi generujący w ciągu doby około 700 m

3

ścieków, w których,

głównie wskutek stosowania zalewy octowej i cukru, średnie stężenie ChZT
wynosi często np. 10000 g O

2

/m

3

. Taki ładunek odpowiada zatem blisko

12000 m

3

ścieków komunalnych o przeciętnym wskaźniku ChZT równym

91

Piotr Konieczny, Marcin Szymański

Ścieki przemysłu spożywczego ...

np. 600 g O

2

/m

3

. Choć tego rodzaju porównania mają zawsze bardzo przybliżony

charakter, można i należy je brać pod uwagę przy ustalaniu ogólnych zasad
współdziałania oczyszczalni ścieków komunalnych z zakładami spożywczymi
niektórych branż.

Tabela 1. Charakterystyka ścieków produkcyjnych pochodzących z zakładów

spożywczych różnych branż.

92

Piotr Konieczny, Marcin Szymański

Ścieki przemysłu spożywczego ...

93

Piotr Konieczny, Marcin Szymański

Ścieki przemysłu spożywczego ...

Tabela 2. Zakres stężeń zanieczyszczeń w surowych ściekach technologicz-

nych wybranych zakładów spożywczych.

Oddziaływanie wybranych ścieków przemysłu spożywczego na kanalizację
- przegląd zagrożeń i korzyści

Stosownie do specyfiki zakładów przemysłowych poszczególne wskaźniki

najlepiej charakteryzujące strumień ścieków technologicznych mogą się
zmieniać ale z punktu widzenia praktyki najistotniejsze są te, które można
wykorzystać do określenia określania wpływu ścieków pochodzących z zakła-
dów na ścieki doprowadzane do oczyszczalni ścieków komunalnych, podejmują-
cych główny obowiązek ich właściwego oczyszczenia i odprowadzenia do
wód powierzchniowych. W odniesieniu do branży spożywczej stosuje się
najczęściej następujące parametry: ChZT, BZT

5

, zawiesinę ogólną, substancje

ekstrahujące się eterem naftowym, chlorki i substancje rozpuszczone, odczyn
wyrażony pH, a także biogeny tj. fosfor i azot ogólny. Kontrola zawartości
biogenów jest szczególnie ważna przy bezpośrednim odprowadzaniu ścieków
do wód powierzchniowych, z uwagi na udział tych pierwiastków w eutrofizacji
rzek i jezior.

Do kanalizacji miejskiej trafiają z zakładów spożywczych ścieki

charakteryzujące się dużym zróżnicowaniem, uwarunkowanym zarówno
charakterem prowadzonych procesów technologicznych jak i stanem techniki
podczyszczania ścieków, wykonywanego na terenie zakładu. Za ogólną regułę
stosowaną w przypadku ścieków powstających w zakładach spożywczych należy
przyjąć konieczność uśredniania ich strumienia, a następnie obniżania ładunku
zanieczyszczeń, zwłaszcza zawiesin, koloidów oraz tłuszczów (ekstraktu
eterowego) z wykorzystaniem wybranych metod.

94

Piotr Konieczny, Marcin Szymański

Ścieki przemysłu spożywczego ...

Jak pokazuje praktyka, najlepszym sposobem oczyszczania tego typu

ścieków są zabiegi mechaniczno-chemiczne z wykorzystaniem flotacji do
oddzielania zawiesin. Poszczególne operacje obejmują miedzy innymi cedzenie
na kratach lub sitach, wykorzystanie osadników lub odtłuszczowników a także
flotatorów różnej konstrukcji, najczęściej pracujących w systemie DAF
(Dissolved Air Flotation). Część chemiczna oczyszczania obejmuje podawanie
do strumienia ścieków odpowiednio dobranych koagulantów lub polimerów.
Wybór flotacji (zamiast sedymentacji) do obdzielania zawiesin ze ścieków
spożywczych wynika z naturalnej skłonności tłuszczu stanowiącego główny
składnik zawiesiny, do wypływania na powierzchnię ścieków. Skuteczność
oczyszczania ścieków z wykorzystaniem flotacji wspomaganej dodatkiem soli
żelaza Fe III (dawka: 230 g preparatu handlowego/m

3

ścieków) ilustruje poniższy

przykład z praktyki jednego z zakładów mięsnych:

W przypadku ścieków wstępnie podczyszczonych i odprowadzanych do

kanalizacji ale zbyt wysoko obciążonych ilością substancji organicznej konieczne
staje się często dodatkowe napowietrzanie ścieków oczyszczanych biologicznie.
Istotnych zakłóceń pracy osadu czynnego należy spodziewać się również
z powodu nadmiernego stężenia zawiesiny ogólnej i ekstraktu eterowego. Tego
rodzaju problemów eksploatacyjnych można oczekiwać nie tylko ze strony
zakładów mięsnych ale również zakładów tłuszczowych, drobiarskich, mleczar-
skich czy rybnych, a więc generujących ścieki technologiczne mocno obciążone
ładunkiem substancji organicznej (tabela 2). Za poziomy akceptowalne
w ściekach tego typu doprowadzanych do kanalizacji, nie odbiegające w sposób
istotny od stężeń w ściekach komunalnych, można uznać utrzymywanie wartości
BZT

5

poniżej 800 g/m

3

i ChZT do 1200 g O

2

/m

3

, choć nie zawsze negocjacje

pomiędzy stronami przebiegają bezproblemowo. Na przykład, wody spławia-
kowe z dużej cukrowni w łącznej ilości 40000 m

3

mają po kampanii średnią

wartość ChZT ~ 3000 g O

2

/m

3

i zawartość zawiesiny ogólnej ~50 g/m

3

.

Do oczyszczalni ścieków komunalnych należy je odprowadzić wolno i systema-
tycznie. Wprowadzanie dziennie np. 200 m

3

ścieków o takiej charakterystyce

przez 200 dni do oczyszczalni o wydajności np. od 8-10 tysięcy m

3

/dobę nie

powinno stanowić problemu.

95

Piotr Konieczny, Marcin Szymański

Ścieki przemysłu spożywczego ...

Obecność tłuszczów (ekstraktu eterowego) w ściekach odprowadzanych

z zakładów spożywczych do kanalizacji miejskiej w stężeniu przewyższającym
300 g/m

3

może być przyczyną zmniejszania drożności kanałów, hamowania

przenikania przez błonę biologiczną substancji pokarmowych dla mikroorgani-
zmów, utrudniania kontaktu z tlenem rozpuszczonym w ściekach itp.
W obecności pozostałości preparatów lipolitycznych w ściekach, stosowanych
często do udrażniania kanalizacji zakładowej, tłuszcze mogą ulegać hydrolizie
do produktów o krótszych łańcuchach, a nawet wolnych kwasów tłuszczowych.

Mechanizm oddziaływania tych przemian na procesy związane z pracą

osadu czynnego nie jest jednak do końca poznany. Wiadomo jednak, że tłuszcze
i produkty ich rozkładu są pokarmem dla wielu typów bakterii nitkowatych
(np. Microthrix parvicella), które są dużym problemem technologicznym
w oczyszczaniu ścieków. Jednocześnie ograniczona obecność tłuszczów może
odgrywać pozytywną rolę w procesie biologicznego oczyszczania ścieków gdy
produkty ich rozkładu działają jak katalizator wspomagający rozwój
mikroorganizmów osadu.

Niesłuszne są zatem poglądy, których wynikiem jest kategoryczne

wymaganie aby w ściekach odprowadzanych do kanalizacji poziom substancji
ekstrahujących się eterem naftowym wynosił < 100 g/m

3

. Z drugiej strony

nadmierna obecność substancji organicznych tj. tłuszczu i białka w ściekach
niektórych branż spożywczych, w niesprzyjających warunkach i miejscach,
wiąże się z ryzykiem zachodzenia procesów anaerobowych (fermentacji, także
kwaśnej), a w ich następstwie, powstawania między innymi toksycznego
siarkowodoru oraz niepożądanych odorów.

Osobnej uwagi wymaga problem substancji rozpuszczonych w ściekach

spożywczych, szczególnie niebezpieczny przy zrzutach "falowych" lub
długotrwałych. Zazwyczaj, negatywne oddziaływanie substancji rozpuszczonych
jest większe w przypadku soli nieorganicznych (znane jest zjawisko tzw. szoku
chemicznego oraz duże zmiany pH) niż w przypadku organicznych, które dość
łatwo ulegają rozkładowi przy udziale mikroorganizmów.

W związku z powyższym, do praktyki oczyszczania ścieków wprowadza

się coraz częściej pojęcie i pomiar ich "biotoksyczności" tj. sumarycznego
efektu oddziaływania wszystkich toksycznych substancji zawartych w ściekach
na wybrany organizm testowy (bioindykator). Możliwość badania zależności
pomiędzy biotoksycznością ścieku a pracą mikroorganizmów osadu czynnego
jest jedną z ciekawszych koncepcji wykorzystania tego wskaźnika w praktyce
przemysłowej.

W przypadku zakładów mięsnych i rybnych szczególnego zagrożenia dla

bilansu substancji rozpuszczonych należy oczekiwać ze strony nadmiernego
przedostawania się do ścieków soli kuchennej i związanego z tym wzrostu
stężenia chlorków, ale jednocześnie, jak we wszystkich innych zakładach branży
spożywczej, należy szczególną uwagę zwrócić na stosowanie środków myjących
i dezynfekujących. Przykładowo, jednoczesne mycie pomieszczeń i urządzeń

96

Piotr Konieczny, Marcin Szymański

Ścieki przemysłu spożywczego ...

z udziałem różnych środków chemicznych i chwilowe zrzuty popłuczyn
o odczynie silnie zasadowym lub kwaśnym będą zakłócały nie tylko bilans
substancji rozpuszczonych, ale również odczyn pH ścieków.

W wielu przypadkach takie popłuczyny mogą oddziaływać toksycznie na

systemy mikroorganizmów biorących udział w oczyszczaniu ścieków lub
pogarszać warunki ich napowietrzania poprzez tworzenie piany i reakcji
z tlenem. Należy również pamiętać, że środki myjące stosowane w branży
spożywczej ciągle pozostają ważnym i nie do końca kontrolowanym źródłem
fosforu, wymagającego dodatkowych nakładów na jego usuwanie przed
ostatecznym odprowadzeniem ścieku oczyszczonego do wód powierzchniowych.

Przy ustalaniu pozwolenia wodno-prawnego oczyszczalnie ścieków muszą

zatem bezwzględnie uzyskać wiarygodną informację na temat środków
dezynfekujących stosowanych przez dany zakład produkcyjny, a zwłaszcza ich
składu chemicznego, stosowanych ilości i biodegradowalności.

Ścieki przemysłu spirytusowego czy browarniczego, a także serwatka,

postrzegane są zazwyczaj jako uciążliwe dla środowiska naturalnego ale
z uwagi na wysoką zawartość i charakter substancji rozpuszczonych (głównie
łatworozkładalne cukry) można je również wykorzystać w biologicznej oczy-
szczalni ścieków jako źródło łatwo przyswajalnego węgla dla bakterii osadu
czynnego.

Kilka zdań w niniejszym, przeglądowym referacie trzeba na koniec

poświęcić problemowi osadów ściekowych, które w zakładach branży
spożywczej mogą powstawać w różnych węzłach technologicznych jak np.
przy cedzeniu na kratach i sitach, w osadnikach i łapaczach tłuszczu lub we
flotatorach.

Osady ściekowe powstające w instalacjach niektórych zakładów spożyw-

czych są trudne do unieszkodliwienia i wykorzystania ponieważ charakteryzują
się dużą, zależną od technologii oczyszczania ścieków masą, posiadają
konsystencję plastyczną, typową dla gęstej zawiesiny, a ponadto łatwo
fermentują. Dla zakładu spożywczego są często ekologicznie uciążliwym
odpadem. Należy pamiętać, że tak jak we wszystkich innych procesach strącania
i koagulacji, stosowanie preparatów chemicznych w oczyszczaniu ścieków
powoduje zwiększanie ilości osadu. Dla przykładu, dodatkowa ilość osadu
przy dawce preparatu PIX = 100 g/m

3

ścieku daje 30-35 g dodatkowego osadu

mineralnego. Koszty transportu i magazynowania takiego osadu zostają jednak
zmniejszone przez korzyści wynikające z polepszenia zagęszczenia osadu
i jego odwadniania. Osady poflotacyjne, bogate w tłuszcze i białka (np. z prze-
mysłu mięsnego, drobiarskiego czy rybnego), powinny być kierowane do
najbliższej oczyszczalni i poddawane fermentacji metanowej, razem z konwen-
cjonalnymi osadami komunalnymi. Są to bowiem osady wysokoenergetyczne,
a ponadto zawierają w sobie związki żelaza lub glinu biorące udział
w defosfatacji chemicznej zmniejszając niepożądane "zasilanie wewnętrzne"
w fosfor.

97

Stosowanie procesów chemicznych w procesie oczyszczania ścieków
przemysłu spożywczego

W ogólnej analizie wpływu ścieków odprowadzanych do kanalizacji

miejskiej na różne parametry technologiczne biologicznego oczyszczania
ścieków należy rozważyć również fakty wynikające z ewentualnego stosowania
preparatów strącająco-koagulujących, pamiętając, że oddziaływanie to jest
funkcją rodzaju stosowanego środka i wielkości dawki.

Stosowanie metod chemicznych w oczyszczaniu ścieków pochodzących

z zakładów spożywczych podobnie jak ścieków komunalnych jest możliwe i
uzasadnione, pozwalając na rozwiązanie wielu istotnych problemów. Chemiczne
wspomaganie procesu oczyszczania ścieków wiąże się więc z wieloma
ciekawymi skutkami technologicznymi, które, powinny być każdorazowo
przedmiotem badań i oddzielnej analizy.

Wybrane koagulanty nieorganiczne, oparte na solach żelaza lub glinu,

pojedynczo lub w mieszaninie, działając w określonej dawce, przy odpowiednio
dobranym stężeniu jonów wodorowych (pH) posiadają kilka podstawowych
właściwości przydatnych w oczyszczaniu ścieków pochodzących między innymi
z zakładów spożywczych:

Piotr Konieczny, Marcin Szymański

Ścieki przemysłu spożywczego ...

właściwości koagulujące, polegające na usuwaniu ze ścieków trudno-
opadalnych zawiesin i koloidów, co powoduje zmniejszenie przede wszystkim
ChZT, BZT

5

i zawartości ekstraktu eterowego,

właściwości defosfatacyjnych tj. strącania jonu ortofosforanowego PO

4

3-

przez

tworzenie trudnorozpuszczalnego osadu,
właściwości wiązania siarkowodoru przez tworzenie nieszkodliwych
i praktycznie nierozpuszczalnych siarczków; jest to szybka metoda usuwania
toksycznego siarkowodoru ze ścieków, powodującego korozję i powstawanie
nieprzyjemnych odorów w miejscach gdzie zachodzą procesy fermentacyjne
np. kolektory, osadniki, komory fermentacyjne; KEMIPOL stosuje metodę
FERROX, zgodnie z którą zapobiega się powstawaniu substancji odorowych
w ściekach lub osadach i uwalnianiu ich do atmosfery, a więc tym samym,
usuwa przyczynę zagrożeń; produkty FERROX są wzajemnie uzupełniającymi
się substancjami chemicznymi tj. utleniaczami jak woda utleniona czy azotany
z jonami żelaza (III),
zwalczania puchnięcia osadu powodowanego przez bakterie nitkowate
wskutek zmiany stosunku P:N w osadzie czynnym,
neutralizacji ścieku przy użyciu wysokowydajnych koagulantów glinowych
rodziny PAX w miejsce tradycyjnie stosowanego ługu sodowego; zaletą
koagulantów PAX jest niewielki spadek odczynu pH oczyszczanych ścieków,
nawet przy stosowaniu znacznych dawek tych preparatów.

98

Poniżej przedstawiono kilka przykładów wykorzystania koagulantów

opartych na solach Fe (III) lub Al w oczyszczaniu ścieków przemysłu
spożywczego:

przemysł ziemniaczany:
- wody spławiakowe, z powodu niskiej zawartości ChZT/BZT

5

nie stosuje się

koagulantów Fe (III) i Al; do usuwania siarkowodoru, zwłaszcza gdy wody
spławiakowe mają pH < 8 bezwzględnie należy zastosować koagulanty PIX,
ewentualnie preparaty FERROX,
- ścieki technologiczne, zawierające krochmal, oczyszcza się najczęściej metodą
strącania wstępnego, przy użyciu wybranego koagulanta i polimeru anionowego
albo kationowego,
- w oczyszczaniu biologicznym skuteczne są zwłaszcza koagulanty żelazowe,
dozowane symultanicznie, które dodatkowo wiążą siarkowodór przy odwad-
nianiu i składowaniu osadu,

przemysł spirytusowo-drożdżowy:
- najczęściej zalecane jest stosowanie związków Fe(III) do usuwania
siarkowodoru z procesów anaerobowych,
- w oczyszczaniu biologicznym: jak wyżej

przemysł owocowo-warzywny:
- usuwanie zawiesin z równoczesnym ich zagęszczaniem, najczęściej przy
użyciu soli Fe (III) i wybranego polimeru
- w oczyszczaniu biologicznym: jak wyżej

browary i słodownie:
- nie używa się koagulantów z uwagi na niską zawartość zawiesin i koloidów,
- przy występowaniu problemów z siarkowodorem można stosować sole Fe(III)
lub FERROX
- w oczyszczaniu biologicznym - jak wyżej

przemysł cukrowniczy
- rozwiązywanie tych samych problemów jak w przypadku przemysłu ziemnia-
czanego, z tym że przy pH < 8 ścieki, zawierające proste cukry, łatwiej ulegają
procesom anaerobowym, połączonym z wydzielaniem siarkowodoru (główne
zagrożenia dotyczą zdrowia, problemu odorów i korozji)

przemysł mięsny (zakłady przetwórstwa mięsa i drobiu)
- podczyszczanie ścieków mechaniczno-chemiczne, z wykorzystaniem flotacji
w systemie DAF, z udziałem soli Fe (III) lub Al i korektą pH ścieku za pomocą
NaOH, z użyciem polimeru anionowego lub kationowego; celem głównym jest
usuwanie tłuszczu przed procesem biologicznym lub zrzutem do kanalizacji,

Piotr Konieczny, Marcin Szymański

Ścieki przemysłu spożywczego ...

99

- do usuwania fosforu, zwalczania kożucha oraz "puchnięcia" osadu powo-
dowanego przez bakterie nitkowate stosowane są chlorki poliglinowe, np. PAX
- 18, PAX-25 (Al+ Fe) oraz żelazowe PIX z Fe (III)

przemysł mleczarski
- przed zrzutem ścieków do kanalizacji stosowane jest ich podczyszczanie,
najczęściej z wykorzystaniem flotacji DAF i wspomaganiem chemicznym
z użyciem koagulantów i wybranego polimeru; w procesach biologicznego
oczyszczania stosuje się symultanicznie koagulanty typu PAX lub PIX,

przemysł rybny
- najczęściej stosuje się podczyszczanie mechaniczno-chemiczne, problemy
i sposoby rozwiązań jak w przypadku przemysłu mięsnego i przetwórstwa
drobiu

przemysł tłuszczowy
- usuwanie tłuszczu ze ścieków metodą flotacyjną z udziałem jonu Fe (III),
Al lub Ca, ze wspomaganiem odpowiednio dobranym polimerem

Materiały źródłowe

Barbut, S., 2001: Poultry Products Processing - An Industry Guide. CRC

Press, Boca Raton, USA, Camacho R., Huerta L., 2002: Use of Ferric Sulfate
in Wastewater Treatment from Chicken Processing Plants, Water Mirror, 1, 13,
2002

Główny Urząd Statystyczny, 2003: Ochrona środowiska. Informacje

i opracowania statystyczne. Warszawa,

Grabińska-Sota E., Wiśniowska E., 2001: Ocena mutagennego działania

wybranych czwartorzędowych soli amoniowych, Bromatologia i Chemia
Toksykologiczna, Warszawa,

Guerrero L., Serafin J., 2003: Treatment of water from an edible oil

production plant. Water Mirror, 2, 15,

Konieczny P., 1998: Usuwanie fosforu metodą symultaniczną z użyciem

soli żelazowych, W: Materiały konferencji nauk.-technicznej firmy KEMIPOL
Police: Nowoczesne metody chemicznego oczyszczania ścieków, 108, Bystra
- Dąbrowa Górnicza, wrzesień 1998

Piotr Konieczny, Marcin Szymański

Ścieki przemysłu spożywczego ...

100

Konieczny P., 2001: Przegląd metod oczyszczania ścieków w zakładach

branży mięsnej, W: Materiały konferencji nauk.-technicznej firmy KEMIPOL
Police, Najnowsze zastosowania chemii do oczyszczania wody i ścieków, 137,
Police-Gdynia-Karlskrona, 06-08 września 2001

Konieczny P., Uchman W., 1997.: Wybrane działy z technologii

specjalizacyjnej: zakład mięsny a środowisko naturalne. Wyd. Akademii
Rolniczej im. A. Cieszkowskiego w Poznaniu, Poznań,

Kubicki M., Niewiadomska U., 1999,: Minimalizacja ilości ścieków

i ich zanieczyszczenia w zakładach mięsnych, Gosp. Mięsna, 2, 44

Kubicki M., Niewiadomska U., Orzeszko G. 1999: Oddziaływanie na

efektywność biologicznego oczyszczania ścieków, Gosp. Mięsna, 3, 42

Mastyński J, Konieczny P., 1993: Fosfor - wróg rybactwa ?, Przegląd

Rybacki, 33-38

Nawirska A., Szymański L., 2002,: Gospodarka wodno-ściekowa w

zakładach przemysłu spożywczego. Przewodnik do ćwiczeń. Wyd. Akademii
Rolniczej we Wrocławiu, Wrocław

Neryng A., Wojdalski J, Budny J., Krasowski E. 1990, Energia i woda

w przemyśle rolno-spożywczym, WNT Warszawa

Ochrona środowiska w przemyśle spożywczym, 1998, Praca zbiorowa

pod red. M. Kubickiego, Wydawnictwo FAPA, Warszawa

Orzeszko G., 1997: Wpływ środków myjących i dezynfekcyjnych na

oczyszczanie ścieków w przemyśle mięsnym, Gosp. Mięsna, 4, 44

Materiały informacyjne firmy KEMIPOL Sp z o.o., 2004

Morgan-Lewińska E., 1992. Gospodarka wodno-ściekowa w prze-

twórstwie rybnym. Ekopartner 4 (6), 6 - 8.

World Bank Group:"Pollution Prevention and Abatement Handbook.

"Draft Technical Background Document. Environment Department, Washington,
D.C., (Internet: http://www.cleanerproduction.com/sectors/subsectors/
FoodProc.html), 1998

Piotr Konieczny, Marcin Szymański

Ścieki przemysłu spożywczego ...