Strona 1 z 25
HISTOLOGIA
WYKŁADY 2010/2011
Opracowanie powstało dzięki współpracy osób 16 grupy, w szczególności Skokofanki, Brzozeczki i piegusa. Jest
odpowiedzią na działanie krecia w ostatnich dniach. Zawiera część materiału wykładowego do immunologii
włacznie.
„Proszę państwa, tak jak widzimy proszę państwa w telewizji, jakaś pani się wspina i proszę
państwa mówi: ‘O! Muszę wziąć tabletkę!’ Taka wesoła, wysportowana, a prawda, proszę
państwa, jest zupełnie inna.”
prof. dr hab. Andrzej Zieliński
„O, widzę tu kolega turysta, dzień dobry kolego, dzień dobry, tak z plecaczkiem po tych
schodach…”
prof. dr hab. Andrzej Zieliński
MIKROSKOPY
1. Światło białe – elektromagnetyczny ruch falowy
a) widzialne 3800Å - 7700Å
b) podczerwone 7700Å - 3μm
c) nadfioletowe 1300 - 3800Å
2. Soczewki – układy obarczone szeregiem wad, tzw. aberracje (chromatyczna,
sferyczna, astygmatyzm)
apertura numeryczna A=×sin
zdolność rozdzielcza
mikroskopy suche ok. d=0,3μm
mikroskopy olejkowo-imersyjne d=0,19μm
powiększenie mikroskopu = powiększenie okularu × powiększenie obiektywu
3. Mikroskop świetlny
obraz: pozorny, powiększony i odwrócony
a) zespół mechaniczny
b) zespół optyczny (źródło, filtry, przesłony, obiektyw, okular)
RODZAJE MIKROSKOPÓW
I. polaryzacyjny – układ optyczny posiadający 2 pryzmaty, siatki polaryzacyjne powodujące
polaryzację światła; wyróżniamy izotropowe (pojedynczo załamują światło) i
anizotropowe (podwójne załamanie światła)
II. kontrastowo-fazowy – przesunięcie fali fazy świetlnej przekształca się w zmianę amplitudy
struktury powodujące przesunięcie fazy fali świetlnej; są widoczne jako ciemniejsze i
jaśniejsze; stosowany w preparatach, których nie możemy zabarwić
16grupa©
Strona 2 z 25
III. interferencyjno-polaryzacyjny – pozwala na określenie wagi komórki lub jej badanego
organellom, gdyż umożliwia określenie stężenia substancji na danym obszarze
IV. z optyką Nomarskiego – kontrast różnicowej interferencji Nomarskiego pozwala na
wzmocnienie kontrastu
V. z kondensorem ciemnego pola – dostrzeżenie cząsteczek o wymiarach poniżej zdolności
rozdzielczej
VI. fluorescencyjny – emitowanie światła pod wpływem UV
fluorescencja własna: lipofuscyna, porfiryny, witamina A, chlorofil
fluorochromy: oranż akrydyny, fluoresceina, rodamina
VII. konfokalny – warstwowa obserwacja badanych struktur i oglądanie ich w 3D
skanujące laserowe – promień skanuje pole po polu linia po linii (d=0,1μm)
z wirującym dyskiem – pozwala montować filmy, gdyż częste skanowanie, ale
gorsza jakość niż powyżej
PAM
obserwacje na żywych elementach, kolorystyka może pokazać np. natężenie
metabolizmu
VIII. transmisyjny-elektronowy
używane są strumienie elektronów z katody przyspieszane przez anodę
duża zdolność rozdzielcza ( krótka długość fali elektronów)
soczewki magnetyczne
ocena wnętrza
IX. elektronowy-skaningowy – pozwala obejrzeć powierzchnię preparatu
RODZAJE PREPARATÓW
Skrawki:
szlify
rozmazy – „coś”
wymazy – „z czegoś”
rozgnioty
odciski narządowe
hodowle komórkowe
TECHNIKA HISTOLOGICZNA
Dla mikroskopu świetlnego:
pobranie materiału → utrwalenie → odwodnienie utrwalonych tkanek → zatapianie w
parafinie → krojenie → nawodnienie → barwienie → odwodnienie → zatapianie preparatów
na stałe
16grupa©
Strona 3 z 25
utrwalacze proste – kwas mineralny, kwasy organiczne, sole metali ciężkich
utrwalacze złożone – utrwalacz Carnoy’a (alkohol etylowy, chloroform, kwas octowy);
utrwalacz Bakera (formalina, chlorek wapnia, kwas octowy lodowaty); utrwalacz Susa
(sublimat, chlorek sodu, woda destylowana); Zenkera-Hellyego (dwuchromian potasu,
sublimat, kwas octowy); utrwalacz Buina (kwas pikrynowy, formalina, kwas octowy, kwas
trichlorooctowy)
Dla mikroskopu elektronowego:
barwienie metachromatyczne – barwione struktury zostają zabarwione innym kolorem
niż kolor używany do barwienia
polichromatyczne – mieszanie się barwników kwaśnych i zasadowych
przyżyciowe – błękit metylenowy, błękit toluidyny, błękit Nilu
Artefakty są niepożądanymi naleciałościami będącymi wynikiem złej obróbki, np.
pozostałość barwnika, złe cięcie, pęknięcie preparatu, nałożenie się preparatu
Techniki mrożenia
krótkotrwałe, zachowują wszystkie składniki w materiale biologicznym
zamraża się w ciekłych gazach: azot, hel, freon, zestalony dwutlenek węgla
krooprojekcja – przepojenie materiału roztworem sacharozy lub gliceryny (uniknięcie
krystalizacji wody podczas zamarzania
liofilizacja – suszenie zamrożonego preparatu w próżni
Badania histochemiczne
I.
kwasy nukleinowe, wielocukry, tłuszcze, białka, barwniki
białka, aminokwasy: metoda bromofenolowa z użyciem Hg
węglowodany: kwas nadjodowy, odczynnik Schiffa(bezbarwny) zabarwia na
czerwono
lipidy: Sudany II, III, IV; czerwień oleista; błękit Nilu; barwienie czterotlenkiem osmu
II.
technika mrożeniowa (parafina, alkohol je wypłuczą)
reakcja p.a.S. – wykrywa obojętne wielocukry
reakcja Feulgena – wykrywanie DNA
metoda Bracheta – wykrywanie różnicowe DNA i RNA (zabarwienie jąderka na
czerwono i chromatyny jądrowej na zielono-fioletowo)
zieleń metylowa (DNA) pironina (RNA)
BADANIE CYTOENZYMATYCZNE
Inkubacja w środowisku zawierającym odczynnik reagujący z poszukiwaną substancją.
Wyróżniamy:
proste: substrat → enzym → produkt barwny
złożone: substrat → enzym → produkt → reakcja wiązania → barwnik
immunohistochemia – wykrywanie w komórkach i tkankach substancji o charakterze
antygenowym za pomocą znakowanych przeciwciał
autoradiografia – umożliwia lokalizację izotopów promieniotwórczych lub zakażonych nimi
substancji w komórkach lub tkankach; pozwala na śledzenie dynamiki metabolizmu
16grupa©
Strona 4 z 25
cytofotometria przepływowa – pomiar właściwości fizycznych i chemicznych komórek; w
krótkim czasie badanie wielu komórek zawieszonych w płynnym środowisku i uprzednio
zabarwione barwnikami fluoroscencyjnymi
W mikrochirurgii używa się mikronarzędzi pod kontrolą mikroskopu. Ponadto stosuje się
promieniowanie UV lub różnego rodzaju lasery.
hodowla – utrzymanie oddzielonych od organizmu komórek lub tkanek , a nawet narządów
w warunkach sztucznych przez kres dłuższy niż 24h. Wyróżnia się:
hodowlę komórkową
hodowlę tkanek
hodowlę organotypową (embrionalne zawiązki narządów)
Inkubacja jest taka sama jak hodowla, tyle, że trwa poniżej 24 godzin.
MARKERY
aparat Golgiego – tiaminowa pirofosfataza (czarny)
wewnętrzna błona mitochondrium – dehydrogenaza bursztynianowa
lizosomy – fosfataza kwaśna, rybonukleaza, dezoksyrybonukleaza, katepsyna
mitochondrium – zieleń Jasusowa, hematoksylina żelazista, zieleń Janusowa
16grupa©
Strona 5 z 25
PODSTAWY EMBRIOLOGII OGÓLNEJ CZŁOWIEKA
jajnik – komórka jajowa → pęcherzyki jajonośne (Graafa)
Liczba plemników w drogach rodnych
pochwa 10
7
macica 10
6
– 10
4
jajowód 10
3
- 10
2
jądro – plemniki → nabłonek plemnikotwórczy kanalików nasiennych; dojrzałe plemniki w
okolicy komórek Sartolego
z jednej komórki układu żeńskiego → jeden oocyt II rzędu → dojrzała komórka jajowa
z jednej spermatogonii → 4 plemniki
zapłodnienie – zespolenie komórki jajowej (przedjądrze żeńskie) i plemnika (przedjądrze
męskie)
kapacytacja – okres przygotowawczy plemników, usunięcie osłonki glikoproteinowej i białka
płynu nasiennego
reakcja akrosomową – między błoną komórkową plemnika i zewnętrzną błoną akrosomową
powstają liczne połączenia
I.
przenikanie plemników przez wieniec promienisty
II.
przenikanie plemników przez osłonkę przejrzystą, działanie enzymów lizosomalnych
III.
zlewanie się błon komórkowych oocytu i plemnika
Po przejściu przez osłonkę przejrzystą plemnik traci witkę.
reakcje komórki jajowej
I.
reakcja korowa i osłony – błona nieprzepuszczalna dla innych plemników
II.
zakończenie podziału dojrzewania
III.
aktywacja metaboliczna komórki jajowej – przygotowanie do bruzdkowania
Niezapłodniony oocyt degeneruje się w 24 godziny po owulacji (co nie znaczy, że nie może
być zapłodniony!)
ZYGOTA → bruzdkowanie → MORULA → BLASTOCYSTA →
a) na jednym biegunie WĘZEŁ ZARODKOWY → TARCZA ZARODKOWA →
GASTRULA (rozwój listków zarodkowych) → NEURULA (etap rozwoju układu
nerwowego)
b) reszta BLASTULI → TROFOBLAST
miejsce prawidłowego zagnieżdżenia: górna tylna ściana macicy
nieprawidłowe: okolica ujścia wewnętrznego szyjki macicy, róg macicy, cieśń jajowodu, lejek
jajowodu, jajnik, ujście maciczne jajowodu
PRAWA BRUZDKOWANIA
1) płaszczyzna podziału prostopadle do wrzeciona podziałowego
2) jądro w największym skupieniu owoplazmy
16grupa©
Strona 6 z 25
3) szybkość podziału ~ ilość owoplazmy; odwrotnie ~ do deutoplazmy
4) wielkość blastomerów odwrotnie ~ do ilości owoplazmy i ~ do deutoplazmy
OKRESY ROZWOJOWE
1) jajo płodowe (od zapłodnienia do tarczki)
2) zarodek (4-8 tydzień, narządy osiowe)
3) płód (9 tydzień – poród)
BŁONY PŁODOWE
1) kosmówka – miejsce wytwarzania łożyska
2) owodnia – płyn owodniowy
3) omocznia – pierwotny narząd moczowy
4) pęcherzyk żółtkowy – łączy się z jelitem pierwotnym
ŻYCIE (przypomnij sobie definicję życia prof. dr hab. P. Kurnatowskiego!)
1) Okres prenatalny (38 tygodni)
a) okres zarodkowy
b) okres płodowy
2) Okres postnatalny (tyle, ile fajek nie wypalisz)
a) noworodkowy (4 tygodnie)
b) niemowlęcy (do 1. roku życia)
c) podokres wczesnego dzieciństwa (do 3 lat)
d) podokres przedszkolny (do 6 lat)
e) podokres szkolny (do 15 roku życia)
obojętno płciowy (do 10 lat)
dojrzewania płciowego (do 15 lat)
*swego czasu podawano w przedszkolu do jedzenia kurczaki hodowane na estrogenie –
przyspieszony rozwój płciowy
f) młodzieńczy (do 20 lat)
g) dojrzałości (do 50 lat)
h) starzenia się (50-????)
węzeł zarodkowy → tarcza zarodkowa
smuga pierwotna → mezoderma osiowa → mezenchyma
węzeł pierwotny → struna grzbietowa (mezoderma)
przedłużenie głowowe
małe komórki – ektoderma
duże – endoderma
indukcja płodowa – stymulacja rozwojowa:
pierwotna: listki zarodkowe (najpierw ektoderma i endoderma, a potem mezoderma z
ektodermy i mezenchyma)
wtórna: rozwój narządów względem siebie
CIĄŻA BLIŹNIACZA
A. Rozdzielenie zygoty w stadium 2 komórek, każdy ma własne łożysko → różne
bliźniaki; rodzą się w odstępie czasu
16grupa©
Strona 7 z 25
B. Rozdzielenie węzła zarodkowego – wspólne łożysko, płyn owodniowy; rodzą się w
odstępie czasu
C. Rozdzielenie węzła później – wspólne łożysko, jama owodniowa, kosmówki → bardzo
podobne bliźniaki, rodzą się wspólnie
CIĄŻA JAKO PRZESZCZEP
przeszczep allogeniczny
w czasie rozwoju trofoblastu ulegają zmianie antygeny transplantacyjne
trofoblast tworzy strefę przejściową między tkankami płodu i matki, zapobiega
uczuleniu matki tkankami płodu i szybkiemu odrzuceniu płodu
POCZĄTKOWE ETAPY ROZWOJU
I-III tydzień
Po zapłodnieniu 30h są dwa blastomery, a po 40h już cztery. Zagnieżdżenie odbywa się w 5-
7 dniu po zapłodnieniu. Umiejscowienie
środkowe, np. psy
mimośrodkowe w fałdach, np. gryzonie
śródmiąższowe, np. człowiek
Błona śluzowa przygotowuje się na implantację zarodka. Przebieg implantacji:
w nieprawidłowej części – łożysko przodujące
jaja: biegun zarodkowy do endometrium; pozazarodkowy do jamy macicy.
a) okres przedimplantacyjny (do 7 dni) – powstają zęby enzymatyczne
b) okres implantacyjny (7-14 dni) – do wykształcenia błon płodowych, wciskanie się
w błonę śluzową macicy
odżywianie histotroficzne – odżywianie się błoną śluzową przez blastocystę; z kosmków
powstanie potem kosmówka (włochata i gładka); jeżeli kosmki dotrą do naczyń następuje
odżywianie hemotroficzne .
implantacja:
1. Zaniknięcie błony przezroczystej
2. adhezja
3. zniszczenie nabłonka
4. skorupa trofoblastyczna
5. kosmki
OKRES ZARODKOWY
22 dzień – zarodek nieznacznie zgięty
24 dzień – powstają 2 pary łuków skrzelowych
*kieszonka skrzelowa jest uwypukleniem ektodermy i mezodermy
5 tydzień – wyniosłość sercowa
12 tydzień hemopoeza
16grupa©
Strona 8 z 25
KLASYFIKACJA CIĄŻY
10 miesięcy księżycowych
1 trymestr = 3 miesiące kalendarzowe
embriologicznie:
CR – długość ciemieniowo-siedzeniowa
wiek somitarny – liczba somitów
klinicznie:
wg daty potencjalnego zapłodnienia
wg daty ostatniej miesiączki
określenie poziomu gonadotropiny łożyskowej
wg obwodu brzucha
pierwszych ruchów płodu (4-5 miesiąc)
wg położenia dna macicy
MECHANIZMY UTRZYMYWANIA CIĄŻY
1) implantacja jaja – ciałko żółte
2) poziom estrogenów
3) gonadotropina kosmówkowa
4) estrogeny z nadnerczy
5) gonadotropiny przysadkowe
6) oksytocyna - wzmaga akcję porodową
Przed porodem spada poziom progesteronu, co uczula macicę na oksytocynę i pojawiają się
skurcze porodowe. W około 20 tygodniu macica zmienia kształt z kulistej na walcowatą.
Przed porodem:
część górna – główna masa mięśniowa
część dolna – pod wpływem skurczów trzonu biernie rozciąga się i podciąga ku górze
rozwierając ujście zewnętrzne
BŁONY DOCZESNOWE
błona śluzowa macicy w okresie ciąży
podstawowa – najgrubsza, stanowi łożysko
pokrywowa – od jamy macicy
brzeżna – połączenie pozostałych błon
ścienna – wyścieła jamę macicy na pozostałej przestrzeni
Zadaniem trofoblastu jest zwiększenie odczynu zasadowego w miejscu implantacji.
Nieprawidłowości to: nadmierny rozwój, przeżeranie mięśniówki, zaśniad groniasty;
kosmówczak – postać guza złośliwego. Dalsze nieprawidłowości to m. In. rozsiew
trofoblastu; rodzą się w odstępie czasu
odrywanie się fragmentów trofoblastu i przenoszenie ich z prądem krwi w odległe miejsca,
np. do płuc. Owe fragmenty mogą kontynuować wzrost nowotworowy.
krążenie łożyskowe = matczyne + płodowe
krążenie płodowe = tętnice + żyły płodowe
Krążenie matczyne występuje już w 2 tygodniu ciąży.
16grupa©
Strona 9 z 25
ŁOŻYSKO
budowa
część płodowa – kosmówka włochata
część matczyna – doczesna podstawowa z przegrodami łożyskowymi
czynność
wymiana gazowa
wymiana substancji odżywczych
przekazywanie przeciwciał
wytwarzanie hormonów
możliwość przenikania czynników infekcyjnych, leków, narkotyków, używek
prawdopodobnie udział w zapoczątkowaniu porodu (odklejenie łożyska)
przenikanie leukocytów i erytrocytów w obie strony
*gdy przenikają leukocyty matki „na ratunek” powstaje konflikt serologiczny
hormony łożyska
1) progesteron
2) estrogeny
3) gonadotropina kosmówkowa
działa stymulująco na wydzielenie ciałka żółtego
wpływa na metabolizm węglowodanów i tłuszczów w organizmie matki oraz
zwiększa przyswajanie przez płód większej ilości glukozy i kwasów
tłuszczowych
4) somatomamotropowy
5) relaksyna – w końcu ciąży powoduje rozluźnienie stawów krzyżowo-biodrowych oraz
zwiększa kurczliwość myometrium
tolerancja immunologiczna
komórki trofoblastu mają zmniejszoną ekspresję antygenów transplantacyjnych
cytokiny uwalniane z komórek matki stymulują aktywność wydzielniczą trofoblastu
wady łożyska
łożysko przodujące (boczne, brzeżne, środkowe) – zagnieżdżenie blisko dolnej
ściany macicy
zawał łożyska – wynik wynaczynienia krwi matczynej lub zakrzepicy (przy urazach
brzucha)
łożysko o małej masie – u kobiet z nadciśnieniem
łożysko duże – przy chorobie hemolitycznej płodu, przy niezgodności Rh
nieprawidłowości dotyczące łożyska dotyczące kształtu, połączenia z błonami
płodowymi
rodzaje nieprawidłowych łożysk:
1) błoniaste – cała jama macicy
2) okolone – zagłębienie w części środkowej
3) dwupłatowe – 2 niekompletne płaty
4) wielopłatowe – wiele oddzielnych płatów
5) dodatkowe – małe oddzielone płaty oprócz łożyska zasadniczego
6) okienkowate – ma okienkowaty ubytek
7) welonowate – sznur pępowinowy przyczepiony do obrzeża błony płodowej
Zespolenia łożyska z macicą: łożysko przylegające, przyrośnięte lub wrośnięte.
16grupa©
Strona 10 z 25
ROZWÓJ KRWI
I.
mezoblastyczny
II.
wątrobowo śledzionowy
III.
szpikowy
I.
krew powstaje w mezenchymie ściany pęcherzyka żółtkowego; hem angioblasty →
angioblasty + hematogenie
II.
krew powstaje w mezenchymie wątroby i śledziony; hematogonie → hemocyty –
komórki macierzyste erytrocytów, granulocytów; w tym okresie erytrocyty mają jądra;
śledziona ponadto produkuje limfocyty i monocyty
III.
krew produkowana w szpiku
UKŁAD SZKIELETOWY
powstaje z mezodermy wewnątrzzarodkowej
podział somitów na
o
sklerotom → kręgi, kręgosłup, żebra
o
dermatomiotom → mięśnie szkieletowe, skóra, tkanka podskórna
układ chrzęstny → układ kostny
1) rozpuszczanie chrząstki
2) napływ osteoblastów
3) powstawanie kości
Tak powstają kości długie, natomiast płaskie z tkanek miękkich.
zaburzenia:
rozszczep kręgosłupa
kręg połowiczny
fuzje
achondroplazja – kostnienie chrząstek nasadowych
choroba marmurowa – zaburzenie przebudowy kości
wrodzona łamliwość kości – niedorozwój kości oraz tkanki łącznej
wrodzona nadczynność przysadki (akromegalia)
niedoczynność tarczycy i kretynizm – zniekształcenie układu kostnego
MIĘŚNIE
poprzecznie prążkowane: dermatomiotom → promioblasty → mioblasty; od 3 miesiąca
poprzeczne prążki
mięśnie gładkie: mezoderma → mezenchyma → mięśnie gładkie
zaburzenia
nieprawidłowy rozwój → zespół wrodzonych mnogich przykurczów
niedorozwój mięśnia piersiowego większego
wrodzony kręcz szyi
dystrofie mięśniowe
o
uogólnione wzmożone napięcie mięśni (autosomalna dominująca)
o
uogólnione osłabienie mięśni
brak dolnej ściany brzucha
16grupa©
Strona 11 z 25
ORGANOGENEZA
Dwulistkowa tarcza zarodkowa (przekształcony węzeł zarodkowy i trofoblast)
trójlistkowa – mezoderma
1. UKŁAD KRĄŻENIA
w wieku 7 somitów, około 20 dnia rozwoju 2 parzyste cewy sercowe
mezodermalne łączą się i zaczynają wyginać, powstają przegrody w części
przedsionkowej i komorowej
przyczyny anomalii sercowo-naczyniowej: wirus różyczki, leki, witamina A,
alkohol; np.
o
anomalie przegrody międzykomorowej
o
zaburzenie różnicowania stożka i pnia tętniczego
o
teratologia Fallota:
-
zwężenie ujścia prawej komory
-
ubytek w przegrodzie międzykomorowej
-
wzrost ciśnienia po prawej stronie
-
przerost prawej komory
o
transpozycje naczyń, pień płucny odchodzi z lewej strony, aorta z
prawej
o
zaburzenie położenie serca
o
dekstrokardia
o
przemieszczenie serca
o
wady zastawek półksiężycowatych (zrośnięte, zwężone)
2. ODCINKI ROZWOJOWE PRAJELITA
gardłowe → głowa
przednie → od gardła do wątroby
środkowe → jelita
tylne → jelito grube
3. UKŁAD ODDECHOWY
od wypuklenia jelita pierwotnego przez podwójne podziały (z endodermy)
nabłonek oddechowy i jego wytwory
cewa endodermalna (krtań, tchawica, oskrzela, oskrzeliki, pęcherzyki)
zaburzenia:
o
ślepo zakończona tchawica
o
brak płuc
o
przetoka tchawiczo-przełykowa
o
zaburzenia podziału drzewa oskrzelowego
o
wrodzone cysty płuc
rozwój płuc:
o
stadium rzekomo gruczołowe
o
kanalikowe
o
woreczków końcowych – od tego zaczyna się możliwość przeżycia
dziecka
o
pęcherzykowe – do 8 roku życia
*istotny jest 1. oddech → wypełnienie pęcherzyków powietrzem, pierwszy krzyk
4. UKŁAD POKARMOWY
żołądek – rozszerzanie się cewy pokarmowej w ruch okrężny, część, która bardziej się kręci,
bardziej się rozrasta
16grupa©
Strona 12 z 25
wątroba – uwypuklenie zawiązka wątroby w dalszym odcinku jelita przedniego; przewód
żółciowy z połączenia uchyłka wątroby i jelita przedniego
trzustka – powstaje z 2.pączków endodermalnej wyściółki dwunastnicy
jelito tylne – połączenie dróg moczowych i pokarmowych, przegroda moczowo-odbytnicza
dzieli na zatokę moczowo-płciową i kanał odbytowo-odbytniczy
zęby – z ektodermy (szkliwo) i mezodermy (miazga, zębina, cement); stadia rozwojowe:
listewki zębowej i pączka, czapeczki, dzwonu
zaburzenia rozwojowe
trzustka
o
pierścieniowata – miąższ otacza dwunastnicę → zwężenie
dwunastnicy
o
heterotopowa – odpryski komórek trzustki od końca przełyku do
pierwotnej pętli jelita
przełyk
o
zwężenie
o
przetoka do tchawicy
żołądek
o
zwężenie odźwiernika
jelita
o
brak pęcherzyka żółciowego
o
podwójny pęcherzyk żółciowy rozszczepienie
o
niedrożność dróg żółciowych
o
niedrożność dwunastnicy, uchyłki, wrodzona niedrożność jelit
o
umiejscowienie całego jelita cienkiego po prawej stronie,
nieprawidłowa rotacja jelit
o
choroba Hirschsprunga – duże rozszczepienie jelita grubego, zaparcia
rozszerzają jelito, zaburzenia motoryki, brak zwojów
przywspółczulnych w błonie mięśniowej
odbyt
o
brak odbytu, prostnicy
o
zaburzenia w tworzeniu się
o
ślepe zakończenie jelita
o
przetoki do pęcherza moczowego, cewki moczowej, pochwy
5. ROZWÓJ TWARZOCZASZKI
narząd skrzelowy → młoteczek, kowadełko, strzemiączko, kość gnykowa, chrząstki
tchawicy, wyrostek szczękowy
ektoderma uwypukla się → łuki skrzelowe
endoderma → kieszonki skrzelowe
zaburzenia:
wrodzone torbiele i zatoki małżowinowe (fizjol. prawa małżowina większa u
praworęcznych)
zatoka skrzelowa, torbiel skrzelowa
przetoka skrzelowa
zespół I łuku
zespół Treachera-Collinsa – nieprawidłowe kostnienie żuchwy
zespół Pierre’a-Robina – niedorozwój żuchwy, rozszczep podniebienia
16grupa©
Strona 13 z 25
wrodzony brak grasicy i tarczyc
dodatkowa grasica
nieprawidłowe położenie przytarczyc
torbiele i przetoki szyjne wzdłuż mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego
*episiotomia – nacięcie krocza, gdy pacjentce pęka krocze w czasie porodu, najlepiej w
czasie przerwy w akcji porodowej
ZAPŁODNIENIEPOZAUSTROJOWE
1) Sklonowanie owcy
usuwanie jądra z komórki jajowej → umieszczenie jądra komórki dawczyni
2) Zapłodnienie poza ustrojem kobiety – in vitro
1944 – Rock i Menkin
1978 – urodzone 1. dziecko
bezpłodność – po dwóch latach życia małżeńskiego nie dochodzi do
posiadania potomstwa (po 30 roku życia kobiety zmniejsza się
prawdopodobieństwo zajścia w ciążę
schemat postępowania in vitro – pobranie z jajnika komórki jajowej →
wprowadzenie do płynu intubacyjnego (wrażliwe stadium rozwoju) → dodanie
plemników → po zapłodnieniu przeniesienie do macicy kobiety zdolnej do
noszenia ciąży → podanie leków hormonalnych
w Polsce około 2500 cykli pozaustrojowego zapłodnienia rocznie
zarodek do matki zastępczej, zazwyczaj kilka (obecnie 2)
zarodki w stadiach przedimplantacyjnych mogą zostać zamrożone
metoda przenoszenia przedjądrzy
podbłonowe wstrzyknięcie plemników
WADY ROZWOJOWE
20% zaburzenia genetyczne
10% zaburzenia chromosomowe
5% teratogenny zewnętrzne
2% leki/związki chemiczne
Po porodzie czynnik teratogenny może dalej działać. Przykłady
zakażenie wirusowe
o
różyczka
o
grypa
o
wirus cytomegalii
zakażenie pierwotniakowe
o
Toxoplasma gondii
o
krętki kiły
genetyczne związane z blokami metabolicznymi
o
fenyloketonuria
zaburzenia immunologiczne
o
zarodek jako przeszczep dla organizmu matki
o
przeciwciała przeciwtarczowe
używki
o
nikotyna – obniżenie wargi noworodków
16grupa©
Strona 14 z 25
o
alkohol – anomalie mózgoczaszki, deformacje kończyn, zaburzenia w
budowie przegrody komorowej serca
zaburzenia chromosomalne
o
zespół Downa
czynniki fizyczne
o
promieniowanie jonizujące i magnetyczne – mikrocefalia, uszkodzenie
kończyn, czaszki
o
mikro i makrodrgania – uszkodzenie układu nerwowego, opóźnienie
rozwoju umysłowego
o
ciepło – zmiany w układzie naczyniowym
o
zimno – uszkodzenie ektodermy, implantu
czynniki chemiczne
o
antybiotyki – zaburzenia transkrypcji i translacji białka, unieczynnione bloki
metaboliczne
o
sulfonamidy, sole ołowiu, selen, jod
o
leki psychotropowe – wady serca, rozszczepy
niedobór składników odżywczych
o
witaminy A – rozszczep podniebienia
o
witaminy E – uszkodzenie trofoblastu
o
witaminy B – wady układu kostnego
niedobór hormonalny
insulina – niedorozwój kończyn, rozszczep kręgosłupa (witamina PP
zmniejsza działanie)
WADY OUN
Około 25% embrionów wykazuje wady OUN, a 40% zgonów w 1. roku życia są nimi
spowodowane. Etiologia środowiskowa (zakażenia, toksyny) i genetyczna (genowa i
chromosomowa).
Wady cewy nerwowej:
bezmózgowie
przepukliny oponowe czaszki i oponowo-mózgowe
rozszczep kręgosłupa
Rodzaje wad:
1) otwarte – tkanka nerwowa niepokryta skóra, podwyższony poziom AFP w płynie
owodniowym
2) zamknięte
Talidomid – środek przeciwbólowy powodujący wady płodu (polidaktylia, brak
kończyn)
zakażenie HIV → zakażenie płodu, wady układu nerwowego → zgon
płodowy zespół alkoholowy – uszkodzenie OUN, wady serca, zaburzenia i
spowolnienie wzrostu
płodowy zespół ponikotynowy – mała masa urodzeniowa, hipotylia płodu,
niesymetryczny rozwój, choroby układu nerwowego, nadpobudliwość, śmierć
łóżeczkowa
kofeina – odklejenie łożyska, nadpobudliwość u dzieci, brak reakcji na
otoczenie, drgawki
16grupa©
Strona 15 z 25
amfetamina – rozszczep podniebienia, porażenie mózgowe (bezwładne ciało,
ruchoma jedynie głowa), przy ciąży bliźniaczej → rodzeństwo syjamskie,
zaburzenia chromosomalne (zespół Klinefeltera, Turnera), nowotwory
dziedziczne (piersi i jajnika, mutacja genów BRCA1/BRCA2)
Profilaktyka
a) samokontrola – badanie piersi co 6 miesięcy, rezonans co 12 miesięcy, badanie USB
dopochwowe co 12 miesięcy, mammografia co 6 miesięcy
b) rozważne dawkowanie środków antykoncepcyjnych
c) długie karmienie piersią
Poronienia nawracające dotyczą 1% kobiet, mogą być wynikiem działania czynnika
teratogennego lub przebytej ciąży. Przyczyny różne: genetyczne, chromosomalne,
środowiskowe, reakcje alergiczne, niedrożność i/lub zwężenie jajowodów, psychologiczne,
mechaniczne.
Zespoły delecji:
1) zespół Angelmana
2) zespół Pladewillego
3) zespół Landergiedoliona
4) zespół Millera-Diekera
5) zespół cri-du-chat
Zwiększenie liczby chromosomów płci:
1) zespół Klinefeltera
2) zespół Patau
3) Edwardsa
4) Downa
16grupa©
Strona 16 z 25
HISTOFIZJOLOGIA TKANEK ŁĄCZNYCH WŁAŚCIWYCH I
OPOROWYCH
łączy inne tkanki, narządy
tworzy zrąb
stanowi szkielet organiczny
stanowi ochronę
magazyn substancji i ich transport
obrona organizmu
1. Komórki
a) właściwe BLASTY – komórka młoda; CYT – komórka dojrzała
komórki najstarsze filogenetycznie: fibroblast – najliczniejsze, kształt
wrzecionowaty, obfita siateczka śródplazmatyczna szorstka, wydzielają
kolagenazę i fibrocyt – mniejsze jądra o zbitej chromatynie
miofibroblasty – dużo kompleksów aktynowo-miozynowych przy
przewodach gruczołów
melanofory – zawierają melaninę
histiocyty (makrofagi) – fagocytują i trochę wchłaniają materiał, mają
zdolność ruchu, wydzielają cytokiny, prostaglandyny, enzymy, składniki
dopełniacza, czynne rodniki
komórki tuczne – wywodzą się ze szpiku
o
w błonie śluzowej i podśluzowej układy pokarmowego
o
stacjonarna jest wydłużona i owalna, a pobudzona żagielkowata
o
ziarna ich zawierają heparynę, histaminę –polipeptyd
rozszerzający naczynia, proteazy, enzymy degradujące GAG
o
szybko się rozpadają
o
gdy w organizmie nadmiar:
-
heparyny – zaburzenia krzepnięcia
-
histaminy – zwężenie naczyń, obrzęk, świąd, wysięk,
duszności alergików
-
serotoniny – przyspieszone przewodnictwo w OUN
(gonitwa myśli)
-
czynników hemotaktycznych eozynofilii – nagromadzenie
leukocytów przy ścianie naczynia
o
komórki plazmatyczne – z limfocytów B
-
jądro szprychowe
-
produkcja immunoglobulin
b) napływowe
2. Substancja międzykomórkowa
a) istota podstawna
kwas hialuronowy
glikozaminoglikany
proteoglikany (fibronektyna, laminina)
16grupa©
Strona 17 z 25
enaktyna – wiąże się z laminą
teroscyna – adhezja komórek w tkankach zarodkowych
odczyny zapalne, wysięki, zmiany nowotworowe
b) włókna
kolagenowe (I, III, IV, V, VII) → włókna kolagenowe białe
o
3 spiralnie zwinięte włókienka tropokolagenu
o
powstają poza komórkami
o
pęczki się nie rozciągają
sprężyste
o
elastyna (tropoelastyna w aparacie Golgiego)
o
mikrofibrylina
o
może się rozciągnąć, przebiegają pojedynczo wielokierunkowo
oksytalanowe → miazga zęba
elaminowe → gruczoły potowe
siateczkowe (retikulinowe, kratkowe, srebro chłonne)
TKANKA ŁĄCZNA WŁASCIWA
1. galaretowata niedojrzała (mezenchyma) – najstarsza
2. galaretowata dojrzała – w miazdze zęba
3. siateczkowata – zrąb narządów limfo poetycznych
a) grudki chłonne – miejsca produkcji limfocytów
b) włókna retikulinowe
4. włóknista
a) wiotka
w miejscach, gdzie są obrzęki (oczodół, kończyny dolne)
istota podstawna tworzy pólka, a pomiędzy nimi przestrzenie, gdzie
obrzęk zalega
b) zbita regularna – więzadła
c) zbita nieregularna – rozcięgna
dużo włókien kolagenowych, między nimi komórki
komórki układają się po dwie
5. tkanka tłuszczowa
a) żółta – komórki wypełnione lipidami, jądro w miejscu największego
nagromadzenia tłuszczu
b) brunatna – deutoplazma w postaci ziarenek, jądro po środku, wytwarzają
ciepło, tkanka płodowa, z wiekiem zanika
TKANKI PODPOROWE
kość, chrząstka – narząd
tkanka kostna, tkanka chrzęstna – tkanka
1. CHRZĘSTNA
a) szklista – komórki długie, drogi oddechowe
b) włóknista – spojenie łonowe, stawy międzykręgowe
c) sprężysta – małżowina uszna, nagłośnia, chrząstki krtani
2. KOSTNA
a) pierwotna
16grupa©
Strona 18 z 25
b) dojrzała drobnowłóknista
gąbczasta
zbita:
o
osteony – osteocyty leżą w jamkach kostnych (kanał Haversa –
nerwy, naczynia; blaszki
o
osseina
na twardość kości składa się osseina i krzyżowy układ włókien
osteoblasty – komórki twórcze
osteocyty – młode
osteoklasty – powstają z osteoblastów
złamanie
o
okostna powoduje „oblanie” miejsca złamania
o
tworzy się wczesne kostnienie
o
w jednym miejscu może wystąpić przewapnienie
kości płaskie → podłoże chrzęstne
kości długie → podłoże tkanki łącznej
CHOROBY TKANKI ŁĄCZNEJ
kolagenozy – kolagen rozpoznawany jako obcy → zniekształcanie stawów
nowotwory komórek podporowych
komórka
Nowotwór łagodny
Nowotwór złośliwy
Adipocyt
Lipoma
Liposarcoma
Chondrocyt
Chondroma
Chondrosacoma
Fibrocyt
Fibroma
Fibrosarcoma
Myofibroblast
Fibrohistiocytoma
Fibrohistiocytoma malignum
Osteocyt
Osteoma
osteosarcoma
KOMÓRKI ODPOWIEDZI IMMUNOLOGICZNEJ
1. makrofagi
2. prezentujące antygen – miejsce kontaktu ze światem zewnętrznym
a) Langerhansa skóry
b) dendrytyczne w ch.
c) dendrytyczne śródmiąższowe
d) mikroglej
e) limfocyty (T, B, O)
3. komórki tuczne
4. granulocyty zasadochłonne
5. granulocyty kwasochłonne
6. komórki plazmatyczne
16grupa©
Strona 19 z 25
KREW
transport substancji odżywczych, tlenu, hormonów, przeciwciał, dwutlenku węgla,
produktów przemiany materii
regulacja przemian wodnych i mineralnych
regulacja temperatury organizmu, pH
wpływa na rozwój nowotworów i procesy zapalne
hematokryt – zawartość elementów morfotycznych (45-55%)
ilość – 7% masy ciała (u mężczyzny 70kg to 5,5l)
Hb 12-16g%
OB. 1-10mm/h
SKŁAD
1. osocze
a) woda 90%
b) ciała organiczne 9%
c) białka 6-8,4%
albuminy 52-68%bc
globuliny alfa1 4,2-7,2%bc
globuliny alfa2 6,8-12%bc
globuliny beta 9,3-15%bc
globuliny gamma 13-23%bc
fibrynogen 0,15-0,35g%
d) węglowodany (glukoza 70-110mg%)
e) tłuszcze (cholesterol 150-200mg%)
f) ciała nieorganiczne (1%)
2. elementy morfotyczne
a) erytrocyty 4,2-6,5 mln/mm
3
erytron – wszystkie czerwone krwinki z prekursorami
brak samodzielnych ruchów
brak jądra i organelli komórkowych (niedojrzałe z jądrem)
zrąb – zagęszczona cytoplazma
żyje ok. 120 dni
90% suchej masy to hemoglobina
proerytroblast → erytroblasty zasadochłonny → erytroblasty
polichromatofilny → erytroblasty ortochromatyczny → retykulocyt →
erytrocyt
b) leukocyty 6 tys.-9tys. /mm
3
granulocyty
o
obojętnochłonne 45-65%
o
kwasochłonne 1-4%
o
zasadochłonne 0-1%
agranulocyty
o
monocyty 3-8%
o
limfocyty 28-42%
16grupa©
Strona 20 z 25
c) płytki krwi 150 tys.-350tys. /mm
3
NIEPRAWIDŁOWOŚCI
powyżej 12 mikrometrów – megalocyty
UKŁAD DOKREWNY
Typy wydzielania:
autokrynia – do tej komórki
parakrynia – pobudza sąsiednie komórki
endokrynia – do krwi, limfy
neuroendokrynna – wydzielina komórek nerwowych → krwiobieg → wydzielina bierze udział
w przewodnictwie synaptycznym
gruczoł dokrewny – zdolny do produkcji hormonu działającego na docelowe komórki w całym
organizmie, działa hamująco lub pobudzająco; działanie na komórkę docelową: w receptorze
określone cząstki swoiste (cz. receptywne dla hormonów) i nieswoiste (pobudzanie struktur
komórkowych)
PRZYSADKA MÓZGOWA
rozwój z ektodermy jamy ustnej (36 dzień)
płat przedni – część gruczołowa – komórki kwasochłonne mniejsze 40%; hormon
wzrostu → somatotrofy; prolaktyna → laktotrofy
płat tylny – część nerwowa – uwalnianie oksytocyny i wazopresyny (produkowane
podwzgórzu); melanofory, tyreotrof; kortykotrof
część pośrednia – słabo rozwinięta, zanika – barnikochłonne, hormonalnie nieczynne,
zapasowe (50%)
PRZYTARCZYCE
leżą w torebce tarczycy
komórki jasne
komórki ciemne → parathormon
kwasochłonne
tłuszczowe
silnie ukrwiona tarczyca → można z niej wyciąć przytarczyce
nadmiar jonów wapnia u dzieci wywołuje skurcze mięśni kończyny górnej
NADNERCZA
torebka
część rdzeniowa
o
prekursor tyrozyna → adrenalina, noradrenalina
część korowa
o
kłębkowata – mineralokortykoidy, aldosteron, deoksykosteron
o
pasmowata – glikokortykoidy, kortyzol, kortykosteron
o
siatkowata – androgeny, estrogeny
UKŁAD APUD
rozproszone gruczoły dokrewne wewnątrznabłonkowe zawierające komórki
chromochłonne albo argentofilne
o
komórki syntezujące klasyczne hormony
16grupa©
Strona 21 z 25
o
komórki wydzielające neuropeptydy
o
komórki przewodu pokarmowego
kula Herringa – skupiska neurosekretów
SZYSZYNKA
pinealoblasty
pinealocyty – melatonina → indukowanie rytmicznych zmian w sekrecji podwzgórza,
przysadki i gonad („zegar biologiczny”)
powstaje z płyty szyszynkowej ektodermalnej (7-8 tydzień)
TARCZYCA
komórki pęcherzykowe – tyroksyna T4 + trijodotyronina T3 → regulacja przemiany
materii
komórki C – kalcytonina → homeostaza wapniowa (lub hipokalcemia) → osteoporoza
torebka na przedniej ścianie szyi
pęcherzyki z nabłonkami
może produkować do światła pęcherzyka i tam magazynować
może wydzielać do światła naczyń
komórki C między pęcherzykami (ale ich nie dotykają!), jasna cytoplazma
rozwija się z endodermy – uwypuklenie powstaje w okolicy pierwotnego języka i
przesuwa się na szyję, może po drodze coś pozostawić
przy nadczynności usunięcie nadtarczycy – może się okazać, że nadal u pacjenta
będzie nadczynność wynikająca z tych pozostałych pęcherzyków
NEUROIMMUNOENDOKRYNOLOGIA
cytokiny – oddziałują na procesy wzrostu, różnicowania, czynności komórek
interleukiny
kortykosteroidy → działanie immunosupresyjne
testosteron → hamuje odporność humoralną i komórkową
REGULACJA CZYNNOŚCI WYDZIELANIA WEWNĘTRZNEGO
kora mózgowa
↓ pobudzanie
podwzgórze
↓ liberyjny
hamowanie (sprzężenie zwrotne ujemne)
przysadka
↓
gruczoł docelowy
↓
sprzężenie dodatnie
CHOROBY
nadczynność komórek alfa-somatotropów → akromegalia
gruczolak przysadki mózgowej
guz chromochłonny (pheochromocytoma) → zaburzenia APUD
1. Nadnercza
16grupa©
Strona 22 z 25
zespół Cushinga – nadmiar kortyzolu → księżycowata twarz, byczy kark,
szczupłe kończyny, czerwone rozstępy brzucha, zwisający brzuch, owrzodzenia
podudzia
choroba Addisona – niedoczynność → pigmentacja błon śluzowych, bielactwo,
pigmentacja blizn, plamy na twarzy, obniżenie masy ciała, osłabienie mięśni
zespół Waterhouse'a-Friderichsena
→
masywny, zazwyczaj
obustronnym krwotok do nadnerczy w przebiegu posocznicy
wstrząs nadnerczy – zapaść naczyniowa, sinica, wylewy
2. Tarczyca
wrodzona – pełny niedorozwój OUN
niedoczynność w okresie wzrostu
niedoczynność → wysuszona skóra
nadczynność – choroba Basedowa → wytrzeszcz oczu
nadczynność → tyreotoksykoza
OBRONA PRZED MIKROORGANIZMAMI
1. Nieswoista i swoista
naskórek, pH skóry, śluz
wydzielina gruczołów łojowych
ostre zapalenie – odpowiedź tkankowa na substancje obce lub uszkodzenie
tkanek
odpowiedź komórkowa (limfocyty, makrofagi)
humoralna (wydzielina przeciwciał)
komórka macierzysta
megakariocyt → trombocyty
erytrocyty
neutrofil
eozynofil
ZAPALENIE
komórki układu immunologicznego mają receptory, które wiążą patogeny
zależy od patogenu
patogen niszczy w endosomach późnych
połączenie receptora z patogenem → transkrypcja → cytokiny (interleukina 6) →
hepatocyty wydzielają białko c-reaktywne (znacznik procesu zapalnego)
klasyczne objawy zapalenia: zaczerwienienie, obrzmienie, podwyższona
temperatura, ból
jednym z czynników histamina ← komórki tuczne
wzrost przepuszczalności naczyń krwionośnych, żeby rozcieńczyć jady, tworzy się
wysięk
właściwe
o
makrofagi (z monocytów)
o
fibroblasty
o
komórki tuczne
o
komórki plazmatyczne
16grupa©
Strona 23 z 25
Aby komórka odpowiedziała na sygnał, musi przylegać do podłoża. Kiedy natrafi na patogen
i zwiąże go na powierzchni, komórka zmienia swój kształt i przylega do podłoża. Granulocyt
obojętnochłonny jest pierwszą linią obrony. Większość komórek (oczywiście poza
erytrocytami) przebywa w krwiobiegu kilka godzin i przenika do tkanek łącznych.
Makrofagi → czynnik chemotaktyczny
FAGOCYTOZA
a) niespecyficzna – nie zależy od immunoglobulin; pozostają ciałka resztkowe
b) specyficzna – związana z receptorami na powierzchni komórek układu
odpornościowego; cząsteczki opłaszczone przeciwciałami IgG i punktami
dopełniacza zostają związane na powierzchni komórki i sfagocytowane
o
na terenie danej komórki synteza białka MHC II i najbardziej
charakterystyczna cząsteczka jest z nim związana i wbudowywana w
błonę komórkową
o
przy zakażeniach wirusowych – obce białka łączone się z MHC I i
deponowane na nich
o
MHC I – wszystkie komórki
o
MHC II – komórki układu immunologicznego i prezentujące antygen
opsonizacja – otoczenie przeciwciałami antygenu
adherencja – przyłączenie do makrofaga
dopełniacz – wspomaga reakcje immunologiczne
adherencja do erytrocytów i płytek – przyłączenie kompleksów antygen-przeciwciało z
krwiobiegu, zbierają „śmieci” z układu krwionośnego
przeciwciała cytofilne – IgG i IgE przyłączając się do receptorów komórek tucznych
powodują degranulację
komórki prezentujące antygen
pobierają i obrabiają materiał
prezentują antygen limfocytom
pochodzą z monocytów i wykazują ekspresję markerów
mają wypustki cytoplazmatyczne zwiększające powierzchnię leukocytów
dendrytyczne
mają niewiele enzymów lizosomalnych
kępki Peyera, wyrostek robaczkowy, grudki chłonne samotne
duża aktywność endocytarna
duża zawartość MHC II
komórki Langerhansa skóry
dendrytyczne węzłów chłonnych i dendrytyczne śródmiąższowe
welonowate krwi – formy krążące APUD, znajdujące się w czasie przemieszczania
między tkankami
mikroglej w OUN
16grupa©
Strona 24 z 25
Interleukiny
Produkowane przez
Powodują
IL-1
Komórki prezentujące
antygen
Aktywacja LimTh
IL-2
Lim Th typu 1
Stymulacja proliferacji LimT
IL-3
Limf Th typu 2
Stymulacja wzrostu komórek
hemopoetycznych
IL-4
Lim Th typu 2
Aktywacja LimB, T, komórek
tucznych
IL-5
Lim Th typu 2
Pobudzenie dojrzewania
LimB
IL-6
Lim Th, makrofagi
Pobudzenie produkcji IgG
przez LimB, aktywacja LimT
Gamma-interferon
Lim Th
Indukcja ekspresji MHC II i
aktywacja makrofagów
białko CD2CD3 – białko transbłonowe limfocytów grasiczozależnych
CD4 → limfocyty helper 1, helper 2
CD8 – limfocyty cytotoksyczne I supresorowe
białka szoku termicznego – deponowane na powierzchni komórek zarażonych wirusem lub
nowotworem, zawierają limfocyty gamma delta
MHC II – wirus, który włączył się w DNA gospodarza wytwarza białka rozpoznawane i
niszczone w proteasomach
komórki NK – 10% w krwiobiegu podobne do monocytu, zawiera ziarna azurofilne, w
cytoplazmie granzyny, wydziela perforyny, zabiera spontanicznie komórki nowotworowe
BUDOWA IMMUNOGLOBULINY
5 klas ze względu na różną szybkość w polu elektrycznym
części zmienne (miejsca
wiązania antygenu)
części stałe
łańcuch lekki (kappa, lambda)
łańcuch ciężki (delta, epsilon,
gamma)
Miejscem stałej syntezy jest śledziona.
IgA – immunoglobuliny nabłonków w drzewie oskrzelowym
16grupa©
Strona 25 z 25
w kępkach Peyera – limfocyty B i limfocyty alfa beta cytotoksyczne