Badanie fizykalne – ocena

piel

ę

gniarska

mgr Dariusz Klonowski

Ocena podstawowych

czynno

ś

ci

ż

yciowych

Zakres oceny, stosowane metody i

techniki

Oddychanie

Kr

ąż

enie

Termoregulacja

Stan

ś

wiadomo

ś

ci

Procedury i algorytmy stosowane

w ocenie podstawowych czynno

ś

ci

ż

yciowych

Pomiar i obserwacja oddechu

Pomiar i obserwacja t

ę

tna

Pomiar ci

ś

nienia t

ę

tniczego

Pomiar temperatury cia

ł

a

Ocena stanu

ś

wiadomo

ś

ci

Ocena stanu ogólnego

Zakres oceny, stosowane metody:

Ocena masy cia

ł

a i wzrostu

Ocena narz

ą

du wzroku i s

ł

uchu

Ocena stanu uk

ł

adu kostno-stawowo-

mi

ęś

niowego

Ocena aktywno

ś

ci

Ocena stanu skóry i w

ł

osów

Ocena stanu jamy ustnej

Procedury i algorytmy słu

żą

ce

do oceny stanu ogólnego

Ocena masy cia

ł

a

Ocena wzrostu

Ocena s

ł

uchu

Ocena ostro

ś

ci wzroku

Ocena zakresu wykonywanych ruchów

Ocena koordynacji ruchowej

Ocena równowagi cia

ł

a

Ocena napi

ę

cia mi

ęś

niowego

Ocena reakcji odruchowej

Ocena stanu pow

ł

ok skórnych i w

ł

osów

Ocena stanu jamy ustnej i narz

ą

du

ż

ucia

Kluczowe słowa, poj

ę

cia

•

Badanie

•

Bilans

•

Bradykardia

•

Ci

ś

nienie krwi

•

Dane, metody
pozyskiwania

•

Dane, zakres,
charakter,

ź

ród

ł

a

•

Endoskopia

•Hipertermia

•Hipotermia

•Hipertonia

•Hipotonia

•Hiperwentylacja

•Hipowentylacja

•

Nak

ł

ucie

•

Ocena, ocenianie

•

Ocena stanu

•

Ocena podstawowych czynno

ś

ci

ż

yciowych

•

Ogl

ą

danie

•

Stan podmiotu opieki

•

Stan

ś

wiadomo

ś

ci

•

T

ę

tno

•

Wymaz

•

Wziernikowanie

Zasady w ocenianiu

Zasada racjonalności oceniania

Oznacza konieczność oparcia wszystkich zadań i
działań związanych z ocenianiem na rozumowym
podejściu do tego zagadnienia (a nie wyłącznie na
wcześniejszym doświadczeniu i intuicji zawodowej).
Wymaga kierowania się rozumem, stawia na
prawidłowe (w znaczeniu: logiczne) myślenie i
wnioskowanie.
Zasada racjonalności oceniania odwołuję się do
teoretycznych założeń procesu pielęgnowania, a w
szczególności tego, co niosą ze sobą etap I i IV (istota
rozpoznawania I etap i oceniania IV).

Zasada komplementarności

danych

Komplementarność w odniesieniu do danych o
podmiocie opieki oznacza ich uzupełnianie się.
Oznacza to, że dopiero określony zbiór danych
obejmujących go jako integralna całość pozwala
wnioskować o jego stanie.
Współbrzmienie tego, co obiektywne i
subiektywne, zakodowane jest w rozumieniu, kim
jest człowiek, a tym samym podmiot opieki
(pojedynczy, rodzina, grupa społeczna).
Zawarte jest także w definicjach zdrowia
przyjętych przez pielęgniarstwo.

Zasada wspó

ł

udzia

ł

u

podmiotu opieki w ocenianiu

Współudział najczęściej rozumiany jest jako
wspólne uczestniczenie w czymś (np. w jakiejś
pracy, zadaniu),
Z teoretycznego punktu widzenia nie ma takiej
sytuacji, aby podmiot oceny nie mógł uczestniczyć
w ocenianiu własnego stanu. Udział ten może być
różnie wyrażony.
Oznacza to, że różny może być jego zakres i różny
charakter. Samo to, że dotyczy danego człowieka
(rodziny), świadczy o jego „obecności" w tym
procesie.

Jeśli w praktyce relacja ta jest zaburzona, to
najczęściej z przyczyn leżących po stronie
pielęgniarki.

Współudział z założenia wymaga:

traktowania podmiotu opieki jako partnera
(ocenianie dotyczy jego stanu i dla niego, a nie dla
pielęgniarki ma największe znaczenie i najwyższą
wartość; dla pielęgniarki jest celem zawodowym),
celowego i planowego aktywizowania (wówczas
gdy jego udział nie jest wystarczający), przy
wykorzystaniu dostępnych sił i środków.

Uwaga

Niekiedy za satysfakcjonujące przyjmuje się

samo zaakceptowanie przez podmiot opieki
i(lub) jego rodzinę, osoby bliskie:

działań podejmowanych przez

pielęgniarkę na rzecz oceny jego stanu oraz

końcowego wyniku tych działań w

postaci oceny.

Zasada utrwalania ocen

(„zapisywania")

Zasada ta wskazuje na konieczność
zapisywania (w różnej formie, w tym coraz
częściej i w elektronicznej) i przechowywania
ocen dotyczących podmiotu opieki
(pojedynczy człowiek — pacjent, rodzina,
społeczność lokalna), a sformułowanych
potrzeby zindywidualizowanego
pielęgnowania.

Ocena podstawowych

czynno

ś

ci

ż

yciowych

Zakres oceny, stosowane

metody i techniki

Ocena podstawowych czynności życiowych
niezbędna jest pielęgniarce do ustalenia
stanu pacjenta, określenia sprawności
funkcjonowania poszczególnych układów i
narządów, podjęcia działań zmierzających
do utrzymania lub zmiany rozpoznanego
stanu.

Oceną mogą być objęte trzy sfery funkcjonowania
człowieka, tj. biologiczna, psychiczna, społeczna.

W ocenie biologicznej powinny znaleźć się
informacje o prawidłowym lub zaburzonym
funkcjonowaniu podstawowych układów:
oddechowego, sercowo-naczyniowego (krążenia),
nerwowego, pokarmowego, moczowego,
płciowego, termoregulacji.

Ź

ródłem danych o pacjencie może być sam

pacjent, rodzina lub inne bliskie osoby.

Oddychanie

Oddychanie jest procesem mającym na celu

zaopatrywanie organizmu w tlen i odprowadzenie
dwutlenku węgla będącego końcowym produktem
przemiany materii.

Dokonując oceny procesu oddychania należy

zwrócić uwagę na:

częstość oddechów,
jakość oddechów,
rytm oddychania,

dokładnie rejestrując wszelkie odchylenia od

wartości prawidłowych.

Częstość oddechów

Wiek

Wartości

prawidłowe

Noworodek

Małe dziecko

Dorosły

40-50/min

18-25/min

16-20/min

Jako

ść

oddechów

Oddech prawidłowy to oddech:
• regularny,
• równomiernie głęboki,
• wykonywany bez wysiłku,
• wykonywany przez nos,
• bez szmerów,
• bez zapachu (zapachy po spożyciu pokarmów lub używek),
• z równomiernym unoszeniem i opadaniem boków klatki

piersiowej,

• z unoszeniem klatki piersiowej podczas wdechu.

W warunkach patologicznych można obserwować

zmiany w oddychaniu, takie jak:

• oddech zwolniony,

• nadmierna wentylacja płuc (hiperwentylacja),

• zmniejszona wentylacja płuc (hipowentylacja),

• bezdech,

• duszność wydechowa,

• duszność wdechowa,

• oddychanie wysiłkowe, np, oddechy z udziałem

dodatkowych mięśni oddechowych.

Szmery oddechowe słyszalne w czasie

oddychania mogą przybierać charakter:

• prawidłowych szmerów oddechowych

(oddech prawidłowy),

• świstów (przy zwężeniu dróg

oddechowych),

• furczeń (w astmie oskrzelowej),

• trzeszczeń (w obrzęku płuc).

Woń powietrza wydychanego może być:

• bez zapachu (oddech prawidłowy),

• o zapachu acetonu,

• o zapachu zgnilizny.

Rytm oddechowy

•

regularne oddechy — oddech prawidłowy

•

Oddech Biota — po kilku głębokich

oddechach następuje krótkotrwałe zatrzymanie
oddechu

•

Oddech Kussmaula - bardzo głębokie, regularne

oddechy z krótkimi okresami bezdechu

• Oddech Cheyne’a – Stokesa - coraz głębsze, a następnie
coraz płytsze oddechy, kończące się na chwilowym bezdechu

• Oddech paradoksalny — klatka piersiowa unosi

się podczas wydechu

Duszno

ść

Jest objawem subiektywnym
polegającym na uczuciu braku powietrza.
Objawem duszności jest wzmożona praca
dodatkowych mięśni oddechowych,
przyjmowanie pionowej pozycji ciała, świst
oddechowy (stridor), sinica, niepokój
pacjenta.

Przyczyny duszno

ś

ci

Przyczyny duszno

ś

ci

Rodzaj zmiany

Zmiany w układzie kr

ąż

enia

Zmiany w układzie oddechowym

Osłabienie pracy lewej komory, co powoduje
zaleganie krwi w płucach.
Niewydolno

ść

kr

ąż

enia, w której zwalnia si

ę

przepływ krwi, co powoduje niedotlenienie
komórek:
• duszno

ść

wysiłkowa

• duszno

ść

spoczynkowa

Niedro

ż

no

ść

dróg oddechowych. Uraz klatki

piersiowej (odma, złamanie

ż

eber).

Zmniejszenie powierzchni oddechowej
(zapalenie płuc, obrz

ę

k płuc). Zwi

ę

kszenie

oporu w drogach oddechowych (zw

ęż

enie

oskrzeli)

.

Sinica

Jest to niebieskie lub sinoczerwone
zabarwienie skóry i błon śluzowych
spowodowane zwiększoną zawartością
hemoglobiny zredukowanej we krwi
włośniczkowej.

Wyróżnia się sinicę:

1. Z powodu upośledzenia wymiany gazowej w

płucach (sinica centralna lub oddechowa).

2. Spowodowaną mieszaniem się krwi tętniczej z

krwią żylną (wrodzone wady serca).

3. Spowodowaną zwolnionym przepływem krwi w

sieci naczyń włosowatych, przyspieszonym
zużyciem tlenu (sinica obwodowa).

Sinica pochodzenia sercowego obejmuje dystalne

części ciała — tj. palce rąk i nóg, nos, płatki uszu.

Kaszel

Jest odruchem obronnym polegającym
na nagłym wydechu przy skurczu mięśni
oddechowych i przepony z gwałtownym
wyrzuceniem powietrza z płuc.
Obserwując kaszel należy zwrócić uwagę
na jego charakter i cechy.

Pokasływanie

Kaszel suchy, urywany, szczekający

Kaszel suchy, urywany, szczekający

Suchy

Bez odpluwania plwociny Płytki, meczący,
bolesny

Głęboki

Napadowy, meczący

Napadowy

Związany z położeniem ciała, spływaniem
wydzieliny do oskrzeli, podrażnieniem oskrzeli

Konwulsyjny

Napadowy, kończący się wymiotami,
przebiegający z „pianiem"

Chroniczny

O różnym nasileniu, związany z nałogowym
paleniem tytoniu

Charakter kaszlu

Cechy

Wilgotny

Połączony z odpluwaniem plwociny

Plwocina

To substancja wysiękowa, wyjątkowo
przesiękowa, odkrztuszana z układu
oddechowego.

Charakter

Cechy

Śluzowa

Bezbarwna, lepka, mało zbita

Śluzowo-ropna

j.w., z domieszką ropy

Rdzawa

Rdzawe zabarwienie

Ropna

śółtawa, zbita, o nieprzyjemnym zapachu

Pienista

Z krwią lub różowo zabarwiona połączona z
dusznością i „graniem w płucach”

Krwioplucie

Z domieszką umiarkowanej ilości krwi

Krwotok z płuc

Odkrztuszanie krwi żywoczerwonej i pienistej

Kr

ąż

enie

Do podstawowych funkcji układu krążenia należy
transport i wymiana gazów oddechowych, transport
ciepła, substancji odżywczych, końcowych produktów
przemiany materii oraz hormonów.
Dzięki swym funkcjom układ krążenia pośredniczy w
utrzymaniu stałości środowiska wewnętrznego, czyli
homeostazy organizmu.
Sprawne pełnienie tych funkcji zależy od przepływu
krwi w tkankach i narządach na poziomie
dostosowanym do ich zapotrzebowania.
Warunkiem sprawnego przepływu krwi jest
prawidłowa czynność serca i naczyń krwionośnych.

Ocena układu krążenia dotyczy

oceny:

tętna,

ciśnienia tętniczego krwi,

występowania obrzęków,

występowania bólu w klatce piersiowej.

Tętno

Tętno to rytmiczne podnoszenie i
zapadanie ścian tętnicy, spowodowane
wypełnianiem się tętnicy krwią
wyrzucaną z komór podczas skurczu i
wzrostem ciśnienia skurczowego.

Tętno zależne jest od: akcji serca, objętości
krwi, ciśnienia krwi, jakości naczyń
tętniczych i zastawek serca.

Częstość tętna

U płodu 140-160 uderzeń/min

• Tachykardia (częstoskurcz)

U noworodka 130-140 uderzeń/

przyspieszenie ponad 1 00 ude-

/min

rzeń/min, np. w czasie gorączki,

U rocznego dziecka 110-130 ude-

chorób serca

rzeń/min

• Bradykardia (rzadkoskurcz)

U dorosłych 66-76 uderzeń/min

poniżej 60 uderzeń/min, np.

Ulega zwiększeniu:

w przebiegu bloków serca,

- po wysiłku

urazów czaszkowo-mózgo-

- w następstwie strachu

wych, zatruć

- po jedzeniu

- używkach

Ulega zwolnieniu podczas snu,

u dobrze wytrenowanych spor-

towców

Napięcie (siła) tętna

Dobrze wypełnione, dobrze na-

• Nitkowate, miękkie, słabo na-

pięte

pięte, ledwo wyczuwalne, nie-

wyczuwalne, np. przy spadku

ciśnienia tętniczego krwi

• Twarde, drutowate, silnie na-

pięte, np. w miażdżycy

Rytm (miarowość) tętna

Miarowe — zgodne z cyklem pra-

Niemiarowość:

cy serca (zwalnianie i przyspie-

• wypadanie tętna

szanie podczas oddychania —

• niemiarowość całkowita

tzw. niemiarowość oddechowa)

• skurcze dodatkowe

Cechy tętna

Charakterystyka tętna prawidłowego

Odchylenia chorobowe

• częstoskurcz napadowy

Ciśnienie tętnicze krwi

Krew krąży w układzie naczyń krwionośnych
dzięki ciśnieniu wytwarzanemu w czasie pracy
serca.
Ciśnienie krwi w tętnicach jest zmienne. Zmienia
się pulsacyjnie w czasie cyklicznej pracy serca.
Wzrasta w następstwie skurczu serca (ciśnienie
skurczowe), maleje zaś przy jego rozkurczu i
pauzie (ciśnienie rozkurczowe).
Różnica między ciśnieniem skurczowym a
rozkurczowym nosi nazwę amplitudy skurczowo-
rozkurczowej i wynosi 30-50 mm Hg.

Wysokość ciśnienia zależy od:

siły skurczowej serca,

objętości krwi znajdującej się w naczyniach,

oporów, jakie stwarzają naczynia.

Ciśnienie oznacza się w milimetrach słupa rtęci (mm Hg)

lub kilopaskalach (kPa). 7,5 mm Hg = 1,0 kPa.

Wartości prawidłowe:

skurczowe ciśnienie krwi: 90-120 mm Hg,

wartości graniczne 120-140 mm Hg,

rozkurczowe ciśnienie krwi: 60-90 mm

Hg, wartości graniczne 90-95 mm Hg,

amplituda — 30-50 mm Hg.

Wartości nieprawidłowe:

nadciśnienie — podwyższenie ciśnienia

skurczowego powyżej 140 mm Hg i (lub)
rozkurczowego powyżej 95 mm Hg,

podciśnienie — skurczowe i (lub)

rozkurczowe ciśnienie niższe od wartości
prawidłowych (poniżej wartości
granicznych).

Obrzęki

Obrzęk to nadmierne gromadzenie się
płynu w tkankach.

Obrzęki pochodzenia sercowego
(zastoinowe) są spowodowane
niewydolnością krążenia (serca). Mogą
dotyczyć krążenia płucnego (obrzęk płuc)
lub krążenia systemowego (obrzęki w
przewlekłej niewydolności prawej komory).

Mogą być utajone (bez objawów klinicznych, a
tylko ze zwiększającą się masą ciała) lub jawne.

Obrzęki pochodzenia sercowego umiejscawiają się
najczęściej w najniżej położonych częściach ciała
(stopy, kostki, podudzia). W nasilonej
niewydolności krążenia pojawiają się na udach,
brzuchu, dolnych częściach klatki piersiowej,
okolicy lędźwiowo-krzyżowej.

Mogą towarzyszyć im przesięki do jam ciała:
opłucnej, osierdziowej, otrzewnej.

Ból w klatce piersiowej

Ból wieńcowy najczęściej umiejscawia się za
mostkiem, ma charakter bólu rozpierającego,
piekącego lub dławiącego. Promieniuje wzdłuż
lewej kończyny górnej, do palców. Pojawia się
nagle, najczęściej w czasie wysiłku, zmusza
chorego do przerwania wykonywanej czynności.
Ustępuje po odpoczynku. Charakterystyczny dla
dusznicy bolesnej.
Ból zawałowy to silny ból umiejscowiony za
mostkiem, rozpierający, piekący, promieniujący
do lewego barku, lewej kończyny i żuchwy. Nie
ustępuje po odpoczynku.

Termoregulacja

Warunkiem prawidłowych czynności ustroju człowieka
jest utrzymanie stałej temperatury środowiska
wewnętrznego. Jest to możliwe dzięki mechanizmom
termoregulacyjnym, które dostosowują ilość ciepła
usuwanego z ustroju i wytwarzanego w ustroju do
potrzeb bilansu cieplnego.
Dominującym ogniwem mechanizmu termoregulacji
jest ośrodek termoregulacji znajdujący się w
ośrodkowym układzie nerwowym w podwzgórzu.
Integralność tego ośrodka jest warunkiem utrzymania
homeostazy cieplnej .

Prawidłowa temperatura u człowieka zdrowego
wynosi 36-37°C (mierzona w odbycie o 0,5°C
wyższa niż pod pachą, mierzona w jamie ustnej o
0,3° wyższa niż pod pachą).
Temperatura ciała człowieka w ciągu doby może
ulegać cyklicznym wahaniom wynoszącym od 0,5 do
1°. Najniższa jest w czasie snu, we wczesnych
godzinach rannych, najwyższa we wczesnych
godzinach wieczornych.
U kobiet temperatura zmienia się w zależności od
okresu cyklu jajnikowego — podwyższa się o ok.
0,5° w czasie owulacji i utrzymuje na
podwyższonym poziomie przez drugą połowę cyklu.

Wytwarzanie ciepła w

organizmie zależy od:

podstawowej przemiany materii,

pracy mięśni szkieletowych w czasie

poruszania się,

czynności przewodu pokarmowego

związanej z trawieniem i wchłanianiem
pokarmów.

Nadmiar ciepła wytworzonego w
organizmie odprowadzany jest na zewnątrz
przez skórę, układ oddechowy, przewód
pokarmowy (oddechy przyspieszone,
rozszerzone naczynia, pocenie się).
Niedobór ciepła w organizmie uruchamia
fizjologiczne mechanizmy zwiększające
jego wytwarzanie (zwężenie naczyń,
ograniczone wydalanie potu, przyspieszenie
procesów spalania w mięśniach, dreszcze).

Zaburzenia w termoregulacji

Gorączka (hipertermia) to podwyższenie temperatury
ciała powyżej górnej granicy normy, tj. 37°C. Jest ona
ogólnoustrojowym odczynem na działanie
różnorodnych czynników. Wzrost temperatury odbywa
się za pośrednictwem ośrodka termoregulacji, który
pod wpływem tych czynników przestawia organizm na
utrzymywanie wyższej temperatury ciała. Maksymalna
temperatura ciała wywołana gorączką, przy której
możliwe jest przeżycie, wynosi 42°C.
Ochłodzenie ciała poniżej 28-26°C (hipotermia) może
prowadzić do śmierci wskutek porażenia ośrodka
oddechowego i naczynioruchowego.

Gor

ą

czka ci

ą

gła

Gor

ą

czka zwalniaj

ą

ca

Gor

ą

czka przerywana

Gor

ą

czka trawi

ą

ca

(wyniszczaj

ą

ca)

septyczna

Niewielkie wahanie dzienne (poni

ż

ej

1°C) Utrzymuje si

ę

na okre

ś

lonej

wysoko

ś

ci przez kilka dni

Wi

ę

ksze wahania dzienne (1-2°C) —

utrzymuje si

ę

przez kilka dni

Na przemian wyst

ę

puje gor

ą

czka i

temperatura normalna

Dzienne wahania 2°C Wyst

ę

puje przy

wysiewach bakterii lub ich toksyn do
krwi. Cz

ę

sto z dreszczami

Typy gorączki

Objawy towarzysz

ą

ce gor

ą

czce

Subiektywne —
odczuwane przez
pacjenta, podmiotowe

Złe samopoczucie
Ból głowy, stawów, mi

ęś

ni

Uczucie gor

ą

ca lub zimna

Wra

ż

liwo

ść

na

ś

wiatło i hałasy

Pragnienie, sucho

ść

w jamie ustnej

Objawy gor

ą

czki

Charakterystyka

Obiektywne —
przedmiotowe, mo

ż

liwe do

sprawdzenia,
zaobserwowania

Podwy

ż

szona temperatura ciała

Ró

ż

nica temperatur miedzy tułowiem a ko

ń

czyn

ą

(ko

ń

czyny

zimne)
Twarz blada lub zaczerwieniona (wypieki), ewentualnie
pokryta potem
Przyspieszone t

ę

tno (na ka

ż

dy I

0

C od 10 do 20 u/min)

Zwi

ę

kszona cz

ę

sto

ść

oddechów i obj

ę

to

ść

wdechowa

Mocz zag

ę

szczony, opryszczka warg,

Senno

ść

lub zaburzenia snu, pobudzenie

Ograniczenie

ś

wiadomo

ś

ci (gor

ą

czkowe stany majaczenia)

Dreszcze, sucho

ść

jamy ustnej, błyszcz

ą

ce oczy

J

ę

zyk pokryty białym nalotem

Dreszcze

Niedobór ciepła w organizmie

spowodowany przestawieniem się ośrodka
termoregulacji na wyższą temperaturę, co
wywołuje subiektywne wrażenie zimna. W
następstwie drobnych skurczów
mięśniowych (dreszczy) wytwarzane jest
ciepło i wyrównywane niedobory.

Ocena stanu skóry i włosów

Skóra jest powłok

ą

oddzielaj

ą

c

ą

wn

ę

trze

organizmu ludzkiego od

ś

wiata zewn

ę

trznego.

Stanowi mocn

ą

, elastyczn

ą

pokryw

ę

wytrzymał

ą

zarówno na ucisk, jak i rozci

ą

ganie.

Jest nieprzenikliwa dla wi

ę

kszo

ś

ci substancji

rozpuszczalnych i gazowych, chroni przed
inwazj

ą

flory bakteryjnej.

Odgrywa kluczow

ą

rol

ę

w termoregulacji.

Jest narz

ą

dem zmysłu zawieraj

ą

cym receptory

dotyku, bólu, ucisku, wibracji, temperatury

Odgrywa powa

ż

n

ą

rol

ę

w:

czynno

ś

ci wydzielniczej,

regulacji równowagi wodno-oddechowej,

czynno

ś

ci resorpcyjnej,

metabolizmie białek, lipidów,
w

ę

glowodanów, witamin,

w procesach odporno

ś

ciowych.

Ogólny stan skóry (wygl

ą

d, zabarwienie, napi

ę

cie,

ucieplenie, owłosienie, wykwity, grubo

ść

) jest

ź

ródłem

informacji o stanie zdrowia całego ustroju.
Systematyczne prowadzenie obserwacji skóry pacjenta
pozwala na wczesne wykrycie zmian chorobowych w
obr

ę

bie skóry i narz

ą

dów wewn

ę

trznych.

Obserwacja obejmuje

ocen

ę

stanu higienicznego skóry, który mo

ż

na okre

ś

li

ć

jako

zadowalaj

ą

cy lub niezadowalaj

ą

cy,

oraz wygl

ą

du skóry

kolor,

napi

ę

cie,

nawodnienie,

ucieplenie,

grubo

ść

,

zawarto

ść

pod

ś

ciółki tłuszczowej,

wykwity.

Kolor (zabarwienie) skóry

Kolor ró

ż

owy lub o odcieniu

ś

niadym mo

ż

e w pewnych

przypadkach by

ć

objawem chorobowym lub

ś

wiadczy

ć

o

aktualnym stanie chorego.
Blada skóra twarzy jest charakterystyczna dla du

ż

ej

niedokrwisto

ś

ci.

ś

ółte zabarwienie skóry towarzyszy

ż

ółtaczkom.

Br

ą

zowe plamy pojawiaj

ą

si

ę

na twarzy w przebiegu

chorób w

ą

troby lub u kobiet w ci

ąż

y (ostuda).

Zabarwienie ziemiste mo

ż

e wskazywa

ć

na

zaawansowan

ą

chorob

ę

nowotworow

ą

, a jasnobrunatne -

na marsko

ść

w

ą

troby.

Zmiany na skórze

o ró

ż

nym charakterze mog

ą

by

ć

objawem chorób zaka

ź

nych,

alergicznych, grzybiczych, wirusowych,
bakteryjnych, paso

ż

ytniczych i

nowotworowych.

Podstawowym objawem chorób
skóry s

ą

wykwity. Rozró

ż

nia si

ę

wiele

ich odmian.

Plama (macula) - jest to wykwit le

żą

cy w

poziomie skóry, niewyczuwalny przy dotyku,
ró

ż

ni

ą

cy si

ę

od skóry otaczaj

ą

cej wył

ą

cznie

zabarwieniem. Plamy mog

ą

by

ć

barwnikowe,

zapalne (rumie

ń

), naczyniowe.

B

ą

bel pokrzywkowy (urtica) -jest to wykwit

wyniosły ponad powierzchni

ę

skóry, barwy

porcelanowobiałej lub ró

ż

owej, szybko

powstaj

ą

cy i szybko ust

ę

puj

ą

cy bez

pozostawiania

ś

ladu.

Grudka (papula) —jest to wykwit wyniosły
ponad powierzchni

ę

skóry, o ró

ż

nych

wymiarach, do

ść

wyra

ź

nie odgraniczony,

ró

ż

ni

ą

cy si

ę

od skóry otaczaj

ą

cej spoisto

ś

ci

ą

i

ust

ę

puj

ą

cy bez pozostawienia

ś

ladu.

Guzek (nodulus) —jest to wykwit wyniosły
ponad powierzchni

ę

skóry, zwi

ą

zany ze

zmianami w skórze wła

ś

ciwej, cz

ę

sto ulegaj

ą

cy

rozpadowi i ust

ę

puj

ą

cy z pozostawieniem

blizny.
Guz (nodus, tumor) —to wi

ę

ksze wykwity

guzkowe, zajmuj

ą

ce równie

ż

tkank

ę

podskórn

ą

.

Guzy mog

ą

by

ć

zapalne lub nowotworowe.

P

ę

cherzyk (vesicula) i p

ę

cherz (bulla) - s

ą

to

wykwity wyniosłe ponad powierzchni

ę

skóry,

wypełnione płynem i ust

ę

puj

ą

ce bez

pozostawienia blizny. Je

ś

li przekraczaj

ą

0,5 cm,

nosz

ą

nazw

ę

p

ę

cherzy.

Krosta (pustula) —jest to wykwit typu p

ę

cherzyka

lub p

ę

cherza zawieraj

ą

cy od pocz

ą

tku tre

ść

ropn

ą

.

Łuska (squama) —jest to złuszczaj

ą

ca si

ę

warstwa rogowa. Powstaje jako zej

ś

cie stanu

zapalnego b

ą

d

ź

w nast

ę

pstwie nadmiernego

rogowacenia.
Strup (crusta) —powstaje w wyniku zasychania
na powierzchni skóry płynu wysi

ę

kowego albo

ropnej tre

ś

ci p

ę

cherzyków i p

ę

cherzy lub na

podło

ż

u nad

ż

erek i owrzodze

ń

.

Nad

ż

erka (erosio) - jest to ubytek naskórka

powstaj

ą

cy w wyniku jego zniszczenia (np.

maceracja), ust

ę

puj

ą

cy bez pozostawienia blizn.

Przeczos (exoratio) - jest to nad

ż

erka powstaj

ą

ca w

skórze uprzednio nie zmienionej, najcz

ęś

ciej pod

wpływem drapania (np. w przebiegu

ś

wierzbu,

wszawicy).
P

ę

kni

ę

cie i rozpadlina (fissura et rhagas) - s

ą

to

linijne ubytki dotycz

ą

ce warstw gł

ę

bszych skóry

wła

ś

ciwej, w wyniku czego mog

ą

powstawa

ć

blizny.

Owrzodzenie (ulcus) —jest to
ubytek skóry wła

ś

ciwej

ust

ę

puj

ą

cy z pozostawieniem

blizn.

Blizna (cicatrix) —powstaje w
nast

ę

pstwie uszkodzenia skóry

wła

ś

ciwej i zast

ą

pienia jej

tkank

ą

ł

ą

czn

ą

włóknist

ą

.

Włos (pilus) —jest twardym, wydłu

ż

onym

tworem nabłonkowym skóry, składaj

ą

cym si

ę

z łodygi, która znajduje si

ę

poza skór

ą

, i

korzenia, który znajduje si

ę

w skórze.

Włosy wyst

ę

puj

ą

na całej skórze z wyj

ą

tkiem

podeszwy, dłoni, poszczególnych elementów
zewn

ę

trznych narz

ą

dów płciowych, czerwieni

wargowej.
Najobfitsze s

ą

na głowie, gdzie jest ich ok.

300/cm2.

Włosy

Włosy mog

ą

wyst

ę

powa

ć

jako:

meszek,

włosy długie,

rz

ę

sy i brwi.

Do najcz

ęś

ciej wyst

ę

puj

ą

cych

zaburze

ń

w owłosieniu nale

żą

:

wypadanie włosów (łysienie) oraz
nadmierny porost włosów.

Łysienie mo

ż

e by

ć

wynikiem

przej

ś

ciowego lub trwałego wypadania

włosów na ograniczonej powierzchni lub
obejmuj

ą

cego cał

ą

owłosion

ą

głow

ę

.

Wypadanie włosów w cz

ęś

ci

przypadków jest przemijaj

ą

ce: ust

ę

puje

po usuni

ę

ciu przyczyny.

Przyczyny wypadania włosów mog

ą

by

ć

ró

ż

ne.

Nale

żą

do nich:

1) mechaniczne (wycieranie, wskutek naci

ą

gania

włosów),

2) toksyczne (zatrucie zwi

ą

zkami chemicznymi),

3) choroby zaka

ź

ne (ostre choroby gor

ą

czkowe),

4) choroby układowe,
5) polekowe (np. przyjmowanie leków

cytostatycznych, leków przeciwtarczycowych,
przeciwkrzepliwych),

6) choroby włosów lub skóry owłosionej (np.
grzybica).

Łysienie typu m

ę

skiego ma charakter

stały.

Nadmierny porost włosów (hypertrichosis)
mo

ż

e dotyczy

ć

całej skóry lub by

ć

ograniczony do pewnych okolic.

Mo

ż

e by

ć

nabyty lub wrodzony.

Jest cz

ę

stszy u m

ęż

czyzn.

Rozpoczyna si

ę

we wczesnym

dzieci

ń

stwie lub w okresie pokwitania.

U kobiet - jako hirsutyzm - dotyczy skóry
twarzy, tułowia i ko

ń

czyn, włosy przybieraj

ą

charakter owłosienia m

ę

skiego.

Wyst

ę

puje w wyniku nadmiernego

wytwarzania androgenów.

Mo

ż

e by

ć

nast

ę

pstwem chorób nadnerczy,

jajników, przysadki, podwzgórza lub
przyjmowania leków hormonalnych.

Ocena stanu jamy ustnej

Oceniaj

ą

c stan jamy ustnej nale

ż

y

zwróci

ć

uwag

ę

na wszystkie

narz

ą

dy le

żą

ce w jej obr

ę

bie.

Zmiany chorobowe w jamie
ustnej najcz

ęś

ciej dotycz

ą

j

ę

zyka, z

ę

bów, dzi

ą

seł i błony

ś

luzowej.

Wargi zdrowe maj

ą

kolor czerwony

lub ró

ż

owoczerwony, s

ą

l

ś

ni

ą

ce,

nawil

ż

ane przez

ś

luz wytwarzany

w gruczołach błony

ś

luzowej warg.

W obr

ę

bie warg mog

ą

pojawia

ć

si

ę

zmiany, tj. opryszczka,

zapalenie k

ą

towe (zajady).

Opryszczka (herpes) pojawiaj

ą

ca si

ę

na wargach towarzyszy infekcjom
wirusowym, np. grypie, przezi

ę

bieniu,

zapaleniu górnych dróg oddechowych.

Zajady to małe, bolesne p

ę

kni

ę

cia lub

nad

ż

erki o

ż

ywoczerwonym dnie,

umiejscowione w k

ą

tach ust. Mog

ą

pojawia

ć

si

ę

w przypadku niedoboru

witaminy B2.

J

ę

zyk jest tworem mi

ęś

niowym pokrytym

błon

ą ś

luzow

ą

. Błona

ś

luzowa na grzbiecie i

brzegach bocznych j

ę

zyka tworzy liczne

brodawki j

ę

zykowe, które sprawiaj

ą

,

ż

e

powierzchnia górna j

ę

zyka jest szorstka i ma

wygl

ą

d aksamitu o barwie ró

ż

owej.

Błona

ś

luzowa dolnej powierzchni j

ę

zyka jest

cienka, delikatna, ró

ż

owoczerwona, bez

brodawek.

Biały nalot (szarobiałe, plamiste obło

ż

enie) na j

ę

zyku

tworzy si

ę

z resztek pokarmowych,

ś

luzu,

złuszczonych nabłonków, leukocytów, grzybów.

Wyst

ę

puje we wszystkich chorobach przewodu

pokarmowego.

J

ę

zyk malinowy z wyra

ź

nie zaznaczonymi

brodawkami jest charakterystycznym objawem
towarzysz

ą

cym płonicy.

J

ę

zyk blady o wygładzonej powierzchni wyst

ę

puje w

niedokrwisto

ś

ci zło

ś

liwej, a

ż

ywoczerwony w

niektórych awitaminozach.

J

ę

zyk pokryty bliznami jest charakterystyczny dla

chorych na padaczk

ę

.

Niebolesne twarde owrzodzenia mog

ą

by

ć

zmianami

o charakterze nowotworowym.

Ple

ś

niawki (soor) w postaci białych nalotów

wyst

ę

puj

ą

na j

ę

zyku lub błonie

ś

luzowej jamy ustnej.

Najcz

ęś

ciej mo

ż

na je spotka

ć

u niemowl

ą

t oraz w

przebiegu chorób wyniszczaj

ą

cych, a tak

ż

e jako

powikłanie stosowania antybiotyków i braku higieny
jamy ustnej. Powstaniu ple

ś

niawek sprzyja niedobór

witamin z grupy B.

Wysuszona błona

ś

luzowa jamy ustnej mo

ż

e

towarzyszy

ć

odwodnieniu organizmu.

Pojawienie si

ę

zaczerwienienia, obrz

ę

ku

błony

ś

luzowej, owrzodze

ń

, przykrego

zapachu z ust, dolegliwo

ś

ci bólowych

ś

wiadczy o zapaleniu jamy ustnej.

Pojawienie si

ę

na błonie

ś

luzowej policzków na

wysoko

ś

ci z

ę

bów trzonowych białych plamek (plamki

Koplika) to objaw odry, poprzedzaj

ą

cy wyst

ą

pienie

wysypki na skórze.

Obrzmienie i bolesno

ść ś

linianek mog

ą

wskazywa

ć

na zapalenie

ś

linianek.

Wszystkie zmiany i uszkodzenia błony

ś

luzowej jamy

ustnej powinny by

ć

zgłaszane lekarzowi i leczone.

Zmiany na dzi

ą

słach.

Dzi

ą

sła zaczerwienione, rozpulchnione, krwawi

ą

ce

mog

ą

by

ć

objawem niedoboru witaminy C lub

zapalenia dzi

ą

seł.

Stan uz

ę

bienia.

Uz

ę

bienie pełne zapewnia mo

ż

liwo

ść

rozdrabniania i

ż

ucia pokarmów stałych. Ubytki w uz

ę

bieniu w

zale

ż

no

ś

ci od ich stopnia mog

ą

cz

ęś

ciowo lub

całkowicie ogranicza

ć

mo

ż

liwo

ść

rozdrabniania

pokarmów stałych.

Próchnica z

ę

bów jest najcz

ęś

ciej wyst

ę

puj

ą

c

ą

chorob

ą

uz

ę

bienia. Jest to proces, w przebiegu

którego dochodzi do demineralizacji, a w nast

ę

pstwie

do osłabienia struktury twardych tkanek z

ę

ba

(szkliwa i z

ę

biny), co prowadzi do powstania ubytków

w tkankach z

ę

bów.

Próchnica z

ę

bów mo

ż

e by

ć

przyczyn

ą

chorób w

całym organizmie.

Parodontoza to proces, w którym w trakcie
długotrwaj

ą

cego zapalenia przyz

ę

bia

dochodzi do utraty z

ę

ba lub grupy z

ę

bów.

Objawem parodontozy jest rozchwianie
z

ę

bów (znaczna ruchomo

ść

) i ich wypadanie.

Nieprawidłowy zgryz nale

ż

y do wad

narz

ą

dów

ż

ucia.

Rozró

ż

nia si

ę

nast

ę

puj

ą

ce rodzaje zwarcia z

ę

bów

szcz

ę

ki z z

ę

bami

ż

uchwy:

1) zwarcie no

ż

ycowate - z

ę

by sieczne szcz

ę

ki

zachodz

ą

przed z

ę

by sieczne

ż

uchwy,

2) zwarcie dachówkowate - z

ę

by sieczne szcz

ę

ki

dachówkowato pokrywaj

ą

siekacze

ż

uchwy,

3) zwarcie obc

ę

gowate - z

ę

by sieczne szcz

ę

ki i

ż

uchwy

stykaj

ą

si

ę

kraw

ę

dziami

ż

ucia.

Inne od opisanych stosunki z

ę

bów szcz

ę

ki i

ż

uchwy

s

ą

wadliwe i nale

ż

y je leczy

ć

(zwłaszcza w wieku

dzieci

ę

cym), korzystaj

ą

c z porad ortodonty.

Dzi

ę

kuj

ę