Hormony nadnerczy

Hormony nadnerczy

Nadnercza są parzystymi gruczołami, luźno

osadzonymi na górnych biegunach nerek, o
łącznej masie ok. 10g. Składają się z dwóch
różnych pod względem czynnościowym części:

• Kory nadnerczy, stanowiącej 80-90% masy całego

narządu

• Rdzenia nadnerczy. Dla kory nadnerczy

charakterystyczna jest duża zawartośd lipidów,
cholesterolu i witaminy C, które biorą udział w
syntezie hormonów.

Nadnercza

www.web-books.com

Nadnercza

Nerki

Kora

Rdzeń

www.dkimages.com

Wydzielają:

Kora:

kortykosterydy:

- glukokortykosterydy (kortyzol)

- mineralokortykosterydy (aldosteron)

- androgeny

Rdzeń:

katecholaminy:

- adrenalina (= epinefryna)

- noradrenalina (= norepinefryna)

Nadnercza

Hormony nadnerczy = hormony stresu

Kortykosterydy:

-

pomagają pokonać obciążenia (ból, zimno itd.)

-

hamują procesy zapalne

-

nasilają metabolizm energetyczny (katabolizm białek)

-

zatrzymują Na

+

i H

2

O w organizmie

Katecholaminy:

-

stymulują glikogenolizę i lipolizę (wzrost poziomu glukozy i FFA)

-

stymulują pracę serca

-

kurczą tętnice - wzrost ciśnienia krwi

Hormony nadnerczy przygotowują organizm do zwiększonego wysiłku

(walki lub ucieczki)

Hormony nadnerczy

W korze nadnerczy z cholesterolu w wyniku

rozkładu łaocuchów bocznych są wytwarzane:

• Glukokortykosteroidy, wpływające zwłaszcza na

metabolizm węglowodanów, tłuszczów i białek

(głównie kortyzol)

• Mineralokortykosteroidy działające głównie na

gospodarkę wodno-elektrolitową (głównie

aldosteron)

• Hormony płciowe-androgeny
W części rdzennej nadnerczy wytwarzane są aminy

katecholowe (adrenalina i noradrenalina)

Hormony nadnerczy

Hormony kory nadnerczy, wpływając na

metabolizm węglowodanów, tłuszczów i białek
oraz na gospodarkę wodno-elektrolitową,
umożliwiają zachowanie równowagi
biologicznej-hemostazy. Warunkują one
zdolnośd organizmu do reagowania na
obciążenia wewnętrzne i zewnętrzne (stresy).
Nieleczona niewydolnośd kory nadnerczy
prowadzi w krótkim czasie do zgonu.

Hormony nadnerczy

Hormony kory nadnerczy nie są magazynowane

w nadnerczach, lecz syntetyzowane i
uwalniane w razie potrzeby. Substancją
wyjściową do syntezy hormonów kory
nadnerczy jest cholesterol. Pierwszy etap
syntezy, polegający na przejściu cholesterolu w
pregnenolon, jest etapem ograniczającym
szybkośd syntezy, regulowanym przez ACTH
(hormon adrenokortykotropowy)

Hormony nadnerczy

Regulacja wydzielania poszczególnych

hormonów w nadnerczach jest zróżnicowana.
Wytwarzanie glikokortykosteroidów jest
regulowane przez ACTH,
mineralokortykosteroidów – przez
angiotensynę II, amin katecholowych w
rdzeniu nadnerczy – przez układ współczulny.

Glikokortykosteroidy-znaczenie

Najważniejszym jest kortyzol (hydrokortyzon).
W fizjologicznych stężeniach kortyzol:

• Wzmaga glukoneogenezę w wyniku zwiększonego

rozkładu białek (działanie kataboliczne) i w ten sposób

zwiększa stężenie glukozy we krwi oraz syntezę

glikogenu w wątrobie

• Nasila działanie lipolityczne katecholamin
• Wywołuje zatrzymanie sodu oraz wzmożone

wydalanie potasu oraz wapnia przez nerki

• W wyniku ujemnego sprzężenia zwrotnego zmniejsza

wydzielanie ACTH w przednim płacie przysadki.

Glikokortykosteroidy-znaczenie

Wyższe stężenia kortyzolu będące następstwem

wzmożonego uwalniania kortyzolu w sytuacjach
stresowych lub leczniczego podawania
glukokortykosteroidów w wiekszych dawkach
wywołuje efekty:

– Hamowanie podziałów fibroblastów (działanie

antyproliferacyjne) oraz rozkładu i syntezy kolagenu

– Hamowanie reakcji zapalnych wskutek hamowania

odporności swoistej i nieswoistej (działanie
przeciwzapalne)

Glikokortykosteroidy-znaczenie

– Hamowanie proliferacji limfocytów T (działanie

immunosupresyjne)

– Poprawa mikrokrążenia podczas wstrząsu w wyniku

poprawy reaktywności naczyo na katecholaminy

– Wzrost liczby trombocytów we krwi
– Zmniejszenie wydzielania gonadotropin w przednim

płacie przysadki oraz upośledzenie czynności gonad

– Wzmożenie pobudliwości mózgu i obniżenie progu

drgawkowego

– Psychotropowe działanie euforyzujące, ale także

działanie depresyjne

Glikokortykosteroidy-znaczenie

• Glukokortykostreroidy są niezbedne do

pokonywania ciężkich sytuacji stresowych
(zakażeo, operacji urazów), ponieważ z jednej
strony wzmagają działanie katecholamin, a z
drugiej zmniejszają uszkodzenia organizmu
poprzez hamowanie nadmiernego
wytwarzania cytokin.

Glikokortykosteroidy-znaczenie

U zdrowego człowieka pod wpływem

kortykotropiny kora nadnerczy wydziela 15-60mg
kortyzolu i 1-2mg kortykosteronu dziennie. W
stresie wydzielanie dobowe kortyzolu może się
zwiększyd do 240mg Uwalnianie
glukokortykosteroidów podlega regulacji
podwzgórzowo-przysadkowej. Przy spadku
wolnego kortyzolu w podwzgórzu uwalniana jest
kortykoliberyna, która powoduje wydzielanie
kortykotropiny w przysadce.

Glikokortykosteroidy-znaczenie

Wydzielanie glukokortykosteroidów nie jest

stałe, lecz podlega rytmowi dobowemu z
maksymalnym stężeniem kortyzolu w osoczu
rano miedzy 6 a 9 i minimalnym stężeniem
około północy.

Mineralokortykosteroidy

Mineralokortykosteroidy wpływają na

gospodarkę wodno-elektrolitową organizmu.
Aldosteron (główny mineralikortykosteroid
organizmu)jest istotnym hormonem w
regulacji stężenia Na⁺ i objętości krwi, działa
na cewki dalsze nefronu, zwiększa wchłanianie
zwrotne Na⁺ oraz wydalanie K⁺ z moczem.

Zaburzenia czynności kory nadnerczy

1. Niedoczynnośd kory nadnerczy:

– Choroba Addisona

2. Zespół Cushinga (hiperkortyzolizm)
3. Hiperaldosteronizm

Glikokortykosteroidy-działanie

Zależnie od dawki i stężenia glukokortykosteroidy

wywołują różne efekty. Poza terapią
substytucyjną stosowana w przypadku
niewydolności kory nadnerczy znaczenie
terapeutyczne glukokortykosteroidów jest
związane z ich działaniem:

• Przeciwzapalnym
• Przeciwalergicznym
• immunosupresyjnym

Glikokortykosteroidy-działanie

Glukokortykosteroidy działają tylko objawowo, a

nie przyczynowo. Często pozwalaja one na
uzyskanie bardzo dobrego efektu
terapeutycznego podczas leczenia wieku
schorzeo nieendokrynologicznych

– Choroby skóry łuszczyca, rumieo guzowaty)
– Schorzenia reumatyczne
– Reakcje alergiczne (obrzęk naczynioruchowy,

alergiczny nieżyt nosa, wstrząs anafilaktyczny,
ukąszenia owadów)

Glikokortykosteroidy-działanie

• Choroby nerek
• Schorzenia hematologiczne (niedokrwistośd

hemolityczna)

• Choroby płuc (POChP, )
• Choroba żołądka i jelit (choroba Crohna)
• W wymiotach wywołanych cytostatykami (w

połączeniu z antagonistą 5-HT₃

• Nowotwory złośliwe (białaczka)
• W obrzęku mózgu
• Ciężki wstrząs
• W transplantologii

Zasady stosowania

1. Dawkę należy zawsze ustalad indywidualnie
2. W miarę możliwości glukokortykosteroidy należy podawad

w jednej dawce rano. Przy stosowaniu preparatów depot

nie jest możliwe osiągnięcie takiego dopasowania do

rytmu dobowego i dlatego nie powinno się ich stosowad w

terapii długotrwałej (deksametason)

3. U pacjentów, u których jedna dawka dziennie nie pozwala

na osiągnięcie efektu terapeutycznego, wskazane jest

podawanie drugiej dawki wczesnym popołudniem

4. Koocząc długo trwajace leczenie należy dawki zmniejszad

stopniowo (istnieje niebezpieczeostwo powikłao będących

następstwem atrofii kory nadnerczy)

Glikokortykosteroidy-dawkowanie

Dawkowanie. Dostosowuje się do wskazao i

ciężkości choroby. Np. początkowe dawki
prednizolonu mogą wynosid 30-1000mg,
natomiast dawki podtrzymujące 5-15mg
dziennie.

W ostrych stanach zagrożenia życia podaje się

duże dawki glukokortykosteroidów we
wstrzyknięciach lub wlewach dożylnych.

Glikokortykosteroidy-działania niepoż.

Działania niepożądane.
• Osłabienie odpowiedzi organizmu na infekcje lub uszkodzenia
• Otyłośd typu Cushinga
• Obrzęki
• Skłonnośd do krwawieo, wybroczyny
• Owrzodzenia żołądka i dwunastnicy
• Cukrzyca
• Zaburzenia elektrolitowe
• Wzrost ciśnienia tętniczego krwi
• Osteoporoza
• Osłabienie mięśni
• Miopatia
• Powikłania zakrzepowo-zatorowe

Glikokortykosteroidy-

przeciwwskazania

Przeciwwskazania. W przypadku terapii

substytucyjnej nie uwzględnia się żadnych

przeciwwskazao.

Przy innych:

– Zakażenia drobnoustrojami (gruźlica)
– Nadciśnienie tętnicze
– Choroby serca
– Cukrzyca
– Niewydolnośd nerek
– Choroba wrzodowa
– Miastenia

Glikokortykosteroidy-interakcje

Interakcje. Glukokortykosteroidy osłabiają

działanie leków przeciwzakrzepowych i
doustnych leków przeciwcukrzycowych. Przy
jednoczesnym stosowaniu NLPZ istnieje ryzyka
krwawienia do przewodu pokarmowego.
Utrata potasu nasila działania glikozydów
nasercowych. Wskutek indukowania enzymów
barbiturany, fenytoina, rifampicyna osłabiają
działanie glukokortykosteroidów.

Glikokokrtykosteroidy-leki

1. Hydrokortyzon (kortyzol) działa krótko do 12h

, stosowany w terapii substytucyjnej i w
stanach wymagających natychmiastowego
zastosowania- wstrząs anafilaktyczny

Hydrocortisonum tabl. 20mg;

Hydrocortisonum hemisuccinatum inj. 0,1 g/ml

Hydrocotrisonum zawiesina do wstrz.

(hydrocortisonum 25mg/ml +Lidocainum
5mg/ml)

Glikokokortykosteroidy-leki

2. Prednizolon działa umiarkowanie długo 12-

36h, w porównaniu z hydrokortyzonem działa
4-krotnie silniej przeciwzapalnie, a nieco
słabiej zatrzymuje sól w organizmie.

Prednisolonum (Encortolon tabl. 5 mg); Fenicort –

liofilizat do sporządzenia roztw. 25 mg

3. Prednizon. Działa po przeksztalceniu w

organizmie w prednizolon.

Prednisonum. (Encorton tabl. 1,5,10,20 mg)

Glikokokrtykosteroidy-leki

4. Metyloprednizolon. W porównaniu z

prednizolonem wywiera nieco silniejsze
działanie przeciwzapalne i znacznie słabsze
działanie zatrzymujące sód. Działa
umiarkowanie długo.

Methylprednisolonum (Depo-Medrol –zaw. Do

wstrz. 40mg/ml; Medrol tabl. 4.16 32mg;
Metypred tabl. 4,16mg; Depo-Medrol z Lignocainą

Glikokokrtykosteroidy-leki

5. Triamcinolon. Działa 5-krotnie silniej

przeciwzapalnie od hydrokortyzonu i nie

wywołuje retencji sodu.

Triamcinolonum (Polcortolon tabl. 1,4 mg, zawiesina do

wstrz. 40mg)

6. Deksametazon. Działa dlugotrwale (ponad 36h),

ok. 30-krotnie silniej od hydrokortyzonu.

Wykazuje tylko minimalne dzialanie zatrzymujące

sód.

Dexamethasonum (Dexaven roztwór 4;8mg;

Dexamethason tabl. 0,5,1 mg)

Glikokokrtykosteroidy-leki

7. Betametazon. Działa podobnie jak

deksametazon.

Betamethasonum (Celestone, Diprophos)

8. Beklometazon, budesonid, flunizolid,

flutikazon sa stosowane głównie w postaci
aerozoli w dychawicy oskrzelowej i donosowo

9. Fluocinolon, flumetazon, klobetazol

stosowane są wyłacznie zewnętrznie.