Hormony wytwarzane przez rdzeń
Rdzeń nadnerczy wytwarza trzy hormony - aminy katecholowe: dopaminę, noradrenalinę i adrenalinę. Powstają one w komórkach chromochłonnych rdzenia z tyrozyny w sześciu kolejnych etapach.
Ważnym kluczowym etapem w syntezie amin katecholowych jest hydroksylacja tyrozyny katalizowana przez enzym hydroksylazę tyrozynową. Dopamina, noradrenalina i adrenalina hamują aktywność tego enzymu, regulując w ten sposób procesy swojej biosyntezy.
Hormony rdzenia nadnerczy są gromadzone oddzielnie w ziarnistościach chromochłonnych. Adrenalina stanowi około 80% rdzenia nadnerczy, pozostałe 20% przypada na noradrenalinę. Uwalnianie amin katecholowych można sprowokować wieloma różnymi bodźcami, takimi jak pobudzenie nerwowe, niektóre leki, obniżone stężenie glukozy we krwi (hipoglikemię), duszenie się, ból, silne przeżycia emocjonalne (strach, gniew, złość) i czynniki stresowe.
Czynnikiem bezpośrednio pobudzającym komórki rdzenia do wydzielania amin katecholowych jest acetylocholina (neurotransmiter uwalniany na zakończeniach przedzwojowych włókien współczulnych). Rdzeń nadnerczy stanowi ogniwo w układzie nerwowym współczulnym i przy jego pobudzeniu następuje „wyrzucenie” amin katecholowych do krwioobiegu. Krążące hormony docierają do wielu narządów, tkanek i komórek, działając za pośrednictwem specjalnych receptorów α i β-adrenergicznych, stanowiących składnik błony komórkowej. Nie przenikają one przez barierę krew-mózg, ale są wytwarzane w samym mózgu.
Aminy katecholowe ulegają szybko inaktywacji za pomocą dwóch enzymów: oksydazie monoaminowej (MAO) i tlenowej metylotranferazie katecholowej (COMT). W wyniku działania tych enzymów adrenalina jest przemianiana do kwasu wanilinomigdałowego (VMA), który stanowi około 40% wydalanych z moczem produktów przemian amin katecholowych. COMT działa bezpośrednio na adrenalinę i noradrenalinę przemieniając je odpowiednio w metanefrynę i normetanefrynę, co stanowi 50% wydalanych z moczem produktów inaktywacji amin katecholowych. Około 5% jest wydalana z moczem w formie niezmienionej.
Katecholaminy wpływają na wiele narządów, oddziałując poprzez receptory. Efektem ich działania jest skurcz naczyń tętniczych, przyspieszenie pracy serca i zwiększenie siły skurczu mięśnia sercowego, wzrost ciśnienia tętniczego, rozkurcz oskrzeli. Mają one także duży wpływ na procesy metaboliczne organizmu, np. podwyższenie poziomu cukru we krwi wskutek nasilenia rozpadu glikogenu w wątrobie i mięśniach oraz przez hamowanie wydzielania insuliny w trzustce. Powodują też rozpad tłuszczów, czyli tzw. lipolizę. Umożliwia to uruchomienie zapasów energetycznych w stanach wymagających dużej mobilizacji organizmu.
Adrenalina i noradrenalina są dostępne w postaci farmakologicznej i podawane w stanach zagrożenia życia, przede wszystkim w czasie zabiegów reanimacyjnych oraz w leczeniu wstrząsów alergicznych i ciężkich napadów astmy.
Adrenalina (zwana także epinefryną, ATC: A 01 AD 01, B 02 BC 09, C 01 CA 24, R 01 AA 14, R 03 AA 01, S 01 EA 01) - hormon i neuroprzekaźnik katecholaminowy wytwarzany przez gruczoły dokrewne pochodzące z grzebienia nerwowego (rdzeń nadnerczy, ciałka przyzwojowe, komórki C tarczycy) i wydzielany na zakończeniach włókien współczulnego układu nerwowego.
Adrenalina odgrywa decydującą rolę w mechanizmie stresu, czyli błyskawicznej reakcji organizmu człowieka i zwierząt kręgowych na zagrożenie, objawiających się przyspieszonym biciem serca, wzrostem ciśnienia krwi, rozszerzeniem oskrzeli, rozszerzeniem źrenic itd. Oprócz tego adrenalina reguluje poziom glukozy (cukru) we krwi, poprzez nasilenie rozkładu glikogenu do glukozy w wątrobie (glikogenoliza).
Adrenalina należy do szeregu fenetylamin. Pod względem chemicznym jest pochodną katecholu, która w organizmach żywych jest otrzymywana w wyniku przemian dwóch aminokwasów - fenyloalaniny i tyrozyny.
Działanie adrenaliny polega na bezpośrednim pobudzeniu zarówno receptorów α-, jak i β-adrenergicznych, przez co wykazuje działanie sympatykomimetyczne. Wyraźny wpływ na receptory α widoczny jest wobec naczyń krwionośnych, ponieważ w wyniku ich skurczu następuje wzrost ciśnienia tętniczego. Adrenalina przyspiesza czynność serca jednocześnie zwiększając jego pojemność minutową, w nieznaczny sposób wpływając na rozszerzenie naczyń wieńcowych; rozszerza też źrenice i oskrzela ułatwiając i przyspieszając oddychanie. Ponadto hamuje perystaltykę jelit, wydzielanie soków trawiennych i śliny oraz obniża napięcie mięśni gładkich. Adrenalina jako hormon działa antagonistycznie w stosunku do insuliny - przyspiesza glikogenolizę, zwiększając stężenie glukozy w krwi. Wyrzut adrenaliny do krwi jest jednym z mechanizmów uruchamianych przy hipoglikemii. Zwiększa ciśnienie rozkurczowe w aorcie oraz zwiększa przepływ mózgowy i wieńcowy. Poprawia przewodnictwo i automatykę w układzie bodźcowo-przewodzącym. Zwiększa amplitudę migotania komór, przez co wspomaga defibrylację.
Zastosowanie lecznicze
Podana dożylnie działa szybko, ale krótko i jest w tej postaci stosowana przy reanimacji. Ma ona w tym zastosowaniu działanie pobudzające kurczliwość mięśnia sercowego, poprawiające przewodnictwo bodźców w sercu, a także poprawę skuteczności defibrylacji elektrycznej. Jest stosowana w leczeniu wstrząsu anafilaktycznego i w tych przypadkach napadów astmy oskrzelowej, kiedy nie pomaga podawanie innych leków i staje się zagrożeniem życia. Podana doustnie zostaje rozłożona przez soki trawienne.
Adrenalina jest lekiem pierwszego rzutu w zatrzymaniu krążenia niezależnie od mechanizmu; jest lekiem preferowanym w leczeniu anafilaksji i lekiem drugiego rzutu w leczeniu wstrząsu kardiogennego.
Dawkowanie przy NZK 1 mg i.v. co 3-5 minut. Nie stosuje się już dużych dawek, bo po przywróceniu akcji serca powoduje tachykardię i zwiększone zużycie tlenu przez serce. Rozszerza źrenice, co nie pozwala na ocenę ośrodkowego układu nerwowego.
Przy podaniu adrenaliny przez rurkę dotchawiczą dawki powinny być 3-10 razy wyższe niż dożylne. Do rurki podaje się zazwyczaj 2-3 mg adrenaliny rozcieńczone 10 ml wody do wstrzyknięć.
U dzieci zalecana dawka dożylna lub doszpikowa wynosi 10 μg/kg masy ciała. Dawka podawana dotchawiczo powinna być 10 razy większa.
Działanie adrenaliny zależy od dawki:
* niewielkie dawki-działają przede wszystkim receptory β2 co powoduje:
o rozkurcz oskrzeli,
o skurcz naczyń tętniczych i żylnych skóry oraz błon śluzowych
o rozszerzenie tętniczek w mięśniach szkieletowych i narządach miąższowych,
o niewielkie zmniejszenie oporu obwodowego,
o zwiększenie powrotu żylnego i pojemności minutowej serca,
o wzrost skurczowego i obniżenie rozkurczowego ciśnienia tętniczego.
* dawki większe-pobudzają receptory β1 w mięśniu sercowym, co powoduje:
o zwiększenie siły skurczu mięśnia sercowego,
o wzrost pojemności minutowej serca,
o zwiększenie częstotliwości rytmu serca (wskutek skrócenia fazy 4 depolaryzacji), co jest zagrożeniem wystąpienia zaburzeń rytmu serca.
* dalsze zwiększanie dawki powoduje:
o uogólniony skurcz wszystkich naczyń krwionośnych,
o wzrost skurczowego i rozkurczowego ciśnienia tętniczego,
o zmniejszenie pojemności minutowej serca,
Działanie adrenaliny na poszczególne narządy:
* nerki: zmniejsza przepływ nerkowy, (nie ma wyraźnego wpływu na przepływ mózgowy)
* czynność skurczowa macicy: w I fazie cyklu miesiączkowego i w I połowie ciąży wywołuje skurcze, zaś w II fazie cyklu lub w II połowie ciąży i w czasie porodu działa rozkurczająco,
* metabolizm: przyspiesza glikogenolizę i uwalnianie kwasów tłuszczowych z tkanki tłuszczowej, zmniejsza także wydzielanie insuliny, na skutek czego dochodzi do zwiększenia stężenia glukozy, triglicerydów, fosfolipidów, LDL i mleczanów we krwi,
* równowaga elekrolitowa: aktywacja pompy sodowo-potasowej w mięśniach szkieletowych, co sprzyja wnikaniu jonów potasowych do komórki i prowadzi do hipokaliemii,
* wątroba: wpływając na wątrobę powoduje uwalnianie potasu oraz zwiększenie jego
stężenia we krwi,
* narząd wzroku: rozszerzenie źrenic, wytrzeszcz gałek ocznych,
* mięśnie: zmniejszenie napięcia mięśni gładkich przewodu pokarmowego, rozluźnienie
mięśnia wypieracza pęcherza moczowego i jednocześnie skurcz mięśni trójkąta pęcherza i zwieraczy.
Wskazania
* resuscytacja krążeniowo-oddechowa,
* nasilona reakcja anafilaktyczna,
* wstrząs anafilaktyczny,
* napad astmy oskrzelowej,
* jako dodatek do środków znieczulających miejscowo w celu opóźnienia wchłaniania leku w miejscu podania,
Przeciwwskazania:
* guz chromochłonny,
* przełom nadcisnieniowy,
* wstrząs hipowolemiczny,
* jaskra z zamykającym się kątem przesącz
* choroba Parkinsona,
* łagodny rozrost gruczołu krokowego,
* poród.
Noradrenalina (norepinefryna, nazwa systematyczna: 4-(2-amino-1-hydroksyetylo)benzeno-1,2-diol lub 3,4,β-trihydroksyfenyloetyloamina, ATC: C 01 CA 03) - hormon, neuroprzekaźnik wydzielany w części rdzeniowej nadnerczy, zwykle razem z adrenaliną w sytuacjach powodujących stres.
Wyrzut noradrenaliny do krwi powoduje, że szybko dociera ona do mózgu, który na jej obecność reaguje przyspieszeniem rytmu serca, przemianą glikogenu w glukozę, napięciem mięśni oraz poszerzeniem źrenic (co jest skutkiem ubocznym). Noradrenalina wpływa dwojako na układ krążenia: zwęża naczynia obwodowe, natomiast rozszerza naczynia wieńcowe w sercu. Działa trochę słabiej niż adrenalina.
Noradrenalina jest wykorzystywana także jako neuroprzekaźnik przez niektóre neurony pnia mózgu i układu współczulnego. Wewnątrz pnia mózgu noradrenalina produkowana jest w miejscu sinawym, miejsce to reguluje stopień pobudzenia mózgu jak i funkcje automatyczne takie jak termoregulacja. Silny stres zaburza działanie miejsca sinawego.
NORADRENALINA - wytwarzana przez komórki chromochłonne rdzenia nadnerczy, jest pochodną tyrozyny
• przekaźnik impulsów w układzie nerwowym
• wywołuje wzrost ciśnienia tętniczego i obwodowego oporu naczyniowego
• wpływa hamująco na mięśniówkę gładką przewodu pokarmowego
• zwiększa siłę i częstość skurczów mięśnia sercowego
• powoduje wzrost zużycia tlenu w tkankach
• powoduje uwalnianie kwasów tłuszczowych z tkanki tłuszczowej
Adrenalina i noradrenalina są syntezowane i magazynowane w pęcherzykach komórek rdzenia nadnerczy, gdzie zostają związane z ATP i białkiem - chromograniną A.
Bodźce zwiększające wydzielanie A i NA:
• spadek ciśnienia tętniczego krwi
• spadek objętości całkowitej krwi
• spadek zawartości glukozy we krwi
DOPAMINA- jedna z amin katecholowych, wytwarzana przez rdzeń nadnerczy.
• przekaźnik w synapsach OUN
• w układzie pozapiramidowym jest odpowiedzialna za napęd ruchowy, koordynację oraz napięcie mięśni
• w układzie rąbkowym (limbicznym) jest odpowiedzialna za procesy emocjonalne, wyższe czynności psychiczne oraz w znacznie mniejszym stopniu procesy ruchowe
• w podwzgórzu jest związany głównie z regulacją wydzielania hormonów, a szczególnie prolaktyny ( stąd inną nazwą dopaminy jest prolaktostatyna) i gonadotropin.
Dopamina jest także stosowana jako lek, w postaci kroplówek, w zapobieganiu ostrej niewydolności nerek (zwiększa perfuzję nerkową), a w większych dawkach podwyższa ciśnienie tętnicze i działa dodatnio na siłę skurczu mięśnia sercowego i z tego względu jest stosowany we wstrząsie sepytcznym, kardiogennym, pourazowym, po peracjach kardiochirurgicznych oraz w zaostrzeniu przewlekłej niewydolności krążenia. Dopamina nazywana jest również hormonem szczęścia, gdyż powoduje pojawienie się jej w przestrzeniach między neuronami w jądrze półleżącym, zewnętrznie objawia się poczuciem euforii.
Kora nadnerczy (cortex suprarenalis) jest to położona zewnętrznie część nadnercza stanowiąca około 80% masy tego narządu.
Zasadniczą funkcją kory nadnerczy jest czynność wewnątrzwydzielnicza czyli hormonalna. W korze nadnerczy produkowane są i wydzielane 3 klasy hormonów sterydowych zwanych kortykosterydami.
• glikokortykoidy wytwarzane w warstwie pasmowatej (łac. zona fascicularis) i warstwie siatkowatej (łac.zona reticularis)
• mineralokortykoidy wytwarzane w warstwie kłębkowatej (łac. zona glomerulosa)
• androgeny wytwarzane w warstwie pasmowatej i siatkowatej
Hormony wytwarzane przez korę nadnerczy, szczególnie glikokortykoidy i mineralokortykoidy, mają bardzo istotne znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Ich niedobór powoduje poważne zaburzenia chorobowe mogące niekiedy być zagrożeniem dla życia.
Kortykosterydy, kortykosteroidy, glikokortykoidy, glikokortykosterydy, glikokortykosteroidy to hormony produkowane w warstwach pasmowatej i siatkowatej kory nadnerczy pod wpływem ACTH, które regulują przemiany białek, węglowodanów i tłuszczów. Zalicza się do nich: kortyzol, kortykosteron, kortyzon.
W korze nadnerczy produkowane są i wydzielane 3 klasy hormonów sterydowych zwanych kortykosterydami.
• glikokortykoidy :kortyzol, kortykosteron, kortyzon
• mineralokortykoidy: aldosteron
• androgeny: testosteron, estrogen
Działanie kortykosteroidów:
- przeciwzapalne, przeciwalergicznym i immunosupresyjnym,
- zwiększają poziom glukozy we krwi- zmniejszają zużycie glukozy w tkankach i jednocześnie nasilają glukoneogenezę,
- wstrzymują syntezę białek w organizmie, powodując działanie immunosupresyjne
- mogą też powodować rozpad białek mięśniowych co może być przyczyną spadku siły mięśni.
- przebudowują tkankę tłuszczową powodując charakterystyczne przemieszczenie się tkanki tłuszczowej (bawoli kark, twarz księżyc w pełni, otyłość brzuszna, chude kończyny) nazywane też otyłością typu Cushinga).
- zmniejszają wchłanianie wapnia z jelit, a nasilają jego wydalanie z moczem, co może powodować zaburzenia w układzie kostnym (osteoporoza).
- Glikokortykosteroidy hamują zarówno wczesną jak i późną odpowiedź immunologiczną. Pobudzają syntezę lipokortyny, która hamuje fosfolipazę A, enzym niezbędny w procesie produkcji substancji prozapalnych (eikozanoidów) z kwasu arachidonowego. W ten sposób upośledzają produkcję m.in. leukotrienów odpowiedzialnych za niebezpieczne późne zmiany w astmie oskrzelowej. Zmniejszają również powstawanie i uwalnianie cytokin i czynników adhezji (przylegania) komórek. Powodują spadek ruchliwości i aktywności większości komórek biorących udział w reakcjach odpornościowych: neutrofili, makrofagów, bazofili, limfocytów T i B. Hamują też aktywność fibroblastów i wytarzanie kolagenu i glikozoaminogliknów. Wszystko to prowadzi do łagodzenia objawów zapalenia. Z tego powodu glikokortykoidy stosuje się dla zmniejszenia nadwrażliwości.
Nadmiar glikokortykosteroidów prowadzi do:
• otyłość typu Cushinga
• zaburzenia wzrostu u dzieci
• rozstępy (praktycznie nieodwracalne)
• zaburzenia gospodarki węglowodanowej, cukrzyca
• zaburzenia gospodarki lipidowej i białkowej
• zaburzenia elektrolitowe - zatrzymywanie wody i jonów sodu w organizmie prowadzące do obrzęków, utrata jonów potasu
• ścieńczenie skóry (aż do jej zaniku), zanik błon śluzowych na skutek upośledzenia syntezy kolagenu
• znaczne obniżenie uwapnienia kości mogące prowadzić nawet do osteoporozy
• zmiany neurologiczno-psychiatryczne: napady szału (zwłaszcza u młodzieży i młodych dorosłych), depresja jatrogenna, skłonność do poirytowania i agresji
• wzrost ciśnienia tętniczego (nawet do nadciśnienia)
• osłabienie siły mięśni, miopatia
• zaburzenia miesiączkowan
Mineralokortykosteroidy (mineralokortykoidy) - wpływają na gospodarkę mineralną.
Funkcje:
- zatrzymywanie jonów sodowych (Na+) w ustroju
- wzrost poziomu jonów potasu (K+) w komórkach
- zatrzymanie wody w ustroju.
-hormon ten wchodzi w skład układu hormonalnego RAA tzn. renina-angiotensyna-aldosteron).
Brak mineralokortykosteroidów powoduje zgon w ciągu 3-5 dni w wyniku utraty z moczem Na+ i Cl- przy nadmiernym stężeniu K+.
To także grupa leków o działaniu przeciwzapalnym, przeciwalergicznym i immunosupresyjnym, mają silny wpływ na gospodarkę węglowodanową, białkową, lipidową, wodno-elektrolitową organizmu.
Nadmierne wydzielanie kortykosterydów, względnie nadmierna podaż (jak w przypadku terapii kortykosterydowej), powoduje chorobę hiperkortyzolemię.
Przy długotrwałym podawaniu działania te mogą doprowadzić do zaniku tkanki limfatycznej, osłabiania działania węzłów chłonnych, zmniejszenia liczby limfocytów a co za tym idzie wyraźnego spadku odporności organizmu.
Zastosowanie
Glikokortykosteroidy jako leki są stosowane w chorobach, w których korzystne jest osłabienie działania układu immunologicznego oraz w stanach niedoboru tych hormonów. Znajdują zastosowanie w leczeniu:
• stanów po uszkodzeniu kory nadnerczy przebiegających z niedoborem kortykosterydów
• wstrząsu anafilaktycznego
• astmy oskrzelowej - podawane przewlekle, najlepiej drogą wziewną (przez inhalacje)
• chorób autoimmunologicznych takich jak: reumatoidalne zapalenie stawów, niedokrwistość hemolityczna, colitis ulcerosa, toczeń rumieniowaty, sarkoidoza, atopowe zapalenie skóry
• chorób rozrostowych - białaczek limfocytarnych
• miejscowych zmian zapalnych w dermatologii
Glikokortykoidy są również lekami immunosupresyjnymi, stosowanymi w zapobieganiu odrzucania przeszczepów.
Dają szereg działań ubocznych, dlatego ich stosowanie musi się odbywać pod ścisłym nadzorem lekarza.
Działania niepożądane
Glikokortykoidy są lekami o dość szerokim spektrum potencjalnych działań niepożądanych, z których niektóre mogą być nieodwracalne. Leki te osłabiają naturalną odporność organizmu (działanie immunosupresyjne) co sprawia, że pacjent nimi leczony jest bardziej podatny na wszelkiego typu infekcje bakteryjne, grzybicze i wirusowe. Podczas przyjmowania kortykosterydów drogą wziewną (w astmie), zakażeniom jamy ustnej i gardła można zapobiec przez dokładne płukanie jej wodą po każdym podaniu leku[potrzebne źródło].
Innymi możliwymi działaniami niepożądanymi są:
• otyłość typu Cushinga
• zaburzenia wzrostu u dzieci
• rozstępy (praktycznie nieodwracalne)
• zaburzenia gospodarki węglowodanowej, cukrzyca
• zaburzenia gospodarki lipidowej i białkowej
• zaburzenia elektrolitowe - zatrzymywanie wody i jonów sodu w organizmie prowadzące do obrzęków, utrata jonów potasu
• wrzody żołądka powodowane zahamowaniem wytwarzania prostaglandyn, pobudzających wydzielanie ochronnego śluzu w żołądku
• ścieńczenie skóry (aż do jej zaniku), zanik błon śluzowych na skutek upośledzenia syntezy kolagenu
• znaczne obniżenie uwapnienia kości mogące prowadzić nawet do osteoporozy
• zmiany neurologiczno-psychiatryczne:
o napady szału (zwłaszcza u młodzieży i młodych dorosłych)
o depresja jatrogenna
o skłonność do poirytowania i agresji
o zmniejszenie objętości i upośledzenie funkcji hipokampa[1][2], poprzez oddziaływanie na receptory glikokortykosterydowe zlokalizowane w OUN, a także wskutek polekowego zwiększenia stresu oksydacyjnego w tej części mózgowia[3] oraz wpływ na układ dopaminergiczny i neurotensynergiczny[4]
• wzrost ciśnienia tętniczego (nawet do nadciśnienia)
• osłabienie siły mięśni, miopatia
• zaćma i jaskra
• zaburzenia miesiączkowania
• zaburzenia funkcyj powiązanych z hormonami płciowymi
Przeciwwskazania
Glikokortykosteroidów nie powinno się podawać pacjentom, u których występują objawy lub choroby takie, jakie mogą być powodowane przez same kortykosterydy w ramach działań ubocznych (np. cukrzyca, nadciśnienie).
Leki należące do grupy
• acetonid flucinolonu
• betametazon
• budezonid
• deksametazon
• flunizolid
• flutikazon
• halometazon
• hydrokortyzon
• klobetazol
• kortyzol
• kortyzon
• medryzon
• metyloprednizolon
• mometazon
• parametazon
• prednizolon
• prednizon
• triamcinolon
• trimetylooctan flumetazonu
Mineralokortykosteroidy (mineralokortykoidy) - hormony wytwarzane w organizmie człowieka przez warstwę kłębkowatą kory nadnerczy. Wpływają na nieorganiczną przemianę materii.
Głównym przedstawicielem mineralokortykosteroidów jest aldosteron. Jego najważniejsze działanie to zatrzymywanie jonów sodowych (Na+) w ustroju i dokomórkowy napływ jonów potasu (K+) oraz wtórne zatrzymanie wody w ustroju. Hormon ten wchodzi w skład układu hormonalnego RAA tzn. renina-angiotensyna-aldosteron).
Funkcje: - przywrócenie objętości płynów zewnątrzkomórkowych (głównie śródnaczyniowych), - wyrównanie stosunku Na+/K+, - przywrócenie równowagi elektrolitowej.
Działanie:
• kanaliki nerkowe: wzrost wchłaniania zwrotnego Na+ i wydzielania K+,
• gruczoły potowe, ślinowe, nabłonek jelitowy: wzrost wchłaniania Na+,
• wzrost objętości płynu zewnątrzkomórkowego co skutkuje zwiększoną objętością wyrzutową serca i podwyższeniem ciśnienia krwi.
Wydzielanie aldosteronu pobudzają: - wzrost stężenia angiotensyny II i III we krwi, - wzrost stężenia jonów potasowych i spadek Na+ we krwi, - spadek objętości krwi krążącej lub płynu zewnątrzkomórkowego, - duży wzrost wydzielania ACTH przez przysadkę.
Mniejszą rolę odgrywają prostaglandyny, estrogeny czy pobudzenie receptorów beta-adrenergicznych.
Pośrednio na wydzielanie aldosteronu wpływają: ACTH - tylko w dużych ilościach (wstrząs, podanie i.v.), ANP, BNP, CNP.
Dobowe wydzielanie tego hormonu waha się w granicach 138,5-692,5 nmol/dobę (50-250 μg/dobę). Stężenie w surowicy wynosi 55-415 pmol/l (2-15 ng/100 ml). Jest wydalany z moczem w formie niezmienionej w tempie 14-27 nmol/dobę (5-10 μg/dobę).
Oprócz aldosteronu do tej grupy zalicza się deoksykortykosteron (DOC), 18-hydroksy-DOC, kortykosteron i kortyzol. Jednak sam aldosteron ma 95% aktywności mineralokortykosteroidowej.
Zwrotnemu wchłanianiu Na+ towarzyszy wydzielanie H+, co prowadzić może do alkalozy. Niedobór aldosteronu powoduje natomiast spadek wchłaniania Na+, a w konsekwencji kwasicę.
Puromycyna i aktynomycyna blokując metabolizm RNA blokują wpływ aldosteronu na transport Na+.
Brak mineralokortykosteroidów powoduje zgon w ciągu 3-5 dni w wyniku utraty z moczem Na+ i Cl- przy nadmiernym stężeniu K+.
Hormony steroidowe (zwane też hormonami sterydowymi) - grupa hormonów o zbliżonej budowie opartej na pierścieniu węglowodorowym cholesterolu o różnorodnych funkcjach biologicznych. Steroidy są małocząsteczkowymi hormonami, które bez trudu przenikają przez błonę komórkową i dla których receptory znajdują się w jądrze komórek, na które oddziałują.
Do steroidów zalicza się także witaminę D, która jako jedyna spośród tego rodzaju hormonów nie jest oparta na strukturze cholesterolu.
Za syntezę steroidów w komórce odpowiada gładkie retikulum endoplazmatyczne.
Istnieje kikadziesiąt różnych hormonów sterydowych, które spełniają najrozmiatsze funkcje regulacyjne w organizmach zwierząt i organizmie człowieka. Do najbardziej znanych należą horomony płciowe męskie (androgeny), takie jak np. testosteron i żeńskie (estrogeny i gestageny), m.in. estradiol i progesteron. Są one syntezowane w jądrach lub jajnikach oraz nadnerczach.
Inne znane hormony sterydowe to:
• kortykosteroidy - powstające w korze nadnerczy, (m.in. kortyzon - który kontroluje przemianę białek w cukry oraz aldosteron, który reguluje metabolizm jonów sodu i potasu
• ekdyzon - hormon produkowany przez owady, który stymuluje ich przepoczwarzanie się.
Produkcja poszczególnych hormonów steroidowych znajduje się pod kontrolą specyficznych hormonów nadrzędnych:
• aldosteron ← angiotensyna II/III
• hormony płciowe ← LH/FSH
• kortyzol, DHEA ← ACTH
Sterydy anaboliczne to grupa steroidów pochodzenia naturalnego lub syntetycznego, która ma silne działanie anaboliczne tzn. powodujące przyspieszenie dzielenia się komórek tworzących określone tkanki organizmu zwierząt i ludzi.
Mechanizm działania
Działanie niektórych sterydów anabolicznych polega na stymulowaniu wzrostu masy mięśni i czasami również kości. Efekt ten jest szczególnie ważny w dopingu sportowym. Sterydy anaboliczne mają jednak także wiele ubocznych efektów, gdyż wpływają silnie na ogólną równowagę hormonalną organizmu. Jednym z najbardziej znanych naturalnych sterydów anabolicznych jest testosteron, który pełni też rolę męskiego hormonu płciowego.
Sterydy anaboliczne działają poprzez aktywowanie receptorów androgenowych obecnych na powierzchni błon komórkowych komórek. Efekty tego pobudzania dzieli się zwykle na ogólnie anaboliczne i związane z powstawaniem różnic między płciami.
Przykłady efektów anabolicznych:
• wzmożona synteza białek
• wzrost tempa przyrostu masy, siły i wytrzymałości mięśni
• wzrost apetytu
• wzrost tempa przyrostu kości
• zwiększona produkcja krwinek czerwonych.
Przykłady efektu różnicowania płciowego:
• wzrost rozmiarów penisa i łechtaczki u dzieci (u osób dorosłych podawanie jakichkolwiek sterydów nie ma już najmniejszego wpływu na rozmiary organów płciowych)
• wzrost rozmiarów klatki piersiowej u chłopców, piersi i bioder u dziewcząt
• wzmożony przyrost owłosienia całego ciała u mężczyzn i sfer erogennych u kobiet
• efekty mutacji głosu u chłopców.
Jakkolwiek chemicy dążą do uzyskania sterydów które powodowałyby wyłącznie efekty anaboliczne i nie zaburzały efektów różnicowania płciowego, współcześnie praktycznie wszystkie syntetyczne sterydy anaboliczne powodują oba te efekty. Wynika to z faktu, że wszystkie one są metabolizowane przez organizm człowieka, a produkty ich metabolizmu mają uboczne działanie poprzez aktywowanie receptorów estrogenowych, co powoduje rozmaite niepożądane efekty, takie jak:
• przyspieszone starzenie się niektórych tkanek (zwłaszcza kości u mężczyzn)
• nienaturalny rozrost piersi zarówno u kobiet jak i u mężczyzn (ginekomastia)
• zachwianie równowagi hormonów płciowych powodujący nienaturalny spadek popędu seksualnego u mężczyzn i jego sztuczny wzrost u kobiet.
Zastosowania medyczne
Sterydy anaboliczne zaczęto stosować w medycynie w latach 40. XX w. ze zmiennym szczęściem. Wiele prób ich stosowania prowadziło często do efektów ubocznych, które były gorsze od samej leczonej choroby, co spowodowało, że obecnie ich stosowanie jest praktycznie zarzucone, z wyjątkiem stosowania testosteronu, w niektórych ściśle ograniczonych przypadkach. M.in. stosowano je do:
• stymulowania wzrostu kości w anemii hipoplastycznej - obecnie jednak zastąpiono je naturalnymi hormonami proteinowymi, otrzymywanymi na drodze biotechnologicznej, które posiadają znacznie lepszą selektywność anaboliczną
• regulowanie tempa wzrostu u dzieci, które wykazują zaburzenia tego wzrostu (rosną za wolno albo za szybko) - obecnie do tego celu również stosuje się naturalne hormony proteinowe, które nie posiadają tak drastycznych efektów ubocznych jak syntetyczne anaboliki
• stymulowanie wzrostu apetytu i masy ciała w niektórych chorobach powodujących brak łaknienienia - m.in. próbowano w ten sposób leczyć osoby chore na AIDS - ale z dość miernym skutkiem
. przyspieszanie rozwoju płciowego chłopców, u których zaczyna się on zdecydowanie za późno - leczenie tego schorzenia rozwojowego prowadzi się za pomocą podawania kontrolowanych dawek testosteronu - obecnie jest to właściwie jedyna medyczna terapia prowadzona z użyciem sterydów anabolicznych.