ZOBOWIĄZANIA cz.2 

 

P 

PACTA LEGITIMA

​

- Pacta legitima były to umowy które uzyskały ochrone procesową na

podstawie konstytucji cesarskich (leges). Środkiem procesowym było tu powództwo zwane
condictio ex lege a do najbardziej typowych pakt tego rodzaju należały : poactu dotaleczyli
nieformalna umowa o ustanowienie posagu, compromissum jako kompromis oraz donatio czyli
darowizna.

PACTA NUDA I PACTA VESTITA

​

- Pacta jako umowy nieformalne dochodziły do skutki na mocy

prostego porozumienia. Z biegiem lat powstały następujące pacta dzielace się ze względu na
ochronę procesową pacta nuda dające podstawę jedynie do ekscepcji, pacta adiecta,praetoria i
legitima które posiadały formę zaskarżalności. Te trzy rodzaje umów otrzymały wspólną nazwę
pacto vestitia. Pacta były to więc umowy nieformalne które nie mieściły się w ramach ani
kontraktów nazwanych ani też kontraktów nienazwanych. Wyłoniły się one z umów nie mających
ochrony prawnej lecz faktycznie przez rzymian uprawianymi. Pacta nuda jako nagie umowy takie
pozostały natomiast pacta vestitia jako umowy ubrane w szatę zaskarżalności posiadały ochronę
pretorską która to umożliwiała im stanie się kontraktami.

PACTA PRAETORIA

​

- Pacta praetoria czyli pakty preorskie należały do typów paktów które

posiadały ochronę pretorską lecz nie stanowiło to dla nich etapu przejściowego do stania się
kontraktami. Niektóym pacta nuda pretorowie przyznawali ofensywną ochrone procesową na
mocy której stronie przysługiwało wniesienie actio. Hermetycznie traktowane kontrakty
uniemożliwiały przyjęcie pakt pretorskich pod swoje kryteria. Do najbardziej typowych paktów
pretorskich należały : constitutum debiti, receptum argentarii, receptum nautarum, auponum i
stabulariorum.

PERICULUM EMPTORIS

​

- Periculum est emptoris czyli zasada mówiąca że ryzyko ponosi kupujący

ustalała że przedmiot sprzedaży za który została już zapłacona ustalona cena lecz nie został on
jeszcze fizycznie odebrany od sprzedającego należy faktycznie do emptora czyli kupjącego. Tak
więc to on ponosi pomimo faktu że nie jest on jeszcze posiadaczem wszelkie ryzyko związane z
przedmiotem kontraktu. Stwarzało to sytuację w której kupujący po zapłaceniu kwoty wnikającej
ze zobowiązania nie otrzymał rzeczy w związku z jej zniszczeniem lub zagubieniem na skutek siły
wyższej.

PODMIOTY I PRZEDMIOT ZOBOWIĄZANIA

​

- W zobowiązaniu musiały wystąpić co najmniej dwa

podmioty z których jeden był wierzycielem a drugi dłużnikiem. Mogło w zobowiązaniu wystąpić
jednak wielkość podmiotów i to z różnych względów. Po pierwsze ze względu na rodzaj
zobowiązania czy było ono jednostkowe czy po stronie wierzyciela lub dłużnika występowała
większa liczba osób. Mogła w końcu nastąpić także zmiana podmiotów na podstawie na przykład
cesji (novatio) na skutek której powstawał nowy węzeł obligacyjny lub też poprzez zastępstwo
procesowe na mocy którego mianowana przez wierzyciela osoba mogła zatrzymać dla siebie
wyegzekwowane świadczenie. Podmioty zobowiązań posiadały żciśle określone prawa i
obowiązki charakterystyczne dla każdej ze stron a zależne od sposobu zawiązania węzła
obligacyjnego. Przedmiotem każdego zobowiązania w prawie rzymskim było świadczenie.
Rzymianie w ślad za Gaiusem określali je w trzech słowach dare, facere i praestare czyli danie

czegoś, czynienie czegoś lub świadczenie czegoś. Krótko mówiąc przedmiotem zobowiązania było
więc działanie lub zaniechanie działania.

POJĘCIE I RODZAJE CZYNÓW NIEDOZWOLONYCH ( DELIKTÓW)

​

- Delict czyli meleficium jest to

przestępstwo prawa prywatnego godzące w dobro jednostki lub też jakiejś grupy które rodziło za
sobą powstanie zobowiązania. Z biegiem lat w prawie rzymskim ukształtowały się następujące
rodzaje deliktów. Pierwsze wynikajace z ius civile w skład których wchodziły furtum-kradzież,
rapina-rabunek, damnum iniura datum-bezprawne uszkodzenie cudzej rzeczy, iniuria-zniewaga
drugie natomiast z prawa pretorskiego metus -przymus psychiczny, dolus-podstęp, fraus
creditorum jako działanie na szkodę wierzycieli.

POJĘCIE I RODZAJE KONTRAKTÓW

​

- Kontrakt jest to umowa czyli zgodne oświadczenie woli

dwóch lub większej ilości stron uznana przez prawo cywilne a przez to zaskarżalna. Wyróżniamy
następujące rodzaje kontraktów: realne, werbalne, literalne, konsensualne jednostronne i
dwustronne

POJĘCIE I RODZAJE NAJMU

​

- Najem czyli locatio conductio był to kontrakt realny konsensualny na

podstawie którego jedna osoba - condudtor- była zobowiązana oddać pewną rzecz w używanie
lub też świadczyć ustalone usługi lub też wykonywać jakieś dzieło za co druga osoba zwana
locator była zobowiązana do pieniężnego jej wynagrodzenia. Najem dotyczył następujących
rodzajów : rzeczy (locatio conductio rei), usług )locatio coductio operarum) oraz dzieła (locatio
conductio operis). Każdy rodzaj najmu czyli najem rzeczy, usług i dzieła stanowiły zródło
powstania zobowiązania dwu stronie zobowiązującego

POJĘCIE ZOBOWIĄZANIA

​

- Zobowiązanie jest stosunkiem prawnym na podstawie którego jedna ze

stron zwana wierzycielem (creditor) ma prawo domagać się określonego świadczenia zaś druga
strona zwana dłużnikiem (debitor) winna owo świadczenie wykonać. Czyli zobowiązanie jest
węzłem prawnym które zmusza kogoś do czynienia czegoś zgodnie z prawami państwa.

PORĘCZENIE

​

- Poręczenie (adpromissio) była to stypulacja zawarta pomiędzy wierzycielem a

osobą tzrecią zawną poręczcielem( adpromissor) na której ta ostatnia przyjmowała
odpowiedzialność za cudzy dług. Poręczenie w prawie rzymskim przyjęło trzy formy a były to
sponsio dostępne wyłącznie dla rzymian, fideipromissio dostępne także dla obcokrajowców i
fideiussio jako werbalne zabezpieczenie zobowiązania dostępne dla Rzymian i peregrynów a
słuzace do zabezpieczen wszelkich wierzytelności powstałych zgodnie z prawem.Poręczenie jako
prawo akcesoryjne przenosiło na poręczyciela tyle zobowiązan ile posiadał dłuznik nie mógł
odpowiadac za więcej. Wierzyciel miał prawo w przypadku nie zaspokojenia swoich roszczeń przez
ł

uznika zaspokoić je od wierzyciela bez konieczności procesowania się z tym pierwszym.

POSITUM AUT SUSPENSUM

​

- Zagrożenie bezpieczeństwa ruchu polegające na zawieszeniu lub

położeniu jakiegoś przedmiotu w miejscach które mogły stwarzać niebezpieczeństwo dla
przechodniów. W takich przypadkach każdy obywatel mógł wnieść pozew przeciwko sprawcy
który stworzył niebezpieczeństwo o odszkodowanie nawet w przypadkach kiedy nikt fizycznie nie
ucierpiał

POTRĄCENIE ( KOMPENSACJA)

​

- Kompensacja czyli potrącenie pojawiało się wtedy gdy mieliśmy

do czynienia z węzłem obligacyjnym dwustronnie zobowiązującym. Strony kontraktu były
zarówno wierzycielami jak i dłuznikami. Na tej podstawie mogło gasnąć zobowiązanie poprzez

potrącenie przez jedną stronę długu dłużnika z wierzytelności jaka mu przysługiwała.
Kompensacja przybierała rozmaite formy mogła więc być dobrowolna czyli zawarta w umowach
dodatkowych do kotraktu lub też przymusowa na mocy której jedna ze stron narzucała drugiej
zwrot zobowiązania poprzez potrącenie.

POŻYCZKA MORSKA

​

- Specyficznym rodzajem pożyczki była pożyczka morska która z racji

wysokich odsetek oraz specyficznej formy odpowiedzialności była wyjątkowa. Ze względu na fakt
iż żegluga w owym czasie była bardzo ryzykowna pożyczka ta miała w myśl prawa rzymskiego
ustanowione najwyższe stopy procentowe które przysługiwały wierzycielowi. Dłużnik zaś celem
ochrony swoich interesów nie był tak jak w innych pożyczkach w całkowity sposób
odpowiedzialny za pożyczkę. W przypadkach niezawinionych przez dłużnika a w których doszło
do zagubienia przedmiotu zobowiązania to wierzyciel ponosił pełna odpowiedzialność. Podobna
sytuacja miała miejsce w przypadku zniszczenia towaru w której to dłużnik i wierzyciel
odpowiadali solidarnie. Wierzyciel celem zabezpieczenia swoich interesów wyznaczał dłużnikowi
określone trasy i terminy.

PRAWO REGRESU W ZOBOWIĄZANIACH

​

- Prawo regresu w zoboiązaniach objawiało się porzez

dochodzenie przez osobę która poręczała i spłaciła zobowiązanie dłużnika zwrotu kosztów jakie
poniosła.. W zobowiązaniach opartych na sponsio osobie takiej przysługiwało zadoścuczynienie
w podwójnej wysokosci lecz sprawa w przypadku fideiussio przybierała bardziej skomplikowany
obrót. Początkowo oparte to było tylko i wyłącznie na wewnetrznych rozstrzygnięciach pomiedzy
poręczycielem a dłuznikiem. Sprawa zmieniła się na skutek wprowadzenia beneficium
cedendarum actionum. Na mocy tego powództwa osoba która spłaciła długi dłuznika mogła
domagac się od osoby wierzyciela przekazania wszelkich praw na mocy których dochodził on
swojej wierzytelności a więc scedowanie ich na poreczyciela który stawał się tym samym nowym
wierzycielem.

PRAWO REGRESU W ZOBOWIĄZANIACH SOLIDARNYCH

​

- Na skutek wykonania zobowiązania

przez jednego z dłużników w stosunku do wierzyciela w całości co prowadziło do zwolnienia
pozostałych dłużników z tego obowiązku pojawiał się problem regresu czyli dochodzenia przez
niego należności wynikającej z wykonania świadczenia. Podobna była sytuacja w przypadkach
współwierzycieli solidarnych z których jeden odebrał całość świadczenia przewidzianego w
zobowiązaniu. Prawo rzymskie określało takie stosunki jako prawo regresu czyli roszczenia
zwrotnego. Początkowo z prawa tego mogły korzystać jedynie osoby powiązane oprócz węzła
zewnętrznego jakim było zobowiązaniu węzłem wewnętrznym który mógł im zapewnić zwrot
nakładów ze strony współdłużników lub rozłożenie wierzytelności na wszystkich wierzycieli
przez osobę która tę wierzytelność otrzymała. Ostatecznie rozszerzono prawo regresu poprzez
stwierdzenie że wynika ono z samej solidarności i nie wymaga od stron dodatkowego węzła
wewnętrznego na mocy którego można było dochodzić roszczeń zwrotnych.

PRZEDMIOT ZOBOWIĄZANIA

​

- Przedmiotem każdego zobowiązania w prawie rzymskim było

ś

wiadczenie. Rzymianie w ślad za Gaiusem określali je w trzech słowach dare, facere i praestare

czyli danie czegoś, czynienie czegoś lub świadczenie czegoś. Krótko mówiąc przedmiotem
zobowiązania było więc działanie lub zaniechanie działania.

PRECARIUM

​

- Precarium było kontraktem realnym wchodzącym w skład użyczenia i polegającym

na użyczeniu przez prekarzystę-dłuznika rzeczy która stawała się przedmiotem zobowiązania
natomiast osoba wierzyciela mogła w każdej chwili odwołać zawarty kontrakt powodując
konieczność zwrotu przedmiotu użyczenia. Prekarzysta posiadał więc przedmiot umowy
nieodpłatnie z możliwością pobierania z niego pożytków lecz węzeł ten mógł być w dowolnym
czasie rozwiązany przez wierzyciela. Z biegiem czasu precarium weszło w skład formalnych umów
zwanych kontraktami nienazwanymi.

PRZESŁANKI ODPOWIEDZIALNOŚCI DŁUZNIKA ZA NIE WYKONANIE ZOBOWIĄZANIA

​

- Jeżeli

dłużnik nie wykonał zobowiązania ponosił odpowiedzialność wobec wierzyciela który mógł na
drodze sądowej uzyskać wyrok i tytuł egzekucyjny wobec dłużnika. Jednak odpowiedzialność
dłużnika mogła wynikać z sytuacji przez niego nie zawinionych nie ponosił on wówczas takiej
samej odpowiedzialności jak w przypadkach zawinionych. W prawie rzymskim możemy mówić o
dwóch typach przesłanek odpowiedzialności dłużnika za nie wykonanie zobowiązania. Pierwszym
typem jest przesłanka natury przedmiotowej czyli oparta na ryzyku zobowiązania. Decydujący
wpływ na tę przesłankę miał fakt czy przedmiot zobowiązania należał do species czy też do
genus a więc do rzeczy zamiennych gatunkowych czy do specyficznych jednostkowych. Podobna
sytuacja miała miejsce w z chwilą pojawienia się siły wyższej czy przypadku zwykłego.
Odpowiedzialność dłużnika była jednak pełna w przypadkach podmiotowych czyli takich które
były przez niego zawinione. Zwłoka była także przesłanką odpowiedzialności.

R 

RECEPTA

​

- Recepta była to forma paktu pretorskiego a więc taka której na mocy swojego

imperium pretorowie umożliwiali ochrony procesowej umozliwiajacej wniesienie actio. Recepta
była formą zobowiązania gwarancyjnego przyjmowanego przez jednego z uczestników
zobowiązania. Krótko więc mówiąc recepta było to potwierdzenie przyjęcia zobowiązania.

RECEPTUM ARGENTARII

​

- Recepta argentarii była to forma paktu pretorskiego a więc taka której

na mocy swojego imperium pretorowie umożliwiali ochrony procesowej umozliwiajacej
wniesienie actio> Do zawarcia takiej formy paktu niezbędna stawała się obecność co najmniej
tzrech stron zobowiązania z których jedna była bankierem. Dłużnik który miał u bankiera
otwarte konto kredytowe mógł u osoby trzeciej zaciągnąć zobowiązanie którego gwarantem
stawał się bankier. Na mocy tego paktu z chwilą nie wywiązania się dłuznika z zawartego
zobowiązania bankier winien spłacić na rzecz wierzyciela świadczenie dłużnika.

RĘKOJMA ZA WADY FIZYCZNE RZECZY SPRZEDANEJ

​

- Sprzedawca ponosił pełną

odpowiedzialność za wady fizyczne sprzedawanych rzeczy nawet jeżeli o nich nie wiedział. W
przypadku rzeczy genus stwierdzenie wady fizycznej wiązało się z niewykonaniem zobowiązania i
prowadziło bądź to do naprawienia szkody bądź też do odszkodowania. W przypadku rzeczy
species rzymianie wprowadzili dwa powództwa a mianowicie actio redhibitoia którą nabywca
mógł wnosić w terminie 6 miesięcy od daty zakupu i miała ona na celu odzyskanie pieniędzy w
zamian za zwrot rzeczy oraz actio quanti minoris jako powództwo skuteczne w ciągu roku a mające
na celu obniżenie ceny ze względu na wady fizyczne. Z czasem wady fizyczne podciągnięto pod
actio empti i nabywca nie był ograniczony żadnym terminem w dochodzeniu swoich roszczeń.

RODZAJE KONTRAKTÓW I ROZSZERZENIE SYSTEMU KONTRAKTOWEGO

​

- Zobowiązania z

kontraktu (ex contractu) dzieliły się więc na realne czyli takie gdy pomiędzy stronami nastąpiło
fizyczne wydanie rzeczy, werbalne czyli na powstaniu zobowiązania na podstawie
wypowiedzianych słów najczęściej określonych formułek, literalne czyli sporządzone na piśmie
oraz konsensualne dochodzące do skutku na podstawie porozumienia stron objawionego na
zewnątrz bez jakichkolwiek dalszych wymogów. Z biegiem lat system ten był rozszerzany przez
stopniowe uznawanie zaskarżalności nowych umów których nie można było zakwalifikować pod
ż

aden ze znanych typów. Działo się to poprzez stworzenie kontraktów nienazwanych, dołączenie

do kontraktów realnych oprócz pożyczki użyczenia, przechowania i kontraktu zastawniczego czy
też powstanie pacta vestita jako rozszeżenie kontraktów konsensualnych. Innym typem
zobowiązań kontraktowych były zobowiązania jedno lub dwustronnie obowiązujące.

RODZAJE POŻYCZKI. SENATUS CONSULTUM MACEDONIANUM

​

- Pożyczka początkowo nazywana

nexum a następnie mutuum była stosoawna w następujących rodzajach : pożyczki pieniężnej lub
też pożyczki naturalnej. Była ona stosowana zarówno w celach zarobkowych czyli handlowych jak
i w celach przyjacielskich . Specyficznym rodzajem pożyczki była pożyczka morska która z racji
wysokich odsetek oraz specyficznej formy odpowiedzialności była wyjątkowa. S.C.
Macedonianum była to uchwała senatu ograniczajaa w znacznym stopniu ochronę procesową

wierzyciela który udzielił pożyczki osobie alieni iuris czyli synowi pozostającemu pod władzą ojca.
Na mocy tego dokumentu wierzyciel nie mógł dochodzić swojej należności ani od ojca ani od
syna. Wyjątkiem była tu akceptacja udzielonej pożyczki przez ojca co dawało podstawy do jej
zwrotu przez syna w chwili dojścia jego do samodzielności. S.C. Macedonianum dotyczyła
wyłącznie pożyczek pieniężnych tak więc można ją było obchodzić poprzez udzielania pożyczek
winnej formie.

RZYMSKIE DEFINICJE ZOBOWIĄZANIA

​

- Definicje w prawie rzymskim były zjawiskiem rzadkim lecz

z biegiem lat sytuacja ta ulegała zmianie. Gaius omawiając zobowiązania nie potrafił w sposób
zwięzły ich zdefiniować aczkolwiek uczynił to w sposób zbliżony omawiając actio in personam
poprzez określenie że jest ono wówczas kiedy prowadzimy proces przeciw komuś kto jest w
stosunku do nas zobowiązany albo z kontraktu albo z deliktu tzn. że musi on nam coś dać, uczynić
lub świadczyć. Te trzy słowa dare, facere i praestare w sposób ścisły określają obowiązek
dłuznika wobec wierzyciela i stanowiły podstawę do definicji zawartej w Instytucjach
Justyniańskich które mówią że zobowiązanie jest węzłem prawnym który zmusza nas do
ś

wiadczenia pewnej rzeczy według obowiązującego prawa. O wiele dokładniejszą jest jednak

definicja z digesti : Istota zobowiązania nie polega na tym aby jakąś rzecz albo służebność uczynić
naszą , lecz na tym aby zmusić kogoś do dania, czynienia lub świadczenia nam czegoś.

RZYMSKI SYSTEM KONTRAKTOWY

​

- Rzymski system kontraktowy zbliżony był do obecnego

systemu przy swobodzie zawierania umów. System kontraktowy a więc system umów pomiędzy
stronami uznawanych przez prawo cywilne a przez to zaskarżalnych w państwie rzymskim
dotyczył głównie zobowiązań. Zobowiązania z kontraktu (ex contractu) dzieliły się więc na realne
czyli takie gdy pomiędzy stronami nastąpiło fizyczne wydanie rzeczy, werbalne czyli na powstaniu
zobowiązania na podstawie wypowiedzianych słów najczęściej określonych formułek, literalne
czyli sporządzone na piśmie oraz konsensualne dochodzące do skutku na podstawie porozumienia
stron objawionego na zewnątrz bez jakichkolwiek dalszych wymogów. Z biegiem lat system ten

był rozszerzany przez stworzenie kontraktów nienazwanych czy też pacta vestita. Innym typem
zobowiązań kontraktowych były zobowiązania jedno lub dwustronnie obowiązujące.

S 

SPOSOBY UMOCNIANIA ZOBOWIĄZAŃ

​

- Poprzez umocnienie zobowiązań rozumieli rzymianie

takie prawa na rzeczy (zabezpieczenia rzeczowe) lub stosunki obligacyjne (zabezpieczenie
osobowe) na podstawie których wierzyciel w przypadku nie zaspokojenia swych roszczeń przez
dłuznika mógł zaspokoić swoją należność z rzeczy lub tez z pozwania osoby trzeciej. Na mocy
umocnienia zobowiązania wierzyciel zabezpieczał się i stwarzał sobie możność sądowego
pozwania dłuznika. Do rzeczowych zabezpieczeń zobowiązań należały pignus jako zastaw ręczny,
hipoteka jako zastaw umowny i umowa powiernicza z wierzycielem. Za osobowe umocnienia
zobowiązań uważano mandat kredytowy, przyjęcie przez osobę trzecią obowiązku wykonania
zobowiązania zarówno składane przez bankiera jak i inną osobę fizyczną czy wreszcie poręczenie.
Ponadto już w prawie rzymskim możemy zauważyć inne srodki majace na celu umocnienie
zobowiązania jaimi sa zadatek, stypulacja karna czy constitutum debiti proprii.

SPOSOBY UMORZENIA ZOBOWIĄZAŃ

​

- W prawie rzymskim występowały następujące sposoby

umorzenia zoboaiązań : wykonanie zobowiązania solutio, zwolnienie z długu dokonane przez
wierzyciela, nowację, poprzez confusio czyli zejście się długu i wierzytelności w jednej osobie lub
też poprzez zbieg tytułów nieodpłatnych. Wszystkie te sposoby należały do ius civile natomiast
istniały jeszcze sposoby umorzenia zobowiązań według prawa pretorskiego a należały do nich :
pactum de non petendo jako nieformalna umowa w której wierzyciel rezygnował z długu oraz
poprzez kompensację czyli potrącenie.

STOPNIE WINY DŁUŻNIKA

​

- Stopnie winy dłużnika w prawie rzymskim zostały ściśle

sprecyzowane jako dolus, culpa dzieląca się na culpa lata i levis. Odpowiedzialności dolus i culpa z
czego pierwsza oparta była na najwyższym stopniu winy i oznaczała działanie nieuczciwe
sprzeczne dobrym obyczajom a druga szeroko pojętą winę a w szczególności niedbalstwo dzieliła
się w związku z tym na culpa lata czyli winę zawinioną i culpa levis jako winę niezawinioną. W obu
tych przypadkach odpowiedzialność była obustronna i nie można jej było w żaden sposób
wyłączyć gdyż było by to sprzeczne z dobrymi obyczajami.

STYPULACJA

​

- Stypulacja należała do kontraktów werbalnych a więc takich w których węzeł

obligacyjny zawiązywał się na mocy wypowiedzianych przez strony słów czyli odpowiednich
formułek mających na celu zawarcie zobowiązania. W stypulacji spotykamy stronę przyjmującą
przyrzeczenie - stipulatora i osobę składającą przyrzeczenie czyli promissora. Stypulacja
dochodziła do skutku poprzez wypowiedziane formułki a osoby ją zawierające musiały być
osobiście obecne pod grożbą kar umownych prowadziło to do sytuacji że kontraktów takich nie
mogły zawierać osoby ani głuche ani pozbawione mowy. Podstawę stypulacji stanowiło
porozumienie stron. Wraz ze wzrostem znaczenia dokumentów jako środków dowodowych
stypulację zaczęto podpierać pisemnymi zobowiązaniami będącymi załącznikami do kontraktu.
Podobne zmiany zachodziły w samej treści formułek stypulacyjnech które początkowo ściśle
określone z biegiem czasu przybrały formę dowolnie wyrażanych słów mających na celu zawarcie
kontraktu. Zmiany te rozszerzyły zasięg stosowania stypulacji wielokrotnie ograniczany
niemożnością zawarcia kontraktu ze względu na brak odpowiedniej formułki. Stypulacja
doprowadzała do powstania zobowiązania jednostronnie zobowiązującego na mocy którego

wierzyciel miał prawo dochodzić swoich roszczeń w sposób zależny od treści stypulacji bądź to za
pomocą condictio certae creditae pecuniae lub cartae rei oraz actio ex stipulatu.

STYPULACJA AKWILIAŃSKA

​

- Stypulacja akwiliańska została stworzona przez znanego prawnika od

którego imienia wzięła swoją nazwę. Przy jej zastosowaniu przeprowadzano nowację wszelkich
stosunków obligacyjnych między dwoma podmiotami co umożliwiało ich umorzenie za pomocą
jednej tylko czynności prawnej.

STYPULACJA JAKO KONTRAKT ABSTRAKCYJNY

​

- Stypulację nazywamy kontraktem abstrakcyjnym

dlatego że w początkowej fazie swego istnienia wierzyciel nie był zobowiązany do przedstawiania
konkretnego i ścisłego zobowiązania które miał spełnić dłużnik. Moc wiąrząca stypulacji była
nawet wówczas gdy w słowach przyrzeczenia nie umieszczano wzmianki o przyczynach powstania
zobowiązania. Poprzez stypulację dłużnik jak gdyby formalnie zobowiązywał się do spełnienia
ś

wiadczenia które de facto miejsca mieć nie musiało. Abstrakcyjny charakter stypulacji prowadził

więc do znacznych nadużyć które z biegiem czasu zostały ograniczone poprzez wprowadzenie
skutecznych środków ochrony dłużnika jakimi było: zarzut z powodu nie wypłaconych pieniędzy i
skarga z powodu nie wypłaconych pieniędzy Ustawodawstwo zmierzające w tym kierunku
sprawiło że stypulacja straciła swój abstrakcyjny charakter i stała się instrumentem
kazuistycznym.

SUBIEKTYWNA I OBIEKTYWNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ DŁUŻNIKA

​

- W prawie rzymskim

obserwujemy przekształcanie się odpowiedzialności dłużnika z obiektywnej w subiektywną.
Początkowo wszelka odpowiedzialność wynikająca ze zniszczenia lub zagubienia rzeczy będącej
przedmiotem zobowiązania spadała na dłużnika i to bez względu na okoliczności z jakich się to
stało. Z biegiem lat do głosu zaczęła dochodzić odpowiedzialność subiektywna a więc taka która
wyłączała odpowiedzialność dłużnika lub też w sposób radykalny ją ograniczała. Prawo
rzymskie przyjęło takie czynniki jak siła wyższa czy przypadek jako czynniki łagodzące lub
znoszące odpowiedzialność dłużnika. Działa się tak za sprawą związku przyczynowego pomiędzy
działaniem sprawcy a powstaniem szkody. W Rzymie powstała więc kwestia winy jako podstawy
odpowiedzialności. Element winy przechylił szalę odpowiedzialności ze strony obiektywnej ku
subiektywnej. Odpowiedzialność subiektywna doprowadziła do wykształcenia się stopni winy i
form zobowiązań które jej nie podlegały a do których zaliczyć możemy np. obowiązek strzeżenia
który oparty był na odpowiedzialności obiektywnej.

SZCZEGÓLNE RODZAJE DAROWIZN

​

- Darowizna czyli donatio w myśl prawa rzymskiego było to

przeniesienie wartości majątkowych z jednej osoby na drugą bez otrzymania za tę czynność
ekwiwalentu czyli zapłaty. Do darowizn szczególnego rodzaju należały : darowizna pomiędzy
małżonkami, darowizny z polecenia, darowizny warunkowe i terminowe oraz darowizny na
wypadek śmierci.

SZCZEGÓLNE RODZAJE DEPOZYTU

​

- W Rzymie wykształciły się oprócz normalnego depozytu

jeszcze inne formy tego kontraktu którymi były : depozyt konieczny ustanawiany w sytuacjach
nadzwyczajnych, depozyt nieprawidłowy przedmiotem którego były rzeczy określane jako genus
czyli zamienne którymi mógł dzierżyciel obracać i w dowolny sposób dysponować lecz zmuszony
był do zwrotu ich w tej samej ilości oraz depozyt sekwersowy który objawiał się podczas sporów
o daną rzecz i powstawał na skutek złożenia jej u depozytariusza do chwili zakończenia sporu.

SZKODA I ODSZKODOWANIE

​

- Szkoda jest to naruszenie interesu wierzyciela które wyraża się w

prawie podmiotowym chronionym przez obowiązujący porządek prawny. Rzymianie krótko
określali szkodę jako umniejszenie majątku. Różne były też przyczyny szkód wyłączając te z
przyczyn niezależnych od człowieka jak np. siła wyższa możemy mówić że szkoda powstaje na
skutek działania lub zaniechanie działania ze strony człowieka. W związku z powyższym
naturalnym następstwem szkody stawało się zobowiązanie polegające na jej naprawieniu czyli
dokonanie odszkodowania. W zobowiązaniach z kontraktu lub jak gdyby z kontraktu szkoda była
zjawiskiem rzadkim i jak już powstawała była następstwem błędu ludzkiego. W takich
przypadkach odszkodowanie opierało się o naprawienie szkody. Było to możliwe wyłącznie w
przypadku rzeczy oznaczonych jako genus gdyż rzeczy species nie sposób było zastąpić. W takich
przypadkach istniało wiele rodzajów odszkodowań. Można było zawiązać węzeł obligacyjny
polegający na naprawieniu szkody lub wypłacić wierzycielowi odszkodowanie w pieniądzu. Jeśli
zaś chodzi o zobowiązania z deliktów to właśnie szkoda stawała się powodem zobowiązania i
była podstawą do odszkodowania na mocy którego właściciel dochodził swoich praw.

 

SZKODA W ZOBOWIĄZANIACH KONTRAKTOWYCH I DELIKTOWYCH

​

- Szkoda czyli według rzymian

umniejszenie majątku dzieliła się w prawie rzymskim w zależności od żródła zobowiązania. W
przypadku kontraktów powstanie szkody a więc zniszczenie czy też zagubienie świadczenia
powodowało modyfikację zobowiązania czyli zawarcie nowego zobowiązania lub zawiązywało
węzeł odszkodowawczy czy wreszcie mogło ono w ogóle ulec umorzeniu w przypadku rzeczy
species a więc takich których nie można już było zastąpić. Zdarzenia takie były wyjątkowe i
powstawały najczęściej na skutek błędu lub niedbalstwa w wykonywaniu zobowiązania.
Odmienna sytuacja miała miejsce w przypadkach przestępstw czyli deliktów gdzie to właśnie
szkoda rodziła zobowiązanie i zawiązywała węzeł obligacyjny.

Ś 

Ś

WIADCZENIA NIEZGODNE Z PRAWEM LUB NIEMORALNE

​

- Do świadczeń niezgodnych z prawem

i niemoralnych należały Conditio ob. turpem vel iniustam casam oraz condictio sine causa.
Pierwsze z nich dotyczyło takich świadczeń których spełnienie służyło celowi niemoralnemu.
Niemoralne w y przypadku winno być przyjęcie świadczenia gdyż jeżeli samo wręczanie też było
niemoralne powództwo to stawało się bezskuteczne. Drugie natomiast dotyczyło wzbogacenia
dokonanego bez przyczyny czyli niezgodnie z prawem.

Ś

WIADCZENIE

​

- Treścią każdego zobowiązania w prawie rzymskim było świadczenie. Rzymianie w

ś

lad za Gaiusem określali je w trzech słowach dare, facere i praestare czyli danie czegoś,

czynienie czegoś lub świadczenie czegoś. Tak szeroko pojęte świadczenie było możliwe tylko i
wyłącznie pod warunkiem spełnienia określonych wymogów takich jak: treść świadczenia nie
może być sprzeczna z prawem ani z dobrymi obyczajami, przedmiot świadczenia winien być

określony w pieniądzu, niemożliwe nie może być przedmiotem zobowiązania, przedmiot
ś

wiadczenia winien być dokładnie określony.

T 

TOWAR I CENA W KONTRAKCIE SPRZEDAŻY

​

- Towarem a więc przedmiotem zobowiązania w

Rzymie mogło być niemal wszystko. Za towar uchodziły rzeczy zarówno materialne jak i
niematerialne wyjątek stanowiły jedynie przedmioty wyjęte z obrotu czyli res habilis. Możliwe
stało się także kupno rzeczy jeszcze nie istniejących takich jak płody rolne czy też nie złowione

jeszcze ryby. Cenę w kontraktach sprzedaży ustalały sobie same zainteresowane strony które
mogły to zynić w sposób dowolny z zachowaniem jednakże ustalonych przez prawo kryteriów
którymi były : cena wina być ściśle oznaczona w pieniądzu liczonym a ponadto winna ona być
adekwatna do wartości ekonomicznej sprzedawanej rzeczy. Wartości ekonomicznej sami
rzymianie nie ustalili pomimo to określili jako niedozwoloną sprzedaż towarów za przysłowiową
złotówkę.

 

TRANSCRIPTIO JAKO KONTRAKT LITERALNY

​

- Kontrakty literalne jako swoją podstawę

przyjmowały wolę stron objawioną w formie wpisów do odpowiednich ksiąg rachunkowych. Taka
forma była nadzwyczaj jasna i ściśle określała zarówno świadczenie jak i zakresy obowiązków
dłużnika i wierzyciela. Transcriptio było najpopularniejszą formą kontraktu literalnego.
Najczęściej nie służyło ono zawarciu węzła obilgacyjnego lecz umacniało lub modyfikowało
węzeł już istniejący. W związku z powyższym transcriptio dzieliło się na dwa rodzaje. Pierwszy z
nich zwany z przedmiotu na osobę dokonywany był pomiędzy dłużnikiem a wierzycielem i
polegał na spisaniu zobowiązania już istniejącego po raz wtóry. Drugi natomiast zwany z osoby na
osobę odbywał się przy współudziale co najmniej trzech stron i polegał na zcedowaniu
zobowiązania z jednego dłużnika na drugiego który to fikcyjnie kwitował odbiór przedmiotu
zobowiązania za zgodą wszystkich stron. Transkrypcja miała za zadanie udokumentować i
sprecyzować świadczenie co umożliwiało wierzycielowi łatwiejsze dochodzenie ewentualnych
roszczeń natomiast dłużnikowi najczęściej przyznawało dłuższy termin spełnienia świadczenia.  

U 

UGODA (TRANSACTIO)

​

- Ugoda należała do kontraktów bezimiennych czyli nienazwanych wktórej

to obie strony wzajemnie rezygnowały z dochodzenia spornych bądź niepewnych roszczeń. Krótko
więc mówiąc na mocy ugody jedna strona zrzekała się wątpliwego uprawnienia lub rezygnowała z
prowadzenia niepewnego procesu w zamian za to że druga strona uczyni podobne ustępstwa.

UMOWA DAROWIZNY

​

- Darowizna za sprawą tego że obdarowany musiał wyrazić na nią zgodę

była umową. Początkowo umowa taka jako pactum nudum była niezaskarżalna. Dopieroza
czasów Justyniana który to nadał jej szaty zaskarżalności stała się ona pacta legitima. Umowa
darowizny nie znajowała uzasadnienia na płaszczyżnie ekonomicznejw związku z powyższym
rzymianie obwarowywali ją licznymi zakazami. Umowa taka nie mogła być sporządzana pomiędzy
małżonkami, następnie wprowadzono granicę bliżej nam nie znaną do jakiej można było
dokonywać darowizny, wprowadzono obowiązek rejestracji darowizn czy też wprowadzono
możliwość odwołania umowy przez darczyńce z uzasadnionego powodu.

UMOWY DODATKOWE DO KONTRAKTU SPRZEDAŻY

​

- Kontrakt sprzedaży jako kontrakt

konsensualny należał do typu bona fidei w którym to strony kontraktu mogły w sposób dowolny
modyfikować jego treść poprzez umowy dodatkowe czy też pacta. Najczęściej dotyczyły one
następujących problemów: klauzula przepadku -lex commissoria polegająca na ustaleniu terminu
zapłaty całości ceny jaka została ustalona pod rygorem nieważności kontraktu i przepadku
zaliczki jaka została przez nabywcę uiszczona, in diem addictio jako zastrzeżenie lepszej oferty
umożliwiało sprzedawcy zbycie w określonym terminie rzeczy osobie trzeciej oferującej wyższą
cenę i tym samym unieważniającej zawarty kontrakt oraz pactum displicentiae traktowaną jako

sprzedaż próbną czyli umożliwiającą nabywcy zwrot rzeczy w określonym terminie w przypadku
gdy nie będzie ona odpowiadała jego wymaganiom.  

UPOWAŻNIENIE PRZEMIENNE

​

- Upoważnienia przemienne czyli facultac alternativa polega na tym

ż

e wierzyciel w zobowiązaniu przedstawia dłuznikowi określone świadczenie zwalniające go z

długu lecz obok niego umieszcza dodatkowo jeszcze jedno którego wykonanie także doprowadzi
do rozwiązania węzła obligacyjnego. Cechą typową dla tego zobowiązania jest fakt że w
przypadku nie możliwości wykonania jednego ze świadczeń bez winy dłużnika jest on zwolniony
ze zobowiązania.

W 

WIELOŚĆ PODMIOTÓW ZOBOWIĄZANIA

​

- W każdym zobowiązaniu musi występować co najmniej

dwa podmioty a mianowicie dłużnik i wierzyciel. Istniały jednak stosunki w których występowała
większa ilość osób należących do zobowiązania. Dlatego też w węzłach obligacyjnych możemy
mówić jedynie o stronach a nie o osobach gdyż stroną może być większa ilość podmiotów.

WINA JAKO PODSTAWA ODPOWIEDZIALNOŚCI DŁUŻNIKA

​

- Odpowiedzialność w zobowiązaniach

była w znacznej mierze uzależniona od rodzaju winy za niewypełnione zobowiązanie. W związku
z powyższym można mówić o odpowiedzialności na podstawie dolus i culpa z czego pierwsza
oparta była na najwyższym stopniem winy i oznaczała działanie nieuczciwe sprzeczne dobrym
obyczajom a druga szeroko pojętą winę a w szczególności niedbalstwo dzieliła się w związku z tym
na culpa lata czyli winę zawinioną i culpa levis jako winę niezawinioną. W obu tych przypadkach
odpowiedzialność była obustronna i nie można jej było w żaden sposób wyłączyć gdyż było by
to sprzeczne z dobrymi obyczajami. Odmienna sytuacja miała miejsce w zobowiązaniach opartych
na dobrej wierze gdyż tutaj odpowiedzialność wyznaczana była na podstawie utylitas czyli
zasadzie korzyści w myśl której osoba której była korzyść odpowiadała za całość zobowiązania
natomiast osoba która nie miała korzyści z kontraktu odpowiadała tylko za winę swoją zawinioną
lub własne niedbalstwo. W zobowiązaniach prawo wykonania świadczenia zagwarantowana było
przymusem państwowym.

 

WIERZYTELNOŚĆ I DŁUG

​

- Wierzytelność i dług są to dwa elementy zobowiązania. Wierzytelność

(nomen lub creditum ) ukazuje nam prawa wierzyciela do domagania się od dłużnika określonego
zachowania polegającego na spłaceniu zaciągniętego zobowiązania. Dług czyli debitum jest to
obowiązek dłużnika (debitor) do spełnienia świadczenia. Te dwa elementy (creditum i debitum )
są niezbędne do powstania zobowiązania.

WYKONANIE ZOBOWIĄZANIA

​

​

- Wykonanie zobowiązania czyli solutio było najczęstrzym

sposobem umorzenia stosunku obligacyjnego pomiędzy dłużnikiem a wierzycielem. Spełnione
ś

wiadczenie mogło polegać na czynności prawnej lub faktycznej lecz przedmiot wykonania

musiał być zgodny z treścią zawartego zobowiązania. Zobowiązanie wygasało jednak również gdy
dłużnik za zgodą wierzyciela spełnił inne zobowiązanie.

V 

VIS MAIOR

​

- Vis maior czyli siła wyższa były to zdarzenia losowe mające wpływ na wykonanie

ś

wiadczenia. W przypadkach siły wyzszej pełną odpowiedzialność za przedmiot zobowiązania

ponosił jego właściciel. Dłużnik był z tej odpowiedzialności zwolniony lecz niekiedy stosowano

wyjątki a to zwłaszcza na rzeczach oznaczonych gatunkowo które można było zastąpić. W takich
przypadkach dłużnik pomimo wystąpienia siły wyższej nie był zwolniony z węzła obligacyjnego.  

Z 

ZAMIANA ( PERMUTATIO)

​

- Zamiana należąca do kontraktów nienazwanych była następstwem

nawrotu do gospodarki naturalnej i polegała na przeniesieniu przez jedną stronę kontraktu
własności jakiejś rzeczy na drugą stronę kontraktu w zamian za przyrzeczenie przez nią
przeniesienia własności innej rzeczy. Pomimo wykonania świadczeń zobowiązanie nie musiało
wygasać gdyż istniała jeszcze możliwość wad fizycznych i prawnych rzeczy zamienionych.
Zamiana była konstrukcyjnie zbliżona do kontraktów sprzedaży i pomimo sporów gdzie należy ją

zakwalifikować ostatecznie znalazła ona iejsce wśród kontraktów bezimiennych.

ZASADA ODPOWIEDZIALNOŚCI ZAWINIONEJ PRZEZ DŁUŻNIKA

​

- Odpowiedzialność zawiniona w

zobowiązaniach była w znacznej mierze uzależniona od rodzaju winy za niewypełnione
zobowiązanie. W związku z powyższym można mówić o odpowiedzialności na podstawie dolus i
culpa z czego pierwsza oparta była na najwyższym stopniem winy i oznaczała działanie
nieuczciwe sprzeczne dobrym obyczajom a druga szeroko pojętą winę a w szczególności
niedbalstwo dzieliła się w związku z tym na culpa lata czyli winę zawinioną i culpa levis jako winę

niezawinioną. W obu tych przypadkach odpowiedzialność była obustronna i nie można jej było w
ż

aden sposób wyłączyć gdyż było by to sprzeczne z dobrymi obyczajami. Odmienna sytuacja

miała miejsce w zobowiązaniach opartych na dobrej wierze gdyż tutaj odpowiedzialność
wyznaczana była na podstawie utylitas czyli zasadzie korzyści w myśl której osoba której była
korzyść odpowiadała za całość zobowiązania natomiast osoba która nie miała korzyści z
kontraktu odpowiadała tylko za winę swoją zawinioną lub własne niedbalstwo. W
zobowiązaniach prawo wykonania świadczenia zagwarantowana było przymusem państwowym.

ZLECENIE KREDYTOWE

​

- Kontrakt kredytowy był szczególną formą zlecenia czyli czynności

należącej do kontraktów realnych i konsensualnych. Kontrakt ten powstawał zatem podobnie jak
zlecenie pomiędzy mandantem a mandytariuszem z czego pierwszy zlecał drugiemu udzielenie
kredytu osobie trzeciej. W takiej sytuacji powstawał węzeł obligacyjny na mocy którego
zleceniobiorca udzielając kredytu ma do dyspozycji podwójne zabezpieczenie o wiele
wygodniejsze niż w formie stypulacji. Zlecenie kredytowe dochodziło do skutku nieformalne i
było odwoływalne aż do chwili pobrania pożyczki.

ZMIANA WIERZYCIELA LUB DŁUŻNIKA W ZOBOWIĄZANIACH

​

- Zmiana wierzyciela w

zobowiązaniach polegała na cesji lub przelewie wierzytelności z dotychczasowego wierzyciela
który przybierał nazwę cedenta na nowego wierzyciela nazywanego cesjonariuszem. Sytuacja taka
powstawała na skutek zawartej pomiędzy tymi osobami umowy cesyjnej która była możliwa bez
zgody dłuznika.Umowa ta była czynnoscią abstrakcyjną czyli pozostawała ważna nawet w
przypadku gdy podstawa do cesji okazywała się wadliwa. Innym sposobem zmiany wierzyciela
była nowacja czyli zawarcie do tego samego zobowiązania nowej umowy zobowiązującej
dłużnika do spełnienia świadczenia wobec nowego wierzyciela natomiast rozwiązującej węzeł

obligacyjny ze starym. Nowacja wymagała zgody dłuznika. Odmienna sytuacja miała miejsce w
przypadku zmiany dłuznika albowiem w kazdym przypadku sytuacja taka wymagała zgody
wierzyciela. Można było stosowac tutaj także nowację dokonaną za zgoda dłużnika. Nowacja

mogła być także w tym przypadku dokonana bez zgody dłunika tylko i wyłącznie mocy
porozumienia pomiedzy wierzycielem i nowym dłuznikiem.

ZOBOWIĄZANIA JEDNOSTRONNIE I DWUSTRONNIE ZOBOWIĄZUJĄCE

​

- Jednym z podziałów

zobowiązań z punktu widzenia podmiotu zobowiązania jest podział na zobowiązania jedno i dwu
stronne. Jednostronne to takie gdzie jedna strona jest dłużnikiem a druga wierzycielem.
Dwustronnie zobowiązujące następują wtedy gdy poszczególne strony są zarówno dłużnikami jak
i wierzycielami. Zobowiązania dwustronne dzieliły się następnie na zobowiązania zupełne tzn. gdy
od razu powstawały dwa węzły obligacyjne natomiast niezupełne mają miejsce gdy początkowo
na miejsce jeden węzeł obligacyjny a na skutek dalszych okoliczności powstaje drugi węzeł

obligacyjny. W węzłach obligacyjnych możemy mówić jedynie o stronach a nie o osobach gdyż

stroną może być większa ilość podmiotów.

ZOBOWIĄZANIA KONTRAKTOWE

​

- Zobowiązania kontraktowe są rodzajem zobowiązań

klasyfikowanych ze względu na powstanie zobowiązania. Sam kontrakt jest więc to umowa uznana
przez prawo cywilne a przez to zaskarżalna. Zobowiązania kontraktowe dzielące się na realne,
werbalne, literalne i konsensualne miały więc podstawową cechę taką że opierały się one na
prawie cywilnym i były zaskarżalne. Innym typem zobowiązań kontraktowych były zobowiązania
jedno lub dwustronnie obowiązujące.

ZOBOWIĄZANIA KONTRAKTOWE I DELIKTOWE

​

- Zobowiązanie kontraktowe była to umowa

uznana przez prawo cywilne a co za tym idzie było to zobowiązanie zaskarżalne. Zobowiązanie
deliktowe (delikt - maleficium) jest to przestępstwo prawa prywatnego rodzące zobowiązanie.
Delikty należy odróżnić od crimen czyli przestępstw prawa publicznego

ZOBOWIĄZANIA KUMULATYWNE

​

- Zobowiązanie kumulatywne powstawało najczęściej na skutek

popełnienia delictu powstawało wówczas wielu współdłużników. Było wówczas tyle świadczeń
do wykonania ilu było współdłużników. W odróżnieniu od zobowiązania solidarnego w tym
przypadku wykonanie zobowiązania przez jednego z dłużników nie zwalniało pozostałych z tego
obowiązku i musieli się oni z niego wywiązywać osobiście.

ZOBOWIĄZANIA NATURALNE

​

- Zobowiązania naturalne to takie które nie są zaskarżalne lecz

wywołujące skutki prawne takie jak np. jeżeli wierzyciel przyjął świadczenie to mógł je
zatrzymać. Zobowiązania naturalne można było umocnić poprzez poręczenie osobowe lub
poręczenie majątkowe. Znaczenie tych zobowiązań polegało na tym że dłużnikowi który
dobrowolnie zaspakajał pretensje wierzyciela nie przysługiwało powództwo o zwrot świadczenia
jako nienależnego.

ZOBOWIĄZANIA PODZIELNE

​

- Przy zobowiązaniu podzielnym powstaje najczęściej tyle stosunków

obligacyjnych ilu jest dłużników lub wierzycieli. Zobowiązania takie mogły zachodzić w
przypadkach gdy przedmiot zobowiązania można było rozłożyć na określone części bez straty na
jego wartości w myśl zasady wierzytelności dzieli się z mocy samego prawa.

ZOBOWIĄZANIA PRZEMIENNE (ALTERNATYWNE)

​

- Zobowiązanie przemienne lub alternatywne

pojawiało się wówczas gdy dłużnik miał do spełnienia kilka świadczeń a wykonanie jednego z

nich zwalniało go z obowiązku wykonywania pozostałych. Krótko więc mówiąc wierzyciel dawał
dłużnikowi celem spłacenia zobowiązania kilka alternatywnych świadczeń z których mógł on
sobie wybrać jedno z obowiązkiem jego spełnienia.

ZOBOWIĄZANIA QUASI EX CONTRACTU

​

- Zobowiązanie jak gdyby z kontraktu był to stan

faktyczny zblizony do kontraktu lecz nie będący nim należały tutaj takie typy zobowiązań jak :
prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia a więc negociorum gestio oraz bezpodstawne
wzbogacenie.

ZOBOWIĄZANIA QUASI EX DELICTO

​

- Zobowiązania jak gdyby z deliktu czyli jak gdyby z

przestępstwa były to zobowiązania zbliżone do deliktów jednak nie będące nimi. Należały tutaj
takie zobowiązania jak positum auxum pensum czy też jeżeli sędzia wydał zły wyrok.

ZOBOWIĄZANIA SOLIDARNE

​

- Zobowiązanie solidarne jest to jedno świadczenie do wykonania w

całości nie ważne przez którego z dłużników. Jeżeli jeden z dłużników wykonał świadczenie w
całości to zobowiązanie wygasało zwalniając tym samym pozostałych dłużników z konieczności
wykonania zobowiązania. Powstawało w ten sposób tzw. zobowiązanie bierne.

ZRÓDŁA ZOBOWIĄZAŃ

​

- Wyróżniamy 4 żródła zobowiązań ze względu na ich powstanie : Z

kontraktu; jak gdyby z kontraktu; z przestępstwa i jak gdyby z przestępstwa. Wszystkie one dzielą
się następnie na : EX CONTRACTU - realne (depozitum, pignus, fiducja), werbalne (stipulactio, dotis
dictio), literalne (transcrypctio, synografia) i konsensualne QUASI EX CONTRACTU negociorum
gestio i bezpodstawne wzbogacenie EX DELICTO dzielące się na pochodzące z przestępstwa
kradzież, rabunek, zniewaga i bezprawne wyrządzenie szkody w cudzym majątku oraz z prawa
pretorskiego czyli podstęp, bojażń, działanie na szkodę ; QUASI EX DELICTO

ZWŁOKA DŁUZNIKA

​

- Zwłoka dłużnika (mora debitoris) było to wymagalne i zaskarżalne

ś

wiadczenie którego dłużnik nie spełnił po upomnieniu. Czyli zwłoka dłużnika miała miejsce

wówczas gdy dłużnik z własnej winy nie wykonał zobowiązania, które było już wymagalne.

ZWŁOKA WIERZYCIELA

​

- Zwłoka wierzyciela ( mora creditoris) następowała wtedy gdy wierzyciel

odmawiał przyjęcia świadczenia zgodnego z treścią zobowiązania.